UHGQLD 3RSXODUQH )DMUDQW/LJKW )DMUDQW)XOO)ODYRXU 0DUOERUR0HQWKRO 0DUOERUR/LJKW 0DUOERUR)XOO)ODYRXU -DQ,,6RELHVNL0HQWKRO -DQ,,6RELHVNL/LJKW

Transkrypt

1 Probl Hig Epidemiol 2007, 88 (suplement 3) 3 Marka, rodzaj i typ papierosów jako czynniki determinuj¹ce ryzyko raka zwi¹zane z obecnoœci¹ benzenu w dymie tytoniowym Effects of cigarettes' brand name, brand and type on smokers' cancer risk associated with benzene in tobacco smoke JAN CZOGA A, MACIEJ UKASZ GONIEWICZ, ANNA YME KA, BARTOSZ KOSZOWSKI, ANDRZEJ SOBCZAK Zak³ad Chemii Ogólnej i Nieorganicznej, Katedra Chemii Ogólnej i Analitycznej, Wydzia³ Farmaceutyczny, Œl¹ski Uniwersytet Medyczny Wstêp. Benzen jest substancj¹ o bezsprzecznie potwierdzonym dzia³aniu rakotwórczym na ludzi (grupa I wg. IARC). Jednym z wa niejszych Ÿróde³ œrodowiskowych tego zwi¹zku jest dym tytoniowy. Cel pracy. Celem pracy by³o zbadanie zró nicowania zawartoœci benzenu w dymie papierosów ró nych marek, rodzajów i typów oraz ocena wp³ywu tego zró nicowania na prognozowane ryzyko zachorowania na raka wœród palaczy czynnych. Materia³ i metody. Zawartoœæ benzenu oznaczono w 10 rodzajach papierosów dostêpnych na krajowym rynku (w tym 4 marek i 4 typów tj. Full Flavour, Light, Super Light, Menthol). Papierosy wypalano w symulatorze palenia w standardowych warunkach (ISO 3308). Benzen w g³ównym strumieniu dymu (GSD) oznaczano metod¹ chromatografii gazowej po uprzedniej ekstrakcji do fazy sta³ej. Uzyskane wyniki poddano statystycznej analizie wariancji. Ocenê nara enia rakotwórczego czynnych palaczy przeprowadzono na podstawie obliczonego ekwiwalentnego stê enia benzenu w powietrzu dostarczaj¹cego w ci¹gu doby dawkê równowa n¹ wypaleniu 20 papierosów. Nastêpnie oszacowano iloœciowo ryzyko zachorowania na raka uwzglêdniaj¹c okres trwania na³ogu i liniowy wspó³czynnik ryzyka rakotwórczego w nara eniu inhalacyjnym. Wyniki. Zawartoœæ benzenu w GSD badanych papierosów zmienia³a siê od 12,27 do 60,20 µg/papieros. Analiza statystyczna wykaza³a, e tylko rodzaj papierosów ma statystycznie znamienny wp³yw na zawartoœæ benzenu w GSD, a tym samym na wielkoœæ ryzyka zachorowania na raka. W zale noœci od wypalanego rodzaju papierosa ryzyko to mo e wahaæ siê od 0,8x10-4 do 3,9x10-4 (od 80 do 390 zachorowañ na milion). Wnioski. Rodzaj wypalanych papierosów, w przeciwieñstwo do ich marki i typu, w sposób istotny decyduje o ryzyku zachorowania na raka zwi¹zanym z obecnoœci¹ benzenu w dymie papierosowym. Introduction. Highly toxic and carcinogenic benzene is one of many ingredients of environmental tobacco smoke (ETS) and its precursors - mainstream smoke (MS) and sidestream smoke (SS). This substance poses a potential threat both for active and passive smokers, especially those in long-term contact with the smoke. Aim. The aim of the study was to quantify benzene in cigarette smoke generated from Polish market cigarette brands. The results were applied to the assessment of active smokers' exposure to the analyzed compound. Materials and methods. Benzene was quantified in MS generated from cigarette brands, including Jan III Sobieski Full Flavour, Light, Super Light and Menthol; Marlboro Full Flavour, Light and Menthol; Fajrant Full Flavour and Light; Popularne. The obtained results were analyzed using ANOVA module (analysis of variances). In the final step the obtained results were used in modeling risk associated with exposure to benzene of active smokers. Results. The mean level of benzene in MS varied from 12,27 ± 7,65 µg/cigarette (Fajrant Light) to 60,20 ± 7,99 µg/cigarette (Jan III Sobieski Super Light) and the average level for all cigarette brands was 29,24 15,77 µg/cigarette. The mean ratio of MS to SS was 1:13 (±5,5) and varied from 1:7 (Jan III Sobieski Super Light) to 1:22 (Marlboro Light). The analysis showed that MS levels of benzene varied between cigarette brands. For active smokers the forecasted risk of cancer was 1/ and the risk of other non-carcinogenic health effects was slightly elevated. Conclusion. Cigarette brand is a factor which significantly influences caner risk associated with benzene in tobacco smoke. Key words: benzene, tobacco smoke, risk, cancer S³owa kluczowe: benzen, dym papierosowy, ryzyko, rak Probl Hig Epidemiol 2007, 88 (supl.3) Adres do korespondencji / Address for correspondence Jan Czoga³a Zak³ad Chemii Ogólnej i Nieorganicznej, Katedra Chemii Ogólnej i Analitycznej, Wydzia³ Farmaceutyczny, Œl¹ski Uniwersytet Medyczny ul. Jagielloñska 4, Sosnowiec tel , fax , janczogala@wp.pl Wykaz skrótów: GSD - g³ówny strumieñ dymu, BSD - boczny strumieñ dymu, ETS - œrodowiskowy dym tytoniowy (ang. Environmental Tobacco Smoke)

2 4 Probl Hig Epidemiol 2007, 88 (suplement 3) Wstêp Œwiatowa Organizacja Zdrowia dowodzi, i regularne palenie papierosów stanowi podstawow¹ przyczynê przedwczesnej umieralnoœci na œwiecie, powoduj¹c wiêcej zgonów ni AIDS, narkotyki, wypadki drogowe, zabójstwa i samobójstwa razem wziête [1]. Prognozy WHO przewiduj¹, e do roku 2020 z powodu palenia tytoniu ka dego roku umieraæ bêdzie 10 milionów ludzi [2]. Dym tytoniowy zawiera ok zidentyfikowanych substancji chemicznych (w tym oko³o 60 zwi¹zków kancerogennych), przy czym sugeruje siê, i rzeczywista liczba zwi¹zków chemicznych w dymie mo e wynosiæ ok [3]. Istniej¹ dwie teorie wyjaœniaj¹ce powstawanie benzenu podczas palenia tytoniu. Pierwsza zak³ada, e benzen znajduj¹cy siê w dymie tytoniowym powstaje przez syntezê z prekursorów zawieraj¹cych pierœcieñ aromatyczny lub cykloheksanowy. Druga natomiast sugeruje syntezê benzenu z wolnych rodników tj. C 6 H 5 powsta³ych w wyniku pirolizy [4]. Szczegó³owe badania wskazuj¹, e dym tytoniowy stanowi g³ówne Ÿród³o œrodowiskowego nara enia dla palaczy czynnych na benzen (ok. 89% ca³kowitego nara enia) [5]. Potwierdzeniem znaczenia dymu tytoniowego jako Ÿród³a benzenu dla palaczy s¹ wyniki badañ stê enia tego zwi¹zku w powietrzu wydychanym lub jego metabolitów w moczu osób nara onych. Stê enia benzenu w powietrzu wydychanym (oznaczane w ró nych porach dnia) palaczy czynnych oznaczono na poziomie µg/m 3, przy czym stwierdzono proporcjonalny wzrost stê enia benzenu w powietrzu wydychanym w zale noœci od wzrastaj¹cej liczby wypalanych papierosów [6]. Stê enia benzenu w powietrzu wydychanym palaczy oznaczone bezpoœrednio podczas wypalania papierosa osi¹gnê³y poziom µg/m 3 [5]. Efekty chronicznego nara enia na benzen wynikaj¹ z jego mielotoksycznoœci, immunotoksycznoœci, oraz neurotoksycznoœci. Jednak najszerzej rozpatrywanym efektem dzia³ania benzenu jest jego kancerogennoœæ. Na podstawie licznych dowodów w postaci badañ epidemiologicznych i badañ doœwiadczalnych na zwierzêtach stwierdzono bezsprzecznie, e benzen jest kancerogenem i wywo³uje nowotwory niezale nie od drogi nara enia. U ludzi najczêœciej wystêpuj¹cym nowotworem jest ostra bia³aczka szpikowa, aczkolwiek sugeruje siê równie wystêpowanie innych rodzajów bia³aczek tj. przewlek³ej bia³aczki szpikowej i przewlek³ej bia³aczki limfocytowej oraz szpiczaka mnogiego i ch³oniaka nieziarniczego. Najczêstszym przedmiotem badañ epidemiologicznych ukierunkowanych na okreœlenie ryzyka wyst¹pienia nowotworów u osób nara onych na benzen jest tzw. kohorta Pilofilm, obejmuj¹ca osoby zatrudnione w 3 fabrykach gumy w USA od roku 1945, u których stwierdzono wystêpowanie zarówno bia³aczek jak i innych nowotworów. Wartoœci ryzyka jednostkowego w nara eniu inhalacyjnym (tzn. ryzyko wyst¹pienia nowotworu w wyniku ci¹g³ego nara enia na substancjê chemiczn¹ o stê eniu 1µg/m 3 lub 1 ppm w czasie ca³ego ycia) oszacowane przez ró nych badaczy na podstawie analiz kohorty Pilofilm ró ni¹ siê znacznie [7,8]. Ró nice te wynikaj¹ z przyjmowania odmiennych za³o eñ, co do wielkoœci nara enia (koniecznych ze wzglêdu na brak wyników pomiarów stê enia benzenu w powietrzu na terenie tych fabryk) oraz przyjmowania ró nych modeli zale noœci dawka-odpowiedÿ w zakresie niskich dawek. Aktualne dane dotycz¹ce mechanizmu wywo³ywania przez benzen zmian nowotworowych s¹ niewystarczaj¹ce by mo liwe by³o jednoznaczne okreœlenie charakteru zale noœci dawka-odpowiedÿ. Chocia wczeœniejsze przypuszczenia wskazywa³y na sublinearny przebieg krzywej zale noœci dawka-odpowiedÿ, to najnowsze doniesienia sugeruj¹, e mo e ona mieæ przebieg supralinearny dla wartoœci nara enia poni ej 25 ppm [9]. Wskazuje na to pojawianie siê zmian w materiale genetycznym ju w zakresie niskich stê eñ oraz wystêpowanie plateau w szybkoœci powstawania matabolitów dla wartoœci nara enia powy ej 25 ppm. Je eli dowody na nieliniowoœæ zale noœci dawka-odpowiedÿ nie s¹ wystarczaj¹ce, to przy szacowaniu ryzyka wyst¹pienia efektów rakotwórczych w nara eniu œrodowiskowym zak³ada siê liniowy charakter tej zale noœci. Ryzyko jednostkowe w nara eniu inhalacyjnym (ang. Air Unit Risk AUR) jest wartoœci¹ okreœlaj¹c¹ ryzyko wyst¹pienia nowotworu (w przypadku benzenu bia³aczki) w wyniku ci¹g³ego nara enia inhalacyjnego na substancjê chemiczn¹ o stê eniu 1 µg/m 3 w powietrzu w czasie ca- ³ego ycia (70 lat). Dla benzenu AUR zawiera siê w granicach 2, , [10]. Zgodnie z za³o- eniami U.S. EPA obliczenia ryzyka rakotwórczoœci w nara eniu œrodowiskowym przeprowadza siê, niezale nie od skali nara enia, przez przemno enie AUR i stê enia wystêpuj¹cego w okreœlonym œrodowisku. Tym samym zak³ada siê, e zale noœæ dawka-odpowiedÿ ma charakter liniowy. Nale y jednak pamiêtaæ, e jeœli sugerowany model supralinearny jest prawdopodobny to ryzyko w ten sposób obliczone mo e byæ zani one. Na podstawie wartoœci ryzyka jednostkowego mo na ³atwo obliczyæ stê enia przy których wystêpuj¹ okreœlone poziomy ryzyka (tab. I). Nadal tocz¹ siê spory, co do wartoœci skumulowanego nara enia zawodowego, przy którym wystêpuje znacz¹co podwy szone ryzyko nowotworu. W pocz¹tkowych badaniach przyjmowano wartoœci ppm-lat ( mg/m 3 -lat, tzn. np. na-

3 Probl Hig Epidemiol 2007, 88 (suplement 3) Tabela I. Stê enia benzenu w powietrzu odpowiadaj¹ce okreœlonym poziomom ryzyka yciowego choroby nowotworowej Table I. Benzene air concentration according to cancer risk level during whole life Poziom ryzyka Risk level Stê enie benzenu w powietrzu Air concentration of benzene 1 przypadek nowotworu na ,0-45,0 µg/m 3 1 na ,3-4,5 µg/m 3 1 na ,13-0,45 µg/m 3 ra enie na stê enia 5-10 ppm (16-32 mg/m 3 ) w czasie 40 lat), jednak po zweryfikowaniu danych stwierdzono, e ju 40 ppm-lat (1 ppm w czasie 40 lat) mo e znacz¹co podnosiæ ryzyko wyst¹pienia nowotworu. Na podstawie nowszych badañ wykazano wystêpowanie bia³aczki u osób nara onych 0,5-1,5 ppm-lat, jednak nie wyklucza siê w tych przypadkach udzia³u nara enia na inne toksyczne substancje. Na podstawie aktualnych danych za najbardziej pewn¹ przyjmuje siê wartoœæ 40 ppm-lat. (1 ppm, 40 lat, 5 dni/ tydzieñ, 8h/dzieñ, 50 tygodni/rok). Wartoœæ ta odpowiadaj¹ca nara eniu zawodowemu jest równowa - na nara eniu œrodowiskowym na benzen o stê eniu 384 µg/m 3 w czasie ca³ego ycia (76 lat). Wyliczona wartoœæ wraz z wartoœci¹ ryzyka jednostkowego oraz z poziomami nara enia inhalacyjnego odpowiadaj¹cymi okreœlonym poziomom ryzyka powinna byæ punktem odniesienia przy szacowaniu ryzyka wyst¹pienia nowotworu zwi¹zanego z obecnoœci¹ benzenu w powietrzu atmosferycznym [10]. Cel pracy Celem pracy by³o zbadanie zró nicowania zawartoœci benzenu w dymie papierosów ró nych marek, rodzajów i typów oraz ocena wp³ywu tego zró nicowania na prognozowane ryzyko zachorowania na raka wœród palaczy czynnych. Materia³y i metody Przy wyborze rodzajów papierosów do badañ kierowano siê rankingiem popularnoœci ró nych marek oraz typów na rynku krajowym i reprezentatywnoœci¹ okreœlonych rodzajów tych papierosów. Jako podstawa wyboru papierosów pos³u y³y badania przeprowadzone przez Instytut Pentor Poznañ na potrzeby raportu Rynek wyrobów tytoniowych [11]. Kieruj¹c siê reprezentatywnoœci¹ poszczególnych marek i typów wybrano do badañ nastêpuj¹ce rodzaje papierosów: Marlboro Full Flavour, Marlboro Light, Marlboro Menthol (Philip Morris Polska), Jan III Sobieski Full Flavour, Jan III Sobieski Light, Jan III Sobieski Super Light, Jan III Sobieski Menthol (British American Tobacco Polska), Fajrant Full Flavour, Fajrant Light (Philip Morris Polska), Popularne (Altadis Polska). Papierosy przed doœwiadczeniem kondycjonowano przez co najmniej 48h w eksykatorze z 37% kwasem siarkowym zapewniaj¹cym wzglêdn¹ wilgotnoœæ powietrza 60% w temperaturze 22 C [12]. Papierosy wypalano z zachowaniem warunków standardowych ISO [13]: czas trwania zaci¹gniêcia g³ównego strumienia dymu (MS) 2 sek., czêstotliwoœæ zaci¹gniêæ 1 zaci¹gniêcie / 60 sek., objêtoœæ zaci¹gniêcia MS 35 cm 3, szybkoœæ zasysania MS 17,5 cm 3 /sek., d³ugoœæ pozostawionego niedopa³ka 3 mm powy ej filtra lub dla papierosów bez filtra 8 mm. Benzen ekstrahowano bezpoœrednio do fazy sta³ej z wykorzystaniem kolumienek sorpcyjnych z wêglem aktywnym. Zaadsorbowany benzen poddawano desorpcji przy u yciu 3 ml acetonu wykorzystuj¹c zestaw do elucji. W uzyskanych eluatach oznaczano zawartoœæ benzenu metod¹ GC-FID. W oznaczaniu wykorzystano chromatograf Varian z kolumn¹ kapilarn¹ CP-Sil 8CB, 25 m x 1,2 m. Walidacja metody analitycznej dowiod³a, e odzysk benzenu wynosi³ 118,4%, precyzja metody 3,1%, oraz granica wykrywalnoœci 17,2 ng/papieros. Analizê statystyczn¹ ró nic stê enia benzenu w dymie badanych rodzajów, marek i typów papierosów przeprowadzono przy pomocy programu Statistica 7.0 (StatSoft Polska) stosuj¹c analizê wariancji ANOVA. W omówieniu wyników przyjêto, e uwzglêdnione zostan¹ ró nice w zawartoœci benzenu na poziomie istotnoœci p 0,1 w teœcie Scheffe. Przy szacowaniu ryzyka rakotwórczego w populacji palaczy czynnych nie mo na by³o bezpoœrednio pos³ugiwaæ siê metodyk¹ szacowania stosowan¹ przy ocenie nara enia œrodowiskowego, gdy w metodyce tej konieczna jest znajomoœæ œredniego stê enia dobowego, na które nara one s¹ badane populacje. Aby móc zastosowaæ ryzyko jednostkowe do obliczenia iloœciowego oszacowania ryzyka rakotwórczego u palaczy czynnych (IORR czynny ) nara onych na benzen z dymu tytoniowego nale a³o przeliczyæ zawartoœæ benzenu w GSD na ekwiwalentne œrednie stê enie dobowe benzenu dla palaczy czynnych (E œr SDczynny). W tym celu pos³u ono siê sposobem obliczeñ opisanym przez Rodgman'a i wsp. [14] (a wczeœniej przy obliczeniach nara enia na zwi¹zki nierakotwórcze przez Czoga³ê i wsp. [15]) zaprezentowanym w postaci równania (1). równanie (1) 5

4 6 Probl Hig Epidemiol 2007, 88 (suplement 3) Pos³uguj¹c siê uzyskanymi wartoœciami E œr SD czynny i uwzglêdniaj¹c okres nara enia palaczy czynnych obliczono wartoœæ IORR czynny stosuj¹c równanie (2). gdzie: IORR czynny iloœciowe oszacowanie ryzyka rakotwórczego dla palaczy czynnych (liczba przypadków nowotworu/wielkoœæ populacji). Wyniki Analiza statystyczna ró nic zawartoœci benzenu w badanych rodzajach papierosów Œrednia zawartoœæ benzenu w GSD przebadanych rodzajów papierosów wynosi³a 29,24±15,77 µg/ papieros. Analiza wariancji wykaza³a, e badane rodzaje papierosów ró ni¹ siê pomiêdzy sob¹ pod wzglêdem stê enia benzenu w GSD (p<0,00115). Test Levene'a wykaza³, e wyniki otrzymane dla tego samego rodzaju papierosów s¹ jednorodne (p<0,01199). Wyniki analizy post-hoc z wykorzystaniem testu Scheffe wskazuj¹ na statystycznie istotn¹ wy sz¹ zawartoœæ benzenu w GSD papierosów Jan III Sobieski Super Light w stosunku do papierosów Marlboro Menthol, Fajrant Light oraz Popularne (p<0,05) oraz papierosów Jan III Sobieski Full Flavour (p=0,06401). Pomiêdzy pozosta³ymi rodzajami papierosów nie stwierdzono statystycznie znamiennych ró nic w zawartoœci benzenu w GSD. Dla zilustrowania zró nicowania zawartoœci benzenu w badanych rodzajach papierosów wyniki oznaczeñ zestawiono na rycinie 1 w postaci œredniej zawartoœci benzenu w GSD poszczególnych rodzajów papierosów wraz z odchyleniami standardowymi tych wartoœci. Analiza statystyczna ró nic zawartoœci benzenu w badanych markach papierosów Analiza wariancji wykaza³a ró nice w zawartoœci benzenu w GSD pomiêdzy poszczególnymi markami na poziomie p=0,0814, jednak wynik testu Levene'a wskazuje, e wyniki w obrêbie poszczególnych marek papierosów s¹ niejednorodne (p=0,3562), w zwi¹zku z czym nie przeprowadzono analizy post hoc. Dla zilustrowania zró nicowania zawartoœci benzenu w badanych markach papierosów wyniki oznaczeñ zestawiono na rycinie 2. w postaci œredniej zawartoœci benzenu w GSD poszczególnych marek papierosów wraz z odchyleniami standardowymi tych wartoœci. Ryc. 1. Zawartoœæ benzenu w GSD badanych rodzajów papierosów Fig. 1. Benzene levels in MS of examined cigarette brands Ryc. 2. Zawartoœæ benzenu w GSD badanych marek papierosów Fig. 2. Benzene levels in MS of examined cigarette brands Analiza statystyczna ró nic zawartoœci benzenu w badanych typach papierosów Chocia analiza wariancji wykaza³a, e badane typy papierosów ró ni¹ siê miêdzy sob¹ pod wzglêdem stê enia benzenu w GSD (p=0,0001) to jednak wynik testu Levene'a wskazuje, e istnieje niejednorodnoœæ wyników w obrêbie badanych typów papierosów (p=0,8540). Dla zilustrowania zró nicowania zawartoœci benzenu w badanych typach papierosów wyniki oznaczeñ zestawiono na rycinie 3 w postaci œredniej zawartoœci benzenu w GSD poszczególnych typów papierosów wraz z odchyleniami standardowymi tych wartoœci.

5 Probl Hig Epidemiol 2007, 88 (suplement 3) Ryc. 3. Zawartoœæ benzenu w GSD badanych typów papierosów Fig. 3. Benzene levels in MS of examined cigarette types Wyniki obliczeñ IORR dla palaczy czynnych badanych rodzajów papierosów zilustrowano na rycinie 4 (w postaci wartoœci IORR czynny w przeliczeniu na milion osób nara onych). W obliczeniach zak³adano 35-letni okras trwania na³ogu, wypalanie 20 papierosów w czasie doby oraz œredni¹ wentylacjê dobow¹ p³uc równ¹ 12 m 3 /dobê [16]. UHGQLD 3RSXODUQH )DMUDQW/LJKW )DMUDQW)XOO)ODYRXU 0DUOERUR0HQWKRO 0DUOERUR/LJKW 0DUOERUR)XOO)ODYRXU -DQ,,6RELHVNL0HQWKRO -DQ,,,6RELHVNL6XSHU/LJKW -DQ,,6RELHVNL/LJKW -DQ,,,6RELHVNL)XOO)ODYRXU Ryc. 4. Porównanie wartoœci IORR czynny dla poszczególnych rodzajów papierosów w przeliczeniu na milion ludnoœci Fig. 4. IORR czynny values calculated for each examined cigarette brand (per one million men),255f]\qq\godz DUWR FL$85 /LF]EDSU]\SDGNyZ QRZRWZRUXQDPLOLRQ,255F]\QQ\GODZ DUWR FL$85 Dyskusja Analiza statystyczna otrzymanych wyników wykaza³a, e istnieje du a niejednorodnoœæ wyników zawartoœci benzenu w GSD w obrêbie poszczególnych marek i typów, co uniemo liwia wykazanie istotnych statystycznie ró nic pomiêdzy poszczególnymi markami i typami. Analiza ró nic zawartoœci benzenu pomiêdzy poszczególnymi rodzajami papierosów wykaza³a, e papierosy Jan III Sobieski Super Light maj¹ statystycznie istotn¹ wy sz¹ zawartoœæ benzenu w GSD od pozosta³ych rodzajów. Na podstawie tej informacji nie mo na jednak wnioskowaæ, e w wszystkich papierosach typu Super Light jest statystycznie najwiêcej benzenu z uwagi na to, e by³ to jedyny rodzaj tego typu papierosów. Ponadto analiza statystyczna nie wykaza³a ró nic w zawartoœci benzenu pomiêdzy papierosami typu Super Light i innymi typami papierosów. W przedstawionej pracy nie potwierdzi³y siê wiêc wnioski p³yn¹ce z badañ Brunnemann'a i wsp. [17] wskazuj¹ce na ni sz¹ zawartoœæ benzenu w papierosach o obni onej zawartoœci substancji smolistych czyli Light lub Super Light (wnioski tych autorów nie by³y poparte analiz¹ statystyczn¹). Z przedstawionych na rycinie 4 wyników mo na wnioskowaæ (przyjmuj¹c górn¹ granicê wartoœci AUR równ¹ 7, ), e palenie 20 papierosów przez 35 lat ycia wszystkich badanych rodzajów papierosów powoduje wyst¹pienie nowotworów z uwagi na benzen zawarty w GSD na poziomie ok. 1/ (100 i wiêcej przypadków na milion). Ten poziom nara enia jest znacznie wy szy ni spo³ecznie akceptowalny w nara eniu œrodowiskowym (1-10/milion). Szacowany poziom nara enia u palaczy czynnych jest porównywalny z akceptowalnym spo³ecznie (ze wzglêdów spo³eczno-ekonomicznych) poziomem w nara eniu zawodowym (1/10 000). Chocia i w tym przypadku poprzez regulacje prawne dotycz¹ce norm higienicznych zmierza siê do przyjêcia ni szych poziomów ryzyka rakotwórczego akceptowalnego spo³ecznie. Relacje wartoœci oszacowanego ryzyka przy nara eniu na ró ne rodzaje papierosów s¹ identyczne jak relacje miêdzy zawartoœciami w GSD tych papierosów (najwiêksze ryzyko dotyczy palenia papierosów Jan III Sobieski Super Light 390 przypadków na milion, a najmniejsze Fajrant Light 80 przypadków na milion). Sposób szacowania ryzyka bazuj¹cy na modelu liniowym wskazuje, e szacowane ryzyko roœnie proporcjonalnie do liczby wypalanych dziennie papierosów i czasu trwania na³ogu. 7

6 8 Probl Hig Epidemiol 2007, 88 (suplement 3) Piœmiennictwo / References 1. Mackay J, Eriksen M. The Tobacco Atlas [online]. World Health Organization, Genewa dostêp: listopad WHO. Why is tobacco a public health priority? [online]. World Health Organization. dostêp: listopad Rodgman A, Smith CJ, Perfetti TA. The composition of cigarette smoke: a retrospective, with emphasis on polycyclic components. Hum Exp Toxicol 2000; 19: IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risk of Chemicals to Humans. Tobacco Smoking. Vol. 38. International Agency for Research on Cancer, Lyon Gordon SM, Wallace LA i wsp. Volatile Organic Compounds as Breath Biomarkers of Active and Passive Smoking. Environ Health Perspec 2002; 110 (7): Wallace L, Pellizzari E i wsp. Exposures to Benzene and Other Volatile Compounds from Active and Passive Smoking. Arch Environ Health 1987; 42 (5): Joshi SC, Pant I, Shukla AN. Benzene Exposure and Its Relation to Multiple Myeloma. ICDR 2007; 1 (4): Infante PF. Benzene exposure and multiple myeloma: a detailed meta-analysis of benzene cohort studies. Ann N Y Acad Sci 2006; 1076: Fustinoni S, Buratti M i wsp. Urinary t,t-muconic acid, S-phenylmercapturic acid and benzene as biomarkers of low benzene exposure. Chem Biol Inter 2005; : U.S. EPA. Carcinogenic Effects of Benzene: An Update 1998 [online], National Center for Environmental Assessment - Washington Office, Office of Research and Development, U.S. Environmental Protection Agency, EPA/600/P-97/ 001F, Washington dostêp: kwiecieñ Olejniczak R. Raport: Rynek wyrobów tytoniowych. Poradnik Handlowca Online 2005; 06: International Standard Organization. Tobacco and tobacco products - Atmospheres for conditioning and testing. ISO 3402, Genewa International Standard Organization. Routine analytical cigarette-smoking machine. Definitions and standard conditions. ISO 3308, Genewa 1991 (Revised Edition 2000). 14. Rodgman A, Green ChR. Toxic Chemicals in cigarette Mainstream Smoke - Hazard and Hoopla. Beitr Tabakforsch Int 2003; 20 (8): Czoga³a J, Wardas W. Zawartoœæ fenoli lotnych z par¹ wodn¹ w g³ównym strumieniu dymu wybranych gatunków papierosów. Rocz PZH 1998; 49: Layton DW. Metabolically consistent breathing rates for use in dose assessmets. Health Phisicis 1993; 64 (1): Brunnemann KD, Kegan MR i wsp. Analysis of 1,3-butadiene and other selected gas-phase components in cigarette mainstream and sidestream smoke by gas chromatography-mass selective detection. Carcinogenesis 1990; 11 (10):