Palenie tytoniu w ma³ych gminach województwa ³ódzkiego

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Ma³gorzata SUWA A 1 Wojciech DRYGAS 1,2 Kamila GWIZDA A 1 Palenie tytoniu w ma³ych gminach województwa ³ódzkiego Tobacco smoking in small communes of Lodz province 1 Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny ódÿ Kierownik: Prof. dr hab. med. Wojciech Drygas 2 Zak³ad Epidemiologii i Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹ enia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii Warszawa Kierownik: Prof. dr hab. med. Wojciech Drygas Dodatkowe s³owa kluczowe: palenie tytoniu epidemiologia Additional key words: tobacco smoking epidemiology Adres do korespondencji: Dr Ma³orzata Suwa³a Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny 90-7 ódÿ, ul. eligowskiego 7/9 Tel.: +) ; Fax: +) malgorzata_ts@o2.pl Palenie tytoniu nadal pozostaje dominuj¹cym, pojedynczym, podlegaj¹cym modyfikacji czynnikiem ryzyka zachorowalnoœci i umieralnoœci z powodu chorób uk³adu kr¹ enia chuk). Przeprowadzone w ostatnich latach w kraju badania populacyjne pozwalaj¹ na monitorowanie czynników ryzyka chuk, w tym czêstoœci palenia tytoniu, ale g³ównie w populacjach wielkomiejskich. Celem badania by³o okreœlenie czêstoœci palenia tytoniu wœród ludnoœci wiejskiej województwa ³ódzkiego w zale noœci od takich cech demograficzno-spo³ecznych jak: p³eæ, wiek, stan cywilny, wykszta³cenie, aktywnoœæ zawodowa i dochód. Badaniem, które stanowi fragment ogólnopolskiego Wielooœrodkowego Ogólnopolskiego Badania Stanu Zdrowia Ludnoœci WOBASZ), objêto 324 mieszkañców losowo wybranych dwóch ma³ych gmin woj. ³ódzkiego do 8 tys. mieszkañców). Czêstoœæ palenia tytoniu w badanej grupie wynosi³a regularnego i okazjonalnego) 24,7%, wœród mê - czyzn 7%, kobiet,1%. Palaczki papierosów to najczêœciej osoby w wieku do 34 lat, natomiast palaczemê czyÿni do 55 roku ycia. Regularni palacze œrednio wypalali 14,6 ±7,23 sztuk papierosów dziennie mê czyÿni istotnie statystycznie wiêksz¹ liczbê ni kobiety). Œredni sta regularnego palenia wynosi³,8±,01 lat. Osoby nigdy niepal¹ce stanowi³y 62,3% grupy badanej 50,0% mê czyzn i 73,0% kobiet). Wœród mieszkañców ma³ych gmin woj. ³ódzkiego najczêœciej pali³y osoby z niskim poziomem wykszta³cenia zasadniczym zawodowym) oraz wy szym lub niepe³nym wy szym. W tej ostatniej kategorii wykszta³cenia pali³a niewielka czêœæ mê - czyzn f=0,) i a? kobiet. W badaniu nie stwierdzono znamiennej statystycznie zale noœci miêdzy aktywnoœci¹ zawodow¹ choæ palaczami wœród mê czyzn najczêœciej byli bezrobotni a najrzadziej rolnicy), wykszta³ceniem, stanem cywilnym i osi¹ganym miesiêcznym dochodem. Tobacco smoking sill remains a dominating, single and variable risk factor of circulatory system diseases CSD) morbidity and mortality. The population studies conducted over the last years in Poland makes the monitoring of CSD risk factors, including smoking frequency, possible, however mainly in urban populations. The purpose of the study was to determine the tobacco smoking frequency in rural population of Lodz province depending on such demographic-social features as: sex, age, marital status, education level, professional activity and income. The study, which is a part of the Multi-Center Representative Nationwide Health Survey of Population WOBASZ), included 324 inhabitants of two randomly chosen, small up to inhabitants) communes in Lodz province - Zloczew and Ostrowek. The tobacco smoking frequency regular and occasional) in the investigated group was 24.7%, among men %, among women -.1%. Women who smoke cigarettes were usually aged under 34 whereas men-smokers were most frequently under 55. Regular smokers smoked on average 14.6±7.23 cigarettes per day men constitute significantly larger statistical group than women). The average duration of regular smoking was.8±.01 years. Persons who had never smoked constituted 62.3% of the investigated group 50.0% of men and 73.0% of women). Among the inhabitants of small communes of Lodz province, persons with a low level of education vocational education) and higher or incomplete university) education smoked most frequently. In the latter education-level category, only a small group of men smoked 0.) and as many as? of women. No statistically characteristic dependence between tobacco smoking and professional activity, education level, marital status or month income was found although men-smokers were most frequently unemployed and least frequently farmers). Wstêp Od pocz¹tku lat 90-tych odnotowano w Polsce zahamowanie trendu rosn¹cej umieralnoœci z powodu chorób sercowo-naczyniowych, a nastêpnie jego odwrócenie [5]. Jednak pomimo spadku wspó³czynników 760 Przegl¹d Lekarski 2009 / / 10 M. Suwa³a i wsp.

2 umieralnoœci z powodu chorób uk³adu kr¹- enia chuk) nadal nale ¹ one w Polsce do najwy szych w Europie []. W Polsce choroby sercowo-naczyniowe stanowi¹ najczêstsz¹ przyczynê zgonów, inwalidztwa i hospitalizacji. S¹ odpowiedzialne za 57% zgonów wœród kobiet i 48% zgonów wœród mê czyzn [5,7]. Chocia sytuacja epidemiologiczna dotycz¹ca CHUK w Polsce poprawia siê, to jednak trzeba pamiêtaæ, e skala rozpowszechnienia czynników ryzyka tych chorób pozostaje nadal du a, a niektórych, takich jak np. oty³oœæ, zaburzenia gospodarki lipidowej czy wêglowodanowej, nawet rosn¹ca [6,7,8]. Pomimo obserwowanego w ci¹gu ostatnich lat w Polsce spadku czêstoœci palenia tytoniu, g³ównie wœród mê czyzn, pozostaje ono g³ównym, pojedynczym, usuwalnym czynnikiem ryzyka chuk [2]. Wiêkszoœæ du ych badañ epidemiologicznych zrealizowanych w naszym kraju mierzy³o czêstoœæ wystêpowania czynników ryzyka w populacjach wielkomiejskich. Dopiero Wielooœrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia Ludnoœci WO- BASZ) pozwoli³o na obserwacjê tych czynników równie w œrednich oraz, co szczególnie cenne, w ma³ych gminach Polski [9]. Celem badania by³o okreœlenie czêstoœci palenia tytoniu wœród ludnoœci wiejskiej województwa ³ódzkiego w zale noœci od takich cech demograficzno-spo³ecznych jak: p³eæ, wiek, stan cywilny, wykszta³cenie, aktywnoœæ zawodowa i dochód. Materia³ i metody Materia³ pracy stanowi fragment ogólnopolskiego badania WOBASZ r.), dotycz¹cego województwa ³ódzkiego. Koordynatorem badania by³a Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej Uniwersytetu Medycznego w odzi [9]. Badaniem objêto mieszkañców losowo wybranych dwóch gmin województwa ³ódzkiego zaliczanych do kategorii ma³ych gmin tzn. licz¹cych do 8 tysiêcy mieszkañców ka da, a mianowicie Z³oczewa i Ostrówka. Spoœród wylosowanych do badania w tych gminach 199 mê czyzn i 199 kobiet w wieku lata - zbadano 324 osoby 0 mê czyzn i 174 kobiety) Zg³aszalnoœæ na badanie kobiet wynosi³a 87,4%, mê czyzn 75,4% []. Œredni wiek badanych wynosi³ 44,3±,51 lat nie ró ni³ siê istotnie statystycznie miêdzy kobietami a mê - czyznami). Wœród badanych dominowa³y osoby pozostaj¹ce w zwi¹zku ma³ eñskim 72,2%). Co czwarty badany utrzymywa³ siê z pracy, 1/3 stanowili emeryci i renciœci, a % bezrobotni. Struktura wg wykszta³cenia kszta³towa³a siê nastêpuj¹co: wykszta³cenie podstawowe lub ni sze 30,9%, zasadnicze zawodowe,0%, œrednie 28,7%, wy sze 7,4%. Œredni miesiêczny dochód netto/ osobê nie przekracza³ 500 z³. Badanie obejmowa³o wywiad w oparciu o kwestionariusz zawieraj¹cy pytania dotycz¹ce: danych spo³eczno-demograficznych wiek, stan cywilny, wykszta³cenie, dochód), wystêpowania czynników ryzyka CHUK, w tym palenia tytoniu. Aktualnego regularnego palacza zdefiniowano jako osobê, która pali przynajmniej jednego papierosa dziennie, a okazjonalnego jako wypalaj¹cego mniej ni jednego papierosa dziennie. By³y palacz to osoba, która pali³a w przesz³oœci, ale rzuci³a palenie i obecnie nie pali oraz niepal¹cy - osoba, która nigdy nie pali³a. Do opracowania statystycznego wyników wykorzystano miary przeciêtne œrednie arytmetyczne, modalne i mediany), miary wewnêtrznego zró nicowania oraz nastêpuj¹ce testy: t-studenta dla dwóch prób niezale - nych; p<0,05; Manna-Whitneya; p<0,004; niezale noœci chi- kwadrat; p<0,001; p<0,02 lub p<0,05; dla dwóch frakcji; p<0,001 lub p<0,02 i niezale noœci chi-kwadrat z poprawk¹ Yatesa; p<0,05. Tabela I Rozpowszechnienie palenia tytoniu w badanej grupie. Prevalence of smoking in the investigated group. Kategoria Wyniki Czêstoœæ palenia tytoniu regularnego i okazjonalnego) w badanej grupie wynosi³a 24,7%. mê czyÿni stanowili 7% badanych mê czyzn, natomiast pal¹ce kobiety,1% badanych kobiet. istotnie czêœciej byli palaczami ni kobiety # = 4,369; p<0,001). Wœród badanych zdecydowana wiêkszoœæ zarówno mê czyzn 65,3%), jak i kobiet 83,9%) nie pali³a papierosów, jednak e to kobiety istotnie czêœciej ni mê czyÿni by³y osobami niepal¹cymi # =-3,370; p<0,001) tabela I). Regularni palacze w grupie badanej stanowili ogó³em,3%. Czêstoœæ palenia regularnego by³a wiêksza u mê czyzn ni kobiet 32,0% vs,1%). Udzia³ palaczy okazjonalnych wœród badanych wynosi³ 3,4%, ale w tej grupie pal¹cych wiêksz¹ czêœæ stanowi³y kobiety f=0,64) ni mê czyÿni f=0,36). Udzia³ pal¹cych wœród badanych w wieku do 34 lat oraz w przedziale <35-54> lata by³ zbli ony i wynosi³ odpowiednio 0,29 i 0,28. Najwy sza czêstoœæ palenia papierosów w podgrupie kobiet wystêpowa³a w wieku do 34 lat f=0,23), natomiast wœród mê - czyzn do 55 roku ycia i kszta³towa³a siê na poziomie 0,38. Najmniej palaczy zarówno ogó³em f=0,14), jak równie w grupie mê - n % n % n % regularnie 69, , 0, 1 okazjonalnie 3, 4 4 2, 7 7 4, 0 Wiek Nigdy niepal¹cy , , , 0 Byli palacze, 0 23, , Tabela II Palenie tytoniu wed³ug grup wieku i p³ci. Tobacco smoking according to age and sex group. Palenie tytoniu regularne i okazjonalne Badani n f n f n f n f n f n f < 34 0,38 0, , , , , ,02 0, , , Tabela III regularnie wed³ug p³ci i sta u palenia. Percentage of regular smokers according to sex and smoking duration. Sta palenia w latach n f n f n f < ,17 8 0,38 0,23 < -20> 9 0,19 5 0, ,20 > 31 0,64 8 0, , czyzn f=) oraz kobiet f=0,02) by³o w wieku powy ej 55 lat tabela II). Najwiêcej pal¹cych regularnie by³o wœród mê czyzn w wieku lat f=0,38), a najmniej w grupie badanych powy ej 55 roku ycia. Kobiet regularnych palaczek najwiêcej by³o wœród kobiet w wieku poni- ej 34 lat, a najmniej, podobnie jak mê - czyzn, w najstarszej rozpatrywanej grupie wiekowej lata) rycina 1). W grupie regularnych palaczy œrednia liczba wypalanych papierosów wynosi³a 14,6 ±7,23 sztuk dziennie. Wœród regularnych palaczy dominowali mê czyÿni f=0,7), którzy œrednio wypalali,2 ± 7,46 sztuk papierosów dziennie, czyli ok. 5 papierosów wiêcej ni regularnie pal¹ce kobiety œrednia wypalanych przez nie papierosów to 10,9 ± 5,). Maksymalna liczba wypalanych dziennie papierosów przez mê czyzn wynosi³a 40 sztuk dziennie. wypala³y maksymalnie 20 papierosów na dobê. Œrednia liczba wypalanych papierosów przez mê czyzn by³a istotnie wiêksza ni u kobiet p<0,004). Wœród pal¹cych regularnie by³o 17 tzw. heavy smokers, to znaczy osób pal¹cych 20i wiêcej lat i wypalaj¹cych 20 i wiêcej papierosów dziennie mê czyzn i dwie kobiety). Przegl¹d Lekarski 2009 / /

3 Œredni sta palenia regularnych palaczy wynosi³,8 ±,01 lat. w momencie badania mia³y za sob¹ œrednio,7 ± 10, lat palenia, a mê czyÿni 24,0 ±,58 lat. Œredni sta palenia mê czyzn by³ istotnie statystycznie wy szy ni kobiet Z=2,95; p<0,04). Maksymalny sta palenia wœród mê czyzn wynosi³ 56 lat, u kobiet 36 lat. Sta palenia wœród mê czyzn wynosi³ najczêœciej 25 lat, a kobiet 8 lat. Wœród pal¹cych regularnie najwiêkszy udzia³ mia³y osoby pal¹ce i wiêcej lat f=0,57). Prawid³owoœæ ta dotyczy³a g³ównie mê czyzn. Czêstoœæ wystêpowania tak d³ugiego sta u u mê czyzn by³a wiêksza ni u kobiet?2y=4,171; p<0,05). równie istotnie czêœciej ni kobiety mieli krótki sta palenia - do 10 lat,?2y=6,600 dla p<0,02) tabela III). W grupie pal¹cych codziennie dominowa³y osoby f=0,) pal¹ce od do 20 sztuk papierosów. Nieco ponad po³owa mê czyzn f=0,58) wypala³a tak¹ liczbê papierosów na dobê. Wœród kobiet najwiêkszy udzia³ mia³y osoby wypalaj¹ce do 10 sztuk f=0,62). adna z pal¹cych regularnie kobiet nie wypala³a dziennie powy ej 20 papierosów. Pal¹ce kobiety istotnie czêœciej ni pal¹cy mê czyÿni wypala³y do 10 papierosów dziennie, ale mê czyÿni znamiennie czêœciej ni kobiety wypalali i wiêcej papierosów na dobê?2=5,693; p>0,02). Osoby nigdy niepal¹ce stanowi³y 62,3% grupy badanej. Nigdy nie pali³o 50,0% mê - czyzn i 73,0% kobiet. Zarówno w grupie mê czyzn jak i kobiet najwiêkszy udzia³ nigdy niepal¹cych by³ w przedziale wiekowym lata odpowiednio 0,74 i 0,98), a najmniejszy w wieku poni ej 34 lat f=0,62 dla mê czyzn i 0,77 dla kobiet). Nie by³o istotnych ró nic miêdzy czêstoœci¹ nigdy niepal¹cych mê czyzn i kobiet.rycina 2). Byli palacze stanowili,0% grupy badanej,3% badanych mê czyzn i 10,9% kobiet). W grupie ex-palaczy nieco ponad po³owa to mê czyÿni f=0,55 kobiety f=0,45). Najwiêksza czêœæ ex-palaczy nie pali³a do piêciu lat f=0,41), nieco mniej rzuci³o palenie ponad 10 lat temu. Wœród ex-palaczy mê czyzn najwiêcej f=0,43) rzuci³o palenie do 5 lat poprzedzaj¹cych badanie. Ponad 1/3 0,38) by³ych palaczy mê czyzn powiedzia³o, e nie pal¹ ponad 10 lat. W grupie kobiet by³ych palaczek równie najwiêkszy udzia³ mia³y te osoby, które rzuci³y palenie do 5 lat f=0,39) oraz ponad 10 lat do chwili badania f=0,35). Analizuj¹c udzia³ pal¹cych w poszczególnych kategoriach zawodowych badanych mo na stwierdziæ, e by³ on najwy szy f=0,43) w grupie bezrobotnych. Najwiêcej pal¹cych mê czyzn by³o wœród bezrobotnych f=0,73, natomiast najwiêcej pal¹cych kobiet by³o w grupie uczniów i studentów f=0,. Wœród pracuj¹cych na etacie pe³nym i niepe³nym) oraz prowadz¹cych dzia- ³alnoœæ gospodarcz¹ mê czyÿni oraz kobiety palacze stanowili 0, i 0,27 tabela IV). Bior¹c pod uwagê czêstoœæ palenia w grupach wykszta³cenia badanych stwierdzono, e by³ on najwy szy wœród osób z wykszta³ceniem zasadniczym zawodowym, gdzie pali³o regularnie lub okazjonalnie) oko³o 1/3 osób z tym wykszta³ceniem f=0,36). Tabela IV Czêstoœæ palenia tytoniu wg aktywnoœci zawodowej badanych i p³ci. Tobacco smoking frequency according to interviewees' professional activity and sex. Wiek Pe³ny i niepe³ny etat/ dzia³alnoœæ gospodarcza Palenie tytoniu regularne i okazjonalne 0, 0,27 0, Uczeñ/student 0 0,00 3 0, 3 0, Gospodarstwo domowe /rolne 8 0,24 6 0,18 6 0,09 Emeryt/ rencista 0,24 3 0,05 0, Bezrobotnya) 0,73 5 0,23 0, , , Tabela V Czêstoœæ palenia w zale noœci od dochodu miesiêcznego netto/osobê. Smoking frequency depending on month net income per capita. Dochód miesiêczny regularnie i okazjonalnie) < 300 0,34 0, ,39 9 0, ,25 4 0,18 8 0, i wiêcej 5 0,31 2 0,17 7 0,25 28 * , , * bez osób, które nie poda³y swoich dochodów; f- frakcja Tabela VI Rozpowszechnienie palenia tytoniu w Polsce w latach Prevalence of smoking in Poland in period. Badanie / rok 1) N ATPOL PLUS , 3 regularnie Palenie tytoniu Nigdy niepal¹cy Byli palacze 4 25, 5 N ATPOL PLUS wiek < 64 lata 45, 5 30, 0 36, 5 58, 6 18, 0, 4 2 WOBASZ-POLSKA ) WOBASZ - woj. ³ódzkie Badanie stanu zdrowia ludnoœci 3) P olski GUS 2004 Badanie stanu zdrowia ludnoœci Polski woj. ³ódzkie - GUS 4) C entrum Onkologii ) P P400M- pilota , 0 3 2, , 1 39, 1 61, 9, 3 14, 2 40,2 23, 9 35, 4 60, 3 24, 1, , ) NATPOL PLUS: ogólnopolska próba losowa n=3051, wiek badanych lata, œredni wiek 45± lat. 2) WOBASZ: ogólnopolska próba losowa n=545, wiek badanych lata. 3) Badanie stanu zdrowia ludnoœci Polski GUS: ogólnopolska próba losowa n=991 gospodarstw domowych miejskich i wiejskich, wiek i wiêcej lat 4) Badanie zlecone przez Centrum Onkologii-Instytut w Warszawie do realizacji TNS OBOP, próba reprezentacyjna ludnoœci Polski w wieku i wiêcej lat 5) Polski Projekt 400 Miast: badani pozyskani z akcji rekrutacyjnej z województw, ma³ych gmin miejskich i wiejskich<8 tys.) n=5,1tys., wiek badanych lata, œredni wiek 55,6 lat. Wœród osób legitymuj¹cych siê wykszta³ceniem wy szym lub niepe³nym wy- szym pali³a co czwarta osoba f=0,25). Najmniejszy udzia³ mieli pal¹cy w populacji z wykszta³ceniem œrednim i policealnym f=0,. W grupie mê czyzn najwiêkszy udzia³ pal¹cych by³ z wykszta³ceniem zasadniczym zawodowym, gdzie frakcja palaczy wynosi³a 0,39 oraz podstawowym 0,37. Wœród kobiet z wykszta³ceniem niepe³nym wy szym i wy szym udzia³ palaczek wynosi³? i by³ wy szy ni w innych kategoriach wykszta³cenia kobiet. Na nieco ni szym poziomie kszta³towa³ siê udzia³ palaczek papiero- 762 Przegl¹d Lekarski 2009 / / 10 M. Suwa³a i wsp.

4 sów wœród kobiet z wykszta³ceniem zasadniczym zawodowym. Nie stwierdzono istotnej statystycznie zale noœci miêdzy paleniem tytoniu a wykszta³ceniem rycina 3). Równie nie stwierdzono znamiennych zale noœci miêdzy czêstoœci¹ palenia tytoniu a stanem cywilnym. Zaobserwowano, e najwiêcej pal¹cych by³o wœród osób nie bêd¹cych w zwi¹zkach - panien i kawalerów 0,) oraz rozwiedzionych i pozostaj¹cych w separacji 0,). Palacze mê czyÿni najliczniej wystêpowali wœród kawalerów f=0,), natomiast palaczki tytoniu mia³y najwiêkszy udzia³ w grupie rozwiedzionych i pozostaj¹cych w separacji. Pal¹ca by³a co czwarta osoba pozostaj¹ca w zwi¹zku ma³- eñskim, jednak wœród onatych mê czyzn udzia³ pal¹cych by³ dwa razy wiêkszy ni wœród kobiet mê atek 0, vs 0,). Równie czêstoœci palenia nie ró nicowa³ istotnie statystycznie poziom osi¹ganego dochodu. Najwiêcej pal¹cych by³o wœród osób o niskich dochodach miesiêcznych netto poni ej 500 z³otych - f=). Wœród mê - czyzn najczêœciej pali³y osoby o dochodach od 301 do 500 z³otych f=0,39), wœród kobiet poni ej 300 z³otych f=0,20) tabela V). Dyskusja Choroby uk³adu kr¹ enia CHUK) stanowi¹ powa ne zagro enie dla ycia i zdrowia ludzkoœci. Wed³ug raportu WHO w 2002 r. z powodu CHUK zmar³o,7 mln osób, z tego w Europie 4 mln, co stanowi³o 55% wszystkich zgonów kobiet i 43% zgonów mê czyzn [7]. Równie w Polsce, jak i woj. ³ódzkim, choroby serca i naczyñ stanowi¹ g³ówn¹ przyczynê umieralnoœci [4,5,]. W 2005 r. umieralnoœæ ta stanowi³a 45,7% wszystkich zgonów mê czyzn - 41%, kobiet - 53%) [5,6]. Pomimo obserwowanej od 1991 r. tendencji malej¹cej standaryzowane wspó³czynniki umieralnoœci z powodu chuk s¹ w Polsce oko³o dwa razy wy sze ni w krajach Unii Europejskiej []. Choroby uk³adu kr¹ enia s¹ w naszym kraju nadal g³ówn¹ przyczyn¹ nie tylko zgonów, ale inwalidztwa, hospitalizacji oraz nadumieralnoœci mê czyzn w wieku lata [7,,]. W ostatnich latach odniesiono istotne sukcesy w zakresie zmniejszania umieralnoœci z powodu chuk, w tym przedwczesnej. Na poprawê sytuacji w tym zakresie wp³ynê³y zarówno postêpy w kardiologii interwencyjnej, kardiochirurgii oraz farmakoterapii, jak równie realizacja licznych programów profilaktycznych takich jak: Narodowy Program Ochrony Serca, Nadciœnienie Têtnicze w Polsce Plus Zaburzenia Lipidowe i Cukrzyca - NATPOL PLUS, Narodowy Program Profilaktyki i Leczenia Chorób Uk³adu Sercowo- Naczyniowego- PO- LCARD, Ogólnopolski Program Prewencji Choroby Wieñcowej POLSCREEN, Polski Projekt 400 miast PP400M), Program Zintegrowanej Prewencji Chorób NiezakaŸnych CINDI. Niektóre z tych programów PP400M, CINDI) oprócz oceny rozpowszechnienia czynników ryzyka CHUK obejmowa³y dzia³ania interwencyjne i edukacyjne przyczyniaj¹ce siê do korzystnych zmian dotycz¹cych g³ównie skutecznoœci leczenia nadciœnienia têtniczego, zmniejszenia regularnego palenia, poprawy sposobu ywienia [7]. Badanie WOBASZ by³o pierwszym ogólnopolskim badaniem umo liwiaj¹cym ze wzglêdu na wielkoœæ próby i schemat losowania) analizê sytuacji zdrowotnej na poziomie poszczególnych województw oraz w ró nych typach gmin pocz¹wszy od wielkomiejskich, poprzez du e, œrednie, a tak- e ma³e o charakterze wiejskim [7,9]. Palenie tytoniu nadal pozostaje dominuj¹cym, pojedynczym, podlegaj¹cym modyfikacji czynnikiem ryzyka zachorowalnoœci i umieralnoœci z powodu chuk [2]. Przeprowadzone w ostatnich latach w kraju badania populacyjne NATPOL PLUS, WOBASZ, PP400M, Badanie stanu zdrowia ludnoœci GUS oraz systematyczne badania Centrum Onkologii w Warszawie) dostarczaj¹ nam równie informacji na temat czêstoœci palenia tytoniu. Dane te zestawiono w tabeli VI [1,8,10,,,]. Wyniki badania WOBASZ pokazuj¹, e aktualne palenie dotyczy % mê czyzn i 25% kobiet dane te nie obejmuj¹ mieszkañców gmin wielkomiejskich) [8]. W województwie ³ódzkim czêstoœæ palenia mê - czyzn by³a taka sama jak w ca³ej Polsce, jednak u kobiet odsetek pal¹cych wynosz¹cy % by³ nieznacznie ni szy ni dla Polek. Analiza rozpatrywanych w tabeli VI badañ pokazuje wyraÿnie wy sz¹ czêstoœæ palenia mê czyzn ni kobiet. Najni szy odsetek mê czyzn palaczy tytoniu - 38,0% stwierdzono w badaniu Stanu zdrowia ludnoœci Polski przeprowadzonym przez GUS w 2004 r., co mo e wynikaæ z poddanej badaniu populacji osób ju od roku ycia []. Pozosta³e badania na próbach reprezentacyjnych ludnoœci przynios³y wyniki zbli- one do uzyskanych w badaniu WOBASZ. Czêstoœæ palenia kobiet oprócz badania PP 400M) waha³a siê od 28% wed³ug Centrum Onkologii do 25,5% w NATPOL PLUS. Wyniki WOBASZ dla województwa ³ódzkiego stwierdzi³y blisko dwa razy mniejsz¹ czêstoœæ aktualnego palenia kobiet ni mê - czyzn % vs. %) [8]. Nieliczne s¹ badania dotycz¹ce rozpowszechnienia palenia tytoniu w ma³ych gminach miejskich oraz wiejskich do 8 tysiêcy mieszkañców). Jedynym kompleksowym Ÿród³em informacji o stanie zdrowia ludnoœci wsi w tym o paleniu tytoniu) jest Ogólnopolskie badanie stanu zdrowia ludnoœci wiejskiej zrealizowane przez Instytut Medycyny Wsi w Lublinie w 1990 roku. W tym czasie na wsi polskiej pali³o 58,3% mê - czyzn i 20,5% kobiet [10]. Obecnie o czêstoœci palenia na terenach wiejskich mo emy wnioskowaæ w oparciu o wyniki pilota u Polskiego Projektu 400 Miast PP400M) i badania WOBASZ w ma³ych gminach. Aktualne palenie tytoniu w wiejskich gminach województwa ³ódzkiego dotyczy³o 7% mê czyzn i,1% kobiet. Widoczny jest znaczny spadek czêstoœci palenia, szczególnie w grupie mê czyzn. PP400M-pilota potwierdza nisk¹, ok. % czêstoœæ palenia przez kobiety ze œrodowisk ma³omiasteczkowych i wiejskich oraz ni sz¹ ni aktualna w ca³ej Polsce, czêstoœæ palenia mê czyzn []. Regularne palenie papierosów jest czêstsze w miastach ni na wsi, czego dowodem mo e byæ raport o stanie zdrowia ludnoœci Torunia, gdzie palacze stanowili 29,1% badanej populacji w tym 32,1% mê czyzn i 27% kobiet) [3]. Na szczególn¹ uwagê w analizie zachowañ dotycz¹cych palenia tytoniu zas³uguje grupa nigdy niepal¹cych tytoñ. W 1990 r. mê czyÿni na wsi tylko w 26,5% byli nigdy niepal¹cymi [10]. Optymizmem napawa fakt, e aktualnie w wiejskich gminach województwa ³ódzkiego nigdy niepal¹cy to po³owa populacji mê czyzn, podczas gdy w Polsce odsetek nigdy niepal¹cych wynosi od 35% do 46% [8]. mieszkanki wsi blisko w 3 by³y w 1990 r.) i aktualnie s¹ nadal niepal¹ce [10]. Badania ogólnopolskie pokazuj¹, e odsetki nigdy niepal¹cych kobiet s¹ ni sze ni na wsi i oscyluj¹ najczêœciej wokó³ wartoœci 60%. W gminach województwa ³ódzkiego œrednia liczba wypalanych papierosów by³¹ ni sza od œredniej krajowej wg WOBASZ), zarówno w grupie mê czyzn jak i kobiet mê czyÿni:,2 vs.18 sztuk/ dobê; kobiety: 10,9 vs.14 sztuk/ dobê) [8]. Odnosz¹c aktualne wyniki dotycz¹ce palenia tytoniu wg wieku dla wiejskich gmin województwa ³ódzkiego do uzyskanych dla polskiej wsi na pocz¹tku lat 90-tych mo emy zaobserwowaæ te same prawid³owoœci: odsetek pal¹cych mê czyzn stabilny w najm³odszej i œrodkowej grupie wieku, obni a³ siê w najstarszej. Wœród kobiet mala³ z wraz z wiekiem. Jednak czêstoœæ palenia we wszystkich grupach wieku u obu p³ci by³o lat temu zdecydowanie wy sza [10]. Analiza sta u palenia przynosi niepokoj¹cy sygna³ na temat du ego udzia³u wieloletnich palaczy ponad lat) w populacji wiejskiej województwa ³ódzkiego mê czyÿni - f=0,64; kobiety - f=0,38). Jeszcze lat temu na polskiej wsi odsetki pal¹cych 20 i wiêcej lat wynosi³y u mê czyzn %, u kobiet %. Natomiast do poziomu oko³o 1/5 badanych zmniejszy³a siê grupa pal¹cych co najmniej lat, a krócej ni z? w 1990 r.) [10]. Równie pal¹cych do 10 lat jest znacznie mniej zarówno wœród mê - czyzn jak i kobiet) co nale y uznaæ za zjawisko bardzo pozytywne, gdy wieloletnie palenie zwiêksza znacznie ryzyko zachorowalnoœci i umieralnoœci z powodu wielu chorób, g³ównie sercowo-naczyniowych, ale tak e nowotworów z³oœliwych i przewlek³ej obturacyjnej choroby p³uc [2]. Ciekaw¹ obserwacj¹ jest rozk³ad czêstoœci palenia pod wzglêdem wykszta³cenia. Wœród mê czyzn i kobiet z wiejskich gmin województwa ³ódzkiego najczêœciej pali³y osoby z niskim poziomem wykszta³cenia zasadniczym zawodowym). Odmienny rozk³ad czêstoœci palenia wed³ug p³ci dotyczy³ osób z wykszta³ceniem wy szym. W tej kategorii wykszta³cenia pali³a niewielka czêœæ mê czyzn f=0,), ale a? kobiet. Po raz pierwszy w polskich badaniach podobn¹ zale noœæ uzyskano w badaniu POLSCRE- EN [1]. Od wielu lat w doros³ej populacji Polaków obserwowane jest zró nicowanie zachowañ dotycz¹cych palenia tytoniu w zale noœæ od przynale noœci spo³eczno-zawodowej [14]. Najni sz¹ czêstoœæ palenia w populacji ma³ych gmin województwa ³ódzkiego odnotowano wœród prowadz¹cych gospodarstwo rolne i domowe. Pomijaj¹c grupê emerytów i rencistów, gdzie czêstoœæ palenia jest zwi¹zana z wiekiem, zarówno Przegl¹d Lekarski 2009 / /

5 wœród mê czyzn jak i kobiet-rolników wystêpuje ni szy udzia³ pal¹cych w porównaniu z innymi grupami zawodowymi. Mo na przypuszczaæ, e pomimo niskiego poziomu oœwiaty i edukacji zdrowotnej oraz niskiego statusu spo³ecznoekonomicznego i wykszta³cenia w tym œrodowisku, palenie tytoniu jest niemodne, szczególnie wœród kobiet-rolniczek. Wnioski 1. Czêstoœæ palenia tytoniu w gminach wiejskich woj. ³ódzkiego wynosi³a 24,7% 7% wœród mê czyzn i,1% u kobiet), a wiêc by³a ni sza ni ogólnopolska, szczególnie wœród kobiet. 2. istotnie statystycznie czêœciej ni kobiety mieli d³ugi sta palenia i wiêcej lat) oraz wypalali powy ej papierosów dziennie. 3. W badanej populacji wiejskiej zwraca uwagê znaczny odsetek osób nigdy niepal¹cych, zw³aszcza kobiet - nigdy nie pali³o blisko 3 kobiet i po³owa mê czyzn. 4. Wœród mieszkañców ma³ych gmin woj. ³ódzkiego najczêœciej pali³y osoby z niskim poziomem wykszta³cenia zasadniczym zawodowym) oraz wy szym lub niepe³nym wy szym. W tej ostatniej kategorii wykszta³cenia pali³a niewielka czêœæ mê - czyzn f=0,) i a? kobiet. 5. W badaniu nie stwierdzono znamiennej statystycznie zale noœci miêdzy aktywnoœci¹ zawodow¹ choæ palaczami wœród mê czyzn najczêœciej byli bezrobotni a najrzadziej rolnicy), wykszta³ceniem, stanem cywilnym i osi¹ganym miesiêcznym dochodem. 6. Celowe jest dalsze monitorowanie w populacji wiejskiej czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca, wœród których palenie tytoniu znajduje znacz¹ce miejsce. Piœmiennictwo 1. Cieœliñski A., Paj¹k A., Podolec P. i wsp. red.): Ogólnopolski Program Prewencji Choroby Wieñcowej - POLSCREEN, Termedia, Poznañ 2006, 23, 35, D³u niewska M.: Choroby uk³adu kr¹ enia a palenie tytoniu- epidemiologia, mechanizmy patogenne. Kardiol. Pol. 1997, 47, Drygas W. red): Stan zdrowia, postawy i zachowania zdrowotne mieszkañców Torunia. Raport koñcowy z badañ. ódÿ-toruñ Informator statystyczny s³u by zdrowia województwa ³ódzkiego Wojewódzkie Centrum Zdrowia Publicznego w odzi, ódÿ Jasiñski B., Piotrowski W., Kurjata P. i wsp.: Atlas chorób uk³adu kr¹ enia w Polsce w latach Instytut Kardiologii, Warszawa Kornacewicz-Jach Z., Podolec P., Kopeæ G. i wsp.: Wytyczne Polskiego Forum Profilaktyki Chorób Uk³adu Kr¹ enia dotycz¹ce profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych u kobiet. Kardiologia Polska 2007, 65, Podolec P. red.): Podrêcznik Polskiego Forum Profilaktyki. Medycyna Praktyczna, Kraków 2007, tom I. 8. Polakowska M., Piotrowski W., Tykarski A. i wsp.: Na³óg palenia tytoniu w populacji polskiej. Wyniki programu WOBASZ.[W:] Ogólnopolskie i regionalne rozpowszechnienie g³ównych czynników ryzyka uk³adu sercowo-naczyniowego. Wyniki Wielooœrodkowego badania stanu zdrowia ludnoœci program WOBASZ. Kardiologia Polska 2005, 63, 6, supl. 4, Rywik S., Kupœ W., Piotrowski W. i wsp.: Wielooœrodkowe ogólnopolskie badanie stanu zdrowia ludnoœci - projekt WOBASZ. Za³o enia metodyczne oraz logistyka. Kardiol. Pol. 2005, 63, supl. 4, Skrêtowicz B. red.): Zdrowie mieszkañców polskiej wsi. Wyniki badania reprezentacyjnego Instytut Medycyny Wsi, Lublin 1994, Tom I, aneks.. Stan zdrowia ludnoœci Polski w przekroju terytorialnym w 2004 r. GUS, Warszawa Wokó³ zdrowia. Województwo ³ódzkie na tle Polski. Wojewódzkie Centrum Zdrowia Publicznego w odzi. ódÿ Zatoñski W.: Rozwój sytuacji zdrowotnej w Polsce na tle innych krajów Europy Œrodkowej i Wschodniej. PZWL, Warszawa Zatoñski W.: Palenie tytoniu w Polsce. Postawy i nastêpstwa zdrowotne, profilaktyka. PZWL, Warszawa Zdrojewski T., G³uszek J., Posadzy-Ma³aczyñska A. i wsp.: Wp³yw interwencji spo³ecznej na wykrywalnoœæ i skutecznoœæ leczenia nadciœnienia têtniczego. G³ówne wyniki Polskiego Programu 400 Miast. Kardiol. Pol. 2004, 61, Zdrojewski T., Bandosz P., Szpakowski P. i wsp.: Rozpowszechnienie g³ównych czynników ryzyka chorób uk³adu sercowo-naczyniowego w Polsce. Wyniki badania NATPOL PLUS. Kardiol. Pol. 2004, 61, supl. 4, Przegl¹d Lekarski 2009 / / 10 M. Suwa³a i wsp.