Darmowy fragment
|
|
- Wiktoria Michalik
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1
2 Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006 Autorki æwiczeñ: El bieta Bieroñska Gra yna Billewicz Alicja Kot Brygida Zio³o Korekta: Sylwia Kajdana Danuta Wal¹g Rysunki: Agata Fuks Projekt ok³adki: Ewa Tatiana Beniak ISBN Oficyna Wydawnicza Impuls tel. (012) , fax (012) Kraków, ul. Turniejowa 59/5 Wydanie IV, Kraków
3 Spis treœci Wstêp... Znaczenie œwiadomoœci fonologicznej w pocz¹tkowej nauce czytania i pisania... Pojêcie œwiadomoœci fonologicznej... Œwiadomoœæ fonologiczna a opanowanie umiejêtnoœci czytania i pisania... Œwiadomoœæ fonemowa a trudnoœci w nauce czytania i pisania... Poziomy œwiadomoœci fonologicznej... Diagnoza œwiadomoœci fonologicznej... Kszta³towanie œwiadomoœci fonologicznej... Rola automatyzacji w nauce czytania i pisania... Dekodowanie jako umiejêtnoœæ... Uczenie siê umiejêtnoœci dekodowania... Wnioski... Literatura... Czêœæ I Zabawy z rymami... Wprowadzenie w œwiat dÿwiêków mowy... Literatura dzieciêca... Rymy... Rozpoznawanie rymów... Tworzenie rymów... Zabawy z rymami Czêœæ II G³oski zaczynaj¹ce i koñcz¹ce s³owa... G³oski zaczynaj¹ce i koñcz¹ce s³owa... Wyodrêbnianie g³osek zaczynaj¹cych i koñcz¹cych s³owa... Podawanie s³ów zaczynaj¹cych siê tak¹ sam¹ g³osk¹... Zabawy z g³oskami zaczynaj¹cymi i koñcz¹cymi s³owa
4 Czêœæ III G³oska a litera... Analiza i synteza sylabowa i fonemowa... Analiza i synteza sylabowa... Wyszukiwanie znacz¹cych czêœci s³owa... ¹czenie sylab w s³owa... Analiza i synteza fonemowa... Dzielenie s³ów na g³oski... Wyszukiwanie s³owa w s³owie... G³oska a litera... Literatura
5 Wstêp Jednym z istotnych zadañ oddzia³ywania dydaktyczno-wychowawczego wobec dzieci w wieku przedszkolnym jest przygotowanie ich do opanowania umiejêtnoœci czytania i pisania. Umiejêtnoœci te stan¹ siê z czasem narzêdziami poszerzania oraz pog³êbiania wiedzy o sobie i otaczaj¹cym œwiecie oraz jej porz¹dkowania. Stan¹ siê tak e podstaw¹ w³asnych prób krytycznej oceny wiedzy, jak równie jednym ze sposobów spêdzania wolnego czasu. Istota procesów czytania i pisania wi¹ e siê z przetwarzaniem sekwencyjnym i symultanicznym informacji, tj. z kolejnym kodowaniem nastêpuj¹cych po sobie elementów w porz¹dku czasowym (np. g³osek w s³owie, s³ów w zdaniu, zdañ w d³u szej wypowiedzi), a nastêpnie, z równoczesnym ujmowaniem ich jako ca³oœci wy szego rzêdu (ca³ego s³owa jako poœrednicz¹cego w przywo³ywaniu treœci pozajêzykowej wyrazu; ca³ego zdania jako poœrednicz¹cego w uœwiadomieniu sobie jego sensu; zestawu zdañ, tworz¹cych urywek tekstu, a tak e ca³ego tekstu jako poœrednicz¹cych w uœwiadomieniu sobie myœli zawartych w urywku lub tekœcie oraz myœli przewodniej (Maurer, 1995). Opanowanie umiejêtnoœci czytania i pisania stanowi kolejny etap rozwoju jêzyka, oparty w jêzykach alfabetycznych na tworzeniu siê trwa³ych skojarzeñ miêdzy g³oskami i odpowiadaj¹cymi im literami. Alfabet jest zdumiewaj¹cym wynalazkiem, prawdopodobnie najwiêkszym w œwiecie. Ten system zapisu znaków, reprezentuj¹cych fonemy danego jêzyka, umo liwia osobom, które nauczy³y siê p³ynnie mówiæ, stosunkowo szybkie opanowanie umiejêtnoœci czytania i pisania. Odbywa siê to za poœrednictwem przek³adania napisanych wyrazów na odpowiadaj¹ce im s³owa, z którymi jest skojarzona treœæ pozajêzykowa, czyli doœwiadczenia zmys³owe i emocjonalne, zwi¹zane z okreœlonymi przedmiotami i sytuacjami. Pos³ugiwanie siê alfabetem ró ni siê jednak od pos³ugiwania siê jêzykiem mówionym co najmniej w zakresie œwiadomoœci fonemów w s³owach. Ekspresja werbalna i rozumienie jêzyka mówionego dokonuj¹ siê niemal automatycznie, ze stosunkowo niewielk¹ œwiadom¹ koncentracj¹ uwagi na jego dÿwiêkach, które s¹ reprezentowane przez poszczególne litery. Natomiast dzieci przygotowuj¹ce siê do rozpoczêcia systematycznej nauki czytania i pisania musz¹ odkryæ lub siê dowiedzieæ, e jêzyk mówiony sk³ada siê z wielu elementów, jakimi s¹ artyku³owane dÿwiêki, z których sk³adaj¹ siê sylaby tworz¹ce s³owa, a tak e zdania z³o one ze swoistych uk³adów s³ów oraz teksty z³o one ze zdañ mówionych i pisanych. Sylaby i g³oski, czyli te elementy s³ów, które same nie maj¹c adnego znaczenia decyduj¹ o znaczeniu s³ów, s¹ bardzo istotne w nabywaniu skojarzeñ g³oska litera i opanowaniu techniki czytania. Na tych w³aœnie elementach musimy skoncentrowaæ uwagê dzieci w okresie nabywania umiejêtnoœci dekodowania, pozostawiaj¹c jak gdyby w tle, a wiêc na dalszym planie, treœæ wypowiedzi i formy jêzyka zwi¹zane z rozumieniem czytanych tekstów. Aby wiêc dziecko mog³o zrozumieæ znaczenie alfabetu, musi z³amaæ jego kod, czyli osi¹gn¹æ œwiadomoœæ fonologiczn¹. Uzmys³owienie sobie roli dÿwiêków jêzyka mówionego nie jest jednak tak samo ³atwe dla wszystkich dzieci. Wystêpuj¹ w tym zakresie znaczne ró nice indywidualne, które stanowi¹ g³ówny czynnik determinuj¹cy ³atwoœæ i szybkoœæ nabywania umiejêtnoœci czytania i pisania. Dla prawid³owego przebiegu tego procesu korzystniejsze jest jednak, jeœli przygotowuj¹c dzieci do nauki czytania i pisania ukazujemy znaczenie tych umiejêtnoœci w spêdzaniu wolnego czasu ni wtedy, gdy k³a- 7
6 dziemy nacisk na umiejêtnoœci szczegó³owe, które dziecko musi opanowaæ (Sonnenscheim i in., 1996). Czêœæ teoretyczna tego opracowania ma na celu przybli enie nauczycielom, pedagogom szkolnym, psychologom, logopedom i wszystkim osobom zainteresowanym nauczaniem czytania i pisania pojêcia œwiadomoœci fonologicznej i jej znaczenia w opanowaniu tych umiejêtnoœci. Na podstawie dostêpnej literatury, g³ównie anglojêzycznej, scharakteryzowano tutaj fazy rozwoju œwiadomoœci fonologicznej, poczynaj¹c od jej wczesnych przejawów, które poprzedzaj¹ opanowanie umiejêtnoœci czytania i pisania, poprzez te, które rozwijaj¹ siê dopiero w toku nauki czytania i pisania, w szczególnoœci umiejêtnoœci manipulowania fonemami (ich pomijania, dodawania, zamiany). Stara³am siê równie wyjaœniæ, jaki wp³yw ma œwiadomoœæ fonologicznej podzielnoœci s³ów oraz œwiadomoœæ cz¹stek wewn¹trzsylabowych na postêpy dzieci w pocz¹tkowej nauce czytania i pisania. W Polsce terminu œwiadomoœæ fonologiczna zaczêto u ywaæ w literaturze psychologicznej i jêzykoznawczej dopiero w ostatnich latach. Nauczycielom, pedagogom szkolnym, psychologom i logopedom dobrze s¹ znane natomiast pojêcia s³uchu fonematycznego oraz analizy i syntezy s³uchowej dziêki pracom Kani (1976), Sawy (1976), Zakrzewskiej (1976), G¹sowskiej i Pietrzak-Stêpkowskiej (1978), Styczek (1982) oraz wielu innych autorów przygotowuj¹cych zestawy æwiczeñ dla dzieci doznaj¹cych niepowodzeñ w pocz¹tkowej nauce czytania i pisania. Warto w tym miejscu przypomnieæ, e termin s³uch fonematyczny okreœla kszta³tuj¹c¹ siê w rozwoju indywidualnym dziecka zdolnoœæ ró - nicowania fonemów jêzyka ojczystego. Natomiast termin fonem okreœla klasê g³osek spokrewnionych akustycznie, które mog¹ siê nawzajem zastêpowaæ bez zmiany znaczenia s³owa. G³oska jest form¹ realizacji fonemu, wzbogacon¹ o takie cechy indywidualne, jak np. brzmienie g³osu mêskiego, kobiecego, dzieciêcego, zachrypniêtego itp. Fonemy posiadaj¹ natomiast cechy ró nicuj¹ce, które pozostaj¹ niezmienne, niezale nie od tego, jakim g³osem zosta³y wypowiedziane. Do cech tych nale y np. spó³g³oskowoœæ samog³oskowoœæ, dÿwiêcznoœæ bezdÿwiêcznoœæ, twardoœæ miêkkoœæ itp. (Jassem, 1973; Wierzchowska, 1971; Roc³awski, 1981). S³uch fonematyczny stanowi podstawê opanowania jêzyka mówionego oraz œwiadomoœci fonologicznej, która, jak to ju zaznaczy³am, jest uzmys³owieniem sobie fonologicznej struktury s³ów. Ocena i kszta³towanie s³uchu fonematycznego jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczaj¹cym dla opanowania umiejêtnoœci dekodowania, czyli zamiany liter na g³oski, dziêki nabyciu i utrwaleniu skojarzeñ g³oska litera, odpowiadaj¹cych alfabetowi danego jêzyka. Umiejêtnoœæ analizy i syntezy s³uchowej na poziomie fonemów kszta³tuje siê wraz z nabywaniem tych skojarzeñ. Znacznie wczeœniej jednak, bo ju pod koniec okresu niemowlêcego, w okresie poniemowlêcym i przedszkolnym, rozwija siê u dzieci umiejêtnoœæ dokonywania analizy i syntezy sylabowej. Ta umiejêtnoœæ nie jest jednak wystarczaj¹ca do nabywania skojarzeñ g³oska litera. Dopóki dziecko nie uœwiadamia sobie istnienia poszczególnych dÿwiêków jêzyka mówionego i nie potrafi ich wyodrêbniaæ, nabywanie przez nie takich skojarzeñ jest powa nie utrudnione; dlatego doznaje ono niepowodzeñ w nauce czytania, wykorzystuj¹cej w swej metodyce poœrednictwo fonologiczne. Mo e jedynie rozpoznawaæ wyrazy, kieruj¹c siê ich ogólnym kszta³tem, pierwsz¹ liter¹, elementami wystaj¹cymi w górê i w dó³ itp. Ta logograficzna strategia czytania jest jednak ograniczona do wyrazów wczeœniej poznanych i nie pozwala czytaæ wyrazów nieznanych ani niedostatecznie utrwalonych (Frith, 1985). Taki sposób czytania jest charakterystyczny dla niedojrza- ³ych czytelników i osób z tzw. g³êbok¹ dysleksj¹, które nie mog¹ wyodrêbniæ poszczególnych g³osek w s³owach, mimo usilnych starañ, i w zwi¹zku z tym nie s¹ w stanie nauczyæ siê poprawnie pisaæ. Dlatego pismo nieortograficzne jest zaliczane do najbardziej uporczywych, a w niektórych wypadkach do nieprzezwyciê onych objawów dysleksji. Druga, l ejsza postaæ dysleksji dysleksja powierzchowna, wi¹ e siê natomiast z nieumiejêtnoœci¹ przejœcia od wyodrêbniania poszczególnych liter i odpowiadaj¹cych im dÿwiêków mowy (g³oskowania) do ³¹czenia tych elementów w sylaby, a potem w ca³e s³owa, bêd¹ce poœrednikami w przywo³ywaniu z hipotetycznego magazynu pamiêci trwa³ej ich znaczenia. Czynnoœæ przywo³ywania znaczeñ w literaturze fachowej, poœwiêconej tej problematyce, czêsto jest okreœlana jako enkodowanie. Enkodowanie jest procesem jakoœciowo ró nym od zamiany g³osek na litery, czyli od dekodowania. Wymaga ono zapamiêtania sekwencji dÿwiêków przez pewien bardzo krótki okres czasu, niezbêdny do ich ca³oœciowego ujêcia w s³owo, w celu przywo³ania jego treœci. 8
7 Oddawany do r¹k Czytelników program kszta³towania œwiadomoœci fonologicznej, który ma za zadanie u³atwiæ dzieciom uzmys³owienie sobie fonologicznej podzielnoœci s³ów oraz osi¹gniêcie umiejêtnoœci reprezentowania dÿwiêków mowy za pomoc¹ liter alfabetu, jest przeznaczony do pracy z dzieæmi przedszkolnymi, poczynaj¹c od 3 4-latków. Zabawy z rymami mog¹ jednak byæ równie wykorzystywane w pracy ze starszymi dzieæmi przedszkolnymi, z pierwszoklasistami, a tak e z uczniami klas starszych, którzy doznaj¹ niepowodzeñ w pocz¹tkowej nauce czytania i pisania. Program ten jest polecany dla nauczycieli przedszkoli oraz klas pocz¹tkowych, jak równie logopedów, pedagogów szkolnych, psychologów, a tak e rodziców i studentów. Zawiera przyk³adowy wykaz literatury dzieciêcej, który pomo e rodzicom i nauczycielom wprowadziæ dzieci w œwiat dÿwiêków mowy poprzez organizowanie proponowanych zabaw s³ownych. Materia³ s³owny podrêcznika nadaje siê do wykorzystania z m³odszymi dzieæmi oraz z dzieæmi starszymi o bardzo niskim poziomie œwiadomoœci fonologicznej. Sprzyja on koncentrowaniu uwagi dzieci na formie dÿwiêkowej s³ów. Æwiczenia z rymami koncentruj¹ uwagê dzieci na dÿwiêkach rymuj¹cych siê s³ów. Ucz¹ rozpoznawania rymów oraz ich tworzenia. Zabawy z rymami bêd¹ pomocne w kszta³towaniu i rozwijaniu wra liwoœci dzieci na ogólnie ujmowane ró nice i podobieñstwa fonologiczne w toku interakcji z nauczycielem i grup¹ dzieci. G³oski rozpoczynaj¹ce i koñcz¹ce s³owa stanowi¹ zestaw æwiczeñ u³atwiaj¹cy przejœcie od umiejêtnoœci wyodrêbniania cz¹stek wewn¹trzsylabowych jakimi, oprócz rymów, s¹ aliteracje do rozpoznawania fonemów. W opracowanym programie jest to umiejêtnoœæ docelowa. Æwiczenia wymagaj¹ce wyró niania g³osek pocz¹tkowych w s³owach opieraj¹ siê, podobnie jak zabawy z rymami, na cz¹stkach wewn¹trzsylabowych. Natomiast æwiczenia, w których jest konieczna zdolnoœæ do wyró niania g³osek koñcz¹cych s³owa, wprowadzaj¹ ju w analizê fonemow¹, kszta³towan¹ przede wszystkim na podstawie trzeciej czêœci programu: G³oska a litera. Czêœæ druga, stanowi¹ca swego rodzaju pomost miêdzy œwiadomoœci¹ cz¹stek wewn¹trzsylabowych a œwiadomoœci¹ fonemów, zawiera æwiczenia wymagaj¹ce oddzielenia g³oski pocz¹tkowej, a potem g³oski koñcowej od pozosta³ej czêœci s³owa. Æwiczenia te wymagaj¹ równie wyszukania w repertuarze znanych dzieciom s³ów tych, które zaczynaj¹ siê lub koñcz¹ tak¹ sam¹ g³osk¹ jak podany zestaw s³ów lub pojedyncze s³owo wzorcowe. Æwiczenia te przeznaczone s¹ dla 4 5-latków, ale tak e dla 6-latków, uczniów klas I oraz uczniów doznaj¹cych niepowodzeñ w pocz¹tkowej nauce czytania i pisania. Przygotowuj¹ one do koncentrowania uwagi na fonemach przez æwiczenia z aliteracjami i ucz¹ koncentrowania siê na tych najmniejszych elementach jêzyka mówionego przez æwiczenia w wyodrêbnianiu g³osek koñcz¹cych s³owa. Kszta³towaniu umiejêtnoœci podzia³u s³ów na g³oski oraz ³¹czenia g³osek w s³owa poœwiêcona jest trzecia czêœæ programu: G³oska a litera. Wprowadzenie do analizy i syntezy fonemowej stanowi analiza i synteza sylabowa s³ów. W czêœci tej dziecko poznaje te sposób zastêpowania dÿwiêków mowy literami. W æwiczeniach w tym zakresie wykorzystano tylko wybrane litery alfabetu, gdy, jak wynika z badañ Williams (1980) oraz Ball i Blachman (1981), problem zamiany liter na g³oski wystarczy dzieciom jedynie zasygnalizowaæ, aby potrafi³y przenieœæ tê nowo poznan¹ zasadê na ca³y materia³ literowy alfabetu danego jêzyka. W æwiczeniach tych uwzglêdniono te niektóre dwuznaki, aby pokazaæ, jak dzia³a polski alfabet. W zale noœci od tego, jak dobrze dzieci poradz¹ sobie z proponowanymi æwiczeniami, mog¹ wykonywaæ ca³y ich zestaw, a nawet go powtarzaæ dla utrwalenia lub wykonywaæ tylko wybrane æwiczenia, natomiast inne te, które nie sprawiaj¹ im adnych trudnoœci pomijaæ. W ci¹gu piêciu lat, jakie up³ynê³y od pierwszego wydania programu, by³ on sprawdzany w sposób mniej lub bardziej formalny, w ró nych œrodowiskach, w grupach przedszkolnych i klasach 0 przed wprowadzeniem elementów nauki czytania oraz w klasach 0 i klasach I, równolegle z programem pocz¹tkowej nauki czytania, a tak e jako pomoc w przezwyciê aniu niepowodzeñ w nauce czytania i pisania. Za ka dym razem okazywa³ siê bardzo skuteczny i interesuj¹cy dla dzieci. Wyniki przeprowadzonych analiz statystycznych wskazuj¹ na bardzo du ¹ skutecznoœæ programu jako metody stymuluj¹cej, czyli udoskonalaj¹cej rozwój, a wiêc zwiêkszaj¹cej efektywnoœæ edukacji, oraz jako metody terapeutycznej, czyli wspomagaj¹cej rozwój dzieci, odbiegaj¹cych z ró - nych powodów od ich grupy wiekowej w zakresie tempa lub równomiernoœci rozwoju w poszczególnych jego aspektach. Wyniki badañ wskazuj¹, e dzieci o wy szym poziomie syntezy i analizy sylabowej, a tak e dzieci o wy szej umiejêtnoœci rozpoznawania rymów przed rozpoczêciem pracy programem kszta³towania œwiadomoœci fonolo- 9
8 gicznej osi¹ga³y po jej zakoñczeniu najlepsze postêpy w pocz¹tkowej nauce czytania, gdy trening u³atwia³ im szybkie opanowanie alfabetycznej strategii czytania (Maurer, 1994). Potwierdza to jego wartoœæ jako metody stymuluj¹cej rozwój. Wszystkie umiejêtnoœci elementarne dla czytania i pisania, kszta³towane w toku realizacji programu, ulega³y istotnemu podwy szeniu. Najwiêkszy wp³yw na postêpy w pocz¹tkowej fazie nauki czytania mia³ jednak, uzyskany pod wp³ywem treningu, poziom wyodrêbniania w s³owach g³osek koñcowych, który stanowi³ swego rodzaju potwierdzenie osi¹gniêcia w wyniku treningu umiejêtnoœci koncentrowania siê na fonemach, tak istotnej dla szybkiego nabywania trwa³ych skojarzeñ g³oska litera. Materia³ rysunkowy jest czarno-bia³y, gdy chodzi o maksymaln¹ koncentracjê na zadaniach, która, przez wprowadzenie koloru, mog³aby ulec zak³óceniu u tych dzieci, które ³atwo rozpraszaj¹ siê pod wp³ywem bodÿców sytuacyjnych. Dzieci mog¹ oczywiœcie kolorowaæ obrazki po wykonaniu zadañ kszta³tuj¹cych œwiadomoœæ fonologiczn¹. Maksymalnej koncentracji na wymaganiach zadañ ma sprzyjaæ te zmiana poleceñ dotycz¹cych oznaczania wybranych par obrazków (przez obrysowywanie, oznaczanie znakiem X, krzy ykiem, kropk¹, przekreœlanie itp.). Jest to zarazem trening zachowania siê w sytuacjach zadaniowych typu szkolnego. Rysunki maj¹ postaæ konkretnych przedmiotów lub osób. Jednak nie zawsze wywo- ³uj¹ takie skojarzenia, jakie przypisa³y im autorki polskiej wersji æwiczeñ. Dlatego jest bardzo wa - ne, aby przed rozpoczêciem æwiczeñ uzgodniæ z dzieæmi nazwy obrazków na ka dej stronie, zgodnie z podanym zestawem s³ów znajduj¹cych siê na stronie poprzedzaj¹cej dany typ æwiczeñ. Celem czytania i pisania jest porozumiewanie siê z innymi ludÿmi za pomoc¹ kodu graficznego, tj. uœwiadamianie sobie przez czytaj¹cego treœci tekstu lub przekazywanie przez pisz¹cego okreœlonych treœci w formie graficznej. Dlatego ju podczas przygotowywania dzieci do systematycznej nauki czytania i pisania wa ne jest zwracanie uwagi na kszta³towanie i rozwijanie umiejêtnoœci istotnych dla zrozumienia znaczenia s³ów, zdañ i wiêkszych fragmentów tekstu. Oprócz æwiczeñ œwiadomoœci fonologicznej dzieci powinny uczestniczyæ w æwiczeniach rozwijaj¹cych s³ownictwo, koncentruj¹cych uwagê na tekstach s³uchanych, zaznajamiaj¹cych ze strukturami zdaniowymi oraz rozwijaj¹cych zdolnoœæ rozumienia mowy zdaniowej. Wiele takich æwiczeñ znajduje siê w materia³ach wykorzystywanych przez nauczycielki przedszkoli i klas m³odszych, które zawieraj¹ te propozycje æwiczeñ fonologicznych. Celem tego opracowania by³o uwra liwienie nauczycieli i wszystkich zainteresowanych na znaczenie œwiadomoœci fonologicznej w szybkim nabywaniu skojarzeñ g³oska litera jako podstawy dla przetwarzania znaczeñ s³ów i treœci wypowiedzi. W polskiej literaturze psychologicznej i pedagogicznej niepowodzenia w pocz¹tkowym etapie czytania i pisania najczêœciej s¹ ujmowane jako nastêpstwo zaburzeñ percepcyjnych u dzieci. Zbyt ma³o zwraca siê uwagi na fakt, e czytanie i pisanie to czynnoœci intelektualne, oparte na przetwarzaniu informacji, w których przetwarzanie fonologiczne stanowi jedynie niezbêdny pocz¹tek, warunkuj¹cy przetwarzanie znaczeñ i treœci (Jager-Adams, 1994). Zbyt ma³o uwagi zwraca siê równie na fakt, e s³uch fonematyczny stanowi wstêpny warunek uzmys³owienia sobie przez dzieci fonologicznej struktury s³ów oraz e same æwiczenia podwy szaj¹ce jego poziom nie stanowi¹ wystarczaj¹cego przygotowania do uczenia siê skojarzeñ g³oska litera. Nie wszyscy zainteresowani t¹ problematyk¹ wiedz¹, e tylko oko³o 1/3 dzieci doznaj¹cych niepowodzeñ w opanowaniu techniki czytania i pisania wymaga usprawnienia wzrokowo-przestrzennego, gdy w tej sferze le y g³ówna przyczyna ich niepowodzeñ. Oko³o 90% dzieci z niepowodzeniami w pocz¹tkowej nauce czytania i pisania wymaga natomiast kszta³towania œwiadomoœci fonologicznej (Boder, 1971). Tym dzieciom oraz ich nauczycielom i rodzicom polecamy ten podrêcznik, którego uk³ad oraz typy æwiczeñ zaczerpniêto z analogicznego opracowania Cattsa i Vartiainen (1993). Materia³ s³owny zosta³ natomiast wybrany przez s³uchaczki Podyplomowych Studiów Logopedycznych Akademii Pedagogicznej w Krakowie: El bietê Bieroñsk¹, Gra ynê Billewicz, Alicjê Kot i Brygidê Zio- ³o, w ramach przygotowywanych przez nie pod moim kierunkiem prac dyplomowych, z wykorzystaniem dostêpnych w Polsce opracowañ. Mam nadziejê, e praca, wykonana przez ten zespó³ z ogromnym zaanga owaniem, która spotka³a siê ju z yczliwym przyjêciem Czytelników, bêdzie dobrze s³u yæ kolejnym grupom dzieci, stoj¹cym przed trudnym zadaniem opanowania umiejêtnoœci czytania i pisania. Kraków, listopad 2002 Alicja Maurer 10
9 Znaczenie œwiadomoœci fonologicznej w pocz¹tkowej nauce czytania i pisania Pojêcie œwiadomoœci fonologicznej Œwiadomoœæ fonologiczna, jako wstêpny warunek postêpów w nauce czytania i pisania, stanowi³a przedmiot rozleg³ych badañ w ci¹gu ostatnich niemal trzydziestu lat. Jest to jedna z kilku zdolnoœci metajêzykowych, warunkuj¹cych postêpy w nauce czytania i pisania na szczeblu nauczania elementarnego w jêzykach alfabetycznych (Tunmer, Rohl, 1991). Zdolnoœci te umo liwiaj¹ dzieciom koncentracjê uwagi na ró nych w³aœciwoœciach jêzyka dziêki pozostawieniu na dalszym planie funkcji jêzykowych (kontroluj¹cej, informacyjnej, heurystycznej, ekspresywnej) oraz skoncentrowaniu siê na jego formie: fonologii, morfologii, syntaktyce. Œwiadomoœæ fonologiczna umo liwia skoncentrowanie siê na dÿwiêkach mowy, tworz¹cych s³owa, lub na fonemowej strukturze s³ów, niezale nie od ich znaczenia. Œwiadomoœæ fonologiczna definiowana jest najczêœciej (Stanovich, 1986, s. 362) jako: œwiadomy dostêp do fonemowego poziomu strumienia dÿwiêków mowy oraz pewne umiejêtnoœci poznawczego manipulowania reprezentacjami na tym poziomie. Fonologiczny poziom mowy odnosi siê do tych jednostek dÿwiêków mowy, które mog¹ byæ reprezentowane przez litery (a niekiedy przez zestawy liter, takie jak w jêzyku polskim dwuznaki: cz, ch, sz, dz, dÿ, d i zmiêkczenia przez /i/: ci, ni, si, zi lub trójznaki: dzi, drz, trz). Fonemy (g³oski w wymowie) mog¹ byæ rozpoznawane na poziomie abstrakcyjnym, gdzie s³owo las ró ni siê od s³owa pas pierwszym fonemem; od s³owa lis drugim; od s³owa lat trzecim (Liberman, Shankweiler, Fisher, Carter, 1974). Fonemy s¹ w swej istocie abstrakcyjne, poniewa nie maj¹ konkretnych odpowiedników w rzeczywistoœci i wiêkszoœæ z nich nie mo e byæ prawid³owo wymówiona w izolacji. Fenomen równoleg³ego przekazywania informacji fonologicznych oznacza, e fonemy w jêzyku mówionym wzajemnie na siebie wp³ywaj¹, ulegaj¹c np. ubezdÿwiêcznieniu (chleb, schab, babcia) lub udÿwiêcznieniu (jakby), co, podobnie jak przy zmiêkczeniach, przez /i/ oraz przy podwójnych oznaczeniach liter, wymaga ju podczas czytania i pisania orientacji w zasadach ortografii jêzyka. Dziecko, które uczy siê czytaæ, odkrywa najpierw zasadê, e ka dej literze odpowiada g³oska, i na podstawie przyswojonych skojarzeñ g³oska litera wykorzystuje tê wiedzê w odcyfrowywaniu wyrazów. Na tym etapie przy pisaniu pope³nia ono du o b³êdów, gdy zapis jest fonologiczny, a próbuj¹c wymówiæ kolejne g³oski, tworz¹ce np. s³owo ciocia, otrzymuje s³owo c-i-o-c-i-a, którego znaczenia trudno mu siê domyœliæ. Dopiero po odkryciu drugiej zasady, e zasada pierwsza nie obowi¹zuje zawsze, gdy s¹ g³oski oznaczane przez dwie (cz, sz, ci), a nawet trzy litery (drz, dzi), bêdzie mog³o poprawnie czytaæ i pisaæ wyrazy zawieraj¹ce, obok tzw. g³osek miêdzynarodowych, g³oski typowe dla naszego jêzyka z fazy alfabetycznej wkroczy wtedy w ortograficzn¹ fazê opanowania umiejêtnoœci czytania i pisania (Maurer, 1997). Termin œwiadomoœæ fonologiczna czêsto jest stosowany w literaturze przedmiotu zamiennie z terminem œwiadomoœæ fonemowa. Termin œwiadomoœæ fonologiczna jest jednak szerszy odnosi siê do ca³ego zakresu œwiadomoœci: od prostej œwiadomoœci dÿwiêków i intonacji 11
10 mowy, przez œwiadomoœæ rymów i podobieñstwa dÿwiêków, do œwiadomoœci sylab i fonemów (g³osek). Termin œwiadomoœæ fonemowa jest bardziej specyficzny okreœla œwiadomoœæ struktury dÿwiêków na poziomie fonemów (Castle, 1999). Œwiadomoœæ fonologiczna a opanowanie umiejêtnoœci czytania i pisania Aby nauczyæ siê czytaæ i pisaæ, dziecko musi nabraæ bieg³oœci w zamiennym stosowaniu liter i odpowiadaj¹cych im g³osek. Nabycie tych skojarzeñ wymaga zwykle celowego nauczania (Gough, Hillinger, 1980). Niektóre dzieci w tym zakresie doœwiadczaj¹ jednak niepowodzenia, nawet wtedy, gdy s¹ ich systematycznie uczone. Wyniki wieloletnich badañ, opartych na analizie korelacyjnej, wskazuj¹, e dzieci, które przed rozpoczêciem nauki czytania osi¹gaj¹ wy szy poziom œwiadomoœci fonologicznej, robi¹ szybsze postêpy w nauce czytania i pisania ni dzieci o ni szym poziomie œwiadomoœci fonologicznej. Œwiadomoœæ fonologiczna traktowana jest zatem jako lepszy wskaÿnik postêpów w nauce czytania i pisania ni : poziom inteligencji, zasób s³ownictwa czy rozumienie s³uchanych tekstów (Adams, 1990). Zatem, jak w³aœciwie odnosi siê ona do postêpów w nauce czytania i pisania? Zale noœæ miêdzy poziomem œwiadomoœci fonologicznej a postêpami w nauce czytania i pisania stanowi przedmiot wielu badañ. W literaturze prezentowane s¹ trzy sposoby ujmowania tej zale noœci. Zgodnie z pierwszym podejœciem œwiadomoœæ fonologiczna rozwija siê pod wp³ywem nauki czytania i pisania liter. Ehri (1989) wykaza³a, e znajomoœæ liter i odpowiadaj¹cych im g³osek okazuje siê niezbêdna, aby dzieci mog³y manipulowaæ fonemowymi aspektami mowy. Przeprowadzone przez Mann (1986) badania porównawcze dzieci amerykañskich, które uczy³y siê czytaæ w jêzyku alfabetycznym, i dzieci japoñskich, które uczy³y siê czytaæ w jêzyku sylabowym, wykaza³y, e u dzieci japoñskich, które w bardzo wczesnym okresie rozwoju nie mia³y kontaktu z jêzykiem alfabetycznym, nie ukszta³towa³a siê œwiadomoœæ fonemów. Œwiadomoœæ ta rozwinê³a siê u nich póÿniej, niezale nie od tego, czy uczy³y siê jêzyka alfabetycznego, czy nie. Niektórzy autorzy sugeruj¹ jednak, e ma³e dzieci, które nie uczy³y siê jeszcze czytaæ i pisaæ, mog¹ wykonywaæ niektóre zadania wymagaj¹ce manipulowania fonemami, jeœli uzyskuj¹ prawid³owe informacje zwrotne w toku nauki (Content, Kolinsky, Morais, Bertelson, 1986). Przeciwnicy tego podejœcia wskazuj¹, e œwiadomoœæ fonologiczn¹ mo na ukszta³towaæ u dzieci przed rozpoczêciem nauki czytania i pisania wy³¹cznie na podstawie materia³u s³ownego, a wiêc bez u ycia materia³u literowego (Lundberg, Frost, Peterson, 1988). Zgodnie z drugim podejœciem, œwiadomoœæ fonologiczna poprzedza póÿniejsze postêpy w nauce czytania i pisania. Zak³ada ono w wersji kategorycznej e œwiadomoœæ ta jest niezbêdna, natomiast w wersji ³agodnej e jedynie u³atwia osi¹gniêcie sukcesu w pocz¹tkowej nauce czytania i pisania. Opieraj¹c siê na wynikach badañ korelacyjnych, trudno stwierdziæ, czy istnieje jakiœ trzeci czynnik, wp³ywaj¹cy zarówno na postêpy w nauce czytania i pisania, jak te na kszta³towanie siê œwiadomoœci fonologicznej. Jedynie wyniki wczesnych treningów œwiadomoœci fonologicznej mog¹ dostarczyæ pewnych danych na poparcie tego stanowiska. Gdy dzieci, które by³y poddane treningowi œwiadomoœci fonologicznej, radz¹ sobie lepiej w pocz¹tkowej nauce czytania i pisania od dzieci, które nie uczestniczy³y w treningu, mo emy przypuszczaæ, e œwiadomoœæ ta jest raczej warunkiem wstêpnym opanowania umiejêtnoœci czytania i pisania ni efektem ich opanowania (Goswami, Bryant, 1990). Trzecie, najpowszechniej przyjête podejœcie zak³ada, e opanowanie umiejêtnoœci czytania i pisania oraz rozwój œwiadomoœci fonologicznej wp³ywaj¹ wzajemnie na siebie, a ka da z tych sprawnoœci u³atwia kszta³towanie siê drugiej. Niektórzy badacze stwierdzili, e pewien elementarny poziom œwiadomoœci fonologicznej wystêpuje przed rozpoczêciem nauki czytania i pisania, natomiast bardziej skomplikowane zadania, wymagaj¹ce manipulowania fonemami, np. ich pomijania, dodawania, zamieniania, nie s¹ dobrze wykonywane przez osoby, które nie umiej¹ czytaæ i pisaæ. Stanovich (1986, 1992) stwierdzi³, e pewien minimalny poziom œwiadomoœci fonologicznej jest niezbêdny dla opanowania pocz¹tków czytania i pisania, natomiast zarówno ta, jak i inne zdolnoœci metalingwistyczne osi¹gaj¹ wy sze poziomy rozwoju w miarê postêpów w nauce czytania i pisania. Tunmer i Nesdale (1985) wykazali, e œwiadomoœæ fonemów by³a konieczna, ale sama w sobie niewystarczaj¹ca dla opanowania umiejêtnoœci czytania i pisania. Pogl¹d ten jest bardzo dobrze udokumentowany. Wiele badañ prowadzonych z wykorzystaniem treningów 12
Wstêp: Czêœæ pierwsza: Wprowadzenie do m¹drego wychowania dzieci w domu i w przedszkolu 19
Wstêp: Co siê zmieni³o ostatnio w wychowaniu przedszkolnym O niepokojach rodziców i nauczycieli odnoœnie do wychowania oraz kszta³cenia ma³ych przedszkolaków Dlaczego treœci zawarte w kolejnych rozdzia³ach
Bardziej szczegółowoSkrypt z fonetyki teoretycznej i fonologii jêzyka rosyjskiego (z æwiczeniami)
Skrypt z fonetyki teoretycznej i fonologii jêzyka rosyjskiego (z æwiczeniami) NR 93 Maja Szymoniuk, Anna Zych Skrypt z fonetyki teoretycznej i fonologii jêzyka rosyjskiego (z æwiczeniami) Wydawnictwo Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoĆwiczenia usprawniające analizę słuchową* (zadania z zastosowaniem głosek, sylab, wyrazów, zdań, struktur rytmicznych)
Ćwiczenia usprawniające analizę słuchową* (zadania z zastosowaniem głosek, sylab, wyrazów, zdań, struktur rytmicznych) Ćwiczenie 1 Do ćwiczenia wykorzystujemy liczmany patyczki, jeden komplet to sto patyczków.
Bardziej szczegółowoJoanna Kwatera PO NITCE DO K ÊBKA. czyli jak æwiczyæ sprawnoœæ rachunkow¹ uczniów klas 4 6 szko³y podstawowej OPOLE
Joanna Kwatera PO NITCE DO K ÊBKA czyli jak æwiczyæ sprawnoœæ rachunkow¹ uczniów klas 4 6 szko³y podstawowej OPOLE Wydawnictwo NOWIK Sp.j. 2015 SK AD KOMPUTEROWY Barbara Kwaœnicka PROJEKT OK ADKI Daria
Bardziej szczegółowoGra yna Œwiderska BIOZ. w budownictwie. poradnik
Gra yna Œwiderska BIOZ w budownictwie poradnik Warszawa 2008 Copyright by Gra yna Œwiderska i Oficyna Wydawnicza POLCEN Sp. z o.o. Warszawa 2008 Autorzy Gra yna Œwiderska autor g³ówny W³adys³aw Korzeniewski
Bardziej szczegółowoROZWÓJ MOWY DZIECKA możemy podzielić na cztery okresy.
ROZWÓJ MOWY DZIECKA możemy podzielić na cztery okresy. OKRES MELODII trwa od urodzenia do pierwszego roku życia. Pierwszy krzyk dziecka jest oznaką życiowej aktywności dziecka oraz potwierdzeniem funkcjonowania
Bardziej szczegółowokształcenie świadomości fonologicznej u dzieci 6-letnich; podnoszenie sprawności artykulacyjnej;
I. Wstęp Jednym z podstawowych zadań oddziaływania dydaktycznego wobec uczniów klasy 0 jest przygotowanie ich do opanowania umiejętności czytania i pisania. Istota tych procesów związana jest z przetwarzaniem
Bardziej szczegółowoSpis treści. Rozdział 1. Rozdział 2. XIII Przedmowa do wydania polskiego 1Przedmowa
Spis treści XIII Przedmowa do wydania polskiego 1Przedmowa Rozdział 1 8 Badanie tajemnic psychiki i zachowania 11 Psychologia: definicje, cele i zadania 20 Historyczne podstawy psychologii 23 Wspó³czesne
Bardziej szczegółowoIda Kurcz. Psychologia języka i komunikacji
Ida Kurcz Psychologia języka i komunikacji Spis treœci PRZEDMOWA DO WYDANIA DRUGIEGO............................... 9 ROZDZIA I. PSYCHOLOGIA JÊZYKA A PSYCHOLINGWISTYKA I SOCJOLINGWISTYKA. UWAGI WSTÊPNE..................
Bardziej szczegółowo1.2. Zmiany prawne wp³ywaj¹ce na organizacjê pracy...
Zmiany do ustawy o systemie oœwiaty Konieczna nowelizacja dokumentów I. Przepisy zmieniaj¹ce organizacjê pracy szkó³ od 1 wrzeœnia 2015 r. Organizacjê pracy szkó³ w 2015/2016 roku determinowaæ bêd¹ zmiany
Bardziej szczegółowoRAPORT. Przedszkole Szkoła klasa 0 PRZYGOTOWANIE DO EDUKACJI SZKOLNEJ
PRACOWNIA ZARZĄDZANIA I DIAGNOZY EDUKACYJNEJ ODN W ZIELONEJ GÓRZE RAPORT Przedszkole Szkoła klasa 0 PRZYGOTOWANIE DO EDUKACJI SZKOLNEJ Czerwiec - 2008 Na omówienie wyników testu zapraszamy: 24 września
Bardziej szczegółowoOferta Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogiczna w Kętrzynie
Oferta Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogiczna w Kętrzynie dla placówek oświatowych z terenu działania Poradni rok szkolny 2015/2016 Kętrzyn, IX. 2015r. Niniejsza oferta zawiera propozycje działań,
Bardziej szczegółowowiczenia logopedyczne do pracy przy terapii sygmatyzmu dla dzieci w wieku przedszkolnym g oska [sz], na pocz tkowym etapie terapii
13 Scenariusz 2 wiczenia logopedyczne do pracy przy terapii sygmatyzmu dla dzieci w wieku przedszkolnym g oska [sz], na pocz tkowym etapie terapii Temat: SZUMI CE D WI KI wiczenia utrwalaj ce prawid ow
Bardziej szczegółowogdy wielomian p(x) jest podzielny bez reszty przez trójmian kwadratowy x rx q. W takim przypadku (5.10)
5.5. Wyznaczanie zer wielomianów 79 gdy wielomian p(x) jest podzielny bez reszty przez trójmian kwadratowy x rx q. W takim przypadku (5.10) gdzie stopieñ wielomianu p 1(x) jest mniejszy lub równy n, przy
Bardziej szczegółowoKompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych umys³owo
Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych umys³owo Ma³gorzata Czajkowska Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i m³odzie y upoœledzonych
Bardziej szczegółowoZarządzanie projektami. wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska
Zarządzanie projektami wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska 1 DEFINICJA PROJEKTU Zbiór działań podejmowanych dla zrealizowania określonego celu i uzyskania konkretnego, wymiernego rezultatu produkt projektu
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO I ETAP EDUKACYJNY- KLASY I-III
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO I ETAP EDUKACYJNY- KLASY I-III I TREŚCI NAUCZANIA KLASA I SZKOŁY PODSTAWOWEJ Język obcy nowożytny. Wspomaganie dzieci w porozumiewaniu się z osobami,
Bardziej szczegółowoCo każdy rodzic powinien wiedzieć o rozwoju mowy swojego dziecka?
Co każdy rodzic powinien wiedzieć o rozwoju mowy swojego dziecka? Rodzice są pierwszymi i najważniejszymi nauczycielami mowy swojego dziecka Mowa jest podstawowym środkiem komunikacji i ma szczególne znaczenia
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA JĘZYKÓW NOWOŻYTNYCH W GIMNAZJUM
PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA JĘZYKÓW NOWOŻYTNYCH W GIMNAZJUM 1. Ocenianie wewnątrzszkolne wykorzystuje elementy oceniania kształtującego i obejmuje podanie uczniom na początku każdego roku szkolnego wymagań
Bardziej szczegółowoDrama i happening w edukacji przedszkolnej
Drama i happening w edukacji przedszkolnej Maria Królica Drama i happening w edukacji przedszkolnej Ofi cyna Wydawnicza Impuls Kraków 2006 Copyright by O cyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006 Recenzent:
Bardziej szczegółowoOpracowanie wyników konkursów. Zuc
Opracowanie wyników konkursów Zuc 24984 Warszawa; 7 maja 2013 r. Konkurs Zuc Szanowni Nauczyciele, Serdecznie dziêkujemy wszystkim nauczycielom za pomoc w organizacji konkursu Zuch oraz konkursu Zuch z
Bardziej szczegółowoPLANY WYNIKOWE W ZAKRESIE III KLASY GIMNAZJUM. opracowane na podstawie materia³ów katechetycznych Jezus prowadzi i zbawia z serii W DRODZE DO EMAUS
PLANY WYNIKOWE W ZAKRESIE III KLASY GIMNAZJUM opracowane na podstawie materia³ów katechetycznych Jezus prowadzi i zbawia z serii W DRODZE DO EMAUS Dzia³anie nauczyciela, w tym równie katechety, jest œciœle
Bardziej szczegółowoTechniki korekcyjne wykorzystywane w metodzie kinesiotapingu
Techniki korekcyjne wykorzystywane w metodzie kinesiotapingu Jak ju wspomniano, kinesiotaping mo e byç stosowany jako osobna metoda terapeutyczna, jak równie mo e stanowiç uzupe nienie innych metod fizjoterapeutycznych.
Bardziej szczegółowoJĘZYK ANGIELSKI. Przedmiotowy system oceniania w klasach 1-3
JĘZYK ANGIELSKI Przedmiotowy system oceniania w klasach 1-3 1. Obszary podlegające ocenianiu: - wiedza i umiejętność jej stosowania oraz aktywność i zaangażowanie ucznia 2. Skala ocen: - w ciągu semestru
Bardziej szczegółowoPrzedmiotowe zasady oceniania. zgodne z Wewnątrzszkolnymi Zasadami Oceniania. obowiązującymi w XLIV Liceum Ogólnokształcącym.
Przedmiotowe zasady oceniania zgodne z Wewnątrzszkolnymi Zasadami Oceniania obowiązującymi w XLIV Liceum Ogólnokształcącym. Przedmiot: biologia Nauczyciel przedmiotu: Anna Jasztal, Anna Woch 1. Formy sprawdzania
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA z przedmiotu matematyka
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA z przedmiotu matematyka 1. Wymagania edukacyjne treści i umiejętności podlegające ocenie. Ocena celująca Ocenę tę otrzymuje uczeń, którego wiedza wykracza poza obowiązujący
Bardziej szczegółowoWYŚCIG ORTOGRAFICZNY INSTRUKCJA. gra edukacyjna dla 2-3 osób rekomendowany wiek: od lat 7
INSTRUKCJA WYŚCIG ORTOGRAFICZNY gra edukacyjna dla 2-3 osób rekomendowany wiek: od lat 7 zawartość pudełka: 1) tabliczki z obrazkami - 32 szt. 2) pionek - 1 szt. 3) plansza 4) kostka 5) żetony - 30 szt.
Bardziej szczegółowoCzêœæ druga Adaptacja dziecka do ³obka, klubu dzieciêcego i przedszkola
Wstêp 11 Czêœæ pierwsza Instytucjonalne formy opieki i edukacji dzieci w Polsce: ³obki i kluby dzieciêce, dzienni opiekunowie i nianie oraz placówki wychowania przedszkolnego 1. O ³obkach i klubach dzieciêcych,
Bardziej szczegółowoPRAWA ZACHOWANIA. Podstawowe terminy. Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc
PRAWA ZACHOWANIA Podstawowe terminy Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc a) si wewn trznych - si dzia aj cych na dane cia o ze strony innych
Bardziej szczegółowoRys Mo liwe postacie funkcji w metodzie regula falsi
5.3. Regula falsi i metoda siecznych 73 Rys. 5.1. Mo liwe postacie funkcji w metodzie regula falsi Rys. 5.2. Przypadek f (x), f (x) > w metodzie regula falsi 74 V. Równania nieliniowe i uk³ady równañ liniowych
Bardziej szczegółowoHOSPITACJA DIAGNOZUJĄCA Wraz z scenariuszem zajęć, diagnozą osiągnięć dzieci oraz arkuszem diagnostycznym PRZEDSZKOLE SAMORZĄDOWE NR 11 W CHRZANOWIE
HOSPITACJA DIAGNOZUJĄCA Wraz z scenariuszem zajęć, diagnozą osiągnięć dzieci oraz arkuszem diagnostycznym PRZEDSZKOLE SAMORZĄDOWE NR 11 W CHRZANOWIE GRUPA : 5- i 6- latki NAUCZYCIELKA : mgr Bogusława Kubacka
Bardziej szczegółowoRUCH KONTROLI WYBORÓW. Tabele pomocnicze w celu szybkiego i dokładnego ustalenia wyników głosowania w referendum w dniu 6 września 2015 r.
RUCH KONTROLI WYBORÓW Tabele pomocnicze w celu szybkiego i dokładnego ustalenia wyników głosowania w referendum w dniu września r. Plik zawiera - dwie tabele pomocnicze do zliczania wyników cząstkowych
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MATEMATYKI I LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA W KROŚNIE
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MATEMATYKI I LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA W KROŚNIE Przedmiotowy system oceniania z matematyki jest zgodny z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej
Bardziej szczegółowoReforma edukacji Zmiana programowa. Informacje dla nauczycieli
Reforma edukacji Zmiana programowa Informacje dla nauczycieli Filozofia zmiany Wyrównywanie szans edukacyjnych upowszechnienie wychowania przedszkolnego obni enie wieku obowi zku szkolnego Podniesienie
Bardziej szczegółowo(wymiar macierzy trójk¹tnej jest równy liczbie elementów na g³ównej przek¹tnej). Z twierdzen 1 > 0. Zatem dla zale noœci
56 Za³ó my, e twierdzenie jest prawdziwe dla macierzy dodatnio okreœlonej stopnia n 1. Macierz A dodatnio okreœlon¹ stopnia n mo na zapisaæ w postaci n 1 gdzie A n 1 oznacza macierz dodatnio okreœlon¹
Bardziej szczegółowoKRYTERIA OCENIANIA W KLASIE II
EDUKACJA POLONISTYCZNA POROZUMIEWANIE SIĘ I KULTURA JEZYKA słuchanie i rozumienie wypowiedzi innych udział w rozmowie wypowiedzi ustne CZYTANIE czytanie i rozumienie opracowanych tekstów rozumienie słuchanych
Bardziej szczegółowoWarto wiedzieæ - nietypowe uzale nienia NIETYPOWE UZALE NIENIA - uzale nienie od facebooka narkotyków czy leków. Czêœæ odciêtych od niego osób wykazuje objawy zespo³u abstynenckiego. Czuj¹ niepokój, gorzej
Bardziej szczegółowoPowszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym
Z PRAC INSTYTUTÓW Jadwiga Zarębska Warszawa, CODN Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2000 2001 Ö I. Powszechność nauczania języków obcych w różnych typach szkół Dane przedstawione w
Bardziej szczegółowoLepsze samopoczucie to lepsze oceny. Jaka jest korzyść dla dziecka?
Lepsze samopoczucie to lepsze oceny Jaka jest korzyść dla dziecka? Gdy dziecko przebywa w szkole, warunki nauki znacząco wpływają na jego samopoczucie i skuteczność przyswajania wiedzy. Uczenie się może
Bardziej szczegółowoII edycja akcji Przedszkolak pełen zdrowia
II edycja akcji Przedszkolak pełen zdrowia Odporność wzmacniamy, bo o zdrowe żywienie i higienę dbamy I tydzień: Uświadomienie dzieciom, co oznaczają pojęcia : zdrowie i choroba. Jakie są objawy choroby
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z CHEMII W GIMNAZJUM w ZESPOLE SZKÓ W SZTUTOWIE
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z CHEMII W GIMNAZJUM w ZESPOLE SZKÓ W SZTUTOWIE Przedmiotowy System Oceniania sporz dzony zosta w oparciu o: 1. Rozporz dzenie MEN z dnia 21.03.2001 r. 2. Statut Szko y 3.
Bardziej szczegółowo2.Prawo zachowania masy
2.Prawo zachowania masy Zdefiniujmy najpierw pewne podstawowe pojęcia: Układ - obszar przestrzeni o określonych granicach Ośrodek ciągły - obszar przestrzeni którego rozmiary charakterystyczne są wystarczająco
Bardziej szczegółowoMateriały metodyczne ZADANIA, ĆWICZENIA I ZABAWY Z AKTYWKIEM I LENIWKIEM. (materiały dla nauczycieli, część I)
Materiały metodyczne ZADANIA, ĆWICZENIA I ZABAWY Z AKTYWKIEM I LENIWKIEM (materiały dla nauczycieli, część I) Zaznacz ilość sylab (narysuj tyle kropek, ile sylab liczy dane słowo) Wykonaj rysunek zgodnie
Bardziej szczegółowoCzêœæ pierwsza Relacje pomiêdzy edukacj¹ domow¹, przedszkoln¹ i szkoln¹
Wstêp 13 Kamienie milowe wyznaczaj¹ce zmiany w wychowaniu przedszkolnym ostatniego pó³ wieku Obowi¹zuj¹ce ustalenia dotycz¹ce edukacji starszych przedszkolaków, przydatnoœæ tej ksi¹ ki w dzia³alnoœci pedagogicznej
Bardziej szczegółowoCzy przedsiêbiorstwo, którym zarz¹dzasz, intensywnie siê rozwija, ma wiele oddzia³ów lub kolejne lokalizacje w planach?
Czy przedsiêbiorstwo, którym zarz¹dzasz, intensywnie siê rozwija, ma wiele oddzia³ów lub kolejne lokalizacje w planach? Czy masz niedosyt informacji niezbêdnych do tego, by mieæ pe³en komfort w podejmowaniu
Bardziej szczegółowoProfilaktyka w zakresie udzielania pierwszej pomocy i ratownictwa
Profilaktyka w zakresie udzielania pierwszej pomocy i ratownictwa dla Miasta Duszniki Zdrój na lata 2009 2014 Opracowała: Anna Podhalicz 1 Duszniki Zdrój 2008 SPIS TREŚCI 1. Wstęp... 3 2. Podstawa prawna......
Bardziej szczegółowoWZÓR SKARGI EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA. Rada Europy. Strasburg, Francja SKARGA. na podstawie Artykułu 34 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
WZÓR SKARGI EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA Rada Europy Strasburg, Francja SKARGA na podstawie Artykułu 34 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz Artykułu 45-47 Regulaminu Trybunału 1 Adres pocztowy
Bardziej szczegółowoWpływ terapii logopedycznej na poziom słuchu fonematycznego u dzieci sześcioletnich
PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie Pedagogika 2015, t. XXIV, s. 365 376 http://dx.doi.org/10.16926/p.2015.24.29 Izabela SOCHACKA Wpływ terapii logopedycznej na poziom słuchu fonematycznego
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH ODBYWAJĄCYCH SIĘ W SZKOLNYM LABORATORIUM CHEMICZNYM
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH ODBYWAJĄCYCH SIĘ W SZKOLNYM LABORATORIUM CHEMICZNYM PSO jest uzupełnieniem Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania obowiązującego w GCE. Precyzuje zagadnienia
Bardziej szczegółowoPrzedmiotowy System Oceniania z języka angielskiego w klasach IV-VI. Szkoła Podstawowa nr 5 im. Bohaterów 12 Kołobrzeskiego Pułku Piechoty
Założenia ogólne: Przedmiotowy System Oceniania z języka angielskiego w klasach IV-VI Ocenianie ucznia ma na celu: 1. Informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie;
Bardziej szczegółowoSprawozdanie z działalności Rady Nadzorczej TESGAS S.A. w 2008 roku.
Sprawozdanie z działalności Rady Nadzorczej TESGAS S.A. w 2008 roku. Rada Nadzorcza zgodnie z treścią Statutu Spółki składa się od 5 do 9 Członków powoływanych przez Walne Zgromadzenie w głosowaniu tajnym.
Bardziej szczegółowoNOWOŚCI Z ZAKRESU SYSTEMU SWR
System rur i kształtek wentylacyjnych SYSTEM KOMINUS SYSTEM RUR I KSZTAŁTEK WENTYLACYJNYCH SYSTEM KOMINUS SYSTEM RUR I KSZTAŁTEK WENTYLACYJNYCH IZOLOWANYCH IZOLACJA 30 MM SYSTEM KOMINUS CHARAKTERYSTYKA
Bardziej szczegółowoMotyl uczy nas literki L
Karolina Wi ckowska Motyl uczy nas literki L Podstawa programowa (wybrane treêci i wymagania): 1. Edukacja polonistyczna: 1.a. Obdarza uwagà dzieci i doros ych, s ucha ich wypowiedzi i chce zro zumieç,
Bardziej szczegółowowww.epsa.edu.pl KLOCKI W OKIENKU
www.epsa.edu.pl KLOCKI W OKIENKU Środek dydaktyczny zalecany przez Ministra Edukacji Narodowej do użytku w przedszkolach, szkołach podstawowych oraz w kształceniu specjalnym. Numer na liście zalecanych
Bardziej szczegółowoI. Formy i sposoby sprawdzania i oceniania wiedzy i umiejętności uczniów na lekcjach biologii:
Sposoby sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów, wymagania edukacyjne, warunki i tryb uzyskania wyższej niż przewidywana roczna (śródroczna) ocena klasyfikacyjna z biologii w Publicznym Gimnazjum przy
Bardziej szczegółowoEdukacja przedszkolna i wczesnoszkolna
Bajka logopedyczna i nie tylko Dla: nauczycieli przedszkoli, edukacji wczesnoszkolnej i logopedów Cel: doskonalenie warsztatu pracy nauczyciela żeby język sprawny był, czyli jak usprawnić artykulatory
Bardziej szczegółowoSteelmate - System wspomagaj¹cy parkowanie z oœmioma czujnikami
Steelmate - System wspomagaj¹cy parkowanie z oœmioma czujnikami Cechy: Kolorowy i intuicyjny wyœwietlacz LCD Czujnik wysokiej jakoœci Inteligentne rozpoznawanie przeszkód Przedni i tylni system wykrywania
Bardziej szczegółowoSzkoła Podstawowa nr 1 w Sanoku. Raport z ewaluacji wewnętrznej
Szkoła Podstawowa nr 1 w Sanoku Raport z ewaluacji wewnętrznej Rok szkolny 2014/2015 Cel ewaluacji: 1. Analizowanie informacji o efektach działalności szkoły w wybranym obszarze. 2. Sformułowanie wniosków
Bardziej szczegółowoSpis treœci. Księgarnia PWN: Grażyna Krasowicz-Kupis - Psychologia dysleksji
Księgarnia PWN: Grażyna Krasowicz-Kupis - Psychologia dysleksji Spis treœci Wprowadzenie.................................. 11 CZÊŒÆ I. Pojêcie dysleksji.............................. 19 ROZDZIA 1. Dysleksja
Bardziej szczegółowoPromocja i identyfikacja wizualna projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Promocja i identyfikacja wizualna projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Białystok, 19 grudzień 2012 r. Seminarium współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach
Bardziej szczegółowoPROGRAM PRAKTYKI ASYSTENCKIEJ dla studentów I roku studiów pierwszego stopnia niestacjonarnych specjalność: SURDOPEDAGOGIKA
Kod przedmiotu: 100N-2P1SUR PROGRAM PRAKTYKI ASYSTENCKIEJ dla studentów I roku studiów pierwszego stopnia niestacjonarnych specjalność: SURDOPEDAGOGIKA Praktyki organizowane są na podstawie Rozporządzenia
Bardziej szczegółowoStrategia rozwoju kariery zawodowej - Twój scenariusz (program nagrania).
Strategia rozwoju kariery zawodowej - Twój scenariusz (program nagrania). W momencie gdy jesteś studentem lub świeżym absolwentem to znajdujesz się w dobrym momencie, aby rozpocząć planowanie swojej ścieżki
Bardziej szczegółowoLABORATORIUM TECHNOLOGII NAPRAW WERYFIKACJA TULEJI CYLINDROWYCH SILNIKA SPALINOWEGO
LABORATORIUM TECHNOLOGII NAPRAW WERYFIKACJA TULEJI CYLINDROWYCH SILNIKA SPALINOWEGO 2 1. Cel ćwiczenia : Dokonać pomiaru zuŝycia tulei cylindrowej (cylindra) W wyniku opanowania treści ćwiczenia student
Bardziej szczegółowoZaproszenie do projektu. Warszawa Lokalnie
Zaproszenie do projektu Warszawa Lokalnie CO WYDARZY SI W SZKOŁACH? 2 Lekcje wychowawcze Na temat możliwo ci, jakie stoją przed mieszańcami a dotyczą podejmowania oddolnych, lokalnych, sąsiedzkich działań.
Bardziej szczegółowoMETODYKA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO Studia I stopnia. Autor: Tomasz Frołowicz
METODYKA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO Autor: Tomasz Frołowicz LEKCJA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO TYPY I RODZAJE LEKCJI PEDAGOGICZNE CZYNNOŚCI NAUCZYCIELA I CZYNNOŚCI UCZNIÓW Wychowanie jest to sztuka, której nikt dotąd
Bardziej szczegółowoINDATA SOFTWARE S.A. Niniejszy Aneks nr 6 do Prospektu został sporządzony na podstawie art. 51 Ustawy o Ofercie Publicznej.
INDATA SOFTWARE S.A. Spółka akcyjna z siedzibą we Wrocławiu, adres: ul. Strzegomska 138, 54-429 Wrocław, zarejestrowana w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem KRS 0000360487
Bardziej szczegółowoKomentarz technik dróg i mostów kolejowych 311[06]-01 Czerwiec 2009
Strona 1 z 14 Strona 2 z 14 Strona 3 z 14 Strona 4 z 14 Strona 5 z 14 Strona 6 z 14 Uwagi ogólne Egzamin praktyczny w zawodzie technik dróg i mostów kolejowych zdawały wyłącznie osoby w wieku wskazującym
Bardziej szczegółowoRegulamin Rady Rodziców ZSO w Skwierzynie
Regulamin Rady Rodziców ZSO w Skwierzynie 1. Rada rodziców jest organizacją wewnątrzszkolną, powołaną do :reprezentowania rodziców wobec dyrektora szkoły i rady pedagogicznej, ułatwienia szkole współpracy
Bardziej szczegółowoIV. UK ADY RÓWNAÑ LINIOWYCH
IV. UK ADY RÓWNAÑ LINIOWYCH 4.1. Wprowadzenie Uk³ad równañ liniowych gdzie A oznacza dan¹ macierz o wymiarze n n, a b dany n-elementowy wektor, mo e byæ rozwi¹zany w skoñczonej liczbie kroków za pomoc¹
Bardziej szczegółowoSZKOLNY ZESTAW PROGRAMÓW NAUCZANIA. SZKOŁA PODSTAWOWA W UJANOWICACH Rok szkolny 2008/2009
SZKOLNY ZESTAW PROGRAMÓW NAUCZANIA SZKOŁA PODSTAWOWA W UJANOWICACH Rok szkolny 2008/2009 I. Cele ogólne Szkolny zestaw programów nauczania to jeden z elementów programu szkoły służący do urzeczywistniania
Bardziej szczegółowoCZYTANIE DYSLEKTYCZNE PORADNIA PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNA NR 2 W ELBLĄGU ANNA LASSMANN
CZYTANIE DYSLEKTYCZNE PORADNIA PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNA NR 2 W ELBLĄGU ANNA LASSMANN SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ Dysleksja - Syndrom zaburzeń wyższych czynności psychicznych, które przejawiają
Bardziej szczegółowoImplant ślimakowy wszczepiany jest w ślimak ucha wewnętrznego (przeczytaj artykuł Budowa ucha
Co to jest implant ślimakowy Implant ślimakowy to bardzo nowoczesne, uznane, bezpieczne i szeroko stosowane urządzenie, które pozwala dzieciom z bardzo głębokimi ubytkami słuchu odbierać (słyszeć) dźwięki.
Bardziej szczegółowoUmowa w sprawie przyznania grantu Marie Curie 7PR Wykaz klauzul specjalnych
WYKAZ WSZYSTKICH KLAUZUL SPECJALNYCH MAJĄCYCH ZASTOSOWANIE DO WZORU UMOWY W SPRAWIE PRZYZNANIA GRANTU MARIE CURIE W RAMACH REALIZACJI SIÓDMEGO PROGRAMU RAMOWEGO WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ (2007-2013) SPIS
Bardziej szczegółowoGry i zabawy matematyczne
Krystyna Wojciechowska Gry i zabawy matematyczne w przedszkolu Opole 2008 Spis n treœci Uwagi wstêpne...4 1. U³ó tyle samo...10 2. Autobus....12 3. Co mówi bêbenek?... 14 4. ZnajdŸ swoje miejsce....16
Bardziej szczegółowoSkuteczność i regeneracja 48h albo zwrot pieniędzy
REGULAMIN AKCJI PROMOCYJNEJ Skuteczność i regeneracja 48h albo zwrot pieniędzy 1. ORGANIZATOR, CZAS TRWANIA AKCJI PROMOCYJNEJ, PROGRAM AKCJI 1.1 Organizatorem akcji promocyjnej prowadzonej pod nazwą Skuteczność
Bardziej szczegółowoSPIS TREŒCI. Pismo w sprawie korzystania z pomocy finansowej ze œrodków funduszu restrukturyzacji banków spó³dzielczych.
SPIS TREŒCI Uchwa³a nr 5/2003 Rady Bankowego Funduszu Gwarancyjnego z dnia 20 lutego 2003 r. zmieniaj¹ca uchwa³ê w sprawie okreœlenia zasad, form, warunków i trybu udzielania pomocy finansowej podmiotom
Bardziej szczegółowoOGÓLNOPOLSKI TEST ORTOGRAFICZNY 2014. Opracowanie wyników
OGÓLNOPOLSKI TEST ORTOGRAFICZNY 2014 Opracowanie wyników 21753 Warszawa; 1 grudnia 2014 r. Szanowna Dyrekcjo oraz Szanowni Nauczyciele, Serdecznie dziêkujemy wszystkim zaanga owanym w organizacjê Ogólnopolskiego
Bardziej szczegółowo1. Od kiedy i gdzie należy złożyć wniosek?
1. Od kiedy i gdzie należy złożyć wniosek? Wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego będzie można składać w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Puławach. Wnioski będą przyjmowane od dnia
Bardziej szczegółowoOtwórzmy drzwi do fantazji
XIII Mały Powiatowy Konkurs Recytatorski Otwórzmy drzwi do fantazji Powiatowy Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Busku-Zdroju zaprasza uczniów klas 0, I, II, III oraz nauczycieli i opiekunów
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY 2013 J ZYK ROSYJSKI
Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2013 J ZYK ROSYJSKI POZIOM ROZSZERZONY Kryteria oceniania odpowiedzi MAJ 2013 ZADANIA OTWARTE Zadanie 1. (0,5 pkt) Przetwarzanie tekstu 1.1.
Bardziej szczegółowoTÜV Rheinland Polska. Nowy Znak. Odpowiadamy na Pañstwa pytania. www.tuv.pl
TÜV Rheinland Polska Nowy Znak Odpowiadamy na Pañstwa pytania Odpowiadamy na Pañstwa pytania wszystko czego chc¹ siê Pañstwo dowiedzieæ na temat nowego znaku TÜV Rheinland. Zgodnie z has³em Jeden dla wszystkich
Bardziej szczegółowoPROPOZYCJE AKTYWNOŚCI W ZAKRESIE PERCEPCJI SŁUCHOWEJ. Temat ośrodka tygodniowego: Karnawał. Temat ośrodka dziennego: Zabawa karnawałowa.
PROPOZYCJE AKTYWNOŚCI W ZAKRESIE PERCEPCJI SŁUCHOWEJ Temat ośrodka tygodniowego: Karnawał. Temat ośrodka dziennego: Zabawa karnawałowa. Kształtowane umiejętności ucznia w zakresie poszczególnych kompetencji
Bardziej szczegółowoTrening progresywny. Trening wzmacniaj¹cy i utrzymuj¹cy miêœnie w dobrej kondycji odzyskiwanie formy. Osi¹ganie wyników sportowych i kulturystycznych
Trening progresywny Trening progresywny sk³ada siê z trzynastu etapów. Systematycznie pokonuj¹c kolejne poziomy trudnoœci, bêdziesz osi¹ga³ widoczne rezultaty sportowe i zaobserwujesz sta³¹ poprawê wygl¹du
Bardziej szczegółowoRozpoczęcie edukacji przedszkolnej w wieku 3 lat dla wielu dzieci oznacza. pierwsze kontakty z duŝą grupą. Zmienia się tryb Ŝycia dziecka i sposób
1. PROGRAM ADAPTACYJNY autor GraŜyna Myszor Rozpoczęcie edukacji przedszkolnej w wieku 3 lat dla wielu dzieci oznacza pierwsze kontakty z duŝą grupą. Zmienia się tryb Ŝycia dziecka i sposób zaspokajania
Bardziej szczegółowoPRACOWNIA ZARZĄDZANIA, DIAGNOZY EDUKACYJNEJ I SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO ODN W ZIELONEJ GÓRZE
PRACOWNIA ZARZĄDZANIA, DIAGNOZY EDUKACYJNEJ I SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO ODN W ZIELONEJ GÓRZE RAPORTY przygotowanie do edukacji wczesnoszkolnej WEWNĄTRZSZKOLNE DIAGNOZOWANIE OSIĄGNIĘĆ Maj 22 Przedszkole i
Bardziej szczegółowo3.2 Warunki meteorologiczne
Fundacja ARMAAG Raport 1999 3.2 Warunki meteorologiczne Pomiary podstawowych elementów meteorologicznych prowadzono we wszystkich stacjach lokalnych sieci ARMAAG, równolegle z pomiarami stê eñ substancji
Bardziej szczegółowoLista standardów w układzie modułowym
Załącznik nr 1. Lista standardów w układzie modułowym Lista standardów w układzie modułowym Standardy są pogrupowane w sześć tematycznych modułów: 1. Identyfikacja i Analiza Potrzeb Szkoleniowych (IATN).
Bardziej szczegółowoLogopeda to specjalista zajmujący się diagnozowaniem, stymulacją
Logopeda to specjalista zajmujący się diagnozowaniem, stymulacją rozwoju mowy, profilaktyką oraz terapią zaburzeń mowy. Do zadań logopedy w szkole należy w szczególności: przeprowadzenie badań wstępnych
Bardziej szczegółowoczyli rymowanki logopedyczne dla dzieci
Marta Galewska-Kustra, Elżbieta i Witold Szwajkowscy czyli rymowanki logopedyczne dla dzieci ilustracje Joanna Kłos NaSza KSięGarNia Copyright by Wydawnictwo Nasza Księgarnia, Warszawa 2014 Text by Marta
Bardziej szczegółowoart. 488 i n. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.),
Istota umów wzajemnych Podstawa prawna: Księga trzecia. Zobowiązania. Dział III Wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych. art. 488 i n. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE SPOSOBY SPRAWDZANIA POSTĘPÓW UCZNIÓW WARUNKI I TRYB UZYSKANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I ROCZNEJ
WYMAGANIA EDUKACYJNE SPOSOBY SPRAWDZANIA POSTĘPÓW UCZNIÓW WARUNKI I TRYB UZYSKANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I ROCZNEJ Anna Gutt- Kołodziej ZASADY OCENIANIA Z MATEMATYKI Podczas pracy
Bardziej szczegółowoTemat dnia: Znam niebezpieczeństwa, które mi grożą. W razie ich wystąpienia wiem, jak się zachować.
SCENARIUSZ ZAJĘĆ ZINTEGROWANYCH Dzieñ aktywnoœci Kultura bezpieczeñstwa Ośrodek tematyczny: Chcê wiedzieæ coraz wiêcej Temat dnia: Znam niebezpieczeństwa, które mi grożą. W razie ich wystąpienia wiem,
Bardziej szczegółowoOPRACOWANIE WYNIKÓW OGÓLNOPOLSKIch OLIMPIAD OLIMPUSEK. sesja zimowa
OPRACOWANIE WYNIKÓW OGÓLNOPOLSKIch OLIMPIAD OLIMPUSEK sesja zimowa 10685 Szanowni Nauczyciele, OGÓLNOPOLSKie olimpiady OLIMPUSEK sesja zimowa Serdecznie dziêkujemy wszystkim nauczycielom za pomoc w organizacji
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA - JĘZYK ANGIELSKI CELE NAUCZANIA:
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA - JĘZYK ANGIELSKI CELE NAUCZANIA: 1. Cele wychowawcze Nauczanie języka obcego jest częścią kształcenia ogólnego i powinno przyczynić się do wszechstronnego rozwoju osobowości
Bardziej szczegółowoZASADY ETYKI ZAWODOWEJ ARCHITEKTA
ZASADY ETYKI ZAWODOWEJ ARCHITEKTA www.a22.arch.pk.edu.pl sl8 2004/2005 dr hab. arch. PIOTR GAJEWSKI www.piotrgajewski.pl 05 kwietnia 6. OBOWI ZKI ARCHITEKTA WOBEC ZAWODU CZYLI DLACZEGO NIE MO NA BRAÆ PIENIÊDZY,
Bardziej szczegółowoe-kadry.com.pl Ewa Drzewiecka Telepraca InfoBiznes
e-kadry.com.pl Ewa Drzewiecka Telepraca Beck InfoBiznes www.beckinfobiznes.pl Telepraca wydanie 1. ISBN 978-83-255-0050-4 Autor: Ewa Drzewiecka Redakcja: Joanna Tyszkiewicz Wydawnictwo C.H. Beck Ul. Gen.
Bardziej szczegółowoInstrukcja U ytkownika Systemu Antyplagiatowego Plagiat.pl
Instrukcja U ytkownika Systemu Antyplagiatowego Plagiat.pl System Plagiat.pl jest programem komputerowym s³u ¹cym do porównywania dokumentów tekstowych. Wytypowani przez W³adze Uczelni U ytkownicy otrzymuj¹
Bardziej szczegółowoPROGRAM STYPENDIALNY GMINY DOBRZYCA
Załącznik do Uchwały nr XLVI/328/2014 Rady Miejskiej Gminy Dobrzyca z dnia 30 czerwca 2014r. PROGRAM STYPENDIALNY GMINY DOBRZYCA 1 Cele i formy realizacji programu 1. Tworzy się Program Stypendialny Gminy
Bardziej szczegółowoOGÓLNOPOLSKI TEST ORTOGRAFICZNY Opracowanie wyników
OGÓLNOPOLSKI TEST ORTOGRAFICZNY 2014 Opracowanie wyników 18055 Warszawa; 1 grudnia 2014 r. Szanowna Dyrekcjo oraz Szanowni Nauczyciele, Serdecznie dziêkujemy wszystkim zaanga owanym w organizacjê Ogólnopolskiego
Bardziej szczegółowo