Naukowiec przedsiębiorcą

Transkrypt

1 Naukowiec przedsiębiorcą Własność intelektualna Piotr Kubiński Leszek Kwieciński Lidia Żurawowicz Recenzent Krystyna Moszkowicz Wrocław 2010

2 Spis treści Wstęp Komercjalizacja wiedzy przez naukowców-przedsiębiorców Rola i zadania naukowca w Gospodarce Opartej na Wiedzy (GOW) Specyfika pracy naukowca a cechy przedsiębiorcy Współpraca uczelni z przemysłem Bariery i korzyści współdziałania uczelni z przemysłem Formy współpracy nauki i biznesu Sposoby i ścieżki komercjalizacji dorobku naukowo-badawczego przez naukowców Instytucje i instrumenty wsparcia procesu komercjalizacji wiedzy przez naukowców Rola i zadania instytucji otoczenia biznesu Organizacyjno-ustawowe instrumenty wsparcia procesu komercjalizacji wiedzy Kredyt technologiczny Uzyskanie statusu Centrum Badawczo-Rozwojowego Pozostałe instrumenty wsparcia innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej Możliwość wsparcia w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego (RPO) dla Województwa Dolnośląskiego na lata Wsparcie w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO-IG) Programy badawcze UE Inicjatywa JEREMIE Finansowanie działalności innowacyjnej ze źródeł krajowych Komercjalizacja wiedzy w formie przedsiębiorstwa spin-off i spin-out Aspekty formalnoprawne związane z prowadzeniem przedsiębiorstw odpryskowych krajowe doświadczenia Zagadnienia związane z zarządzaniem spółką typu spin-off i spin-out koncepcja strategiczna, biznesplan, zarządzanie przedsiębiorstwem Ochrona własności intelektualnej i zarządzanie wiedzą chronioną w przedsiębiorstwie profesorskim Krajowe regulacje prawne w dziedzinie ochrony własności intelektualnej Rozwiązania podlegające ochronie Oznaczenia Utwory Prawne aspekty komercjalizacji wiedzy i zarządzanie wiedzą chronioną Procedury patentowe i rejestrowe Udzielanie ochrony patentowej w Polsce Udzielanie ochrony patentowej za granicą

3 Wstęp Piotr Kubiński We współczesnej gospodarce wiedza i umiejętność jej stosowania staje się podstawowym źródłem przewagi konkurencyjnej. Zmiany technologiczne, polityczne i ekonomiczne w ciągu ostatnich dziesięcioleci skierowały gospodarkę światową na nowy kierunek rozwoju, tzw. gospodarki opartej na wiedzy. W tak rozumianej gospodarce duże znaczenie odgrywają uniwersytety jako instytucje tworzące i komercjalizujące wiedzę. Ewoluują one w kierunku tzw. Uniwersytetów Trzeciej Generacji (3GU), które, obok badań podstawowych i kształcenia, jako główny obszar działania traktują współpracę z sektorem przedsiębiorstw. W tej sytuacji zmieniają się także rola i zadania naukowca. Bliżej mu będzie w niedalekiej przyszłości do energicznego i sprawnego przedsiębiorcy niż do pracownika naukowego typowego Uniwersytetu Humboltowskiego. Niniejsza publikacja podejmuje zagadnienie przed.-. siębiorczości intelektualnej naukowców. Przedstawiono w niej zagadnienia związane ze współpracą biznesu i nauki (bariery, korzyści i formy) oraz sposoby i ścieżki komercjalizacji wiedzy. Przybliżono również instytucjonalne i instrumentalne możliwo- ści wspierania procesu komercjalizacji wiedzy przez naukowców, w tym rolę i zadania poszczególnych instytucji wsparcia biznesu, takich jak parki technologiczne, centra transferu technologii, inkubatory technologiczne. Omówiono również takie instrumenty wspierania, jak kredyt technologiczny, uzyskanie statusu centrum badawczo-rozwojowego, możliwości wsparcia poprzez regionalne programy operacyjne (RPO), Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka i inne. W drugiej części opracowania przedstawiono najważniejsze zagadnienia związane z założeniem i zarządzaniem przedsiębiorstwami typu spin-off/spin-out. Zwieńczeniem pracy jest przegląd krajowych regulacji prawnych w dziedzinie ochrony własności intelektualnej oraz procedury patentowe i rejestrowe. Opracowanie adresowane jest do naukowców pragnących z komercjalizacji własnego dorobku naukowo-badawczego uczynić dodatkowy dochód. W syntetycznej postaci przybliżono podstawowe informacje oraz wskazówki dotyczące procedur uruchamiania i wsparcia przedsiębiorstw odpryskowych typu spin- -off i spin-out. 3

4 1. Komercjalizacja wiedzy przez naukowców-przedsiębiorców Piotr Kubiński 1.1. Rola i zadania naukowca w Gospodarce Opartej na Wiedzy (GOW) Rozwój naszej cywilizacji w ostatnich kilkudziesięciu latach wygenerował zupełnie nowe źródła konkurencyjności przedsiębiorstw, sektorów gospodarczych i całych społeczeństw. O ile w epoce industrialnej liczyły się: siła fizyczna, ziemia i kapitał, o tyle w społeczeństwie postindustrialnym podstawowe znaczenie zyskuje wiedza, informacja i kapitał intelektualny. Zrozumiały to wiodące, najbardziej rozwinięte kraje świata, konsekwentnie inwestując w sektor wiedzy, działalność B+R oraz wspieranie innowacyjności i przedsiębiorczości. P. Drucker twierdzi, że procesy te prowadzą do wykształcenia nowego typu społeczeństwa społeczeństwa opartego na wiedzy 1. Zmiany w strukturze i funkcjonowaniu gospodarek w tych krajach są tak duże, że mówi się obecnie o nowej ekonomii, gospodarce opartej na wiedzy (GOW), e-economy. Ten model gospodarki określa się również gospodarką napędzaną wiedzą (knowledge driver economy) 2. Według K. Porwita w»nowej«gospodarce (...) źródło sukcesu tkwi nie w alokacji rzadkich zasobów (by uzyskać z nich możliwie jak największe efekty), ale w tworzeniu nowej wiedzy dającej pomysły, których realizacja powiększa wartość efektów gospodarowania. (...) Użytkowanie istniejących (w danym czasie) zasobów wiedzy nie prowadzi do ich wyczerpania, a nawet sprzyja ich zwiększaniu i podnoszeniu ich jakości (bo w toku użytkowania wiedzy gromadzi się nowe doświadczenia i wzbogaca wiedzę) 3. Za cechę tejże nowej ekonomii uważa się zatem koncentrację na zasobach niematerialnych, a w szczególności na kapitale intelektualnym 4. W tak rozumianej gospodarce na nowo kształtuje się rola uczelni, a także zadania pracownika akade- 1 Zob. obszerniej P.F. Drucker, Społeczeństwo postkapitalistyczne, PWN, Warszawa R. Przybyszewski, Kapitał ludzki w procesie kształtowania gospodarki opartej na wiedzy, Warszawa 2007, s K. Porwit, Cechy gospodarki opartej na wiedzy, ich współ czesne znaczenie i warunki skuteczności, [w:] Gospodarka oparta na wiedzy. Wyzwanie dla Polski XXI wieku, pod red. A. Kuklińskiego, KBN, Warszawa R. Borowiecki, M. Romanowska, Wstęp, [w:] System informacji strategicznej. Wywiad gospodarczy a konkurencyjność przedsiębiorstwa, R. Borowiecki, M. Romanowska (red.), Difin, Warszawa mickiego naukowca. O ile dotychczas uniwersytety nakierowane były na kształcenie i badania, o tyle teraz uczelnie obok kształcenia i badań powinny zajmować się transferem technologii (wdrażaniem know-how do praktyki gospodarczej). Ten dotychczasowy oparty na idei humboltowskiej uniwersytet J.G. Wissema nazywa Uniwersytetem Drugiej Generacji (2GU), a ten obecnie się wykształcający Uniwersytetem Trzeciej Generacji (3GU) 5. Uniwersytet Drugiej Generacji działa samodzielnie na rynku raczej regionalnym i krajowym. Dlatego podstawowym językiem kształcenia jest język danego kraju. Badania w tych uniwersytetach mają charakter monodyscyplinarny, a ponadto są finansowane przez państwo. 2GU są zarządzane przez naukowców. Natomiast Uniwersytety Trzeciej Generacji to uniwersytety sieciowe współpracujące z przemysłem, prywatnymi jednostkami badawczymi, instytucjami finansowymi i innymi uniwersytetami. 3GU są kosmopolityczne, działają w otoczeniu międzynarodowym. Konkurują na rynkach globalnych o studentów, naukowców, badania zlecane przez przedsiębiorstwa. Dlatego też podstawowym językiem kształcenia i badań jest język angielski. Uniwersytety Trzeciej Generacji nie są zależne od państwa, ponieważ utrzymują się z wytworzonej wiedzy, którą umiejętnie komercjalizują. 3GU są zarządzane przez specjalistyczną kadrę. Zestawienie cech Uniwersytetu Drugiej Generacji i Uniwersytetu Trzeciej Generacji przedstawiono w tabeli 1. W tak rozumianym Uniwersytecie Trzeciej Generacji, typowym dla gospodarki opartej na wiedzy, zmieniają się rola i zadania naukowców tam pracujących. Naukowiec zatrudniony w 3GU musi:..znać język angielski,..mieć kontakty międzynarodowe, działać w sieci,..dobrze poruszać się w międzynarodowym środowisku naukowym,..umieć kształcić studentów opierając się na wiedzy nie tylko o teoretycznej, lecz także praktycznej...rozumieć potrzeby rynku i klientów, 5 J.G. Wissema, Uniwersytet Trzeciej Generacji. Uczelnia XXI wieku, ZANTE

5 Specyfika pracy naukowca a cechy przedsiębiorcy Tabela 1. Cechy Uniwersytetu Drugiej Generacji i Uniwersytetu Trzeciej Generacji Charakterystyczne cechy Uniwersytetu Drugiej Generacji..Kluczowe znaczenie badań podstawowych..badania monodyscyplinarne i dominacja wydziałów..samodzielne instytucje bez powiązań formalnych z innymi organizacyjnymi..działania na rynkach lokalnych. Inne uczelnie to koledzy..głównie elitarna edukacja dla zamożnych studentów. Standaryzacja edukacji..na uczelniach nie ma miejsca dla kreatywnych wydziałów..uniwersytet narodowy..dwa cele: badania i kształcenie. Brak zainteresowania wykorzystaniem wytworzonej wiedzy..duże znaczenie państwa jako źródła finansowania i ingerencja państwa Charakterystyczne cechy Uniwersytetu Trzeciej Generacji..Kluczowe znaczenie badań podstawowych..badania transdyscyplinarne i wzrost znaczenia sekcji akademickich..uniwersytety otwarte, współpraca z wieloma partnerami..działania na konkurencyjnym rynku międzynarodowym..organizacje wielokulturowe; edukacja masowa i elitarna..przywrócenie kreatywności. Główna rola wydziałów projektowych..uniwersytet kosmopolityczny..wykorzystanie wiedzy jest podstawą i staje się trzecim celem..brak bezpośredniego finansowania państwowego.. Brak ingerencji państwa Źródło: J.G. Wissema, Uniwersytet Trzeciej Generacji. Uczelnia XXI wieku, ZANTE 2009, s umieć komercjalizować wytworzoną wiedzę,..czuć praktykę gospodarczą i rozumieć przedsiębiorców,..być przedsiębiorczy, skłonny do ryzyka. Zatem współczesny naukowiec to z jednej strony kosmopolita, którego cechuje mentalność żeglarza, a z drugiej przedsiębiorca, którego celem jest komercjalizacja dorobku badawczo-naukowego. Można by powiedzieć, że rośnie jego ranga i znaczenie w gospodarce, gdyż jego know-how staje się motorem napędowym owej gospodarki. Zasadniczo trzeba stwierdzić, że zwiększa się rola nie tylko naukowca, ale wiedzy w ogóle. Wiedza pozwala na odpowiednie wykorzystanie potencjału w zasobach materialnych i niematerialnych. To dzięki wiedzy zmienia się podejście przedsiębiorców do otoczenia od postawy nastawionej na dopasowanie się do niego, aż do postawy zmierzającej do kreowania otoczenia (nowych potrzeb i zachowań ludzi), a nawet wyprzedzania zachodzących w otoczeniu zmian i tendencji. Znaczenie w działalności przedsiębiorczej wiedzy i posiadanych przez przedsiębiorcę umiejętności podkreśla koncepcja przedsiębiorczości intelektualnej. Koncepcja, która współgra ze zmianami zachodzącymi na uczelniach. Głównym nurtem tej koncepcji jest intelektualizacja przedsiębiorczości (dostrzeganie w działalności firm znaczenia wiedzy i innych zasobów niematerialnych) oraz podejmowanie działalności przedsiębiorczej przez intelektualistów. Zgodnie z tą koncepcją naukowcy-przedsiębiorcy mają przewagę konkurencyjną i potrafią wykorzystać wiedzę, ponieważ 6 : 6 S. Kwiatkowski, Przedsiębiorczość intelektualna, PWN, Warszawa 2000, s wiedzą, co można wprowadzić nowego na rynek know-what,..wiedzą, dlaczego należy coś zrobić know- -why,..wiedzą, kto potrafi to najlepiej zrobić, kto może im w tym pomóc know-who,..wiedzą, kiedy należy coś zrobić know-when,..wiedzą, gdzie należy to zrobić, gdzie poszukiwać nowych rynków zbytu, idei i innowacji knowwhere,..wiedzą, na które funkcje organizacji należy zwrócić uwagę know-which,..wiedzą, jakie są zależności między poszczególnymi funkcjami organizacji, czy też rynkami, na których działa przedsiębiorstwo knowbetween,..wiedzą, czy kontynuować daną działalność know-whether,..wiedzą, czy należy coś zrobić, a jeśli tak, to jak to zrobić know-if. Jak wynika z założeń koncepcji przedsiębiorczości intelektualnej naukowiec-przedsiębiorca ma przewagę, bo ma wiedzę. Przyjrzyjmy się w dalszej części opracowania, w jaki sposób powinien tę wiedzę wykorzystywać Specyfika pracy naukowca a cechy przedsiębiorcy Zgodnie ze zmianami w funkcjonowaniu współczesnych uniwersytetów oraz założeniami przedstawionej powyżej koncepcji przedsiębiorczości intelektualnej naukowiec powinien zmierzać w swoich działaniach i upodabniać się do przedsiębiorcy. Zestawmy zatem cechy naukowca i przedsiębiorcy (zob. tab. 2). 5

6 Komercjalizacja wiedzy przez naukowców-przedsiębiorców Tabela 2. Cechy naukowca a cechy przedsiębiorcy Cechy naukowca..tworzenie wartości intelektualnej..długi horyzont czasowy działania..wnikliwość i precyzja..zorientowanie na misję..dedukcyjny lub analityczny styl działania..dyscyplinarny..odkrywczość/ciekawość..brak ograniczeń czasowych..dobro publiczne..cel: pozycja naukowa Cechy przedsiębiorcy..sukces ekonomiczny..długi lub krótki horyzont działania (w zależności. od potrzeb)..skuteczność..zorientowanie na rynek..indukcyjny lub syntetyczny styl działania..zorientowanie na cel/problem..zobowiązanie wobec planów..dobro prywatne (firmowe)..cel: wzmocnienie pozycji firmy na rynku Źródło: opracowanie własne. Jak wynika z powyższego zestawienia specyfika pracy naukowca jest odmienna od działalności przedsiębiorcy. Naukowiec to osoba zainteresowana celami niematerialnymi. Interesuje go proces poznawczy, stworzenie nowej wartości intelektualnej, która wzmocni jego pozycję naukową na uczelni. Dlatego też naukowiec działa wnikliwie, cierpliwie i precyzyjnie. Działa tak, jakby nie miał ograniczeń czasowych. Stąd często zdarza się, że zmienia plany i harmonogramy. Inaczej funkcjonuje przedsiębiorca. Jego głównym celem jest sukces ekonomiczny i wzmocnienie pozycji jego firmy. Dla niego liczy się szybkość, skuteczność, pragmatyzm. Przedsiębiorca ma też inny styl działania indukcyjny i syntetyczny, a także sposób organizacji pracy. Wszystko u niego jest zaplanowane, wie jak ważny jest czas. Wszelkie jego aktywności są zdeterminowane celem rynkowym. W Polsce wyżej wymienione różnice w cechach osobowych naukowca i przedsiębiorcy są jeszcze bardziej pogłębione ze względu na niedokończoną jeszcze transformację sektora wiedzy. Nasz przedsiębiorca na własnej skórze przekonał się, jak funkcjonuje gospodarka rynkowa. Natomiast naukowiec nie czuje jeszcze, aby rynek weryfikował jego pozycję naukową i sukcesy. Wynikiem odmienności tych dwóch sfer są bariery, które blokują współpracę nauki i biznesu Współpraca uczelni z przemysłem Bariery i korzyści współdziałania uczelni z przemysłem W Polsce nauka i biznes to ciągle jeszcze dwie niezależnie, żeby nie powiedzieć osobno działające, sfery gospodarki. Jak pokazuje wiele badań współpraca między nimi nie wygląda najlepiej. Według badań Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego aż 1/5 polskich przedsiębiorców nie wie o możliwości współpracy ze środowiskiem naukowym. Na pytanie Czy Pani(a) firma kiedykolwiek próbowała nawiązać współpracę z naukowcami/ośrodkami naukowymi? Aż 40% firm odpowiedziało negatywnie. Jednocześnie wśród tych przedsiębiorstw, które przyznają się do prób nawiązywania współpracy z uczelniami 45% deklaruje, że inicjatywa współdziałania wyszła od uczelni 7. Wśród głównych barier utrudniających współpracę firm z ośrodkami naukowymi firmy zauważają brak dostatecznych zachęt (38%), zbyt wysoka cena współpracy (33%), brak ofert współpracy (28%), brak informacji nt. możliwości nawiązania współpracy (27%) zob. rys. 1. Podobne bariery wynikają z Raportu z badania podaży innowacji w Małopolsce (zob. tab. 3). Podkreślano tam zbyt wysokie koszty usług dla przedsiębiorców, problem realizacji zleceń na czas czy też kłopoty komunikacyjne. Z kolei według badań zespołu M. Pluty-Olearnik, w których wzięło udział 125 menedżerów, 1/3 menedżerów stwierdziła, że nie podejmowała dotychczas żadnej formy współpracy. Do głównych powodów tego stanu rzeczy zaliczyli: brak konieczności takich kontaktów (34%), brak oferty współpracy dostosowanej do danej branży (26%), brak znajomości możliwości współpracy (18%), współpraca realizowana jest z innymi podmiotami (instytuty, firmy doradcze 16%). Natomiast najważniejsze problemy we współpracy szkół wyższych z przedsiębiorstwami to 8 :..brak pełnej informacji o możliwych formach współpracy i jej korzyściach 18,4%,..zbyt teoretyczne podejście do zagadnień ze strony naukowców 18%,..brak znajomości realiów biznesowych 13,3%, 7 Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych, Raport MNiSW, Warszawa Przedsiębiorcza uczelnia i jej relacje z otoczeniem, M. Pluta-Olearnik (red.), Difin, Warszawa 2009, s

7 Współpraca uczelni z przemysłem Rys. 1. Największe bariery utrudniające współpracę z ośrodkami naukowymi Źródło: Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych, Raport MNiSW, Warszawa Tabela 3. Trudności pojawiające się we współpracy naukowców z przedsiębiorcami Trudności we współpracy Liczba % respondentów (N=55) zbyt wysokie koszty usług dla przedsiębiorców 29 52,7% trudności czasowe w realizacji zleceń 19 34,5% niejasno sformułowane zapotrzebowanie przez przedsiębiorców 18 32,7% ograniczenia przy publikacji wyników 17 30,9% słabość polskiego przemysłu 17 30,9% trudności techniczne w realizacji zleceń 11 20,0% biurokracja na uczelniach 10 18,2% doraźność zleceń 7 12,7% brak trudności 2 3,6% Źródło: Raport z badania podaży innowacji w Małopolsce, Kraków brak aktywności uczelni w przedkładaniu konkretnych ofert 12,2%,..zbyt wolne tempo współpracy z uczelnią (długie terminy) 10,8%,..biurokracja 10,4%,..zbyt wysoka cena usług oferowanych przez uczelnie, naukowców 7,2%,..mała przydatność praktyczna wyników 6,8%,..inna odpowiedź 2,9%. Trzeba jednak powiedzieć, że przedsiębiorcy widzą korzyści współpracy z naukowcami/ośrodkami naukowymi, w tym głównie możliwość wdrażania innowacyjnych rozwiązań (61%) oraz dostęp do najnowszej wiedzy (51%), co przedstawiono na rys. 2. 7

8 Komercjalizacja wiedzy przez naukowców-przedsiębiorców Rys. 2. Korzyści współpracy firm z ośrodkami naukowymi Źródło: Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych, Raport MNiSW. Jak wynika z powyższych badań, słabo rozwinięta współpraca wynika przede wszystkim z braku zrozumienia wzajemnych potrzeb, wspomnianych już wcześniej różnic w stylu pracy, powodów biurokratyczno-. -formalnych, a w końcu ze zwykłego braku informacji i komunikacji między tymi dwiema sferami. Przyjrzyjmy się zatem, jakie są i jakie powinny być formy współpracy Formy współpracy nauki i biznesu Mówiąc o uniwersytetach drugiej i trzeciej generacji, nie można powiedzieć, że kontaktów między sferą nauki i biznesu wcześniej nie było. Współpraca uczelni z przedsiębiorstwami przemysłowymi, bliższa lub dalsza, była zawsze. Od wielu lat na uczelniach wykładają praktycy gospodarczy. Studenci i doktoranci odbywają praktyki i staże w przedsiębiorstwach. Obie strony wspólnie organizują seminaria, konferencje. Podpisywane są umowy o współpracy, prowadzone są wspólne badania naukowe, tworzone są zespoły naukowe. Problem w tym, że te ww. tradycyjne formy współpracy polegają raczej na wymianie i przepływie ludzi, a mniej wspólnie wykreowanej wiedzy. Tradycyjne formy współpracy sfery nauki i biznesu przedstawiono w tabeli 4. Tradycyjne modele współpracy były wystarczające przy modelu funkcjonowania Uniwersytetu Drugiej Generacji opartego na badaniach podstawowych i kształceniu. We współczesnym 3GU skoncentrowanym na tworzeniu i rozprzestrzenianiu know-how celem i przedmiotem współpracy powinien być raczej przepływ wiedzy niż osób. Stąd w nowym (współczesnym) modelu współpracy sieciowe relacje między partnerami, współdziałanie oparte na wspólnych projektach badawczych i przedsięwzięciach kapitałowych. Nowy model współpracy został przedstawiony na rys. 3. W nowym modelu współpracy efektem współdziałania są wdrożone do praktyki gospodarczej know-how. W tym celu uczelnie wchodzą z przedsiębiorstwami w wiele związków i interakcji: budowane są sieci współpracy nauki i biznesu, tworzone są platformy informatyczne służące wymianie informacji i nawiązywaniu kontaktów naukowców i przedsiębiorców, zakładane są przedsiębiorstwa typu spin-off i spinout 9, firmy i szkoły wyższe realizują projekty badawcze finansowane (ramowe, unijne i inne) itd. W tak zakrojonej współpracy niezbędna jest rola instytucji otoczenia biznesu, takich jak parki technologiczne i przemysłowe, centra transferu technologii, inkubatory, agencje rozwoju regionalnego i inne. Spełniają one funkcję katalizatora współpracy sfery nauki i biz- 9 Pojęcie przedsiębiorstw spin-off i spin-out przybliżono w następnym podrozdziale jako sposoby komercjalizacji wiedzy. 8

9 Współpraca uczelni z przemysłem Tabela 4. Tradycyjne formy współpracy uczelni i przedsiębiorstw Organizacje naukowo-. -badawcze instytucjonalne indywidualne..visiting professors..studia/staże naukowe..udział w radach naukowych..dodatkowe zatrudnienie..kontakty osobiste..udział w konferencjach..wykłady gościnne..udział w zespołach naukowych (projektowych)..umowa o współpracy..konsorcja badawcze..wspólne programy badawcze (finansowanie zewnętrzne)..zlecane projekty badawcze..praktyki i staże studenckie..praktyki/badania doktorskie..doradztwo..dodatkowe zatrudnienie indywidualne przedsiębiorstwa przemysłowe instytucjonalne Źródło: Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii, K. Santarek (red.), PARP, Warszawa Spin-off Spin-out Rys. 3. Nowy model współpracy nauki i biznesu Źródło: opracowanie własne. nesu. Większy przegląd zadań poszczególnych instytucji otoczenia biznesu dokonano w drugim rozdziale niniejszej pracy. Naukowiec-przedsiębiorca funkcjonujący w wyżej zaprezentowanym modelu współpracy musi zniwelować różnicę między typowymi cechami przedsiębiorcy a naukowca. Musi wykształcić w sobie umiejętność rozumienia i diagnozowania potrzeb przedsiębiorców, organizacji procesu współdziałania z biznesem, poszukiwania niezbędnych informacji i wykorzystania instytucji otoczenia biznesu do rozwijania współpracy. Innymi słowy, musi wykształcić w sobie wiele cech, 9

10 Komercjalizacja wiedzy przez naukowców-przedsiębiorców które są charakterystyczne dla przedsiębiorczego naukowca. Oto one 10 : 1. Naukowiec-przedsiębiorca porusza się jednocześnie w wielu sferach, środowiskach, światach. Tworzy i wykorzystuje różnorodne kontakty do rozwijania swojej wiedzy. 2. Przedsiębiorca intelektualny potrafi dzięki swojej wiedzy, wyobraźni i zdolności abstrakcyjnego myślenia integrować proces zbierania i przetwarzania informacji oraz ich selekcjonowania z procesem wyboru wariantów działania. Porusza się zatem jednocześnie w różnorodnych fazach procesu decyzyjnego. 3. Współczesny naukowiec działa w sposób glokalny. Szerokie horyzonty poznawcze wynikające ze swobody poruszania się w czasie i przestrzeni, a także w sferze refleksji i czynu pozwalają mu umiejętnie zidentyfikować, operacjonalizować i wykorzystywać szanse, które z natury rzeczy pojawiają się w kontekście lokalnym. 4. Naukowiec-przedsiębiorca posiada umiejętność tworzenia sytuacji, w których brak jest miejsca dla strategii niewygrywających. Potrafi tak zdefiniować sytuację, przekonstruować założenia i warunki gry, by każdy kierunek działania, który podejmie, dawał oczekiwane rezultaty. 5. Przedsiębiorca intelektualny postrzega rolę od grywają w przedsiębiorstwie lub przedsięwzięciu jako intelektualne wyzwanie oraz przygodę, dostarczającą intelektualnej satysfakcji. Pozwala mu to na zachowanie pewnego dystansu wobec tej roli, a zarazem może stanowić źródło inspiracji. 6. Współczesny naukowiec przywiązuje dużą wagę do kwestii etycznych i rozwoju intelektualnego swoich pracowników. Potrafi tworzyć duży i efektywny potencjał intelektualny. Jak wynika z powyższego zestawienia współczesnego naukowca powinna cechować przedsiębiorczość intelektualna, która prowadzi go jednocześnie do odkryć naukowych i sukcesu ekonomicznego. Taka osoba potrafi łączyć sferę naukową z biznesem i oczywiście umie współpracować z otoczeniem Sposoby i ścieżki komercjalizacji dorobku naukowo-badawczego przez naukowców Komercjalizacją wiedzy okre.śla się całokształt działań związanych z przenoszeniem danej wiedzy technicznej lub organizacyjnej i związanego z nią know-how do praktyki gospodarczej. Ko.mercjalizację technologii można określić jako proces zasilania rynku nowymi tech.nologiami. Obejmuje on wszelkiego ro.dzaju formy dyfuzji innowacji oraz edu.kacji technicznej. 10 S. Kwiatkowski, Przedsiębiorczość intelektualna, PWN, Warszawa 2000, s. 24. Proces komercjalizacji technologii stanowi swoisty przypadek procesu komuniko.wania się. Jest to często proces interakcyjny, w którym występują rozmaite pętle sprzężeń zwrotnych między nadawcami i odbiorcami. Obejmuje on kompleks działań mają.cych na celu ulokowanie na rynku produktu/ów (w szerokim rozumieniu) wykorzystują.cych daną technologię 11. Innymi słowy, komercjalizacja technologii to wszelkie czynności prawne, finansowe i organizacyjne związane z wdrożeniem nowych rozwiązań. W zakres tych działań wchodzi zwłaszcza definiowanie potrzeb rynku, określenie i zlecenie badań jakościowych (badania ekologiczne, analizy związane z dopuszczeniem wyrobu na rynek itp.) oraz ustalenie prawnych zasad przejmowania projektu przez producenta od uczelni (twórcy technologii). Można wyróżnić kilka głównych ścieżek komercjalizacji wiedzy. Przedstawiono je na rys. 4. Pierwszym sposobem komercjalizacji wiedzy jest sprzedaż lub licencjonowanie patentów. Sytuacja ta dotyczy badań, które zostały zrealizowane na uniwersytecie, a uczelnia bądź naukowiec złożyli lub nawet otrzymali patent. W większości przypadków zalecane jest licencjonowanie, ponieważ strona naukowa jest właścicielem know-how i może licencjonować swój patent następnej instytucji. W ramach licencji uczelnia bądź naukowiec może dostawać wynagrodzenie z praw autorskich lub zryczałtowaną opłatę jednorazową lub roczną. W wypadku badania na zamówienie klient płaci za część bądź całość badań w konsekwencji zawarcia umowy cywilnoprawnej. Umowa reguluje przyszłe prawa własności do stworzonego know-how. Najczęściej badania na zamówienie dotyczą rozwijania produktów, usług, procesów lub nauk stosowanych. Uniwersytety przyjmują zwykle tylko takie projekty, które są ciekawe pod względem naukowym. Wspólnie realizowane badania prowadzone są na uniwersytetach przy współpracy przedsiębiorstw i innych uczelni. Polegają one na tym, że naukowcy z uczelni i przedsiębiorstwa pracują wspólnie w jednym miejscu nad konkretnym projektem badawczym. W tej formie współpracy uczestniczy zwykle jeden sponsor i jeden uniwersytet. Przedsiębiorstwa angażują się w takie prace, ponieważ dzięki nim są w stanie pozyskać know-how, a później je kontrolować. Badania przedkonkurencyjne służą tworzeniu podstawowych technologii, których zastosowanie będzie opracowane przez samych sponsorów ze strony biznesu. Klientem uczelni bądź naukowców może być firma lub grupa przedsiębiorstw zorganizowanych w formie konsorcjum, fundacji. W przypadku, gdy od- 11 K. Matusiak (red.), Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, PARP, Warszawa 2005, s

11 .. Sposoby i ścieżki komercjalizacji dorobku naukowo-badawczego przez naukowców Spin-off, spin-out Rys. 4. Sposoby i ścieżki komercjalizacji wiedzy przez naukowców Źródło: opracowanie własne. biorcą badań jest kilka firm, mogą one konkurować na etapie wprowadzania praktycznych rozwiązań wynikających z badań na rynek. Założeniem badań przedkonkurencyjnych jest oszczędność czasu i kosztów dzięki wspólnym badaniom podstawowym 12. Dorobek naukowo-badawczy można również komercjalizować przez świadczenie usług konsultacyjnych, ekspertyz, analiz. Ten sposób komercjalizacji wiedzy był i jest obecnie najczęstszym przypadkiem. Naukowiec oferuje swoją wiedzę podczas realizacji umowy o świadczeniu usług. Odbiorcami usług są przedsiębiorstwa, instytucje publiczne, jednostki samorządu terytorialnego, a nawet także uczelnie. W pewnym stopniu sposobem komercjalizacji wiedzy jest udostępnianie przez uczelnie specjalistycznych laboratoriów i aparatury naukowej. Często są one bowiem unikatowym na skalę regionu czy kraju dorobkiem naukowo-badawczym uniwersytetu bądź grupy naukowców. Jednym z aktywnych mechanizmów komercjalizacji jest samodzielne wdrożenie technologii przez jej twórców, którzy decydują się na utworzenie spółki spin-off lub spin-out. Spin-off (firma odpryskowa) jest nowym przedsiębiorstwem, które powstało w drodze usamodzielnienia się pracownika/ów przedsiębiorstwa macierzystego lub innej organizacji (np. laboratorium badawczego, szkoły wyższej), wykorzystującego/ych w tym celu intelektualne zasoby organizacji macierzystej. Z kolei spin-out (internal start-up) to 12 J.G. Wissema, Uniwersytet Trzeciej Generacji. Uczelnia XXI wieku, ZANTE 2009, s nowe przedsiębiorstwo, które zostało założone przez pracownika/ów przedsiębiorstwa macierzystego lub innej organizacji (np. laboratorium badawczego, szkoły wyższej), wykorzystując w tym celu intelektualne oraz materialne zasoby organizacji macierzystej 13. Wybór sposobu komercjalizacji wiedzy zależy od wielu czynników. Będzie on inny w przypadku, gdy wynik komercjalizacji jest jasno określony, a inny w sytuacji, gdy strony nie są w stanie przewidzieć rezultatów badań. W pierwszym przypadku można powiedzieć, że uczelnia lub naukowcy sprzedają produkt. W drugim natomiast, że strony po prostu współpracują w nadziei na stworzenie nowego know-how. Wybór ścieżki komercjalizacji zależy także od złożoności samej technologii, stopnia nasycenia technologii wiedzą niejawną oraz od zdolności technologii do generowania wokół siebie nowych pomysłów i wynalazków. Na wybór sposobu komercjalizacji wpływa również sytuacja konkurencyjna w danej branży, oceniana przez pryzmat siły przetargowej poszczególnych czynników konkurencji (dostawców, odbiorców, substytutów, potencjalnych i aktualnych konkurentów). Im większe natężenie walki konkurencyjnej w branży, tym chętniej twórcy technologii wybierają takie sposoby komercjalizacji, jak sprzedaż praw własności lub licencjonowanie patentu. 13 Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, K.B. Matusiak (red.), PARP, Warszawa 2005, s

12 2. Instytucje i instrumenty wsparcia procesu komercjalizacji wiedzy przez naukowców Leszek Kwieciński 2.1. Rola i zadania instytucji otoczenia biznesu W nomenklaturze naukowej definiującej instytucje otoczenia biznesu, których zadania i oferta wpisują się w zakres innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej, a zatem tej, która odnosi się do tworzenia firm tworzonych przez pracowników naukowych, czyli firm opartych na wiedzy, nazywanych spin-off ami czy spin-out ami, wyróżnia się parki technologiczne, inkubatory technologiczne i inkubatory akademickie oraz centra transferu technologii. W tym miejscu świadomie pominięto prezentację definicji, klasyfikacji, rodzajów wyżej wymienionych instytucji, gdyż charakter opracowania posiada bardziej utylitarną niźli stricte naukową optykę, co jednak nie zwalnia autorów od zachowania poprawności metodycznej przewidzianej dla tego typu opracowań. Kierując się ową poprawnością metodyczną, należy przypomnieć, iż park technologiczny jest instytucją, która ma animować działalność gospodarczą skoncentrowaną na wiedzy, stąd też głównymi podmiotami, do których skierowana jest oferta parku, są naukowcy oraz innowacyjni przedsiębiorcy. Park ze swojej strony zapewnia im wysoko wyposażoną infrastrukturę (laboratoria, hale produkcyjne, fundusze zalążkowe, wsparcie menedżerskie), a także poprzez skupienie na swym terenie w miarę jednorodnych pod względem kierunku rozwoju firm, ma przyczyniać się do generowania efektów addycyjnych 14. Odnosząc się do praktyki funkcjonowania parków technologicznych w województwie dolnośląskim, można wyróżnić siedem tego typu inicjatyw, z czego trzy są w fazie rozpoczynania działalności (Chemi- Park Technologiczny w Brzegu Dolnym, Regionalny Park Przemysłowo-Technologiczny w Polkowicach, Bogatyńsko-Zgorzelecki Park Przemysłowo-Technolo- 14 Zob. obszerniej: L. Kwieciński, Parki technologiczne jako element polityki badawczo-rozwojowej w Polsce i w krajach Unii Europejskiej, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław giczny) dlatego trudno jest ocenić ich efektywność. Bez wątpienia liderem regionalnych inicjatyw jest Wrocławski Park Technologiczny S.A., który jest najdłużej funkcjonującą tego typu instytucją w regionie i w ogóle w kraju. Na koniec 2009 r. działało w nim blisko 90 przedsiębiorstw, dających zatrudnienie ponad 1100 osobom 15. W strukturze tego parku od maja 2006 r. działa także Dolnośląski Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości, który jest wspólną inicjatywą Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu i Politechniki Wrocławskiej oraz parku jako instytucji goszczącej. W ciągu niespełna 3 lat działania tej instytucji zostało wyinkubowanych ponad 30 firm dających zatrudnienie około 100 osobom, są to głównie absolwenci szkół wyższych oraz pracownicy naukowi w stopniu doktora 16. W tabeli 5 przedstawiono wszystkie niezbędne informacje na temat czterech funkcjonujących inicjatyw, co daje perspektywę porównawczą ich oferty i pozwala ocenić przyszłemu przedsiębiorcy zakres wsparcia, na który może liczyć ze strony każdej z tych instytucji. Platformą, która jest wyspecjalizowana w zakresie wspierania młodych innowacyjnych firm, a więc spin-off ów i spin-out ów są inkubatory technologiczne. Inkubatory technologiczne są typem programu inkubacji przedsiębiorczości, rozwijanym w otoczeniu lub powiązaniu z instytucjami naukowo-badawczymi. Głównym celem inkubatora technologicznego jest pomoc nowo powstałej, innowacyjnej firmie w osiągnięciu dojrzałości i zdolności do samodzielnego funkcjonowania na rynku. Na koniec 2009 r. w województwie 15 Zob. obszerniej: 16 L. Kwieciński, Aktywność innowacyjna i zakres internacjonalizacji przedsiębiorstw akademickich. Badania ilościowe przedsiębiorców zlokalizowanych w Dolnośląskim Akademickim Inkubatorze Przedsiębiorczości, [w:] M. Bąk, P. Kulawczuk (red.), Warunki skutecznej współpracy pomiędzy nauką a przedsiębiorstwami, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa

13 Rola i zadania instytucji otoczenia biznesu dolnośląskim nie działała żadna tego typu instytucja, a w skali kraju można ich wyróżnić zaledwie 17 oraz dodatkowo pięć kolejnych, które są w fazie tworzenia 17. Brak instytucji typowych inkubatorów technologicznych w województwie dolnośląskim jest subsydiowany funkcjonowaniem akademickich inkubatorów przedsiębiorczości. Na koniec 2009 r. można wyróżnić sześć tego typu inicjatyw. Słabością regionu jest to, iż działają one tylko we Wrocławiu i tylko przy pięć największych szkołach wyższych: uniwersytetach Wrocławskim, Przyrodniczym, Ekonomicznym, Politechnice Wrocławskiej i Akademii Medycznej, a także przy Wyższej Szkole Bankowej we Wrocławiu. Trzy spośród wymienionych inkubatorów (Uniwersytetu Wrocławskiego, Przyrodniczego i Politechniki) powołały przy wsparciu Wrocławskiego Parku Technologicznego jeden wspólny Dolnośląski Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości właśnie na terenach tego parku. Podobnie jest w przypadku Akademii Medycznej, której inkubator został umieszczony w strukturze Wrocławskiego Medycznego Parku Naukowo-Technologicznego. Są to podmioty tworzone na podstawie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z 2005 r. Natomiast najstarszą inicjatywą, funkcjonującą w ramach Fundacji AIP i zainicjowaną przez Business Centre Club jest inkubator Uniwersytetu Ekonomicznego. Taką samą postać prawną ma inkubator działający przy Wyższej Szkole Bankowej we Wrocławiu. Główną różnicą między inkubatorami działającymi przy parkach technologicznych i tą inicjatywą Uniwersytetu Ekonomicznego jest konieczność samodzielności działania podmiotu gospodarczego. W inicjatywach opartych na parkach konieczne jest stworzenie i prowadzenie własnego, odrębnego podmiotu od inkubatora i parku przedsiębiorstwa, a natomiast w przypadku inkubatora UE podmiotowość firmy wynika i jest sprzężona z podmiotowością inkubatora. Oba rozwiązania mają swoje wady i zalety. To, które z rozwiązań jest korzystniejsze dla potencjalnego przedsiębiorcy, wynika z następujących czynników: finansowej stabilności przedsięwzięcia, dojrzałości koncepcji biznesowej, determinacji zespołu lub lidera inicjującego przedsięwzięcie, planowanego kierunku i sposobu rozwoju firmy. Im bardziej dojrzała, stabilna i przyszłościowa koncepcja biznesowa, tym korzystniejsze są regulacje zakładania firm w inkubatorach przyparkowych, w przypadkach braku pewności rynkowej i finansowej druga opcja wydaje się właściwsza. W ramach inkubatorów przedsiębiorcy, wyselekcjonowani pod kątem szeroko pojętego wymogu innowacyjności przedsięwzięcia, mogą skorzystać z dużej palety form wsparcia procesu założycielskiego obej- 17 K.B. Matusiak (red.), Ośrodki Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2009, PARP, Warszawa 2009, s. 69 i n. mujących: doradztwo i szkolenia, asystę w transferze technologii, dostęp do baz danych i kontaktów międzynarodowych oraz informację i pomoc w zakresie dostępu do krajowych i zagranicznych grantów, jak i funduszy ryzyka (venture capital). Do głównych zadań AIP należy propagowanie i wspieranie przedsiębiorczości w środowisku akademickim uczelni, skoncentrowanej na preinkubacji, m.in. w postaci konkursów biznesplanów. Potencjalny przedsiębiorca może przeprowadzić szczegółową analizę zakresu i form wsparcia obu tych rodzajów inkubatorów, odnosząc ich ofertę do swojego projektu biznesowego. W tym celu zaleca się skorzystanie z wyczerpujących informacji, które są zamieszczone na stronach internetowych tych instytucji 18 (patrz tab. 5). Szczególnie wyspecjalizowaną formą wspierania aktywności innowacyjnej i komercjalizacji wiedzy pracowników naukowych są centra transferu technologii. Na Dolnym Śląsku można zidentyfikować pięć takich inicjatyw, z czego dwa działają na potrzeby szkół wyższych i są przez nie tworzone (Wrocławskie Centrum Transferu Technologii Politechniki Wrocławskiej oraz Medyczne Centrum Transferu Technologii przy Medycznym Parku Naukowo-Technologicznym), a trzy podmioty są efektem aktywności Naczelnej Organizacji Technicznej i działają we Wrocławiu, Legnicy i Świdnicy. Oba te rodzaje CTT mają swoją specyfikę. Do głównych zadań uczelnianych centrów należy informowanie o prowadzonych na uczelniach pracach badawczych oraz poszukiwanie możliwości sprzedaży wyników, jak również poszukiwanie partnerów lub zleceniodawców do kolejnych przedsięwzięć. Stanowią próbę pozyskania dodatkowych funduszy dla uczelni, umożliwiającą częściowe uniezależnienie się od finansowania ze środków publicznych. Innymi aspektami doradztwa technologicznego zajmują się organizacje wynalazców i racjonalizatorów. Podejmowane przez nie zagadnienia dotyczą głównie informacji i doradztwa patentowego, licencji, różnych problemów prawnych związanych z własnością intelektualną, znakami firmowymi itp. 19 W dalszym ciągu widoczny jest brak tego typu instytucji przy szkołach wyższych, ich obecność powinna być dowodem na szukanie przez uczelnię praktycznych możliwości komercjalizacji wiedzy i umiejętności naukowców, a także powinna dawać możliwość wyjścia i skonfrontowania oferty naukowobadawczej z potrzebami regionu i to zarówno w sensie potrzeb biznesowych, produkcyjnych, procesowych polskich i zagranicznych przedsiębiorstw, lecz także potrzeb wsparcia miękkiego, eksperckiego dla instytucji publicznych czy pozarządowych. Władze uczelni muszą także pamiętać o roli obiektywnie zmieniające- 18 Zob obszerniej: pl, 19 K.B. Matusiak, op. cit., s

14 Instytucje i instrumenty wsparcia procesu komercjalizacji wiedzy przez naukowców Tabela 5. Zestawienie podstawowych danych infrastrukturalnych parków technologicznych działających na Dolnym Śląsku Nazwa parku technologicznego Adres Kontakt Oferta infrastrukturalna KGHM LETIA LEGNICKI PARK TECHNOLOGICZNY ul. Złotoryjska Legnica tel.: ;. faks: sekretariat@kghm.letia.pl wynajem gotowych powierzchni dla firm dzierżawa parceli pod inwestycje inkubator dla nowo powstających firm technologicznych preinkubator sprzedaż terenów pod inwestycje DOLNOŚLĄSKI PARK TECHNOLOGICZNY T-PARK ul. Szczawieńska Szczawno Zdrój tel.: ;. faks: info@t-park.pl wynajem gotowych powierzchni dla firm dzierżawa parceli pod inwestycje inkubator dla nowo powstających firm technologicznych preinkubator sprzedaż terenów pod inwestycje WROCŁAWSKI PARK TECHNOLOGICZNY S.A. ul. Muchoborska Wrocław tel.: ;. faks: wpt@technologpark.pl wynajem gotowych powierzchni dla firm inkubator dla nowo powstających firm technologicznych WROCŁAWSKI MEDYCZNY PARK NAUKOWO- TECHNOLOGICZNY ul. Kutnowska Wrocław tel.: ;. faks: sekretariat@ parkmedyczny.pl wynajem gotowych powierzchni dla firm inkubator dla nowo powstających firm technologicznych preinkubator Źródło: opracowanie własne na podstawie: K.B. Matusiak (red.), Ośrodki Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2009, PARP, Warszawa 2009, s

15 Rola i zadania instytucji otoczenia biznesu Doradztwo, kursy, szkolenia Infrastruktura techniczno-serwisowa Liczba firm/zatrudnienie przedsiębiorczość, tworzenie firmy opracowanie biznesplanu księgowość, rachunkowość prawne analiza rynku i marketing dostęp do funduszy europejskich handel zagraniczny i współpraca międzynarodowa fundusz kapitału zalążkowego współpraca z aniołami biznesu 9/160 przedsiębiorczość, tworzenie firmy opracowanie biznesplanu technologiczne i patentowe pośrednictwo kooperacyjne finansowe, podatkowe księgowość, rachunkowość prawne analiza rynku zarządzanie zasobami ludzkimi dostęp do funduszy europejskich handel zagraniczny i współpraca międzynarodowa wdrażanie nowych usług i produktów zarządzanie biznesem recepcja, obsługa sekretariatu laboratoria Internet szerokopasmowy sieć komputerowa dostęp do baz danych kredyty i pośrednictwo kredytowe współpraca z aniołami biznesu subwencje, granty, dopłaty venture capital 19/55 przedsiębiorczość, tworzenie firmy opracowanie biznesplanu technologiczne i patentowe pośrednictwo kooperacyjne finansowe, podatkowe księgowość, rachunkowość prawne analiza rynku dostęp do funduszy europejskich wdrażanie nowych usług i produktów zarządzanie biznesem zarządzanie jakością recepcja, obsługa sekretariatu laboratoria Internet szerokopasmowy sieć komputerowa dostęp do baz danych kawiarnia, bar sala seminaryjna współpraca z aniołami biznesu subwencje, granty, dopłaty venture capital 88/1100 przedsiębiorczość, tworzenie firmy opracowanie biznesplanu technologiczne i patentowe finansowe, podatkowe księgowość, rachunkowość analiza rynku zarządzanie zasobami ludzkimi dostęp do funduszy europejskich handel zagraniczny i współpraca międzynarodowa wdrażanie nowych usług i produktów zarządzanie biznesem zarządzanie jakością recepcja, obsługa sekretariatu Internet szerokopasmowy sieć komputerowa dostęp do baz danych 7/21 15

16 Instytucje i instrumenty wsparcia procesu komercjalizacji wiedzy przez naukowców go się otoczenia zewnętrznego uczelni, które wymaga już nie tylko badań i dydaktyki, lecz także przystawalności oferty uczelni do rynku pracy, produkcji, usług itp. Ponadto wkrótce pojawi się subiektywna konieczność proceduralna, wynikająca z projektowanych i przyjętych przez Radę Ministrów założeń dotyczących właśnie tego aspektu działalności. Według założeń do projektowanej nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz ustawy o stopniach naukowych i tytule w zakresie sztuki przyjętych w dniu przez RM uczelnie będą zobowiązane do następujących działań: 1. Konieczności przyjęcia przez senaty wszystkich uczelni regulaminów praw własności intelektualnej i zasad ich komercjalizacji oraz regulaminu tworzenia spółek spin-off. 2. Powołania spółki (inkubatora lub CTT) do zarządzania własnością przemysłową uczelni (patentami, wzorami przemysłowymi itd.) w zakresie jej komercjalizacji. Uczelnia będzie mogła udzielić licencji tylko za pośrednictwem jednej utworzonej w tym celu spółki. Zakres uprawnień spółki dotyczył będzie: wyceny, oceny racjonalności utrzymywania ochrony, kosztów ochrony itp Organizacyjno-ustawowe instrumenty wsparcia procesu komercjalizacji wiedzy Pierwszym z elementów działań systemowych są regulacje dotyczące wsparcia procesów innowacyjnych, w tym komercjalizacji wiedzy, które są wpisane do ustawy o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej z dnia (Dz.U. Nr 116, poz. 730). Ustawa reguluje dwa zagadnienia związane z tworzeniem i funkcjonowaniem innowacyjnych przedsiębiorstw, tj.: możliwość uzyskania kredytu technologicznego oraz nadawanie przedsiębiorcom statusu Centrum Badawczo-Rozwojowego Kredyt technologiczny Kredyt taki udzielany jest przedsiębiorcy przez bank kredytujący (głównie Bank Gospodarstwa Krajowego) na realizację inwestycji technologicznej, który jest następnie częściowo spłacany ze środków Funduszu Kredytu Technologicznego w postaci premii technologicznej. Warunkiem udzielenia kredytu przedsiębiorcy jest posiadanie przez niego zdolności kredytowej. 20 Założenia nowelizacji działania szkół wyższych przyjęte przez RM znajdują się na stronach Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego: reforma-szkolnictwa-wyzszego/ Udział własny przedsiębiorcy realizującego inwestycję technologiczną w finansowaniu tej inwestycji nie może stanowić mniej niż 25% wydatków. Spłaty części kapitału kredytu technologicznego przedsiębiorca może dokonać poprzez środki pochodzące z premii technologicznej, której wysokość nie może przekroczyć kwoty 4 mln zł. Bank Gospodarstwa Krajowego może też dokonać umorzenia części kredytu technologicznego w wysokości odpowiadającej 20% wartości netto środków przeznaczonych na realizację inwestycji technologicznej. Umorzeniem mogą być objęte następujące wydatki poniesione w związku z realizacją inwestycji technologicznej, udokumentowane zapłaconymi fakturami:..na zakup, na warunkach rynkowych, nowych lub używanych środków trwałych, z wyłączeniem środków transportu, w przypadku przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie transportu,..na rozbudowę lub modernizację istniejących środków trwałych,..na instalację i uruchomienie środków trwałych,..na prace przedrealizacyjne, w tym niezbędne studia, ekspertyzy, koncepcje, projekty techniczne bezpośrednio i wyłącznie związane z wdrożeniem nowej technologii, na podstawie której jest realizowana inwestycja technologiczna finansowana kredytem technologicznym, oraz koszty produkcyjne niezbędne do legalizacji technologicznej produktu (wyrobu lub usługi) powstałego w wyniku tej inwestycji,..na zakup wartości niematerialnych i prawnych w formie: patentów, licencji, nieopatentowanej wiedzy technicznej, technologicznej lub z zakresu organizacji i zarządzania Uzyskanie statusu Centrum Badawczo- -Rozwojowego Przedsiębiorca niebędący jednostką badawczo-rozwojową i nieposiadający statusu jednostki badawczo- -rozwojowej w rozumieniu ustawy z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 33, poz. 388, z późn. zm.6), a ponadto prowadzący badania lub prace rozwojowe, może uzyskać status centrum badawczo-rozwojowego. Jednym z zasadniczych warunków uzyskania tego statusu jest wymóg osiągania przychodów netto ze sprzedaży własnych usług B+R, które muszą stanowić minimum 20% przychodów netto za ostatni rok rozliczeniowy (sprawozdanie finansowe potwierdzone przez biegłego rewidenta). Głównym atrybutem posiadania statusu Centrum badawczo-rozwojowego jest możliwość utworzenia przez przedsiębiorcę funduszu innowacyjności. Fundusz innowacyjności tworzy się z comiesięcznego 16

17 Pozostałe instrumenty wsparcia innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej odpisu wynoszącego nie więcej niż 20% przychodów uzyskanych przez centrum badawczo-rozwojowe w danym miesiącu. O nadaniu statusu CBR decyduje Minister Gospodarki po przedstawieniu przez przedsiębiorcę odpowiednich dokumentów, w tym głównie tych dotyczących generowania dochodów z własnych prac badawczo-rozwojowych. Drugim z elementów systemowych wspierania działalności innowacyjnej, w tym głównie, jeśli chodzi o wsparcie finansowe, są: fundusze poręczeń kredytowych, fundusze pożyczkowe i fundusze kapitału zalążkowego. Działalność lokalnych funduszy poręczeń kredytowych dla przedsiębiorców innowacyjnych, jest szczególnie istotna w momencie, gdy nie posiadają oni wystarczającej zdolności i wiarygodności kredytowej, wymaganej choćby przy ubieganiu się o środki z kredytu technologicznego opisanego powyżej, czy też kredytów inwestycyjnych udzielanych przez banki komercyjne. Wyrazem niskiej aktywności inwestycyjnej firm, szczególnie z sektora MMŚP i szczególnie tych innowacyjnych jest bardzo niska populacja firm, które otrzymują od banków komercyjnych owe kredyty. Według badań przeprowadzonych na zlecenie Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan (PKPP) w 2007 r. zaledwie 17% polskich MMŚP korzystało z kredytu inwestycyjnego 21. Ten pesymistyczny obraz możliwości rozwoju firm na podstawie kredytu komercyjnego potwierdzają także badania przeprowadzone na grupie 13 przedsiębiorców akademickich funkcjonujących w ramach DAIP na jesieni 2009 r. 22. W odniesieniu do finansowego aspektu działalności tych firm, w przypadku 77% z nich źródłem finansowania był reinwestowany zysk, w 54% fundusze rodzinne, w 46% programy rządowe i pomocowe ze środków UE. Widoczny, a nawet uderzający, jest brak strumieni pożyczek bankowych czy środków pochodzących od aniołów biznesu lub funduszy Private Equity. Świadczy to o niedostępności tych form finansowania dla nowych, innowacyjnych inicjatyw. Jeżeli trzymać się sztywno warunków tworzenia innowacyjnej firmy, które zaproponował J.A. Schumpeter 23, a któ re to determinują innowacyjność i rozwój przedsięwzięcia w ścisłym powiązaniu z kredytem komercyjnym, to można stwierdzić, że polskie przedsiębiorstwa nie mają szans na taką trajektorię rozwoju. 21 M. Starczewska-Krzysztoszek, Konkurencyjność sektora małych i średnich przedsiębiorstw 2008 prezentacja, Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Warszawa 2008, s L. Kwieciński, op. cit., s Por.: J.A. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa Właśnie dlatego istotną rolę mogą, a nawet powinny, odegrać fundusze poręczeń kredytowych. W województwie dolnośląskim działa pięć tego typu instytucji, które mają zróżnicowany zakres wsparcia w ujęciu przedmiotowym i podmiotowym. Wszystkie te instytucje zostały szczegółowo przedstawione w tabeli 6. Dolnośląską panoramę funduszy wspomagających rozwój firm innowacyjnych uzupełnia jeden fundusz kapitału zalążkowego. Fundusze kapitału zalążkowego to profesjonalne podmioty specjalizujące się w inwestowaniu w projekty w fazie seed-up i start- -up. Dostarczają one stosunkowo niewielkich kwoty (do 1 mln Euro) na rynku niepublicznym, pomagając tym samym w osiągnięciu dynamicznego wzrostu wartości rynkowej i rozwoju tworzonego przedsiębiorstwa. Ich wsparcie rozwiązuje problem braku zdolności kredytowej i zabezpieczeń, z którymi borykają się spółki w początkowych fazach rozwoju. Jednocześnie rynek giełdowy nie jest zainteresowany finansowaniem relatywnie małych projektów, zwłaszcza ze względu na brak wiarygodności wobec inwestorów giełdy. Na Dolnym Śląsku działa tylko jeden taki fundusz, a w całej Polsce jest ich jedynie dziewięć. MCI Bio Ventures zajmuje się udzielaniem pożyczek i wsparcia kapitałowego w postaci udziałów wnoszonych do firm. Minimalna wartość inwestycji to PLN, a maksymalna PLN. Fundusz ten zorientowany jest na wsparcie firm z sektora: biotechnologii, farmacji, ochrony zdrowia i szeroko pojętych usług opartych na wiedzy. Preferowany czas inwestycji w firmę to 3 5 lat. Obecnie fundusz posiada w swoim portfelu inwestycyjnym 4 firmy, np. firmę biotechnologiczną Genomed 24. Jak można wnioskować z wyżej przedstawionego wsparcia systemowego dla młodych, innowacyjnych firm, jest ono dalece niewystarczające i ten sektor musi ulec zdecydowanemu wzmocnieniu ilościowemu i jakościowemu, aby stał się przystępny dla tworzenia przedsiębiorstw opartych na wiedzy Pozostałe instrumenty wsparcia innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej Możliwość wsparcia w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego (RPO) dla Województwa Dolnośląskiego na lata Spośród środków funduszy strukturalnych UE, która Polska otrzyma w perspektywie finansowej w latach do interesującego nas zakresu wsparcia odnoszą się działania z Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego (RPO) 24 K.B. Matusiak (red.), Ośrodki Innowacji..., s. 270 oraz 17