KONIUNKTURA W ROLNICTWIE I KWARTAŁ 2018

Transkrypt

1 Instytut Rozwoju Gospodarczego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Piotr Szajner Konrad Walczyk KONIUNKTURA W ROLNICTWIE I KWARTAŁ 218 ISSN Badanie okresowe nr 118

2 BADANIA KONIUNKTURY GOSPODARCZEJ INSTYTUTU ROZWOJU GOSPODARCZEGO SGH Rada Programowa: Elżbieta Adamowicz (Przewodnicząca), Joanna Klimkowska (Sekretarz), Andrzej Kowalski, Marco Malgarini, Gernot Nerb, Ataman Ozyildirim, Janusz Stacewicz, István János Tóth Komitet Redakcyjny i adres Redakcji: Konrad Walczyk (Redaktor naczelny) Piotr Szajner Anna Jacygrad ul. Madalińskiego 6/8, 2-13 Warszawa Wydawnictwo: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Al. Niepodległości 162, 2-4 Warszawa Opracowanie powstało w wyniku wspólnych badań Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH z Instytutem Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB Publikacja została zrecenzowana zgodnie z wytycznymi MNiSW Copyright by Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 218 Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. ISSN Nr Rej. PR Informacje zawarte w niniejszym biuletynie oparte są na wynikach ankietowego badania koniunktury nr 118. W badaniu uczestniczyło 2144 gospodarstw rolnych. Metoda badawcza opisana jest na stronie

3 3 SPIS TREŚCI I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA...4 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE...6 1) Wskaźnik koniunktury...6 2) Nastroje gospodarstw rolnych...9 3) Przychody pieniężne ) Oszczędności... 1 ) Zadłużenie ) Zakupy nawozów mineralnych ) Zakupy pasz treściwych ) Zakupy środków ochrony roślin ) Inwestycje w maszyny i urządzenia... 3 ) Inwestycje w budynki i budowle ) Dostępność kredytów preferencyjnych ) Zamiar wzięcia kredytu ) Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego ) Zaciągnięcie kredytu rynkowego ) Znaczenie dopłat UE względem uzyskanych przychodów III. SUMMARY... IV. KONIUNKTURA W ROLNICTWIE W 217 R.... 1

4 4 I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA 1. W I kwartale 218 r. koniunktura w polskim rolnictwie pogorszyła się. Wartość wskaźnika koniunktury IRG SGH (IRGAGR) obniżyła się o 7,6 punktu, z poziomu +4, pkt do -3,1 pkt, i znajduje się poniżej linii trendu. Spadek wartości IRGAGR jest głównie skutkiem zmniejszenia się wartości wskaźnika wyrównanych przychodów pieniężnych, jednej ze składowych wskaźnika koniunktury, o 11,2 punktu, z poziomu +,8 pkt do -,4 pkt. Nieznacznie pogorszyły się również nastroje rolników wartość wskaźnika zaufania, drugiej składowej wskaźnika koniunktury, spadła o,4 pkt, z poziomu +11,9 do +11,. Choć wartości zarówno wskaźnika IRGAGR jak i jego składników są wciąż wyższe niż przed rokiem o, odpowiednio: 2,2, 1,3 i 4,2 pkt, to pierwszy kwartał 218 r. jest drugim z rzędu, w których obniżyły się zarówno wartości trzech wymienionych wskaźników, jak i roczne ich przyrosty. Pogorszenie się koniunktury rolnej ma więc charakter sezonowy, trudno jednak nie zauważyć, że obserwowana w latach tendencja wzrostowa, która wyniosła wskaźniki koniunktury na rekordowo wysokie poziomy, zakończyła się. Kolejny kwartał powinien przynieść sezonową poprawę koniunktury rolnej, jednak oceniając jej skalę na podstawie przewidywań uczestników badania, nie należy spodziewać się, by była ona na miarę tej sprzed roku i zatrzymała tendencję spadkową (reprezentowaną przez składnik cykliczny wskaźnika IRG AGR). 2. Pogorszenie się koniunktury jest powszechne. Kwartalny spadek wartości wskaźnika zanotowano dla wszystkich wyróżnianych grup gospodarstw rolnych. Najsilniej pogorszenie się koniunktury odczuły gospodarstwa o powierzchni do 7 ha (wartość wskaźnika IRGAGR zmniejszyła się o 11, pkt), położone w makroregionie południowym (o 12,4 pkt), prowadzone przez młodych rolników, w wieku do 3 lat (o, pkt), z wykształceniem średnim i pomaturalnym zawodowym (o 8,6 pkt) oraz zajmujące się uprawą roślin wieloletnich (o 18 pkt). Dla czterech grup gospodarstw rolnych: o powierzchni do 7 ha i 7-1 ha oraz położonych w makroregionach północnym i środkowozachodnim odnotowano spadek wartości IRGAGR również w skali roku (o, odpowiednio: 3,6, 1,, 1,2 i,3 pkt). 3. Zmniejszyły się przychody gospodarstw rolnych. Wartość salda 1 obniżyła się aż o 19,9 pkt w ciągu kwartału i wynosi obecnie -17,8 pkt. Wciąż jest wyższa od wartości sprzed roku, lecz różnica wynosi już tylko,3 pkt. Spadek przychodów jest w znacznej mierze wynikiem obniżenia się cen skupu w styczniu br. (w porównaniu do miesiąca poprzedniego) ceny skupu mleka spadły o 8,6, trzody chlewnej o 6,, drobiu o 3, wołowiny o 1, i pszenicy o,4. Spadku cen tych produktów nie zrekompensował sezonowy wzrost cen ziemniaków (o,4) i kukurydzy (o 9,3). O spadku przychodów pieniężnych informują wszystkie badane grupy gospodarstw rolnych; największy kwartalny spadek wartości salda odnotowano dla gospodarstw rolnych: położonych w makroregionie zachodnim (o 38,4 pkt), o powierzchni do 7 ha oraz 7-1 ha (o 21,4 pkt dla obu), zajmujących się rozmnażaniem roślin (o 84,6 pkt), prowadzonych przez osoby powyżej 6 roku życia (aż o 4 pkt), z wykształceniem wyższym (o 2,6 pkt). W gospodarstwach położonych w makroregionach środkowowschodnim i południowym, o powierzchni do 7 ha i 7-1 ha, zajmujących 1 Salda odpowiedzi na pytanie o wielkość przychodów pieniężnych nie należy mylić ze wskaźnikiem wyrównanych przychodów pieniężnych. Wskaźnik jest średnią ważoną czterech sald odpowiedzi na pytania dotyczące przychodów pieniężnych gospodarstw rolnych: salda diagnostycznego i salda prognostycznego z okresu, w którym wskaźnik jest liczony, oraz salda diagnostycznego i salda prognostycznego z okresu poprzedzającego. Jest więc niejako obciążony przeszłością, a zarazem zorientowany na przyszłość. Taka konstrukcja ma na celu osłabić jego podatność na silne wahania poszczególnych sald pod wpływem czynników nadzwyczajnych i działających krótkotrwale.

5 się uprawą roślin wieloletnich, prowadzonych przez osoby w wieku 31-4 lat oraz z wykształceniem podstawowym i wyższym zanotowano spadek przychodów pieniężnych również w skali roku. Rolnicy przewidują poprawę swojej sytuacji dochodowej w II kwartale roku. 4. Zmniejszyły się również oszczędności gospodarstw rolnych. Wartość salda spadła o 3,8 pkt do poziomu -22,1 pkt. Pozostaje jednak wyższa niż rok wcześniej (o 4,3 pkt). Pomimo spadku utrzymuje się powyżej linii trendu. Zmniejszenie się oszczędności odnotowano w większości grup gospodarstw rolnych; największe w położonych w makroregionie środkowowschodnim (o 9,6 pkt), o powierzchni do 7 ha (o 13,6 pkt), zajmujących się rozmnażaniem roślin (o 31 pkt), prowadzonych przez osoby w wieku powyżej 6 lat (o,1 pkt), z wykształceniem wyższym (o 11,2 pkt). Rolnicy spodziewają się dalszego pogorszenia się stanu ich oszczędności w następnym kwartale.. Pomimo spadku przychodów pieniężnych gospodarstw rolnych poprawił się stan ich zadłużenia. Wartość salda jest niższa 2 niż przed kwartałem o 4,1 punktu, lecz wyższa niż przed rokiem (o 3,6 pkt). Tak jak przed kwartałem zmiany wartości salda były różne w poszczególnych grupach gospodarstw rolnych. Największy spadek zadłużenia zanotowano w makroregionie północnym (wartość salda obniżyła się o 8,4 pkt), w gospodarstwach o powierzchni powyżej ha (o 1,8 pkt), zajmujących się uprawą roślin wieloletnich (o 18,1 pkt), kierowanych przez osoby w wieku od 46 do 3 lat (o 7, pkt), z wykształceniem średnim i pomaturalnym zawodowym (o 6, pkt). Najbardziej pogorszył się stan zadłużenia gospodarstw położonych w makroregionie środkowozachodnim, niedużych (o powierzchni 7-1 ha), zajmujących się rozmnażaniem roślin, prowadzonych przez osoby w wieku powyżej 6 lat i z wykształceniem wyższym. Pomimo spodziewanego wzrostu przychodów rolnicy przewidują pogorszenie się stanu swojego zadłużenia w kolejnym kwartale. 6. Nieco zwiększyły się zakupy nawozów mineralnych i pasz treściwych. Wartości sald wzrosły o, odpowiednio: 2,4 i,8 pkt. Zmalały natomiast wydatki na nabycie środków ochrony roślin (wartość salda obniżyła się o,7 pkt). Wartości wszystkich sald pozostają wyższe niż przed rokiem o, odpowiednio: 4,, 6,9 i 2,6 pkt. 7. O 3,1 punktu proc. (do wysokości 42,3) zwiększył się odsetek gospodarstw, które zamierzają dokonać zakupu maszyn i urządzeń rolniczych, zaś odsetek gospodarstw, które planują dokonać inwestycji w budynki i budowle, wzrósł o 1,7 pkt proc. (wynosi obecnie 19,3). Liczba gospodarstw, które przymierzają się do inwestycji, jest wyższa niż przed rokiem, a zarazem najwyższa od dwóch lat. 8. W ostatnim kwartale zmniejszył się zarówno odsetek gospodarstw rolnych, które wzięły kredyt preferencyjny (z 3,2 do 32,7), jak i odsetek gospodarstw, które zaciągnęły kredyt na zasadach rynkowych (z 22 do 19,9). Zarazem wzrosło znaczenie dopłat bezpośrednich z funduszy UE w finansowaniu produkcji rolnej. Wartość salda odpowiedzi na to pytanie zwiększyła się z 28,9 pkt do 31, pkt i znajduje się obecnie na poziomie najwyższym od 213 r. Niemal połowa ankietowanych (43,1) uważa, że dopłaty mają duże znaczenie dla ich działalności. Mniejsze znaczenie mają natomiast dopłaty dla rolników starszych (powyżej 6 roku życia), z makroregionu środkowowschodniego, prowadzących nieduże gospodarstwa, zajmujących się rozmnażaniem roślin i uprawą roślin wieloletnich. 2 W przypadku tego pytania spadek wartości salda oznacza poprawę sytuacji.

6 6 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE 1. Wskaźnik koniunktury w rolnictwie ,,,, -, -, -4-1, IRGAGR średnia trend liniowy składnik cykliczny (prawa skala) Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q wskaźnik przychodów pieniężnych -7,8-11,7-6,1,1,8 -,4 2. wskaźnik zaufania -2,2 7,3,4 11, 11,9 11, wskaźnik koniunktury (1.ˣ ) -,9 -,3 -,6 7,3 4, -3, wskaźnik wyrównanych przychodów pieniężnych wskaźnik zaufania

7 Wskaźnik koniunktury wg makroregionów 9,4 8,9,8 3,,,2-3,4-3,1-6,1-6,4-7,3-6,8-6,6-8,3-8,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 217 Q4 217 Q Wskaźnik koniunktury wg powierzchni gospodarstw rolnych 9,2,4 1,2 1, -, -2,7-4,7-8,2-12,1-13,1-16,1-19,7 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 217 Q4 217 Q1 218 Wskaźnik koniunktury wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 17,9 1 -, 7,4-1,2 7,3,6, -, ,8-7,1 -, ,8 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 217 Q4 217 Q1 218

8 8 1 Wskaźnik koniunktury wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne, 11, 4, -,4, ,1-6, -4,6-3,1-1 podstawowe i zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 217 Q4 217 Q1 218 Wskaźnik koniunktury wg grup PKD 27 1,8 12,7,6 13,4 7,6 2,7,, ,1-3,9 uprawa roślin innych niż wieloletnie -3,7 -,3 uprawa roślin wieloletnich -7,1 rozmnażanie roślin Q1 217 Q4 217 Q1 218 chów i hodowla zwierząt -7,2 -,4 działalność mieszana

9 9 2. Nastroje gospodarstw rolnych saldo średnia trend liniowy Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q z ufnością 18,1 24,2 27, 27,8 28,7 27,8 2. z obawą 68, 6,4 61, 62,1 6, 62,1 3. ze strachem 13,4,4 11,,1,8,1 saldo (1.-3.) 4,7 13,8 16, 17,7 17,9 17,7 wskaźnika zaufania (1.-2.ˣ,1-3.) -2,2 7,3,4 11, 11,9 11, Nastroje gospodarstw rolnych wg makroregionów 3 3 3,3 2 2,4 2, ,9 14,3 12,3 11,2 19,2 13,1 18,8 16,3 6,8 7, 7,7 7,8 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 217 Q4 217 Q1 218

10 Nastroje gospodarstw rolnych wg powierzchni gospodarstw rolnych ,2 1,7 19,2 21,7 24,9 22,7 26, 1,9,7 1, ,1-11, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 217 Q4 217 Q Nastroje gospodarstw rolnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3,7 32,7 33, 23, 22,8 19,6 12,6 13, 8, 4,8,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat 13,8 Q1 217 Q4 217 Q ,7

11 Nastroje gospodarstw rolnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2,6 24,9 2,2 19,6 19,9 16, 1,9,3 11, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 217 Q4 217 Q Nastroje gospodarstw rolnych wg grup PKD 27 1, ,9 28,9 27,3 31,6 28, 2 16,9 17,3 18,1 13,6 17,2 1,4 12,1 13, - -2 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -8,7 rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 217 Q4 217 Q1 218

12 12 3. Przychody pieniężne stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 przewidywania 1. wzrosły 32,9 21, 23,7 28,6 32, 21,2 2, 2. nie zmieniły się 3,2 39,8 47,1 43,1 37,2 39,8 43,1 3. zmalały 31,9 39,1 29,1 28,3 3,4 39, 31,4 brak,4 9,6 7,6 8,4,3 8, 7,2 saldo (1.-3.) 1, -18,1 -,4,3 2,1-17,8 -,9 2 1 Przychody pieniężne wg makroregionów 13,3,4 4, ,4 -,7-13, -11,9-13,4-16,3-1,4-17,1-19, -23,8-2,1-27,7 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 217 Q4 217 Q1 218

13 13 Przychody pieniężne wg powierzchni gospodarstw rolnych 4,9 4, ,3-9,1-11,7-16, -16, -1,8-19,8-2,1-29,7-33,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 217 Q4 217 Q1 218 Przychody pieniężne wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 1,8 6,4 3, ,2-8,6-14,7-13,2-13, -2,3-22,1-24,2-31,3 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 217 Q4 217 Q1 218

14 14 Przychody pieniężne wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 1 4,4, ,1-11,4-16,7-18,3-19,2-2,8 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 217 Q4 217 Q ,1 8 Przychody pieniężne wg grup PKD 27 93, , 7, -16,8 uprawa roślin innych niż wieloletnie -11,4 2,1-31,8 uprawa roślin wieloletnich -2,9 8,7 rozmnażanie roślin 3,8,7 -, chów i hodowla zwierząt -3, -21,1-21,3 działalność mieszana Q1 217 Q4 217 Q1 218

15 1 4. Oszczędności stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 przewidywania 1. wzrosły 1, 14,2 12, 14,3 19,3 14,1 14,2 2. nie zmieniły się 4,2 4,2 47,2 49,4 43,1 49,7 44,1 3. zmalały 39,3 4,6 4,4 36,3 37,6 36,2 41,7 4. brak 17,4 16,4 16,7 17,4 1,4 1,1 1, saldo (1.-3.) -23,8-26,4-27,9-22, -18,3-22,1-27, - Oszczędności wg makroregionów ,4-8,7-12, , -21,8-22,4-2,3-18,9-18,3-18, -24, ,-33,6-31,9-36,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 217 Q4 217 Q1 218

16 16 Oszczędności wg powierzchni gospodarstw rolnych , -19,7-22, -21,2-24,4-24,1-2,8-26,4-28,9-29,1-3,6-3,6 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 217 Q4 217 Q1 218 Oszczędności wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,2-12,4-11,1-23,4-14,7-23,8-24, -23, -, -2, ,9-27,7 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 217 Q4 217 Q1 218

17 17 Oszczędności wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne , , -21, -22,7-23, -18,7-17, ,1-26,9 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 217 Q4 217 Q ,8-2,4-18,1-21,9-2,1-23,4 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich Oszczędności wg grup PKD 27, 48,4 17,4 rozmnażanie roślin -,2-12,6-19,9-19,7-26,8-2,1 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 217 Q4 217 Q1 218

18 18. Zadłużenie stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 przewidywania 1. wzrosło 11,3,7 12,9 11,4 16,4 13,1 1,6 2. nie zmieniło się 39,7 4,2 42,1 43,9 36, 39, 4, 3. zmalało 48,9 49,1 4, 44,7 47,1 47,9 43,9 4. brak 32,9 36,8 37,1 34,6 33,1 36, 3,7 saldo (1.-3.) -37,6-38,4-32,1-33,3-3,7-34,8-28,3 Zadłużenie wg makroregionów ,8-14, ,8-3,2-37,9-27,8-23,6-31, -47, -42,9-41,7-4,9-34, -4, -6 -,8 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 217 Q4 217 Q1 218

19 19 Zadłużenie wg powierzchni gospodarstw rolnych ,2-22,4-26,8-28, -31,2-3, -34,4-34,3-37, -36,2-38,2-42,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 217 Q4 217 Q1 218 Zadłużenie wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,8-18,9-7, ,3-29,8-28,8-34,1-33, -37,8-37,3-39,2-4, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 217 Q4 217 Q1 218

20 Zadłużenie wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -23,9-33,6-31,6-32,2-39,3-37,6-38,1-43,4 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 217 Q4 217 Q , ,2-23,7 uprawa roślin innych niż wieloletnie -19,6-38,7-37,7-41,6 uprawa roślin wieloletnich Zadłużenie wg grup PKD 27-2, -9, rozmnażanie roślin -28,9-3,3-33,9-32,3-3,3-1,3-6,7 Q1 217 Q4 217 Q1 218 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

21 21 6. Zakupy nawozów mineralnych saldo średnia trend liniowy Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q wzrosły 12,8 13,8 18,8 2, 1,9 16,7 2. nie zmieniły się 6,1 62,9 64, 61,8 6,9 61,7 3. zmalały 27,1 23,2 16,7 18,1 23,2 21,6 4. nie dokonano 9, 8, 4,3 3,4 7, 7,8 saldo (1.-3.) -14,3-9,4 2,1 1,9-7,3-4,9 Zakupy nawozów wg makroregionów,6 2,9, ,4 -,7-11,4-14,8 -,7-1, -3,2-8,8-8,3-8, -4, ,8-3 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 217 Q4 217 Q1 218

22 22 Zakupy nawozów wg powierzchni gospodarstw rolnych 2,7, ,6-4, -7,1-8,9-12,1-13,2-16,7-17, -2,1-22,7 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 217 Q4 217 Q1 218 Zakupy nawozów wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4,7 2,3,3, ,8-3,2-14, -9, -12,2-12,2-14, ,6 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 217 Q4 217 Q1 218

23 23 Zakupy nawozów wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 4,2 6, ,9-4,2-4,6-9, -12, -11, -16, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 217 Q4 217 Q1 218 Zakupy nawozów wg grup PKD 27 8,7 - -,6, -2,4-2, -3,9 - -8,7-8,9-7,6-7,2-7, ,8-13,8-12,7-2 uprawa roślin innych niż wieloletnie -17,3 uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 217 Q4 217 Q1 218

24 24 7. Zakupy pasz treściwych saldo średnia trend liniowy Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q wzrosły 11,,3 13,8 16,4 14,6 13, 2. nie zmieniły się 6, 6, 64,1 61,9 62,9 67, 3. zmalały 29, 24,3 22,1 21,7 22, 2,1 4. nie dokonano 31, 37,8 3, 3,3 36,4 37, saldo (1.-3.) -18, -14, -8,3 -,3-7,9-7,1 Zakupy pasz wg makroregionów - -4,3 -, -2,7-3,7-4, -1,1 - -9,2-9,8-8, ,8-11,8-1,4-16, ,6-19, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 217 Q4 217 Q1 218

25 2 Zakupy pasz wg powierzchni gospodarstw rolnych 1,4, ,8-7, -6, -1-12,3-14, -11,7-12, ,6-2,7-23,6 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 217 Q4 217 Q1 218 Zakupy pasz wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 1,2 2, - -1,2-2,9-3, ,2-17,8 -,7-11,4-1, ,3-28,8 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 217 Q4 217 Q1 218

26 Zakupy pasz wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -2,3 -,1-8,3 -,4-12,1-12,3-13, -18,6 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 217 Q4 217 Q , Zakupy pasz wg grup PKD 27, , -28, -3,6-3,8 uprawa roślin innych niż wieloletnie -6,3-3,2 uprawa roślin wieloletnich 9,4, rozmnażanie roślin -2,1 Q1 217 Q4 217 Q ,2 3,8 chów i hodowla zwierząt -, -9,2-16, działalność mieszana

27 27 8. Zakupy środków ochrony roślin saldo średnia trend liniowy Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q wzrosły,8,2 1,8 2,8 13,4 13,4 2. nie zmieniły się 9,6 62,7 6, 61, 9,6 8,8 3. zmalały 29,6 27,1 18,7 17,7 27, 27,7 4. nie dokonano 13,1 1,2 6,2 3,7 11,4 13,9 saldo (1.-3.) -18,8-16,9-2,9 3,1-13,6-14,3 Zakupy środków ochrony roślin wg makroregionów 1,8, ,6-23,1-11,1-13,6-14,9-12,8-7,1-18,7-11,9-14,9-6,2 -, ,3 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 217 Q4 217 Q1 218

28 28 - Zakupy środków ochrony roślin wg powierzchni gospodarstw rolnych -3,4 -,6 - -, ,3-13, -2-19,7-16,2-18,9-17, ,4-26, -22,9 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 217 Q4 217 Q1 218 Zakupy środków ochrony roślin wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,1-1,3-2,7-13,4-12,3-12,2-18,9-17,6-16,6-17,7-28,4-38, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 217 Q4 217 Q1 218

29 29 - Zakupy środków ochrony roślin wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -, -,4 - -7, , -14, , -17,6-2,8-22, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 217 Q4 217 Q ,1 -,3-14,-13, -14, -19,3 uprawa roślin innych niż wieloletnie Zakupy środków ochrony roślin wg grup PKD 27 uprawa roślin wieloletnich 27, -48,3-21,7 rozmnażanie roślin Q1 217 Q4 217 Q ,8-11,7-13,3 chów i hodowla zwierząt -14,4-16,6-22,2 działalność mieszana

30 3 9. Inwestycje w maszyny i urządzenia dokonano średnia trend liniowy w Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 dokonano 38,2 42,2 4,7 41,7 39,2 42,3 nie dokonano 61,8 7,8 9,3 8,3 6,8 7,7 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg makroregionów , 38,2 43, 37,2 4, 42,1 4, 44,6 4,8 43,7 41,1 39, ,4 27, 33, 2 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 217 Q4 217 Q1 218

31 31 6 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg powierzchni gospodarstw rolnych, 3, ,2 28,1 28, 27,8 2,1 28,7 43,1 4,2 43,7 46,4 2 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 217 Q4 217 Q1 218 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,2 4,9 6,2 49, 41,7 48,4 37, 37, 36,3 2,8 22,4 29,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 217 Q4 217 Q1 218

32 32 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne , 33,2 34,1 43,9 42,6 4, 47,6 4,1 48,9 2 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 217 Q4 217 Q Inwestycje w maszyny i urządzenia wg grup PKD ,8 42,1 38,4 4,4 32,2 33,6 3, 26,1 49,4 49,4 46,7 4,4 41,3 37, 2 13,6 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 217 Q4 217 Q1 218

33 33. Inwestycje w budynki i budowle dokonano średnia trend liniowy w Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 dokonano 16,7 18,6 18,6 19,4 17,6 19,3 nie dokonano 83,3 81,4 81,4 8,6 82,4 8,7 Inwestycje w budynki i budowle wg makroregionów ,6 19,9 2,1 17,6 16,1 1, 1, 1,6 1,2 22,4 21,9 21,1 17,3 13,1 9,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 217 Q4 217 Q1 218

34 Inwestycje w budynki i budowle wg powierzchni gospodarstw rolnych 2,1 28,1 2 1,1 12,9 11,6 14, 14,3 1,6 18,4 18, 17,6 19,9 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 217 Q4 217 Q Inwestycje w budynki i budowle wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne , 29,2 23,4 21,2 19,4 21,8 16,1 1,7 16,4 16,7 12,2 8,1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 217 Q4 217 Q1 218

35 3 Inwestycje w budynki i budowle wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne ,8 2,4 28, ,9 1,4 16,1 18,8 16,7 18, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 217 Q4 217 Q Inwestycje w budynki i budowle wg grup PKD 27 4, ,3 1,6 16,1 16,6 14,3 1,1 13, 2,8 26,6 23,7 19,6 18, 17,6 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 217 Q4 217 Q1 218

36 Dostępność kredytów preferencyjnych tak średnia trend liniowy w Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 tak 74,8 74,2 77, 8,3 77,2 78,4 nie 2,2 2,8 22, 19,7 22,8 21,6 Dostępność kredytów preferencyjnych wg makroregionów ,9 7,6 7,3 78, 8,2 7,9 82,3 81,9 71,4 72,6 73, 73,7 86,7 81,3 78, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 217 Q4 217 Q1 218

37 37 Dostępność kredytów preferencyjnych wg powierzchni gospodarstw rolnych ,7 67, 63,6 67,3 68,8 7, 8, 8,7 78,8 81, 83, 6, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 217 Q4 217 Q1 218 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,9 73,8 68,8 83,8 78,7 76,3 74,8 76,7 77,2 76, 62,3 67, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 217 Q4 217 Q1 218

38 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 8,7 79, 79,7 78,4 77,3 7,8 7,2 7,3 69, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 217 Q4 217 Q1 218 Dostępność kredytów preferencyjnych wg grup PKD ,3 7,6 72, 62,8 6,4 71,7 74,2 6,9 84,4 84,3 76,8 7,8 77,4 76,8 4 4, 3 2 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 217 Q4 217 Q1 218

39 Zamiar wzięcia kredytu tak średnia trend liniowy w Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 tak 22,9 26,9 23, 2,6 2,3 26, nie 77,1 73,1 76, 74,4 74,7 74, 4 Zamiar wzięcia kredytu wg makroregionów 3 33,9 31,9 31,8 31,7 31, ,8 18,3 22, 27,3 2,3 23, 21,7 18,3 18, 18, 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 217 Q4 217 Q1 218

40 4 Zamiar wzięcia kredytu wg powierzchni gospodarstw rolnych ,8 38,3 42, , 14, 13,4 17,2,1 1, 26,6 24,9 24, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 217 Q4 217 Q1 218 Zamiar wzięcia kredytu wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 36, ,6 31,2 31,1 26,2 29,2 23,9 24,4 23, , 18,4 1, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 217 Q4 217 Q1 218

41 41 Zamiar wzięcia kredytu wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 33, ,3 21,2 21,2 28,8 27,9 26,8 29,6 2,7 2 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 217 Q4 217 Q Zamiar wzięcia kredytu wg grup PKD 27 39, ,7 28, 2, 31,1 23,8 22,3 31,3 29,7 28,1 2,8 23, 21, ,8 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 217 Q4 217 Q1 218

42 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego tak średnia trend liniowy w Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 tak 37,4 36, 34, 36,9 3,2 32,7 nie 62,6 64, 66, 63,1 64,8 67, Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg makroregionów 44, 4,2 38, 37,3 3,9 34,4 34,8 32,9 32,2 3, 3,7 31,7 27,6 21, 2, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 217 Q4 217 Q1 218

43 43 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg powierzchni gospodarstw rolnych 6 4,1 1,2 46, , 36, 34,3 2 1,1 19,6 14,4 13,3 11, 16,7 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 217 Q4 217 Q1 218 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,9 32, 2,9 39,4 38,2 39,2 36, 3,8 31, 21,1 2,8 14,4 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 217 Q4 217 Q1 218

44 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3,8 28,3 28,6 38,1 39,1 3,1 39,3 3, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 217 Q4 217 Q ,8 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg grup PKD , ,7 3, 36, 21,8 27,7 26, 18,2 17,4 16,1 38, 34,6 36,3 33,7 3, uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 217 Q4 217 Q1 218

45 4 14. Zaciągnięcie kredytu rynkowego tak średnia trend liniowy w Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 Q1 218 tak 21,9 21,9 21,2 2, 22, 19,9 nie 78,1 78,1 78,8 79, 78, 8,1 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg makroregionów ,4 22,6 2,8 26,6 23,8 24,4 21,4 22, 22,7 2, ,3 17,1 12,9 13,6 18, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 217 Q4 217 Q1 218

46 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg powierzchni gospodarstw rolnych 29,9 3,2 26,1 2 21,9 21,6 21, ,2 14,2 14,7,4 13,3 9,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 217 Q4 217 Q1 218 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,2 2,4 2, 23,1 23, 21,9 21,6 21,4 18,1 17,4 17, 1, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 217 Q4 217 Q1 218

47 47 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne , 2,7 17,9 22,1 23, 2,1 17,4 2, 23,2 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 217 Q4 217 Q Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg grup PKD 27 33,9 32, ,8 2,9 18,9 19,4 16,6 22,6 18,2 24,6 19,6 19, 2, 1 13,2 13, uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 217 Q4 217 Q1 218

48 48 1. Znaczenie dopłat UE względem uzyskanych przychodów Q1 213 Q1 214 Q1 21 Q1 216 Q1 217 Q duże 44,4 42,4 3,1 3,6 42,2 43,1 2. średnie 42, 4,2 48,9 4,6 44, 44,8 3. małe 13,2 12, ,8 13,3 12,1 4. żadne, nie otrzymuję,6,,9,6 1, 1,4 saldo (1.-3.) 31,2 3,1 19,1 16,8 28,9 31, Znaczenie dopłat bezpośrednich wg makroregionów 6 4,6 39,2 34,6 4, 1,6 42,1 43, 38,9 34, 49, , 16,,2,9 6,3,8 1,1 1,1 2,4,4 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy duże średnie małe żadne 6 Znaczenie dopłat bezpośrednich wg powierzchni gospodarstw rolnych 4 48,1 41,3 41, 4, 41,2 37,3 49,6 41, ,4 18,,7 9,3 2,7 1,9 1,2 1,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha duże średnie małe żadne

49 49 6 Znaczenie dopłat bezpośrednich wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 47,9 41,1 4,6 46, 42,8 41,7 49, 33, ,1 11,1 11,6 11,9,8 1,3 1,6 1, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat duże średnie małe żadne Znaczenie dopłat bezpośrednich wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 6 4 4,6 43,8 4,2 46,9 47,7 39, ,9 12,4,6 1,8 1,4, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe duże średnie małe żadne ,4 42,9,7,8 uprawa roślin innych niż wieloletnie Znaczenie dopłat bezpośrednich wg grup PKD 27 39,1 4,3 2,6 4, uprawa roślin wieloletnich 17,4 43, 39,1, rozmnażanie roślin 38, 46,3 46,1 42,7 1,8 chów i hodowla zwierząt 11,2 1,9 1,4 działalność mieszana duże średnie małe żadne

50 III. SUMMARY In the 1 st quarter of 218 situation in the Polish agriculture deteriorated. The agricultural confidence indicator (IRGAGR) declined by 7.6 pts to -3.1 pts, and is down from trend now. To a large extent, the decrease was effected by a fall in the smoothed money income indicator, one of the components of IRGAGR. It dropped by 11.2 pts to -.4 pts. The confidence indicator, the second component of IRGAGR which represents farmers sentiments, decreased only slightly (by.4 pts to +11. pts). Although the composite indicator and its components are still higher than one year earlier by, respectively: 2.2, 1.3 and 4.2 pts, the 1 st quarter of 218 was the second in the row to feature a downshift in annual change of the indicators. Hence, the worsening of agricultural situation is of seasonal nature but it is hardly not to notice that the growing tendency, which has developed over the last two years and driven the indicators to record highs, has ultimately ceased.

51 1 IV. KONIUNKTURA W ROLNICTWIE W 217 R. Rok 217 był dla polskiego rolnictwa niezwykle pomyślny. Aktywność rolnicza, mierzona wskaźnikiem IRGAGR, osiągnęła poziom nienotowany od dekady. Już początek roku zapowiadał, iż będzie to okres wzmożonej aktywności, bowiem po raz pierwszy w historii badania koniunktury rolnej przez IRG SGH zdarzyło się, że wartość wskaźnika IRGAGR wzrosła w pierwszym kwartale (o,6 pkt). Wzrost był skutkiem nadzwyczajnej poprawy ocen przez rolników ich perspektyw rozwojowych wartość wskaźnika zaufania zwiększyła się aż o 9, punktu. W drugim i trzecim kwartale tendencja wzrostowa umocniła się. Powszechny optymizm wśród gospodarstw rolnych, ożywiony przez silny wzrost ich przychodów, spowodowany wyższymi cenami skupu, wywindowały wskaźnik koniunktury w III kwartale roku do wysokości 7,3 pkt, o 12,6 pkt wyższej niż na początku roku. W październiku jednak, po sześciu kwartałach nieprzerwanej poprawy koniunktura pogorszyła się, i to pomimo dalszego nasilenia się dobrych nastrojów. Przyczyną spowolnienia był znacznie mniejszy od spodziewanego wzrost przychodów pieniężnych gospodarstw rolnych (na skutek przede wszystkim spadku niektórych cen skupu produktów rolnych). Na koniec roku jednak wartość wskaźnika koniunktury była o,4 pkt wyższa niż rok wcześniej i,1 pkt wyższa niż w I kwartale 218 r. Poprawa koniunktury w skali roku była udziałem wszystkich wyróżnianych grup gospodarstw rolnych (zob. rys. niżej). Mimo iż już rok 216 był bardzo udany dla polskiego rolnictwa, w 217 r. przeciętne wartości wskaźnika koniunktury dla wszystkich grup gospodarstw były wyższe niż w roku wcześniejszym. Dotyczy to zwłaszcza gospodarstw położonych w makroregionach środkowowschodnim i środkowozachodnim, dużych (o powierzchni 1- ha i powyżej ha), prowadzących hodowlę i chów zwierząt oraz kierowanych przez osoby młode. Choć w ciągu roku sezonowe zmiany koniunktury w różny sposób oddziałują na wyniki poszczególnych typów gospodarstw rolnych, to po raz kolejny okazało się, iż, ogólnie rzecz biorąc (chodzi o zmiany w skali roku), efektywność produkcji rolnej jest dodatnio skorelowana z wielkością gospodarstwa oraz wiekiem i wykształceniem osoby je prowadzącej. Potwierdziła się również inna prawidłowość, a mianowicie ta, iż uprawa roślin daje mniejsze, lecz bardziej stabilne zyski niż hodowla i chów zwierząt. Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg makroregionów 3,6 4,1,2,3 - -3,4-2, ,7 -,8 -,6-1,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy

52 2 Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg powierzchni gospodarstw rolnych 8,6 2,3 - -2, ,3 -,4-11, -14,1-16, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 17,1 1,4 - -,8-2,9 - -7,3-8, ,6-1,1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Sytuacja finansowa gospodarstw rolnych uległa w 217 r. dalszej poprawie. Przychody rosły z kwartału na kwartału i pod koniec roku osiągnęły poziom najwyższy od czterech lat. W pierwszym i drugim kwartale roczne przyrosty wartości salda przekroczyły 18 pkt. Tej skali zmiany obserwowaliśmy w ponad 2-letniej historii badania tylko raz, tuż po przystąpieniu Polski do UE w 24 r. i objęciu polskiego rolnictwa Wspólną Polityką Rolną. Wzrost przychodów pieniężnych gospodarstw rolnych w 217 r. był po części skutkiem wyższych cen skupu, jednak tak wysokiej dynamiki przychodów nie można tłumaczyć wyłącznie działaniem rynku i zwiększeniem absorpcji dopłat bezpośrednich, lecz należy jej przyczyn upatrywać również w uruchomieniu programu Rodzina Plus. W ślad za wzrostem przychodów rosły oszczędności gospodarstw domowych; w IV kwartale saldo osiągnęło wartość najwyższą od 213 r. Wraz z poprawą sytuacji finansowej gospodarstwa zwiększały zakupy obrotowych środków produkcji rolnej. Spadek zanotowano dopiero w IV kwartale, co wynika z sezonowego rytmu zmian aktywności rolniczej w rocznym cyklu pogody. Na koniec roku jednak wartości sald odpowiedzi na pytania o wielkość wydatków na nabycie nawozów sztucznych, pasz treściwych i środków ochrony roślin były wyższe niż w IV kwartale 216 r. o, odpowiednio: 7,,,1 i,2 pkt. Wzrosły również odsetki gospodarstw podejmujących inwestycje w maszyny i urządzenia rolnicze z 38,2 w IV

53 3 kwartale 216 r. do 39,2 rok później oraz w budynki i budowle z 16,7 do 17,6. Te zmiany w nastawieniu inwestycyjnym rolników były długo wyczekiwane. Wyniki badania koniunktury przeprowadzonego w styczniu 218 r. wskazują, że rozmach inwestycyjny nabiera tempa. 1 Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 9,2 2,4 - -3,8-1, ,6-9,9 podstawowe i zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg grup PKD ,2 1,7,2 3,9 2,2 - -3,6 -,7-2, ,2-2 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin ,6 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Podsumowując, 217 był rokiem rozkwitu w polskim rolnictwie, którego fundament położył już rok wcześniejszy, urodzajny i dobrej koniunktury na rynkach światowych. Przyniósł on poprawę wyników finansowych gospodarstw rolnych i nadzieje na dalszy ich wzrost. Na tym gruncie wybujał optymizm rolników, który w połączeniu z hojną polityką społeczną i w sprzyjających warunkach rynkowych sprawił, że rok 217 był dla polskiego rolnictwa najlepszy od dziesięciolecia.