Ryzyko porodu przedwczesnego u kobiet ciężarnych z niedowagą przegląd systematyczny z metaanalizą badań kohortowych
|
|
- Leszek Olejniczak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 4, zeszyt 4, , 2011 Ryzyko porodu przedwczesnego u kobiet ciężarnych z niedowagą przegląd systematyczny z metaanalizą badań kohortowych Streszczenie WIESŁAW MACIEJ KANADYS 1, BOŻENA LESZCZYŃSKA-GORZELAK 2, MARIAN JĘDRYCH 3, JAN OLESZCZUK 2 Cel pracy: Celem było przeprowadzenie przeglądu systematycznego i metaanalizy reasumujących wyniki dostępnych badań kohortowych, które oceniały związki między matczyną niedowagą przed zajściem w ciążę i ryzykiem porodu przedwczesnego. Materiał i metody: Bibliograficzne bazy danych, MEDLINE i EMBASE, zostały przeszukane (bez ograniczeń językowych) od stycznia 1990 do czerwca 2010 roku stosując następujące słowa kluczowe: niedowaga matczyna lub niski wskaźnik masy ciała w kombinacji z porodem przedwczesnym lub losem ciąży. Wśród ciężarnych z niedowagą oszacowano łącznie surowy iloraz szans (OR) i 95% współczynnik ufności (95% CI) dla każdego typu porodu przedwczesnego przez zastosowanie modelu efektów losowych. Wyniki: Zidentyfikowano dwadzieścia siedem badań kohortowych, obejmujących kobiet, z których u kobiet wystąpił poród przedwczesny (6,98%). W porównaniu z ciężarnymi z prawidłową masą ciała, wśród kobiet z niedowagą oszacowanie sumaryczne wykazało zwiększoną szansę wystąpienia porodu przedwczesnego < 37. tygodnia ciąży (wszystkie typy) (OR, 1,34; 95% CI, 1,26-1,43) oraz porodu przedwczesnego spontanicznego (OR, 1,42; 95% CI, 1,23-1,62) i indukowanego (OR, 1,21; 95% CI, 1,05-1,39). Stwierdzono również zwiększone ryzyko porodu miernie przedwczesnego (OR, 1,29; 95% CI, 1,20-1,40) i bardzo przedwczesnego (OR, 1,27, 95% CI, 1,12-1,45). Wnioski: Nasza metaanaliza wykazała wyraźny związek między niskim matczynym stanem odżywienia i ryzykiem porodu przedwczesnego w oparciu o dane z licznych badań na zróżnicowanych populacjach. Niedowaga jest przekonywującym i potencjalnie modyfikowalnym czynnikiem ryzyka wystąpienia porodu przedwczesnego. Stąd można spodziewać się, że zapobieganie i właściwe postępowanie dietetyczne może w jakimś stopniu obniżyć częstość występowania wcześniactwa. Słowa kluczowe: niedowaga, wskaźnik masy ciała, poród przedwczesny, poród przedwczesny samoistny, poród przedwczesny indukowany, badanie kohortowe, metaanaliza Wstęp Poród przedwczesny definiowany jako urodzenie dziecka przed 37. tygodniem ciąży i jego konsekwencje stanowią istotny problem zdrowotny na świecie. Wcześniactwo ciągle pozostaje główną przyczyną umieralności, odpowiada za 70-80% wszystkich zgonów noworodków. U urodzonych przedwcześnie występuje wysoki odsetek zachorowalności i zaburzeń w rozwoju psychofizycznym [1]. Odsetek porodów przedwczesnych w Polsce wynosi ok. 6,5%, w innych krajach waha się od 4 do prawie 16% w zależności od badanych populacji [2]. W Stanach Zjednoczonych odsetek ciąż pojedynczych zakończonych przedwcześnie wzrósł do 12,5% w roku 2004 z 10,6% w 1990 i 9,4% w 1981 [3]. Wskaźnik cięć cesarskich w porodach przedwczesnych zwiększył się o 47%, zaś porodów indukowanych podwoił się. W 2006 roku, 51% porodów przedwczesnych było spontanicznych, w porównaniu z 69% w Po uwzględnieniu dodatkowych zmiennych demograficznych i medycznych, prawdopodobieństwo interwencji położniczych u matek z wcześniakami było wyższe o 88% [95% przedział ufności (confidence interval, CI), 1,87-1,60] w roku 2006 niż w W oparciu o certyfikaty urodzeniowe z 19 stanów ocenia się, że 43% wcześniaków pochodziło z ciąż indukowanych lub zostało urodzonych drogą cięcia cesarskiego [4]. Ostatnio pojawiają się doniesienia sugerujące, że obserwowany wzrost wskaźnika porodów przedwczesnych związany jest również ze znacznym zwiększeniem późnych porodów przedwczesnych [5, 6]. W większości przypadków precyzyjne mechanizmy patofizjologiczne, które indukują poród przedwczesny nadal pozostają nieustalone. Stąd poszukiwane są czynniki mogące sprzyjać występowaniu porodów przedwczesnych, a które można podzielić na demograficzne, środowiskowe i medyczne. Jednym z nich jest stan odżywienia ciężarnej, opisywany przez wskaźnik wielkości antropologicznej taki jak wskaźniki masy ciała (body mass index, BMI). Niska wartość BMI przed ciążą może być przejawem przewlekłego deficytu żywieniowego, który ma negatywny wpływ na przebieg ciąży [7, 8]. Celem było przeprowadzenie przeglądu systematycznego i metaanalizy reasumujących wyniki dostępnych badań kohortowych, które oceniały związki między matczyną niedowagą przed zajściem w ciążę (niskim wskaźnikiem masy ciała) i ryzykiem porodu przedwczesnego. Materiał i metody Dokonano przeglądu prac, bez ograniczeń językowych, opublikowanych od stycznia 1990 do maja 2009, 1 Poradnia Ginekologiczno-Położnicza Przychodni Specjalistycznej NZOZ Specjalistyka Czechów w Lublinie 2 Katedra i Klinika Położnictwa i Perinatologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie 3 Zakład Matematyki i Biostatystyki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
2 214 W.M. Kanadys, B. Leszczyńska-Gorzelak, M. Jędrych, J. Oleszczuk znajdujących się w bibliograficznych bazach danych MED- LINE (PubMed) i EMBASE, dotyczących analiz związku matczynej niedowagi przed zajściem w ciążę z ryzykiem porodu przedwczesnego. Używano następujących słów kluczowych: maternal underweight (niedowaga matczyna) lub low body mass index (niski wskaźnik masy ciała) w kombinacji z preterm birth (poród przedwczesny) lub pregnancy outcome (los ciąży). Docierano także do dodatkowych źródeł informacji, uwzględnianych w piśmiennictwie dołączonym do przedstawionych badań lub w artykułach poglądowych, związanych z tematem pracy [9]. Kryteria włączenia i wykluczenia badań Analizą objęto prace, które spełniały następujące kryteria: badania kohortowe oceniające matczyną niedowagę przed ciążą jako zagrożenie dla porodu przedwczesnego; uwzględnienie co najmniej 100 zdarzeń; matczyny stan odżywienia opisany wskaźnikiem BMI; przedstawione wyniki pozwalały na wykorzystanie ich w metaanalizie oraz dane o wzroście i masie ciała uzyskiwano nie później jak do 16. tygodnia ciąży. Z analizy wyłączono badania kliniczno-kontrolne oraz badania, w których: BMI odnotowywano w późnej ciąży lub w okresie okołoporodowym; stan odżywienia definiowano innymi wskaźnikami wielkości antropologicznej; rozkład BMI wyrażano w kwantylach; brak grupy referencyjnej (prawidłowa masa ciała) lub obejmowano również nadwagę; brak dokładnych danych dla obliczeń; obejmowano mało liczebne populacje lub powielano te same dane w innych opracowaniach. niedowaga < 20,0, prawidłowa masa ciała 20,0-24,9, nadwaga 25,0-29,9 i otyłość $ 30,0 [12]. Większość badań było opartych na bezpośrednich pomiarach masy ciała i wzrostu, podczas gdy inne na informacjach uzyskanych od kobiet (samoopis, ang. self-reports). Klasyfikacja porodu przedwczesnego Z punktu widzenia klinicznego poród przedwczesny definiowano przyjmując kryterium czasu trwania ciąży i wyróżnia się: poród przedwczesny < 37. tygodnia ciąży (t.c.) (łącznie wszystkie typy), poród miernie przedwczesny ( t.c.) i poród bardzo przedwczesny (-< 32. t.c.). Kolejny podział odnosi się do etiologii: samoistny poród przedwczesny związany z wystąpieniem spontanicznej czynności porodowej przy zachowanej ciągłości błon płodowych i/lub z przedwczesnym pęknięciem błon płodowych oraz indukowany (jatrogenny) poród przedwczesny związany z wcześniejszym ukończeniem ciąży ze wskazań matczynych lub płodowych poprzez wzniecenie czynności skurczowej macicy lub drogą cięcia cesarskiego [13-15]. Wyciąg danych Z każdej wyselekcjonowanej pracy wynotowywano następujące dane: nazwisko pierwszego autora, rok publikacji, kraj (stan), okres (lata) w którym przeprowadzono badanie, projekt badania, wielkość badanej populacji i liczba zdarzeń, kategoryzacja wg BMI, liczebność podgrup i liczba zdarzeń wg BMI oraz skorygowany iloraz szans (odds ratio, OR) uwzględniający zmienne zakłócające i odpowiedni 95% CI. Selekcja artykułów Selekcję badań przeprowadzono w trzyetapowym procesie. Pierwszy, dokładne przeanalizowanie tytułów i/lub streszczeń wszystkich cytowań w bazach danych i dokonanie wstępnej selekcji artykułów. Drugi, podjęcie ostatecznej decyzji włączenia lub wykluczenia po niezależnym i podwójnym przeanalizowaniu pełnych tekstów wyselekcjonowanych prac. Trzeci, zebranie z każdej zakwalifikowanej pracy danych o charakterystyce klinicznej i metodologicznej badań oraz o statystyce testowej. Ocena masy ciała i klasyfikacja niedowagi W badaniach stosowano różne punkty odcięcia BMI (iloraz masy ciała w kilogramach i kwadrat wysokości ciała w metrach; kg/m!2 ) dla określenia stanu odżywienia. W większości badań stosowano kryteria zgodnie z rekomendacjami Światowej Organizacji Zdrowia: niedowaga < 18,5, prawidłowa masa ciała 18,5-24,9, nadwaga BMI 25,0-29,9 i otyłość BMI $ 30,0 [10]. W analizie objęto również badania, w których klasyfikację do odpowiednich grup przeprowadzono w oparciu o zalecenia Institute of Medicine: niedowaga < 19,8, prawidłowa masa ciała 19,8-26,0, nadwaga 26,1-29,0 i otyłość > 29,0 [11]. W niektórych badaniach wykorzystano podział wg Garrowa: Publikacje potencjalnie związane z tematem pracy, ustalone na podstawie przeglądu baz danych N = 1347 Prace zakwalifikowane do dalszej szczegółowej oceny N = 58 Prace objęte w analizie N = 27 Prace wyłączone na podstawie tytułu i streszczeń z powodu braku przydatności projektu badania lub losu ciąży N = 1289 Prace wyłączone N = 31 bbb Powód wykluczenia 1. Nie oceniano porodów przedwczesnych lub objęto małą liczbę zdarzeń n = 4 2. BMI odnotowano w późnej ciąży lub po porodzie n = 7 3. Grupa odniesienia obejmowała również nadwagę n = 1 4. Niedostateczne dane dla obliczeń n = Stan odżywienia określano w kg lub rozkład BMI wyrażano w kwantylach n = 3 6. Badania kliniczno-kontrolne n = 4 7. Powielanie tych samych danych w innych badaniach n = 2 Ryc. 1. Diagram sekwencji działań
3 Ryzyko porodu przedwczesnego u kobiet ciężarnych z niedowagą 215 Tabela 1. Charakterystyka badań kohortowych analizujących zależności między matczyną niedowagą i porodem przedwczesnym Prace cytowane 1. autor (rok) Adams (1995) [21] Baeten (2001) [22] Bhattacharya (2007) [23] Borkowski (2007) [24] Chen (2009) [25] Clausen (2006) [26] Crane (2009) [27] Ehrenberg (2003) [28] Goldenberg (1998) [29] Haas (2005) [30] Hauger (2008) [31] Hickey (1997) [32] Johnson (2009) [33] Kalk (2009) [34] Kanadys (2007) [35] Khashan (2009) [36] Leung (2008) [37] Lumme (1995) [38] Mantakas (2010) [39] Monaghan (2001) [40] Naeye (1990) [41] Nohr (2007) [42] Rudra (2008) [43] Sebire (2001) [44] Siega-Riz (1996) [45] Smith (2007) [46] Wise (2010) [47] Kraj Okres badania Stany Zjednoczone Waszyngton (USA) Wielka Brytania Polska Nebraska (USA) Norwegia Kanada Ohio (USA) Stany Zjednoczone Kalifornia (USA) Argentyna Stany Zjednoczone Missouri (USA) Niemcy Polska Wielka Brytania Hong Kong Finlandia Wielka Brytania Ukraina Pensylwania (USA) Dania Waszyngton (USA) Wielka Brytania Kalifornia (USA) Wielka Brytania Massachusetts (USA) Rodzaj badania Źródło danych U.S. Army medical centers Washington State birth certificate Aberdeen Maternity and Neonatal Databank Ogólnokrajowy Rejestr Opieki Okołoporodowej Collaborative Perinatal Project Liczba zdarzeń /Populacja 217/1825 Kryterium włączenia 5509/ Nieródki 2730/ Nieródki 2371/ /1892 Kohorta szpitalna 147/3523 Newfoundland Provincial Perinatal Program Database Kohorta szpitalna Preterm Prediction Study Project Women and Infants Starting Healthy Perinatal Information System Kohorta szpitalna Missouri birth certificate records "Mutterpass" Kohorta municypalna North Western Perinatal survey Obstetric Specialty Clinical Information System Badnie prospektywne Kohorta szpitalna Sheffield Evolution Maternity Databse Children of Ukraine study Collaborative Perinatal Study Danish National Birth Cohort Kohorta szpitalna St Marys' Maternity Information System Prematurity Prevention Project Scottish Record Linkage System Black Women's Healthy Study 362/ / /2838 Brak chorób w wywiadzie i w przebiegu ciąży Nieobciążony wywiad Nieródki Wiek lat Brak cukrzycy typu 1 w wywiadzie Poród przedwczesny samoistny 129/1619 Wiek $18 r.ż. 4484/ / / / / / / /9015 Brak cukrzycy w wywiadzie 740/6509 Nieródki 105/ / / Poród przedwczesny samoistny 201/2468 Wiek $18 r.ż / / / /7840 Afroamerykanki Definicja: niedowaga vs grupa odniesienia vs 19,8-25,9 BMI <20,0 BMI #19,9 BMI #20,0 vs 20,0- #25,0 vs 19,9-25,9 vs 19,8-26,0 vs 19,8-26,0 vs 19,8-24,9 vs 19,8-26,0 vs 18,5-<25,0 BMI <19,0 vs 19,0-24,9 BMI <19,9 BMI <20,0 BMI <20 vs vs 18,5-<25,0 BMI <20,0 vs 19,8-26,0 BMI <20,0
4 216 W.M. Kanadys, B. Leszczyńska-Gorzelak, M. Jędrych, J. Oleszczuk Analiza statystyczna W poszczególnym badaniu wyznaczano surowy OR (i 95% CI) porodu przedwczesnego dla analizowanej kategorii niedowagi w porównaniu z masą ciała prawidłową (grupa referencyjna) [16, 17]. Następnie wyliczono łączny OR z 95% CI, stosując model efektów losowych DerSimoniana i Larida [18]. Heterogenność statystyczna badań była sprawdzana statystyką Q i indeksem I 2 [19, 20]. Wyniki każdego badania (OR i 95% CI) oraz wynik łączny zostały przedstawione w postaci wykresu leśnego (forest plot), opracowanego za pomocą arkuszu kalkulacyjnego Excel Wszystkie analizy statystyczne wykonano, używając oprogramowania STATISTICA Zestaw Medyczny (StatSoft Polska). Wyniki Rycina 1 ilustruje schemat blokowy wyników przeszukania bibliograficznych baz danych. Na podstawie użytych w/w słów kluczowych i ich kombinacji ustalono 1347 cytowań. Zródlo: Źródło Niedowaga Norma Iloraz szans Redukcja Wzrost Waga p 1. autor (n n/n / N)* ((n n/n/ N)* (95% CI) szans szans (%) Adams [21] 28/ /1419 1,10 (0,72 1,69) 0,6603 2,49 Baeten [22] 1208/ / ,23 (1,15 1,32) 5,22 Bhattacharya [23] 345/ / ,13 (1,00 1,28) 0,0593 4,91 Borkowski [24] 186/ / ,35 (1,15 1,59) 0,0003 4,60 Chen [25] 37/ /1448 1,19 (0,81 1,74) 0,3882 2,77 Clausen [26] 31/651 87/2182 1,20 (0,79 1,83) 0,3858 2,55 Crane [27] 12/ /2489 1,47 (0,80 2,72) 0,2179 1,59 Ehrenberg [28] 321/ /6988 1,07 (0,93 1,22) 0,3602 4,82 Goldenberg [29] 91/ /1251 1,72 (1,29 2,30) 0,0002 3,52 Haas [30] 8/54 58/863 2,41 (1,09 5,35) 0,0302 1,07 Hauger [31] 360/ / ,42 (1,27 1,60) 4,96 Hickey [32] 294/ /6943 1,48 (1,28 1,72) 4,71 Johnson [33] 1247/ / ,41 (1,33 1,51) 5,25 Kalk [34] 27/ /1446 2,41 (1,53 3,81) 0,0002 2,32 Kanadys [35] 26/359 43/845 1,46 (0,88 2,41) 0,1434 2,07 Khashan [36] 208/ / ,39 (1,20 1,61) 4,74 Leung [37] 195/ / ,19 (1,02 1,39) 0,0297 4,67 Lumme [38] 51/ /6433 1,29 (0,95 1,76) 0,1003 3,37 Mantakas [39] 110/ /3102 1,45 (1,15 1,83) 0,0016 4,02 Monaghan [40] 32/640 53/1387 1,32 (0,85 2,08) 0,2307 3,10 Naeye [41] 2635/ / ,08 (1,02 1,13) 0,0049 5,30 Nohr [42] 216/ / ,26 (1,09 1,45) 0,0016 4,77 Rudra [43] 9/99 132/1752 1,23 (0,60 2,49) 0,5707 1,29 Sebire [44] 2745/ / ,32 (1,26 1,38) 5,32 Siega-Riz [45] 40/ /2626 2,03 (1,39 2,96) 0,0002 2,84 Smith 46] 1425/ / ,57 (1,47 1,67 5,26 Wise [47] 27/ /3542 1,78 (1,15 2,76) 0,0091 2,45 Łą Lacznie (95% CI) ,34 (1,26 1,43) 100,00 Liczba zdarzen ń ,5 1,0 2,0 3,0 5,0 Test niejednorodnoci: ści Q = 139,28; p = 0,000; t 2 = 0,016; l I 2 =81,33% Iloraz szans (95% CI) * dla kazdej ż grupy: n - liczba porodów przedwczesnych, NnN - liczebnoc ść badanej grupy; - grupa referencyjna; CI - przedzialł ufnoci ści Ryc. 2. Surowy iloraz szans (i 95% CI) wystąpienia porodu przedwczesnego u ciężarnych z niedowagą w porównaniu z prawidłową masą ciała
5 Ryzyko porodu przedwczesnego u kobiet ciężarnych z niedowagą 217 Dokładna ocena ich tytułów i/lub streszczeń pozwoliła na wyselekcjonowanie 58 badań potencjalnie związanych z tematem naszej pracy. Z kolei niezależnie i podwójnie przeanalizowano pełne teksty wybranych artykułów w oparciu o kryteria włączenia i wyłączenia. Ostatecznie 27 badań kohortowych spełniło nasze kryteria włączenia do przeglądu systematycznego i metaanalizy, obejmując w sumie kobiet w ciąży, z których u (6,98%) wystąpił poród przedwczesny [21-47]. Charakterystykę badań zestawiono w tabeli 1. Dwanaście badań przeprowadzono w Europie, w tym dwa w Polsce, dwanaście w Stanach Zjednoczonych i po jednym w Kanadzie, Argentynie i Hong Kongu. W jedenastu badaniach niedowagę definiowano jako BMI < 18,5, w siedmiu jako BMI < 19,8, w ośmiu BMI < 20,0 i w jednym BMI < 19,0. Rycina 2 przedstawia wartości surowego ilorazu szans (i 95% CI) poszczególnych badań objętych analizą sumaryczną [21-47]. Wszystkie badania wykazały pozytywny związek pomiędzy matczyną niedowagą i ryzykiem porodu przedwczesnego, przy czym w 17 z nich była to zależność statystycznie istotna [22, 29-34, 36, 37, 39, 41,42, 44-47]. Łączne oszacowanie wykazało wzrost szansy wystąpienia porodu przedwczesnego (w sumie wszystkie typy) wśród ciężarnych z niskim BMI (OR, 1,34; 95% CI, 1,26-1,43). W analizie typów porodu przedwczesnego również wykazano zwiększoną szansę ich wystąpienia u kobiet ciężarnych z niedowagą, w porównaniu z prawidłową masą ciała. I tak: ryzyko porodu przedwczesnego samoistnego wzrosło o 42% (95% CI, 1,23-1,62) i indukowanego o 21% (95% CI, 1,05-1,39) (rycina 3). Zródlo: Źródło: Niedowaga Norma Iloraz szans Redukcja Wzrost Waga p 1. autor (n / N)* (n / N)* (95% CI) szans szans (%) Poród przedwczesny samoistny Adams [21] 17/220 94/1355 1,12 (0,66 1,92) 0,6713 8,31 Bhattacharya [23] 244/ / ,27 (1,10 1,47) 0, ,33 Goldenberg [29] 129/ /550 1,72 (1,29 2,30) 0, ,44 Hickey [32] 239/ /6843 1,49 (1,27 1,76) 11,24 Leung [37] 115/ / ,18 (0,97 1,44) 0, ,06 Monaghan [40] 32/640 53/1387 1,32 (0,85 2,08) 0, ,03 Nohr [42] 150/ / ,23 (1,04 1,46) 0, ,22 Rudra [43] 8/98 101/1721 1,43 (0,67 3,02) 0,3543 6,52 Smith [46] 954/ / ,76 (1,63 1,89) 11,58 Wise [47] 16/ /3360 1,77 (1,03 3,05) 0,0376 8,27 Lacznie Łącznie (95% CI) Liczba zdarzenń ,42 (1,23 1,62) 100,00 Test niejednorodnoci: śc Q = 34, 6839; p = 0,0001; t 2 = 0,0,0280; l I 2 = 51,34% t 2 Poród przedwczesny indukowany Adams [21] 7/210 38/1299 1,14 (0,50 2,60) 0,7472 2,65 Bhattacharya [23] 101/ / ,89 (0,71 1,10) 0, ,83 Hickey [32] 54/ /6524 1,40 (1,01 1,96) 0, ,53 Leung [37] 80/ / ,20 (0,95 1,52) 0, ,16 Nohr [42] 66/ / ,33 (1,03 1,72) 0, ,04 Rudra [43] 1/91 31/1651 0,58 (0,08-4,30) 0,5947 0,43 Smith [46] 471/ / ,29 (1,16 1,42) 29,16 Wise [47] 11/ /3274 1,80 (0,95 3,40) 0,0723 4,15 Lacznie Łą (95% CI) ,21 (1,05 1,39) 0, ,00 Liczba zdarzenń Test niejednorodnoci: śc Q = 12,628; p. p = 0,1528; t 2 = 0,0145; l I 2 = 44,57% 0,5 1,0 2,0 3,0 5,0 Iloraz szans (95% CI) * dla kazdej ż grupy: n - liczba porodów przedwczesnych, N - liczebnoc ść badanej grupy; - grupa referencyjna; CI - przedzialł ufnoci ści Ryc. 3. Surowy iloraz szans (i 95% CI) wystąpienia porodu przedwczesnego u ciężarnych z niedowagą w porównaniu z prawidłową masą ciała stosownie do etiologii
6 218 W.M. Kanadys, B. Leszczyńska-Gorzelak, M. Jędrych, J. Oleszczuk Zródlo: Źródło: Niedowaga Norma Iloraz szans Redukcja Wzrost Waga p 1. autor (n( n/n / N)* (n / N)* (95% CI) szans szans (%) Poród miernie przedwczesny Adams [21] 18/ /1373 1,00 (0,59 1,68) 0,9950 1,88 Baeten [22] 1024/ / ,23 (1,14 1,33) 13,08 Bhattacharya [23] 287/ / ,20 (1,04 1,37) 0, ,17 Crane [27] 10/158 99/2458 1,61 (0,82 3,15) 0,1643 1,18 Goldenberg [29] 76/ /1228 1,75 (1,28 2,40) 0,0005 4,22 Hickey [32] 224/ /6808 1,53 (1,29 1,81) 8,53 Johnson [33] 1000/ / ,37 (1,28 1,47) 13,34 Khashan [36] 160/ / ,37 (1,16 1,62) 0,0002 8,76 Leung [37] 147/ / ,17 (0,98 1,40) 0,0778 8,26 Naeye [41] 2312/ / ,08 (1,03 1,15) 0, ,95 Sebire [44] 2317/ / ,30 (1,24 1,36) 14,21 Wise [47] 25/ /3485 1,89 (1,21 2,96) 0,0054 2,41 Lacznie Łącznie (95% CI) ,29 (1,20 1,40) 100,00 Liczba zdarzen ń Test niejednorodnoci: śc Q = 27,9863; p = 0,0010; t 2 = 00321; l I 2 = 67,84% Poród bardzo przedwczesny Adams [21] 10/213 46/1307 1,35 (0,67 2,72) 0,4001 2,82 Baeten [22] 184/ / ,21 (1,02 1,45) 0, ,91 Bhattacharya [23] 58/ / ,88 (0,66 1,17) 0,3744 9,33 Crane [27] 2/150 31/2390 1,03 (0,24 4,34) 0,9697 0,76 Goldenberg [29] 15/474 23/1145 1,59 (0,82 3,08) 0,1657 3,11 Hickey [32] 70/ /6558 1,36 (1,02 1,82) 0,0388 9,04 Johnson [33] 247/ / ,59 (1,38-1,82) 14,22 Khashan [36] 48/ / ,44 (1,07 1,94) 0,0156 8,91 Leung [37] 48/ / ,24 (0,91 1,68) 0,1715 8,66 Naeye [41] 323/ / ,03 (0,90 1,17) 0, ,35 Sebire [44] 428/ / ,44 (1,29 1,61) 15,12 Wise [47] 2/106 57/3149 1,04 (0,25 4,33) 0,9536 0,78 Łącznie Lacznie (95% CI) ,27 (1,12 1,45) 0, ,00 Liczba zdarzenń Test niejednorodnoci: śc Q = 27,9863; p = 0,0010; t 2 = 0,0321; li 2 = 67,84% t 2 0,5 1,0 2,0 Iloraz szans (95% CI) 3,0 5,0 * dla kazdej ż grupy: n - liczba porodów przedwczesnych, N - liczebnoc ść badanej grupy; - grupa referencyjna; CI - przedzialł ufnoci ści Ryc. 4. Surowy iloraz szans (i 95% CI) wystąpienia porodu przedwczesnego u ciężarnych z niedowagą w porównaniu z prawidłową masą ciała stosownie do wieku ciążowego odbytego porodu Stwierdzono również zwiększone ryzyko porodu miernie przedwczesnego (OR, 1,29; 95% CI, 1,20-1,40) i bardzo przedwczesnego (OR, 1,27, 95% CI, 1,12-1,45) (ryc. 4). We wszystkich analizach wykazano znaczną niejednorodność badań. W tabeli 2 zestawiono badania kohortowe, w których w ocenie statystycznej również uwzględniono dodatkowe zmienne. W większości badań skorygowany OR wykazał istotny wzrost szansy wystąpienia porodu przedwczesnego u ciężarnych z niedowagą [30, 31, 34, 36, 37, 44, 47], z wyjątkiem badania Bhattacharya i wsp. [23] i Chen i wsp. [25]. Omówienie Nasza metaanaliza obejmująca 27 badań kohortowych wykazała statystycznie istotną zależność pomiędzy matczyną niedowagą przed zajściem w ciążę i szansą wystą-
7 Ryzyko porodu przedwczesnego u kobiet ciężarnych z niedowagą 219 pienia porodu przedwczesnego < 37. t.c., jak i poszczególnych jego typów. Znajduje to również potwierdzenie w ostatnio opublikowanej metanalizie Hana i wsp. [48]. Autorzy w oparciu o 78 badań, które objęły kobiety wykazali wśród ciężarnych z niedowagą zwiększone ryzyko porodu przedwczesnego po uwzględnieniu w ocenie zmiennych towarzyszących: skorygowane ryzyko względne (RR) porodu przedwczesnego (łącznie wszystkie typy) wyniosło 1,29 (95% CI, 1,15-1,46) oraz samoistnego porodu przedwczesnego 1,32 (95% CI, 1,10-1,57). Nasze wyniki, jak i Hana i wsp. (RR, 1,21; 95% CI 1,07-1,36) wskazały, że matczyna niedowaga jest związana ze zwiększonym ryzykiem elektywnego porodu przedwczesnego [48]. Prace cytowane 1. autor (rok) Bhattacharya (2007) [23] Chen (2009) [25] Haas (2005) [30] Hauger (2008) [31] Kalk (2009) [34] Khashan (2009) [36] Leung (2008) [37] Sebire (2001) [44] Siega-Riz (1996) [45] Smith (2007) [46]** Wise (2010) [47] Tabela 2. Skorygowany iloraz szans porodu przedwczesnego w badaniach porównujących matczyną niedowagą i prawidłową masą ciała, według przedciążowego wskaźnika masy ciała (BMI) Kategorie BMI (kg/m 2 ) Niedowaga Norma* #19,9 20,0-24,9 Zmienne korygujące w analizie wielowymiarowej Wiek, wzrost, masa ciała, tydzień objęcia opieką prenatalną, małżeństwo lub konkubinat, status społeczny mąża/partnera, palenie papierosów, cukrzyca typu I, stan przedrzucawkowy, krwawienie poporodowe, PIH Centrum kliniczne, wiek matczyny, palenie papierosów, indeks społeczno-ekonomiczny, stan cywilny Wiek, kraj urodzenia, rasa/grupa etniczna, wykształcenie, rodność, miejsce opieki, uprzednio aktywność fizyczna, objawy depresyjne, palenie papierosów, przewlekłe stany chorobowe Wiek, rodność, palenie papierosów, przewlekłe nadciśnienie, cukrzyca w wywiadzie, poprzednio cięcie cesarskie, ilość wizyt prenatalnych, GDM, stan przedrzucawkowy Obrzęki obwodowe, PIH, stan przedrzucawkowy, wiek matczyny, palenie tytoniu, rodność < 20 20,0-25,0 < 19,8 19,8-26,0 Płeć noworodka, rodność, wiek matczyny, stopień ubóstwa społecznego, pochodzenie etniczne Wiek matczyny, rodność, tydzień objęcia opieką prenatalną, poprzednie cięcie cesarskie, rok porodu, cukrzyca przedciążowa, stan przedrzucawkowy, GDM, krwawienie przedporodowe Grupa etniczna, rodność, wiek, nadciśnienie w wywiadzie, GDM, stan przedrzucawkowy, cukrzyca przed ciążą, palenie papierosów Stężenie żelaza, wiek matczyny, grupa etniczna, nadciśnienie przewlekłe, PIH, palenie papierosów, tydzień objęcia opieką prenatalną < 20 20,0-24,9 Wiek matczyny, wzrost, kategoria ubóstwa, palenie papierosów, stan cywilny Wiek, stan cywilny, wykształcenie, palenie papierosów, rodność, poprzednio porody przedwczesne Skorygowany iloraz szans OR (95% CI) 1,0 (0,9-1,3) 1,03 (0,72-1,47) 2,38 (1,04-5,48) 1,45 (1,26-1,67) 2,39 (1,46-3,89) 1,35 (1,16-1,55) 1,21 (1.03-1,42) 1,17 (1,10-1,24) 1,98 (1, ) 1,36 (1,25-1,48) 1,64 (1,07-2,53) * wartość referencyjna; ** nieródki, *** samoistny poród przedwczesny; GDM cukrzyca ciążowa; PIH nadciśnienie indukowane ciążą Jednym z głównych wskazań dla indukcji porodu w nowoczesnym położnictwie jest wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu, a wiadomo, że istnieje wyraźna zależność pomiędzy niskim stanem odżywienia kobiety przed zajściem w ciążę i zaburzeniem rozwoju i wzrastaniem płodu [49]. Potencjalne mechanizmy przyczynowe, które leżą u podstaw związku pomiędzy matczynym stanem nieodżywienia i ryzykiem porodu przedwczesnego nadal oparte są na przypuszczeniach. Niska masa ciała i niski BMI przed zajściem w ciążę może być markerem przewlekłego deficytu żywieniowego i przypuszczalnie odbiciem obniżonej rezerwy tkankowej [8, 50]. Niedoborowy stan odżywienia może powodować zmniejszenie powierzchni wymiany i masy łożyska [7]. Deficyt żywieniowy jest również związany ze specyficznymi niedoborami mikroelementów, mających wpływ na przebieg ciąży, takich jak żelazo i cynk [51, 52]. Niedobory żelaza powodując przewlekły stan niedotlenienia o niewielkim nasileniu, jak i zwiększenie ryzyka zapalenia i wzrost stężenia noradrenaliny mogą indukować stres matczyny i płodowy. Aktywacja układu odpornościowego w odpowiedzi na zakażenie i zapalenie oraz zwiększona synteza hormonu uwalniającego kortykotropinę (CRH) w następstwie odpowiedzi stresowej mogą aktywować matczyną i płodową oś podwzgórze-przysadka -nadnercze, co z kolei może inicjować poród przedwczesny. Alternatywnym mechanizmem związanym z niedoborami żelaza może być nasilone uszkodzenie oksydacyjne erytrocytów i jednostki płodowo-łożyskowej [53-56]. Według Rosso i wsp. u ciężarnych z niedowagą obserwuje się zmniejszoną objętość osocza, mniejszą pojemność minutową serca, zwiększoną obwodową oporność naczyniową i niską odpowiedź renino-aldosteronową, w porównaniu z kobietami z prawidłową masą ciała. Prawdopodobnie zaburzona re-
8 220 W.M. Kanadys, B. Leszczyńska-Gorzelak, M. Jędrych, J. Oleszczuk gulacja hemodynamiki może prowadzić do niewydolności maciczno-łożyskowej i zwiększonej szansy wystąpienia porodu przedwczesnego [57, 58]. Natomiast Simhan i wsp. sugerują, że zakażenie dolnego odcinka narządu rodnego może przyczyniać się do powiązania matczynego stanu odżywienia z ryzykiem porodu przedwczesnego. Autorzy wykazali, że niedowaga zwiększa poziom granulocytów obojętnochłonnych i wartość ph pochwy [59]. Szereg możliwych ograniczeń powinno być brane pod uwagę, kiedy interpretuje się wyniki tej metaanalizy. Po pierwsze, w objętych badaniach stosowano różne definicje niedowagi w oparciu o BMI, stąd istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia błędu między wybranymi wartościami odcięcia. Po drugie, szereg badań w tej analizie oparto na samoopisie masy ciała i wzrostu, co może powodować, że wartość masy ciała i BMI mogą być obciążone błędem, w porównaniu z pomiarami bezpośrednimi. Po trzecie, iloraz szans wyznaczono bez uwzględnienia dodatkowych zmiennych (surowy iloraz szans). Wynikało to stąd, że tylko niektóre z tych badań w ocenie statystycznej wprowadzały poprawkę na zmienne towarzyszące. Jeżeli wpływ tych czynników był silny (np. wiek kobiety jest związany z ryzykiem porodu przedwczesnego), oszacowania mogą być obciążone błędem. Po czwarte, analizowane prace mogą nie reprezentować wszystkich badań kiedykolwiek opublikowanych i związanych z tym tematem. Stąd możliwe, że badania z wynikami statystycznie istotnymi mogą przeważać nad badaniami z wynikami nieistotnymi lub zerowymi, i na odwrót. Jeżeli błąd opublikowanych badań był silny można przeszacować lub niedoszacować ryzyko porodu przedwczesnego wynikającego z obniżenia BMI. Podsumowanie Nasza metaanaliza wykazała wyraźny związek między niskim matczynym stanem odżywienia i porodem przedwczesnym w oparciu o dane z licznych badań na zróżnicowanych populacjach. Niedowaga jest przekonywującym i potencjalnie modyfikowalnym czynnikiem ryzyka wystąpienia porodu przedwczesnego. Stąd można spodziewać się, że zapobieganie i właściwe postępowanie dietetyczne może w jakimś stopniu obniżyć częstość występowania wcześniactwa. Podziękowanie Autorzy składają serdeczne podziękowanie firmie StatSoft Polska za udostępnienie oprogramowania STATISTICA Zestaw Medyczny. Piśmiennictwo [1] Behrman R.E., Butler A.S. (Ed.) Committee on Understanding Premature Birth and Assuring Healthy Outcomes. (2007) Preterm Birth: Causes, Consequences, and Prevention. Washington, D.C.: The National Academies Press. [2] MacDorman M.F., Mathews T.J. (2010) BirthStats: Percentage of preterm births, United States and selected european countries, Birth 37: 168. [3] Hoyert D.L., Mathews T.J., Menacker F. et al. (2006) Annual summary of vital statistics: Pediatrics 117: [4] MacDorman M.F., Declercq E., Zhang J. (2010) Obstetrical intervention and the singleton preterm birth rate in the United States from Am. J. Public. Health 100: [5] Tołłoczko J., Kornacka M.K., Sonczyk A., Zapała Ł. (2010) Late preterm neonates a significant neonatal problem? Ginekol. Pol. 81: [6] Baumert M., Łukomska A., Krzych Ł.J. et al. (2011) Zaburzenia w okresie adaptacyjnym noworodków urodzonych blisko terminu porodu. Ginekol. Pol. 82: [7] Lechtig A., Yarbrough C., Delgado H. et al. (1975) Effect of moderate maternal malnutrition on the placenta. Am. J. Obstet. Gynecol. 123: [8] Kusin J.A., Kardjati S., Renqvist U.H. (1994) Maternal body mass index: The functional significance during reproduction. Eur. J. Clin. Nutr. 48(suppl 3): S56-S67. [9] Stroup D.F., Berlin J.A., Morton S.C. et al.; For the Meta-analysis of Observational Studies in Epidemiology (MOOSE) group. (2000) Meta-analysis of observational studies in epidemiology: a proposal for reporting. JAMA 283: [10] World Health Organization (WHO). (2000) Obesity: Preventing and Managing the Global Epidemic. Report of a WHO Consultation. World Health Organization: Geneva, Switzerland. WHO Technical Report Series 894. [11] Institute of Medicine. (1990) Nutrition during pregnancy. Washington DC. National Academy Press, [12] Garrow J.S. (1986) Quetelet index as indicator of obesity. Lancet 1(8491): [13] Torbé A., Czajka R., Torbé A. et al. (2001) Kliniczna analiza porodów przedwczesnych. Ginekol. Pol. 71: [14] Ananth C.V., Vintzileos A.M. (2006) Epidemiology of preterm birth and its clinical subtypes. J. Matern. Fetal Neonatal Med. 19: [15] Goldenberg R.L., Culhane J.F., Iams J.D., Romero R. (2008) Epidemiology and causes of preterm birth. Lancet 371: [16] Mantel N., Haenszel W. (1959) Statistical aspects of the analysis of data from retrospective studies of disease. J. Natl. Cancer Inst. 22: [17] Mantel N. (1963) Chi-square tests with one degree of freedom; extensions of the Mantel-Haenszel procedure. J. Am. Stat. Assoc. 58: [18] DerSimonian R., Laird N. (1986) Meta-analysis in clinical trials. Control. Clin. Trials 7: [19] Higgins J.P., Thompson S.G. (2002) Quantifying heterogeneity in a meta-analysis. Stat. Med. 21: [20] Higgins J.P., Thompson S.G., Deeks J.J, et al. (2003) Measuring inconsistency in meta-analyses. BMJ 327: [21] Adams M.M., Sarno A.P., Harlass F.E. et al. (1995) Risk factors for preterm delivery in a healthy cohort. Epidemiology 6: [22] Baeten J.M., Bukusi E.A., Lambe M (2001). Pregnancy complications and outcomes among overweight and obese nulliparous women. Am. J. Public Health 91: [23] Bhattacharya S., Campbell D.M., Liston W.A., Bhattacharya S. (2007) Effect of body mass index on pregnancy outcomes in nulliparous women delivering singleton babies. BMC Public Health 7: 168. [24] Borkowski W., Mielniczuk H. (2007) Poród przedwczesny a przyrost masy ciała w ciąży w połączeniu z masą ciała przed ciążą. Przegl. Epidemiol. 61: [25] Chen A., Klebanoff M.A., Basso O. (2009) Pre-pregnancy body mass index change between pregnancies and preterm birth in the following pregnancy. Paediatr. Perinat. Epidemiol. 23: [26] Clausen T., Oyen N., Henriksen T. (2006) Pregnancy complications by overweight and residential area. A prospective
9 Ryzyko porodu przedwczesnego u kobiet ciężarnych z niedowagą 221 study of an urban Norwegian cohort. Acta Obstet. Gynecol. Scand. 85: [27] Crane J.M., White J., Murphy P. et al. (2009) The effect of gestational weight gain by body mass index on maternal and neonatal outcomes. J. Obstet. Gynaecol. Can. 31: [28] Ehrenberg H.M., Dierker L., Milluzzi C., Mercer B.M. (2003) Low maternal weight, failure to thrive in pregnancy, and adverse pregnancy outcomes. Am. J. Obstet. Gynecol. 189: [29] Goldenberg R.L., Iams J.D., Mercer B.M. et al.; and NICHD MFMU Network. (1998) The Preterm Prediction Study: the value of new vs standard risk factors in predicting early and all spontaneous preterm births. Am. J. Public Health 88: [30] Haas J.S., Fuentes-Afflick E., Stewart A.L. et al. (2005) Prepregnancy health status and the risk of preterm delivery. Arch. Pediatr. Adolesc. Med. 159: [31] Hauger M.S., Gibbons L., Vik T., Belizán J.M. (2008) Prepregnancy weight status and the risk of adverse pregnancy outcome. Acta Obstet. Gynecol. Scand. 87: [32] Hickey C.A., Cliver S.P., McNeal S.F., Goldenberg R.L. (1997) Low pregravid body mass index as a risk factor for preterm birth: variation by ethnic group. Obstet. Gynecol. 89: [33] Johnson T.S., Rottier K.J., Luellwitz A., Kirby R.S. (2009) Maternal prepregnancy body mass index and delivery of a preterm infant in Missouri Public Health Nurs. 26: [34] Kalk P., Guthmann F., Krause K. et al. (2009) Impact of maternal body mass index on neonatal outcome. Eur. J. Med. Res. 14: [35] Kanadys W.M. (2007) Maternal underweight and pregnancy outcome: prospective cohort study. Arch. Perinat. Med. 13: [36] Khashan A.S., Kenny L.C. (2009) The effects of maternal body mass index on pregnancy outcome. Eur. J. Epidemiol. 24: [37] Leung T.Y., Leung T.N., Sahota D.S. et al. (2008) Trends in maternal obesity and associated risks of adverse pregnancy outcomes in a population of Chinese women. BJOG 115: [38] Lumme R., Rantakallio P., Hartikainen A.L., Järvelin M.R. (1995) Pre-pregnancy weight and its relation to pregnancy outcome. J. Obstet. Gynaecol. 15: [39] Mantakas A., Farrell T. (2010) The influence of increasing BMI in nulliparous women on pregnancy outcome. Eur. J. Obstet. Gynecol. Reprod. Biol. 153: [40] Monaghan S.C., Little R.E., Hulchiy O. et al. (2001) Risk factors for spontaneous preterm birth in two urban areas of Ukraine. Paediatr. Perinat. Epidemiol. 15: [41] Naeye R.L. (1990) Maternal body weight and pregnancy outcome. Am. J. Clin. Nutr. 52: [42] Nohr E.A., Vaeth M., Bech B.H. et al. (2007) Maternal obesity and neonatal mortality according to subtypes of preterm birth. Obstet. Gynecol. 110: [43] Rudra C.B., Frederick I.O., Williams M.A. (2008) Pre-pregnancy body mass index and weight gain during pregnancy in relation to preterm delivery subtypes. Acta Obstet. Gynecol. Scand. 87: [44] Sebire N.J., Jolly M., Harris J. et al. (2001) Is maternal underweight really a risk factor for adverse pregnancy outcome? A population-based study in London. BJOG 108: [45] Siega-Riz A.M., Adair L.S., Hobel C.J. (1996) Maternal underweight status and inadequate rate of weight gain during the third trimester of pregnancy increases the risk of preterm delivery. J. Nutr. 126: [46] Smith G.C., Shah I., Pell J.P. et al. (2007) Maternal obesity in early pregnancy and risk of spontaneous and elective preterm deliveries: a retrospective cohort study. Am. J. Public Health 97: [47] Wise L.A., Palmer J.R., Heffner L.J., Rosenberg L. (2010) Prepregnancy body size, gestational weight gain, and risk of preterm birth in African-American women. Epidemiology 21: [48] Han Z., Mulla S., Beyene J. et al. (2011) On behalf of the Knowledge Synthesis Group. Maternal underweight and the risk of preterm birth and low birth weight: a systematic review and meta-analyses. Int. J. Epidemiol. 40: [49] World Health Organisation. (1995) Maternal anthropometry and pregnancy outcomes: a WHO collaborative study. Bull. World Health Organ. 73 (Suppl): [50] Allen L.H. (2001) Biological mechanisms that might underlie iron's effects on fetal growth and preterm birth. J. Nutr. 131(2S-2): 581S-589S. [51] Scholl T.O., Hediger M.L., Fischer R.L., Shearer J.W. (1992) Anemia vs iron deficiency: increased risk of preterm delivery in a prospective study. Am. J. Clin. Nutr. 55: [52] Scholl T.O., Hediger M.L., Schall J.I. et al. (1993) Low zinc intake during pregnancy: its association with preterm and very preterm delivery. Am. J. Epidemiol. 137: [53] Falkenberg E.R., Davis R.O., DuBard M., Parker C.R. (1999) Effects of maternal infections on fetal adrenal steroid production. Endocr. Res. 25: [54] Smith R. (1998) Alterations in the hypothalamic pituitary adrenal axis during pregnancy and the placental clock that determines the length of parturition. J. Reprod. Immunol. 39: [55] Zhang Q., Ananth C.V., Li Z., Smulian J.C. (2009) Maternal anaemia and preterm birth: a prospective cohort study. Int. J. Epidemiol. 38: [56] Wadhwa P.D., Garite T.J., Porto M. et al. (2004) Placental corticotropin-releasing hormone (CRH), spontaneous preterm birth, and fetal growth restriction: a prospective investigation. Am J Obstet. Gynecol. 191: [57] Rosso P., Donoso E., Braun S. et al. (1992) Hemodynamic changes in underweight pregnant women. Obstet. Gynecol. 79: [58] Salas S.P., Rosso P. (1998) Reduced plasma volume and changes in vasoactive hormones in underweight pregnant women. Rev. Med. Chile 126: [59] Simhan H.N., Bodnar L.M. (2006) Prepregnancy body mass index, vaginal inflammation, and the racial disparity in preterm birth. Am. J. Epidemiol. 163: J Wiesław Kanadys Poradnia Ginekologiczno-Położnicza Przychodni Specjalistycznej NZOZ Specjalistyka Czechów w Lublinie Lublin, ul. Kompozytorów Polskich 8 wieslaw.kanadys@wp.pl Risk of preterm birth in underweight pregnant women: a systematic overview and meta-analysis of the cohort studies Objective: The objective was to perform a systematic overview and meta-analysis to summarize results of available cohort studies on the associations maternal underweight with the risk of preterm birth. Material and methods: The
10 222 W.M. Kanadys, B. Leszczyńska-Gorzelak, M. Jędrych, J. Oleszczuk bibibliographic databases: MEDLINE (PubMed) and EMBASE were searched (with no language restrictions) from January 1990 to June 2010 using a list of keywords: maternal underweight or low body mass index combined with preterm birth or pregnancy outcome. We estimated the pooled crude odds ratios (OR) and 95% confidence interval (95% CI) for each preterm birth (PTB) subtypes among underweight pregnant compared with normal weight using a random-effects model. Results: We identified twenty seven cohort studies, comprising women ( women with PTB). Compared with pregnant women of normal weight, the summary risk of PTB overall was increased for those who were underweight (OR, 1.34; 95% CI, 1.26 to 1.43), as were the risks of spontaneous PTB (OR, 1.42; 95% CI, 1.23 to 1.62) and medically induced PTB (OR, 1.21; 95% CI, 1.05 to 1.39). Underweight women had also an increased risk of moderate (late) PTB (OR, 1.29; 95% CI, 1.20 to 1.40) and very PTB (OR, 1.27, 95% CI, 1.12 to 1.45). Conclusions: Our meta-analysis shows a clear association between low maternal nutritional status and preterm birth based on data collected from large number of studies in diverse populations. Underweight is a strong and potentially modifiable risk factor for the preterm birth. Thus, might have expected, that prevention and appropriate dietary intervention in a some degree perhaps decrease incidence of prematurity. Key words: underweight, body mass index, premature birth, spontaneous preterm birth, induced preterm birth, cohort study, meta-analysis
Matczyna otyłość przedciążowa a ryzyko porodu przedwczesnego przegląd systematyczny badań kohortowych z metaanalizą
P R A C E O R Y G I N A L N E Ginekol Pol. 2012, 83, 270-279 Matczyna otyłość przedciążowa a ryzyko porodu przedwczesnego przegląd systematyczny badań kohortowych z metaanalizą Maternal pre-pregnancy obesity
Bardziej szczegółowoJak prowadzić poród w 23. tygodniu ciąży
GRZEGORZ JAKIEL Jak prowadzić poród w 23. tygodniu ciąży I Klinika Położnictwa i Ginekologii Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie Peri- viable birth Poród na granicy przeżywalności AGENDA
Bardziej szczegółowoKinga Janik-Koncewicz
Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych
Bardziej szczegółowoMatczyny BMI oraz przyrost masy ciała w ciąży i ich wpływ na wyniki położnicze u kobiet z cukrzycą ciążową
poło nictwo Matczyny BMI oraz przyrost masy ciała w ciąży i ich wpływ na wyniki położnicze u kobiet z cukrzycą ciążową Maternal body mass index and gestational weight gain and their association with perinatal
Bardziej szczegółowoZależność między przyrostem masy ciała w ciąży, a występowaniem nieprawidłowej masy urodzeniowej noworodków oraz powikłań matczynych
ROZDZIAŁ XIII ZAGROŻENIE ŻYCIA I ZDROWIA CZŁOWIEKA Klinika Położnictwa Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego Department of Obstetrics Medical University of Gdansk DARIUSZ LAUTENBACH, AGNIESZKA ROLNIK, ALEKSANDRA
Bardziej szczegółowodystrybucji serotypów powodujących zakażenia inwazyjne w poszczególnych grupach wiekowych zapadalność na IChP w poszczególnych grupach wiekowych
Warszawa, 15.06.2015 Rekomendacje Pediatrycznego Zespołu Ekspertów ds. Programu Szczepień Ochronnych (PZEdsPSO) dotyczące realizacji szczepień obowiązkowych, skoniugowaną szczepionką przeciwko pneumokokom;
Bardziej szczegółowoPrzyrost masy ciała w ciąży a wybrane elementy oceny stanu noworodka
Wdowiak Probl Hig A Epidemiol i wsp. Przyrost 2011, 92(2): masy ciała 281-285 w ciąży a wybrane elementy oceny stanu noworodka 281 Przyrost masy ciała w ciąży a wybrane elementy oceny stanu noworodka Women
Bardziej szczegółowoależność pomiędzy matczynym wskaźnikiem masy ciała a parametrami antropometrycznymi noworodka
P R A C A O R Y G I N A L N A Dorota Matuszyk 1, Małgorzata Schlegel-Zawadzka 2, Paweł Jagielski 2, Małgorzata Dziedzic 1 1 Pracownia Podstaw Opieki Położniczej, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa,
Bardziej szczegółowoCiąża bliźniacza jako czynnik ryzyka wystąpienia krwawienia do komór bocznych mózgu u noworodków
Ginekol Pol. 2015, 86, 137-142 P R A C E O R Y G I N A L N E Ciąża bliźniacza jako czynnik ryzyka wystąpienia krwawienia do komór bocznych mózgu u noworodków Twin pregnancy as the risk factor for neonatal
Bardziej szczegółowoPodsumowanie sezonu zachorowań oraz program profilaktyki zakażeń 2016/2017
Profilaktyka zakażeń RSV w Polsce od 1.1.213 Profilaktyka zakażeń wirusem RS (ICD-1 P 7.2, P 27.1) Podsumowanie sezonu zachorowań oraz program profilaktyki zakażeń 216/217 Ewa Helwich Klinika Neonatologii
Bardziej szczegółowoRaport Euro-Peristat Konferencja Prasowa Instytutu Matki i Dziecka
Raport Euro-Peristat 2015 Konferencja Prasowa Instytutu Matki i Dziecka 13.02.2019 https://www.europeristat.com/ Celem działania projektu Euro-Peristat jest stworzenie uzasadnionych naukowo i wiarygodnych
Bardziej szczegółowoWpływ otyłości na przebieg ciąży, porodu i stan urodzeniowy noworodka
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 3, zeszyt 3, 210-214, 2010 Wpływ otyłości na przebieg ciąży, porodu i stan urodzeniowy noworodka WIOLETTA MIKOŁAJEK-BEDNER, OLIWIA MARCINKIEWICZ, MARTA ZAPAŁOWSKA,
Bardziej szczegółowoZDROWIE DZIECI PO LECZENIU NIEPŁODNOŚCI
ZDROWIE DZIECI PO LECZENIU NIEPŁODNOŚCI Rafał Kurzawa rafal.kurzawa@gmail.com Pomorski Uniwersytet Medyczny Sekcja Płodności i Niepłodności PTG Ośrodek Studiów nad Płodnością Człowieka IVF ma 35 lat
Bardziej szczegółowoZnaczenie masy ciała matek dla przebiegu porodu oraz adaptacji okołoporodowej noworodków
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 2, zeszyt 4, 266-273, 2009 Znaczenie masy ciała matek dla przebiegu porodu oraz adaptacji okołoporodowej noworodków Streszczenie JOLANTA KAŹMIERCZAK 1, MARIKA
Bardziej szczegółowoEBM w farmakoterapii
EBM w farmakoterapii Dr Przemysław Niewiński Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM Wrocław EBM Evidence Based Medicine (EBM) "praktyka medyczna
Bardziej szczegółowoWarszawa, III Kongres Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, 12 października 2013
Piotr Socha Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Warszawa, III Kongres Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, 12 października 2013 Nieskuteczna
Bardziej szczegółowoRekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących Recommendations of the Polish Gynecological Society
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka nieprawidłowego neurologicznego rozwoju dzieci urodzonych przedwcześnie w zależności od drogi porodu
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 1, zeszyt 2, 98-102, 2008 Ocena ryzyka nieprawidłowego neurologicznego rozwoju dzieci urodzonych przedwcześnie w zależności od drogi porodu TOMASZ MACIEJEWSKI
Bardziej szczegółowoMARIA KWIATKOWSKA, MAŁGORZATA POKRZYWNICKA, PAWEŁ KRAJEWSKI. Streszczenie. Materiał i metody. Wstęp
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 1, zeszyt 2, 116-120, 2008 Analiza porównawcza sposobu urodzenia, urodzeniowej masy i długości ciała oraz wewnątrzmacicznego wzrostu płodu u noworodków matek
Bardziej szczegółowoThe course of pregnancy and perinatal period in overweight or obese pregnant women with regard to the condition of the newborn own experience
Ginekol Pol. 2009, 80, 845-850 P R A C E O R Y G I N A L N E Wpływ nadwagi lub otyłości u ciężarnych na przebieg ciąży i okresu okołoporodowego z uwzględnieniem stanu urodzeniowego noworodka w oparciu
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 271 SECTIO D 2003
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 271 SECTIO D 2003 Oddział Położniczy i Trakt Porodowy, Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki im. Jana Bożego w
Bardziej szczegółowoPrzyrost masy ciała kobiet ciężarnych w zależności od wartości BMI w okresie przedkoncepcyjnym
prace oryginalne Borgis Postępy Nauk Medycznych, t. XXIV, nr 9, 2011 original papers *Regina Wierzejska 1, Mirosław Jarosz 1, Jerzy Stelmachów 2, Włodzimierz Sawicki 2, Magdalena Siuba 1 Gestational weight
Bardziej szczegółowoPrzebieg cià y i porodu u ci arnych z nadmiernà masà ciała
P R A C E O R Y G I N A L N E Ginekol Pol. 2009, 80, 744-751 Przebieg cià y i porodu u ci arnych z nadmiernà masà ciała Pregnancy and delivery course in overweight and obese women Ulman-Włodarz Izabela
Bardziej szczegółowoAnaliza związku intensywności opieki położniczej z właściwym czasem trwania i zakończeniem ciąży
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 7, zeszyt 2, 81-87, 2014 Analiza związku intensywności opieki położniczej z właściwym czasem trwania i zakończeniem ciąży EWA PIEKARSKA, GRZEGORZ KRASOMSKI,
Bardziej szczegółowoWpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Dr hab. n. med. Renata Złotkowska Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Dr hab. n. med. Renata Złotkowska Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Czy zanieczyszczenie powietrza jest szkodliwe dla zdrowia i dlaczego?
Bardziej szczegółowoŻywienie wyłącznie mlekiem własnej matki vs żywienie naturalne z udziałem mleka kobiecego pasteryzowanego
Żywienie wyłącznie mlekiem własnej matki vs żywienie naturalne z udziałem mleka kobiecego pasteryzowanego porównanie w okresie 4 lat (2012-2016) Maria Wilińska, CMKP 1 Mleko Matki jest zawsze pierwszym
Bardziej szczegółowoPóŸne macierzyñstwo przebieg ci¹ y i porodu powy ej 35. roku ycia
PóŸne macierzyñstwo przebieg ci¹ y i porodu powy ej 35. roku ycia Late maternity: the pregnancy and delivery in women after 35 years of age Piotr Hincz, Edyta Wojciechowska, Lech Podciechowski, Agnieszka
Bardziej szczegółowoDownloaded from umj.umsu.ac.ir at 22: on Friday March 22nd 2019
* 90/07/18 : 90/06/29 : :.. :. SPSS15... (/) (/). :. (/)(/) (/).. :.. : -.()..().() ().() () ().() : : Email: bbbijari@kmu.ac.ir. ().(-).().() () ....() ().().().().()..() (-).()..... -.... ) ( ) )( (
Bardziej szczegółowoJarosław Kalinka1, Wojciech Hanke2 ROLA PALENIA TYTONIU JAKO CZYNNIKA RYZYKA H IPO TRO FII PŁODU I PORODU PRZEDWCZESNEGO
PRZEG. EPID., 1996, 50, 3 Jarosław Kalinka1, Wojciech Hanke2 ROLA PALENIA TYTONIU JAKO CZYNNIKA RYZYKA H IPO TRO FII PŁODU I PORODU PRZEDWCZESNEGO 1 Instytut Ginekologii i Położnictwa AM w Łodzi Dyrektor:
Bardziej szczegółowoOcena wpływu wybranych czynników socjalno-demograficznych na przedwczesne zakończenie ciąży i urodzeniową masę ciała noworodków
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 3, zeszyt 4, 277-281, 2010 Ocena wpływu wybranych czynników socjalno-demograficznych na przedwczesne zakończenie ciąży i urodzeniową masę ciała noworodków
Bardziej szczegółowoAmy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24
Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24 Cel - przegląd ma na celu określenie częstości występowania
Bardziej szczegółowoBrzozowska Maria, Kowalska-Koprek Urszula, Kuś Ewa, Berner-Trąbska Marlena, Karowicz-Bilińska Agata
P R A C E O R Y G I N A L N E Ginekol Pol. 2011, 82, 592-597 Analiza wskazań do porodu drogą cięcia cesarskiego noworodków ze skrajnie niską masą urodzeniową (
Bardziej szczegółowoCzynniki ryzyka niepowodzenia planowej indukcji porodu u ciężarnych po 41. tygodniu ciąży
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 4, zeszyt 3, 137-142, 2011 Czynniki ryzyka niepowodzenia planowej indukcji porodu u ciężarnych po 41. tygodniu ciąży MARTA KOSTRZEWA 1, WALDEMAR KRZESZOWSKI
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji
Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji www.aotmit.gov.pl Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji nr 7/2016 z dnia 12 stycznia 2016 r. o projekcie programu polityki
Bardziej szczegółowoEpidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Bardziej szczegółowoINSTYTUT MATKI I DZIECKA w Warszawie, Klinika Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka
Ocena ryzyka nieprawidłowego rozwoju dzieci urodzonych przedwcześnie Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i pomoc rodzinie doświadczenia i rekomendacje Warszawa, 10 12 grudnia 2007 Ewa Helwich Klinika Neonatologii
Bardziej szczegółowoJakie metody diagnostyki obrazowej powinny być zastosowane w przypadku niedotlenienia-niedokrwienia u noworodków?
Jakie metody diagnostyki obrazowej powinny być zastosowane w przypadku niedotlenienia-niedokrwienia u noworodków? A. USG przezciemiączkowe B. USG i w drugiej kolejności TK C. USG i MR D. USG, TK i MR Badanie
Bardziej szczegółowo8. STRESZCZENIE Celem niniejszej pracy jest:
8. STRESZCZENIE Zadaniem lekarza pracującego w oddziale neonatologicznym jest dbanie, aby przebieg adaptacji noworodka do życia zewnątrzmacicznego był prawidłowy, została nawiązana więź między matką a
Bardziej szczegółowoKwasy tłuszczowe nasycone, a choroba układu krążenia
Kwasy tłuszczowe nasycone, a choroba układu krążenia Broszura informacyjna IDF (Factsheet) kwiecień 2016 Uwaga krajowa: tłumaczenie na język polski zostało sfinansowane ze środków FUNDUSZU PROMOCJI MLEKA
Bardziej szczegółowoLek. Ewelina Litwińska
Lek. Ewelina Litwińska Rozprawa doktorska pt.: Markery biochemiczne i biofizyczne w predykcji powikłań nadciśnienia tętniczego w ciąży Promotor: dr hab. n. med. Piotr Kaczmarek STRESZCZENIE Wprowadzenie:
Bardziej szczegółowoUltrasonograficzna ocena wzrastania płodów w I i II trymestrze ciąży w populacyjnym programie badań prenatalnych wad wrodzonych w regionie lubelskim
Lek. med. Izabela Wnuczek-Mazurek Ultrasonograficzna ocena wzrastania płodów w I i II trymestrze ciąży w populacyjnym programie badań prenatalnych wad wrodzonych w regionie lubelskim Promotor: Dr hab.
Bardziej szczegółowoRodzaj przyczepu pępowiny a stan urodzeniowy bliźniąt
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 2, zeszyt 1, 12-16, 2009 przyczepu pępowiny a stan urodzeniowy bliźniąt SŁAWOMIR SZYMAŃSKI 1, WITOLD MALINOWSKI 1, ELŻBIETA RONIN-WALKNOWSKA 2 Streszczenie
Bardziej szczegółowoRozdział dwunasty. Wstęp. Przyczyny
Rozdział dwunasty Zabiegi resuscytacyjne w położnictwie Zabiegi resuscytacyjne w położnictwie Julian Chilvers Wstęp Zatrzymanie akcji serca w ciąży zdarza się niezwykle rzadko. Trudno oszacować dokładną
Bardziej szczegółowoIs there a relationship between age and side dominance of tubal ectopic pregnancies? A preliminary report
Is there a relationship between age and side dominance of tubal ectopic pregnancies? A preliminary report Czy istnieje zależność pomiędzy wiekiem i stroną, po której umiejscawia się ciąża ektopowa jajowodowa?
Bardziej szczegółowoCi¹ a po 35. roku ycia wyniki po³o nicze w materiale w³asnym Kliniki Po³o nictwa Collegium Medicum w Bydgoszczy
Ci¹ a po 35. roku ycia wyniki po³o nicze w materiale w³asnym Kliniki Po³o nictwa Collegium Medicum w Bydgoszczy Pregnancy after the age of 35: obstetrics results in the material from the Department of
Bardziej szczegółowoComparison of the risk factors for adverse perinatal outcomes in adolescent age pregnancies and advanced age pregnancies
poło nictwo Comparison of the risk factors for adverse perinatal outcomes in adolescent age pregnancies and advanced age pregnancies Porównanie czynników ryzyka niekorzystnych wyników położniczych u młodocianych
Bardziej szczegółowoNiedokrwistość ciężarnych wpływ na przebieg ciąży i wyniki porodu
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 7, zeszyt 1, 37-41, 2014 Niedokrwistość ciężarnych wpływ na przebieg ciąży i wyniki porodu MAREK GROCHAL 1, 2, STANISŁAW SOBANTKA 2, KRZYSZTOF POGODA 3, MICHAŁ
Bardziej szczegółowoEPIDEMIOLOGIA. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne
EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH EPIDEMIOLOGIA prof. dr hab. med. Jan Kornafel Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Ginekologicznej AM we Wrocławiu Mierniki epidemiologiczne Mierniki epidemiologiczne
Bardziej szczegółowoBadania obserwacyjne 1
Badania obserwacyjne 1 Chorobowość Chorobowość (ang. prevalence rate) liczba chorych w danej chwili na konkretną chorobę w określonej grupie mieszkańców (np. na 100 tys. mieszkańców). Współczynnik ten
Bardziej szczegółowoMakrosomia płodu jako problem kliniczny rozpoznawanie i postępowanie
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 3, zeszyt 2, 117-123, 2010 Makrosomia płodu jako problem kliniczny rozpoznawanie i postępowanie JULIA ZARĘBA-SZCZUDLIK, EWA ROMEJKO, SAADA AHMED Streszczenie
Bardziej szczegółowoMaria Katarzyna Borszewska- Kornacka Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Maria Katarzyna Borszewska- Kornacka Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 1.ZARZĄDZENIE MINISTRA 2.REKOMENDACJE TOWARZYSTW NAUKOWYCH 3.OPINIE EKSPERTÓW
Bardziej szczegółowoProfilaktyka alergii co nowego w 2015 roku. Prof. Hania Szajewska Klinika Pediatrii WUM hanna.szajewska@wum.ed.pl
Profilaktyka alergii co nowego w 2015 roku Prof. Hania Szajewska Klinika Pediatrii WUM hanna.szajewska@wum.ed.pl Interwencje żywieniowe w zapobieganiu alergii Dieta w czasie ciąży lub laktacji Karmienie
Bardziej szczegółowoDalsze losy dzieci ze stwierdzonym prenatalnie poszerzeniem przezierności karkowej oraz prawidłowym kariotypem
Dalsze losy dzieci ze stwierdzonym prenatalnie poszerzeniem przezierności karkowej oraz prawidłowym kariotypem Long-term follow-up of children with prenatally found increased nuchal translucency and normal
Bardziej szczegółowoPrzyrost masy ciała a aktywność zawodowa kobiet w ciąży
Przyrost masy ciała a Czasopismo aktywność Psychologiczne zawodowa... Psychological Journal DOI: 10.14691/CPPJ.24.1.195 Przyrost masy ciała a aktywność zawodowa kobiet w ciąży Patrycja Krawczyk*, Urszula
Bardziej szczegółowoWarsztaty Ocena wiarygodności badania z randomizacją
Warsztaty Ocena wiarygodności badania z randomizacją Ocena wiarygodności badania z randomizacją Każda grupa Wspólnie omawia odpowiedź na zadane pytanie Wybiera przedstawiciela, który w imieniu grupy przedstawia
Bardziej szczegółowoDiagnostyka i terapia porodu przedwczesnego
ROZDZIAŁ VI ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2015 DOBROSTAN I ZDROWIE 1 Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Zakład Propedeutyki Położnictwa Katedry Zdrowia Kobiety School
Bardziej szczegółowoCzynniki predysponujące do wystąpienia cukrzycy u kobiet w ciąży
Joanna Konarzewska 1, Beata Królikowska 1, Jarosław Olszewski 2, Krzysztof Łukaszuk 1, Czesław Wójcikowski 1 PRACA ORYGINALNA 1 Zakład Endokrynologii Ginekologicznej Instytutu Położnictwa i Chorób Kobiecych
Bardziej szczegółowoZapadalność (epidemiologia)
Chorobowość Chorobowość (ang. prevalence rate) liczba chorych w danej chwili na konkretną chorobę w określonej grupie mieszkańców (np. na 100 tys. mieszkańców). Współczynnik ten obejmuje zarówno osoby
Bardziej szczegółowoProfilaktyka pierwotna i wtórna oraz skrining otyłości u dzieci w koszyku świadczeń gwarantowanych
Profilaktyka pierwotna i wtórna oraz skrining otyłości u dzieci w koszyku świadczeń gwarantowanych Mirosław J. Wysocki Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH OTYŁOŚĆ I NADWAGA WYZWANIEM DLA ZDROWIA
Bardziej szczegółowoWyniki badań dopplerowskich u płodów matek z wczesną i późną postacią stanu przedrzucawkowego
Wyniki badań dopplerowskich u płodów matek z wczesną i późną postacią stanu przedrzucawkowego Results of Doppler examinations in fetuses of mothers with earlyand late-onset preeclampsia Klinika Rozrodczości,
Bardziej szczegółowoCharakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
Bardziej szczegółowoJAK NEONATOLODZY REALIZUJĄ WYTYCZNE DOTYCZĄCE SZCZEPIEŃ WCZEŚNIAKÓW. M.K.Kornacka Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka WUM
JAK NEONATOLODZY REALIZUJĄ WYTYCZNE DOTYCZĄCE SZCZEPIEŃ WCZEŚNIAKÓW M.K.Kornacka Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka WUM STOP-NOP Szczepionki: Stowarzyszenie "Stop Nop" apeluje o to, żeby
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoNOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA. Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r.
NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r. Najczęstsza postać raka trzustki Gruczolakorak przewodowy trzustki to najczęstsza
Bardziej szczegółowoCałkowita liczba zgonów - 57 milionów. 63% 36 mil. 37% 21 mil
Całkowita liczba zgonów - 57 milionów 63% 36 mil 37% 21 mil Choroby niezakaźne (NCD) Pozostałe zgony WHO Global status report, 2010 21,0% 21,0% 48,0% 8,0% 2,0% Choroby serca i ukłądu krążenia Pozostałe
Bardziej szczegółowoProjekt krajów UE EURO - PERISTAT
Projekt krajów UE EURO - PERISTAT Wiek matek rodzących w 2015 roku Rumunia 9,7 19,1 56,7 14,5 POLSKA 3,6 16,1 65,6 14,8 Słowacja 6,3 15,9 60,9 16,9 Łotwa 3,5 17,1 61,1 18,3 Begia Słowenia Malta 1,7 1,0
Bardziej szczegółowoTyreologia opis przypadku 6
Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 6 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Opis przypadku 23-letna kobieta zgłosił się do Poradni Endokrynologicznej.
Bardziej szczegółowoPóźny poród przedwczesny punkt widzenia położnika. Część II
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 4, zeszyt 2, 65-69, 2011 Późny poród przedwczesny punkt widzenia położnika. Część II MICHAŁ SKOCZYLAS, MARTA BACZYŃSKA, ANITA CHUDZIK, PAWEŁ KRAJEWSKI, MAŁGORZATA
Bardziej szczegółowoIndukcja (wywoływanie) porodu Informacje dla kobiet w ciąży, ich partnerów i rodzin
Polish translation of Induction of labour - Information for pregnant women, their partners and families Indukcja (wywoływanie) porodu Informacje dla kobiet w ciąży, ich partnerów i rodzin Niniejsza broszura:
Bardziej szczegółowoJAK NEONATOLODZY REALIZUJĄ WYTYCZNE DOTYCZĄCE SZCZEPIEŃ WCZEŚNIAKÓW. M.K.Kornacka Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka WUM
JAK NEONATOLODZY REALIZUJĄ WYTYCZNE DOTYCZĄCE SZCZEPIEŃ WCZEŚNIAKÓW M.K.Kornacka Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka WUM STOP-NOP Szczepionki: Stowarzyszenie "Stop Nop" apeluje o to, żeby
Bardziej szczegółowoCzy epidemia cięć cesarskich jest wykładnikiem liberalizacji wskazań?
Czy epidemia cięć cesarskich jest wykładnikiem liberalizacji wskazań? Is the epidemic of cesarean sections the result of more liberal indications? Stasiełuk Aleksandra 1, Langowicz Izabela 1, Kosińska-Kaczyńska
Bardziej szczegółowoOCENA ROZPRAWY NA STOPIEŃ DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH
KLINIKA NEONATOLOGII PUM 72-010 Police, ul. Siedlecka 2 Kierownik kliniki: Prof. dr. hab. n. med. Maria Beata Czeszyńska Tel/fax. 91 425 38 91 adres e- mail beataces@pum.edu.pl Szczecin, dnia 11. 06. 2018r
Bardziej szczegółowoKrytyczne czynniki sukcesu w zarządzaniu projektami
Seweryn SPAŁEK Krytyczne czynniki sukcesu w zarządzaniu projektami MONOGRAFIA Wydawnictwo Politechniki Śląskiej Gliwice 2004 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE 5 1. ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI W ORGANIZACJI 13 1.1. Zarządzanie
Bardziej szczegółowoinwalidztwo rodzaj pracy
Zdrowie jest najważniejsze Wykłady wraz z konsultacjami medycznymi realizowane przez Stowarzyszenia na rzecz rozwoju wsi Bogufałów Źródło Baryczy w ramach wspierania realizacji zadania publicznego przez
Bardziej szczegółowoMode of delivery and mortality among preterm newborns
Ginekol Pol. 2010, 81, 203-207 Mode of delivery and mortality among preterm newborns Sposób porodu a umieralnoêç przedwczeênie urodzonych noworodków Ahmeti Fehmi 1, Azizi Ilir 1, Hoxha Sejdullah 1, Kulik-Rechberger
Bardziej szczegółowoCzy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)
Bardziej szczegółowoCytrynian kofeiny w codziennej praktyce u wcześniaków z Zespołem Zaburzeń Oddychania wyniki badania ogólnopolskiego
Cytrynian kofeiny w codziennej praktyce u wcześniaków z Zespołem Zaburzeń Oddychania wyniki badania ogólnopolskiego Iwona Sadowska-Krawczenko Oddział Kliniczny Noworodków, Wcześniaków z Intensywną Terapią
Bardziej szczegółowoCzynniki rokownicze dla porodu drogami natury u ciężarnych po przebytym cięciu cesarskim
Kliniczna Perinatologia i Ginekologia, tom 43, zeszyt 4, 40-44, 2007 Czynniki rokownicze dla porodu drogami natury u ciężarnych po przebytym cięciu cesarskim SŁAWOMIR ŚWIDERSKI, ALEKSANDRA MAJEWSKA, JOANNA
Bardziej szczegółowoANALIZA WPŁYWU INDUKCJI PORODU CIĄŻ DONOSZONYCH NA SPOSÓB UKOŃCZENIA CIĄŻY ORAZ POURODZENIOWY STAN NOWORODKÓW OCENIANY W SKALI APGAR
Magdalena Jarczak ANALIZA WPŁYWU INDUKCJI PORODU CIĄŻ DONOSZONYCH NA SPOSÓB UKOŃCZENIA CIĄŻY ORAZ POURODZENIOWY STAN NOWORODKÓW OCENIANY W SKALI APGAR STRESZCZENIE Wstęp Indukcja porodu jest wznieceniem
Bardziej szczegółowoNiedożywienie i zaburzenia odżywiania u kobiet w wieku prokreacyjnym. Malnutrition and eating disorders at women of childbearing age
Postępy Nauk Medycznych, t. XXV, nr 12, 2012 Borgis *Regina Wierzejska, Mirosław Jarosz Niedożywienie i zaburzenia odżywiania u kobiet w wieku prokreacyjnym Malnutrition and eating disorders at women of
Bardziej szczegółowoDiagnostyka i leczenie ciąży ektopowej. Klinika Położnictwa i Chorób Kobiecych
Diagnostyka i leczenie ciąży ektopowej Klinika Położnictwa i Chorób Kobiecych Co to jest ciąża ektopowa? Ciąża ektopowa- lokalizacja Ciąża ektopowa - lokalizacja Najczęstsza lokalizacja bańka jajowodu
Bardziej szczegółowoMarzena Woźniak Temat rozprawy: Ocena, monitorowanie i leczenie zakrzepicy żylnej w okresie ciąży i połogu Streszczenie
Marzena Woźniak Rozprawa doktorska na stopień doktora nauk medycznych Temat rozprawy: Ocena, monitorowanie i leczenie zakrzepicy żylnej w okresie ciąży i połogu Streszczenie Okresy ciąży i połogu są wymieniane
Bardziej szczegółowoZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH
S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Władimir Bożiłow 1, Małgorzata Roślak 2, Henryk Stolarczyk 2 1 Akademia Medyczna, Bydgoszcz 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ
Bardziej szczegółowoANNALES ACADEMIAE MEDICAE SILESIENSIS PRACA POGLĄDOWA STRESZCZENIE. późny wcześniak, zaburzenia, rodzaj porodu ABSTRACT
PRACA POGLĄDOWA Późny wcześniak Late preterm infant Małgorzata Baumert, Kinga Sypniewska, Piotr Surmiak STRESZCZENIE Klinika Neonatologii Katedry Położnictwa i Ginekologii Wydziału Lekarskiego Śląskiego
Bardziej szczegółowoWpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań Łukasz Adamkiewicz Health and Environment Alliance (HEAL) 10 Marca 2014, Kraków HEAL reprezentuje interesy Ponad 65 organizacji członkowskich
Bardziej szczegółowoNiedożywienie i otyłość a choroby nerek
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie
Bardziej szczegółowoSpodziewasz się dziecka? Przeczytaj o zasadach prowadzenia ciąży i opiece medycznej przyszłej mamy w UK.
Spodziewasz się dziecka? Przeczytaj o zasadach prowadzenia ciąży i opiece medycznej przyszłej mamy w UK. Kiedy podejrzewasz, że jesteś w ciąży, zgłoś się do swojego lekarza pierwszego kontaktu - GP. Tam,
Bardziej szczegółowoAkademia Morska w Szczecinie. Wydział Mechaniczny
Akademia Morska w Szczecinie Wydział Mechaniczny ROZPRAWA DOKTORSKA mgr inż. Marcin Kołodziejski Analiza metody obsługiwania zarządzanego niezawodnością pędników azymutalnych platformy pływającej Promotor:
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoZapytaj swojego lekarza.
Proste, bezpieczne badanie krwi, zapewniające wysoką czułość diagnostyczną Nieinwazyjne badanie oceniające ryzyko wystąpienia zaburzeń chromosomalnych, takich jak zespół Downa; opcjonalnie umożliwia również
Bardziej szczegółowoVIII Kongres Polskiego Towarzystwa Medycyny Perinatalnej. Stare problemy nowe możliwości kwietnia 2019r. Hotel Aurora****, Międzyzdroje
VIII Kongres Polskiego Towarzystwa Medycyny Perinatalnej Stare problemy nowe możliwości 12-13 kwietnia 2019r. Hotel Aurora****, Międzyzdroje PROGRAM 12 kwietnia 2019 r. (piątek) 8:30-11:00 Sesja I : Poród
Bardziej szczegółowoOcena wybranych parametrów klinicznych rodzących kobiet i noworodków w przebiegu porodu konwencjonalnego i porodu rodzinnego
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom, zeszyt, 11-16, 212 Ocena wybranych parametrów klinicznych rodzących kobiet i noworodków w przebiegu porodu konwencjonalnego i porodu rodzinnego BOGUSŁAWA
Bardziej szczegółowoGinekol Pol. 2014, 85,
Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w sprawie profilaktyki niedoboru żelaza oraz niedokrwistości z niedoboru żelaza niską dawką żelaza hemowego u kobiet stan wiedzy na 2013
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 5 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pielęgniarstwa Higher State Vocational School
Bardziej szczegółowoPiotr Socha. Interdyscyplinarna szkoła zimowa, 2014
Piotr Socha Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Interdyscyplinarna szkoła zimowa, 2014 Zdjęcie Holenderki Zima 1944/45 2414 urodzonych w
Bardziej szczegółowoOcena jakości opieki przedporodowej z zastosowaniem Indeksu Kessnera oraz jej związku z czynnikami socjalno-demograficznymi i zakończeniem ciąży
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 4, zeszyt 3, 157-162, 2011 Ocena jakości opieki przedporodowej z zastosowaniem Indeksu Kessnera oraz jej związku z czynnikami socjalno-demograficznymi i zakończeniem
Bardziej szczegółowoMateriał edukacyjny Cukrzyca ciążowa Przewodnik dla ciężarnej został przygotowany przez:
2 Materiał edukacyjny Cukrzyca ciążowa Przewodnik dla ciężarnej został przygotowany przez: Prof. dr hab. med. Katarzyna Cypryk Klinika Diabetologii i Chorób Przemiany Materii Uniwersytet Medyczny w Łodzi,
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 640 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 640 SECTIO D 2005 Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im.jędrzeja Śniadeckiego, Gdańsk, Polska Jędrzej Śniadecki Academy
Bardziej szczegółowostatystyka badania epidemiologiczne
statystyka badania epidemiologiczne Epidemiologia Epi = wśród Demos = lud Logos = nauka Epidemiologia to nauka zajmująca się badaniem rozprzestrzenienia i uwarunkowań chorób u ludzi, wykorzystująca tą
Bardziej szczegółowoSTEROIDOTERAPIA PRENATALNA
I KATEDRA I KLINIKA POŁOŻNICTWA I GINEKOLOGII UNIWERSYTECKIE CENTRUM ZDROWIA KOBIETY I NOWORODKA STEROIDOTERAPIA PRENATALNA Mirosław Wielgoś Poród przedwczesny znaczenie problemu Podstawowy medyczno-społeczny
Bardziej szczegółowo