abc Office Market Profile: Poland Headlines Rynek powierzchni biurowych w du ych miastach Polski

Transkrypt

1 June 6 BUDYNKI PGK CENTRUM W POZNANIU, PROJEKTANT: KAROL FIEDOR CDF-ARCHITEKCI abc Rynek powierzchni biurowych w du ych miastach Polski Office Market Profile: Poland Headlines,,,,,, Office market drivers in Poland: EU membership, dynamic GDP growth, low labour costs, good level of students and skilled workforce, high unemployment. Business Process Offshoring generates strong demand for modern office accommodation in non-warsaw locations. Investors show increasing interest in office buildings in the major Polish cities. Rozwój rynku powierzchni biurowych w Polsce stymulowany przez m. in. cz³onkostwo w UE, wci¹ znaczny wzrost PKB, niskie koszty pracy, du e zasoby studentów i wykwalifikowanych pracowników, wysokie bezrobocie. Business Process Offshoring a wiêc przenoszenie funkcji call centre czy back office generuje dodatkowy popyt na nowoczesn¹ powierzchniê biurow¹ poza Warszaw¹. Inwestorzy wykazuj¹ rosn¹ce zainteresowanie nieruchomoœciami biurowymi w g³ównych miastach Polski.

2 Office Market Profile: Poland Warsaw City Centre Kraków Poznañ Warsaw Non-Central Katowice Wroc³aw ódÿ Tri-City /m /month (' sq m) Prime and Average Asking Rents Tri-City Average Asking Rents / Œrednie czynsze wywo³awcze Prime Asking Rents / Najwy sze czynsze wywo³awcze Najwy sze i œrednie wyjœciowe stawki czynszowe Modern Office Stock in Poland Existing A Class / Istniej¹ce klasa A Existing B Class / Istniej¹ce klasa B Under Construction A, B Class / W budowie klasa A i B Istniej¹ca i planowana powierzchnia biurowa w Polsce Source: Jones Lang LaSalle 6 Wroc³aw Kraków Katowice Poznañ ódÿ Source: Jones Lang LaSalle 6 Summary The office market in Poland is characterized by a wide variety of quantity and quality of existing office supply, availability of modern office stock, rental levels and demand. Broadly speaking, a large difference still exists between the mature office market of Warsaw and the emerging markets in major cities such as Kraków, Wroc³aw, Poznañ, Gdañsk, Gdynia, Katowice and ódÿ. From an occupier point of view, this translates into a choice between office accommodation of diverse quality, location and price on the Warsaw market. By contrast, the opportunities for leasing a reasonably good quality office space outside of Warsaw are limited compared with the capital city, particularly for occupiers seeking larger areas. It must however be remembered that this situation varies depending upon the market. to 3 saw increased development activity in most of Poland's major cities with 56, m of modern office stock completed, most of which was in Tri-City and Kraków. It was then followed by a gradual absorption of modern office stock throughout Poland from, which, coupled with a low level of office completions, led to decreasing vacancy rates. The vacancy rate thus ranges between 7% and 9% in Warsaw, Poznañ, Katowice and ódÿ and averages at approximately % in Kraków, Wroc³aw and Tri-City. We expect some changes to this situation towards 7, a year when a significant number of office projects currently under construction across Poland, look set to come to the market. This appears to be particularly the case for Warsaw and Wroc³aw, where some 35, m and 16, m respectively are currently in construction stages. Demand for modern office accommodation in Poland remains high, proven by a take-up of 8, m in Warsaw in Q1 6, 39, m of which, was recorded in the City Centre and 3, m in Non-Central locations. Business Process Offshoring (relocation of back offices and call centres) is a substantial demand driver outside of Warsaw. Key reasons underlying this situation are low labour costs and the availability of a well-educated, highly-skilled workforce. Examples of BPO in Poland are Philips building in ódÿ and Hewlett-Packard and Volvo in Wroc³aw. In addition, multinational audit and consultancy companies contribute to good take-up levels when opening regional offices. The demand also comes from local companies for whom a good-quality office space is critical for higher credibility and standards. Interestingly, occupiers tend to prolong their current lease agreements (renewals) and expand within the buildings they currently occupy (expansions). Renewals accounted for 3% of all lease contracts signed in Warsaw in 5 and expansions made up another 6%. Expansions are also common place on non-warsaw office markets. Prime asking rents for the highest quality office space range from 18-1/m /month in Warsaw City Centre, to 15-17/m /month in the best Kraków buildings and 13/m /month in ódÿ. Rental levels in Katowice typically include service charges. The Short Term Rental Cycle for Major Polish Office Markets set out below, shows Jones Lang LaSalle's short term outlook for rental level movements. Finally, it is worth highlighting the current buoyancy in Poland's investment market. 5 witnessed 7 sale transactions of office blocks across the country, including five office buildings outside of Warsaw. Most notably were Alfa Plaza in Gdynia, Winogrady Business Center in Poznañ, Centrum Biurowe Lubicz in Kraków and Quattro Forum in Wroc³aw. This appears to have continued in 6 with eight sale transactions of office blocks recorded this year in Warsaw and one in Kraków. Strong demand for reasonably good quality investment products in Poland is demonstrated by a further yield compression with prime yields in Warsaw currently at 5.5%-6.%, and in other major Polish cities between 7% and 8%. Selected BPO Centres in Poland Wybrane Centra BPO w Polsce ród³o: Urz¹d Miejski w Gdañsku Wroc³aw KPMG Arvato Services Carlsberg GlaxoSmithKline Citi Group Accenture Ericpol Telecom Philips Teleca General Electric QAD Volvo Hewitt Citi Group Accenture Ericpol Telecom Philips Teleca General Electric Poznañ Wroc³aw Katowice Tri-City ódÿ Kraków Warsaw Citi Group ABN AMRO Avon CTM Teleperformance Dimar Guest-Tek IBM Hewlett - Packard Sitel Tchibo Thomson TNT Express Transcom AFS Ahold Bayer Cap Gemini Ernst & Young Communication Factory Electrolux Exult Hewitt IBM Indesit KPMG Lufthansa Philip Morris Shell Gdañsk Source: Jones Lang LaSalle, PAIiIZ 6

3 Rynek powierzchni biurowych w du ych miastach Polski Podsumowanie Kraków Wroc³aw Warszawa, ódÿ (%) Short Term Rental Cycle June 6 Rental Growth Slowing Rental Growth Accelerating Rents Falling Rents Bottoming Out Poznañ Tri-City Katowice Czynsze w najlepszych budynkach biurowych w Polsce Poznañ Czynsze rosn¹ce powoli Czynsze rosn¹ce powoli Czynsze spadaj¹ce Czynsze spadaj¹ce do minimum Vacancy Rate WskaŸnik powierzchni niewynajêtej Source: Jones Lang LaSalle 6 Warsaw Katowice ódÿ Tri-City Wroc³aw Kraków Source: Jones Lang LaSalle 6 Rynek nieruchomoœci biurowych w Polsce cechuje siê du ¹ ró norodnoœci¹ pod wzglêdem iloœci i jakoœci zasobów powierzchni biurowej, jej aktualnej dostêpnoœci, stawek czynszowych, a tak e zapotrzebowania zg³aszanego przez firmy. Uogólniaj¹c nale y zwróciæ uwagê na wci¹ istniej¹ce dysproporcje pomiêdzy dojrza³ym rynkiem warszawskim a rozwijaj¹cymi siê rynkami w innych miastach Polski takich jak Kraków, Wroc³aw, Poznañ, Gdañsk, Gdynia, Katowice czy ódÿ. Z perspektywy najemcy oznacza to, i w Warszawie istnieje mo liwoœæ wyboru spoœród oferty zró nicowanej zarówno pod wzglêdem jakoœci i lokalizacji dostêpnej powierzchni biurowej, jak i jej ceny. Na rynkach pozawarszawskich natomiast mo liwoœci wynajmu, w szczególnoœci wiêkszej powierzchni, s¹ ograniczone, aczkolwiek sytuacja w tym wzglêdzie ró ni siê w zale noœci od miasta. W wiêkszoœci analizowanych lokalizacji pozawarszawskich lata -3 by³y okresem wzmo onej aktywnoœci deweloperskiej. W tym czasie oddano do u ytku ogó³em 56. m nowoczesnej powierzchni biurowej, z czego najwiêcej w Trójmieœcie i Krakowie. Od roku obserwujemy stopniow¹ absorpcjê powierzchni biurowej w Polsce oraz ma³¹ liczbê budynków biurowych oddawanych do u ytku, co znajduje odzwierciedlenie w malej¹cym wskaÿniku powierzchni niewynajêtej. Aktualnie oscyluje on wokó³ 7%-9% w Warszawie, Poznaniu, Katowicach, odzi oraz oko³o % w Krakowie, Wroc³awiu i Trójmieœcie. Rok 7 powinien przynieœæ pewne zmiany na rynku powierzchni biurowych w Polsce, wraz z oddaniem do u ytku wiêkszoœci budowanych obecnie budynków biurowych. Szczególnie widoczne bêdzie to w Warszawie i Wroc³awiu, w których to miastach na etapie budowy znajduje siê odpowiednio 35. m i 16. m nowoczesnej powierzchni biurowej. Popyt na nowoczesn¹ powierzchniê biurow¹ w Polsce jest wysoki, czego potwierdzeniem jest 8. m powierzchni biurowej, jak¹ wynajêto w Warszawie w 1 kw. 6 roku, z czego 39. m przypada³o na centrum miasta, a 3. m na lokalizacje pozacentralne. Na rynkach pozawarszawskich popyt generowany jest m. in. przez tzw. Business Process Offshoring (BPO), czyli przeniesienie 'back office' czy 'call centres' firmy do krajów charakteryzuj¹cych siê ni szymi kosztami pracy, a posiadaj¹cych jednoczeœnie wysoko wykwalifikowan¹ si³ê robocz¹. Przyk³adem BPO jest budynek Philips w odzi, czy Hewlett Packard i Volvo we Wroc³awiu. Dodatkowo, du e firmy doradcze i audytorskie otwieraj¹ swoje biura regionalne. Zapotrzebowanie na powierzchniê biurow¹ klasy A i B zg³aszaj¹ równie firmy lokalne, chc¹ce w tez sposób podnieœæ standard biura i podwy szyæ presti swojej marki. Ciekaw¹ tendencj¹ jest przed³u anie istniej¹cych umów najmu (renegocjacje), jak równie zwiêkszanie wynajmowanej powierzchni w ramach zajmowanego ju budynku (ekspansje). W 5 roku renegocjacje stanowi³y 3% umów najmu podpisywanych w Warszawie, ekspansje zaœ kolejne 6%. Tendencja ta jest równie dobrze widoczna na rynkach pozawarszawskich. Najwy sze czynsze wyjœciowe za najwy szej jakoœci powierzchniê biurow¹ wahaj¹ siê w przedziale od 18-1 Euro/m /miesi¹c w centrum Warszawy, przez Euro/m /miesi¹c w najlepszych budynkach w Krakowie, do 13 Euro/m /miesi¹c w odzi. Ciekawym rynkiem jest katowicki, na którym wyjœciowe stawki czynszowe zawieraj¹ ju najczêœciej koszty eksploatacyjne. Wykres obok obrazuje cykl zmiany czynszów dla g³ównych rynków biurowych w Polsce, a wiêc przewidywania Jones Lang LaSalle odnoœnie zmiany czynszów w tych miastach. Warto wspomnieæ równie o rozwijaj¹cym siê rynku inwestycyjnym. W samym 6 roku zanotowano ju osiem transakcji, których przedmiotem by³y budynki biurowe w Warszawie oraz jedn¹ transakcjê w Krakowie. W ubieg³ym roku natomiast spoœród dwudziestu siedmiu transakcji w sektorze powierzchni biurowych, piêæ stanowi³y biurowce pozawarszawskie m. in. Alfa Plaza w Gdyni, Winogrady Business Center w Poznaniu, Centrum Biurowe Lubicz w Krakowie i Quattro Forum we Wroc³awiu. Silny popyt ze strony inwestorów skutkuje kompresj¹ stóp kapitalizacji, które w Warszawie za najlepsze budynki wynosz¹ obecnie ok. 5,5%-6,% a poza ni¹ ok. 7%-8%. ódÿ Warsaw Tri-City Kraków Katowice Wroc³aw Poznañ odÿ Stock (m ) Poda (m ) Vacancy Rate (%) WskaŸnik powierzchni niewynajêtej (%) Stock Under Construction (m ) Powierzchnia w budowie (m ) Prime Asking Rent ( /m /month) Ofertowe stawki czynszu ( /m /miesi¹c) * Salaries as for 5. Data for Tri-City cover only Gdañsk. / Dane o wynagrodzeniach wg stanu za 5 rok. Dane dla Trójmiasta dotycz¹ tylko Gdañska. **Unemployment rate as of March 6. / Stopa bezrobocia wg stanu na marzec 6 roku. 3 Monthly Gross Salary (PLN)* Miesiêczne wynagrodzenia brutto (PLN)* Unemployment Rate (%)** Stopa bezrobocia (%)** Source: Jones Lang LaSalle 6

4 Office Market Profile: Poland Prime Asking Rent ( /m /month) Najwy sze wywo³awcze stawki czynszowe Average Asking Rent ( /m /month) Œrednie wywo³awcze stawki czynszowe Vacancy Rate as of March 6 WskaŸnik powierzchni niewynajêtej Prime Yield Stopy kapitalizacji za najlepsze budynki (' sq m) Warsaw Office Supply and Demand Core (f) 7 (f) Poda i popyt na powierzchniê biurow¹ w Warszawie % 5% - 6% Source: Jones Lang LaSalle 6 CC-Fringe Non-Central Take-up Source: Jones Lang LaSalle 6 Warsaw Supply Warsaw's modern office development is mainly focused in the City Centre (1%), Mokotów district (18%), along Al. Jerozolimskie and wirki i Wigury (15%). Currently, total modern office stock amounts to,6,8 m with 1,1,6 m in the City Centre and 1,17,6 m located in the Non-Central market. Last year, supply within the City Centre remained limited, while completions in Non-Central locations continued the vigorous growth. Totally over 1, m of modern office space, i.e. 3 office buildings, were delivered to the market, out of which only six st developments were completed in the City Centre. In 1 quarter 6 approximately 99, m of new office space were delivered to the market, of which 59, m in the City Centre and, m in Non-Central districts. The largest office developments that came on the market in 6 include: Rondo 1 on Rondo ONZ (56, m ) and Trinity Park I on Domaniewska Street (18, m ). The total supply scheduled for the H 6 & 7 exceeds 39, m, of which 89% would be developed speculatively. Approximately 1, m of office space would be delivered in the City Centre and 7, m in Non-Central submarket. The most significant office projects to be delivered in the City Centre by end of 7 are Z³ote Tarasy Lumen & Tower (5, m ), Prosta Office Centre I&II (3, m ), International Business Centre II (, m ), Universale International (1,75 m ) and Grzybowska Park (1, m ). The development activity in the Non-Central areas looks set to focus mostly in Mokotów, Okêcie, along Al. Jerozolimskie and Wola. Due to a significant level of pre-let transactions, a number of projects in the Warsaw pipeline have already been partly leased with main prelets being Fortis Bank in Trinity Park II, Carlsberg and Lafarge in Wiœniowy Business Park. Major office developments to enter the Non-Central Warsaw market over 6-7 include: Passat, Trinity Office Park II, Salzburg Office Centre, IO-1, Centrum Belvedere, Marynarska Point I, Wiœniowy BP F and Acciona Business Center. Demand 5 was a record-breaking year with the highest takeup and the lowest vacancy rates ever noted in most of the submarkets. Continuing increase in tenant activity shows recovery trends. At the end of Q1 6, however, the vacancy rate in Warsaw stood at 8.7%, which represented a slight increase on 5 figure (8.%). Total take-up in 5 was 37,9 m, of which almost half was recorded in the City Centre and the letting activity on the Warsaw office market remained high in 6. The most active business sectors are business services, manufacturing and banking & finance. Rents Prime asking rents in Warsaw are currently 18-1/ m /month for best quality office buildings in the City Centre and 13-15/m /month for Non-Central locations. Headline rents are 17-/m /month in prime City Centre buildings with average rent at the level of 17/m /month for City Centre. For Non-Central locations prime headline rent amounts to and average at around 13/m /month. Service charges for modern City Centre office buildings are -5/ m /month whilst for Non-Central buildings the average is 3-/m /month. Saski Crescent Selected Office Buildings EXISTING: 1. Rondo 1. Warsaw Financial Center 3. Warsaw Towers. Millennium Plaza 5. Warsaw Trade Tower 6. City Gate 7. Focus 8. International Business Center 9. Metropolitan 1. Saski Crescent 11. Mokotów Business Park 1. Jerozolimskie Business Park 13. Ochota Office Park 1. University Business Center 15. Wiœniowy Business Park 16. Platan Park 17. Pu³awska Financial Center 18. Kopernik Office Park 19. Business Center Bitwy Warszawskiej. Athina Park 1. Trinity Park UC / PLANNED: 1. Centrum Prosta. Universale 3. IO-1. Passat 5. Marynarska Point 6. Tulipan House 7. Centrum Belvedere 8. Z³ote Tarasy Tower & Lumen PO CZYÑSKA MODLIÑSKA AL. KRAKOWSKA MARSZA KOWSKA PU AWSKA AL. JEROZOLIMSKIE RADZYMIÑSKA GROCHOWSKA WA MIEDZESZYÑSKI Source: Jones Lang LaSalle 6

5 Warszawa Rynek powierzchni biurowych w du ych miastach Polski Warszawa Poda Nowoczesna powierzchnia biurowa w Warszawie skoncentrowana jest g³ównie w centrum miasta (1%) oraz na Mokotowie (18%) i wzd³u Al. Jerozolimskich i wirki i Wigury (15%). Obecnie ca³kowita wielkoœæ powierzchni biurowej wynosi.6.8 m, z czego m znajduje siê w centrum, a m poza nim. W zesz³ym roku ponad 1. m nowoczesnej powierzchni biurowej (3 budynków) oddano do u ytku, z czego tylko szeœæ obiektów powsta³o w centrum, co przyczyni³o siê do ograniczonej poda y biurowej w tej czêœci miasta. W 1 kw. 6 roku wybudowano 99. m nowej powierzchni biurowej, z czego 59. m powsta³o w centrum i. m poza nim. Najwiêksze budynki to Rondo1 przy rondzie ONZ (56. m ) i Trinity Park I na ul. Domaniewskiej (18. m ). Przewidujemy, e ca³kowita powierzchnia biurowa oddana do u ytku do koñca 6 roku i w 7 roku przekroczy 39. m. Oko³o 1. m bêdzie wybudowanych w centrum i 7. m poza nim. Najwa niejsze projekty w centrum to Z³ote Tarasy Lumen&Tower (5. m w 7), Prosta Office Center I&II (3. m ), International Business Centre II (. m ), Universale International (1.75 m ) i Grzybowska Park (1. m ). Poza centrum, dzia³alnoœæ deweloperska bêdzie siê koncentrowaæ na Mokotowie, Okêciu, wzd³u Al. Jerozolimskich i na Woli. Ze wzglêdu na du ¹ liczbê zawartych umów typu pre-lease, wiele oddanych do u ytku obiektów bêdzie ju czêœciowo wynajêtych. G³ówne projekty to: Passat, Trinity Office Park II, Salzburg Office Centre, IO-1, Centrum Belvedere, Marynarska Point I, Wiœniowy BP F i Acciona Business Center. Popyt Rok 5 okaza³ siê prze³omowym dla rynku nieruchomoœci biurowych w Warszawie. Ze wzglêdu na ograniczon¹ poda i wysoki popyt, wskaÿnik powierzchni niewynajêtej spad³ do 8,%. W 1 kw. 6 roku wskaÿnik ten wzrós³ nieznacznie do poziomu 8,7%. Ca³kowita wielkoœæ powierzchni wynajêtej w 5 r. wynios³a 37.9 m, prawie po³owa w centrum miasta. Wysoki poziom najmu obserwujemy równie w roku 6. Najbardziej aktywne sektory to us³ugi, produkcja oraz finanse i bankowoœæ. Stawki czynszowe Najwy sze czynsze ofertowe osi¹gnê³y stabilny poziom 18-1 Euro/m/miesi¹c w centrum i Euro/m /miesi¹c w lokalizacjach poza centrum. Czynsze transakcyjne dla najlepszych budynków w centrum kszta³tuj¹ siê w granicach 17- Euro/m /miesi¹c; œrednio oko³o 17 Euro/m /miesi¹c. Poza centrum najwy sze i œrednie czynsze transakcyjne wynosz¹ odpowiednio Euro/ m /miesi¹c i 1-1 Euro/m /miesi¹c. Op³aty eksploatacyjne w centrum wynosz¹ -5 Euro/ m /miesi¹c, a dla budynków poza centrum œrednio wynosz¹ 3- Euro/m /miesi¹c. % 15% 1% 5% % /sq m/month Warsaw Office Vacancy Rates 1 City Centre 3 5 1Q6 Non-Central Total Metropolitan WskaŸnik powierzchni niewynajêtej w Warszawie Prime Office Rents in Warsaw Source: Jones Lang LaSalle (f) 7 (f) City Centre Non-Central Czynsze w najlepszych budynkach biurowych w Warszawie Source: Jones Lang LaSalle 6 Riverside Park Passat Warsaw Trade Tower Z³ote Tarasy Tower & Lumen Warsaw Financial Center & Rondo 1 5

6 Office Market Profile: Poland Prime Asking Rent ( /m /month) Najwy sze wywo³awcze stawki czynszowe Average Asking Rent ( /m /month) Œrednie wywo³awcze stawki czynszowe Vacancy Rate as of June 6 WskaŸnik powierzchni niewynajêtej Prime Yield Stopy kapitalizacji za najlepsze budynki % 7% - 8% Tri-City Stock and Completions Source: Jones Lang LaSalle 6 (' sq m) (f) 7(f) Stock Completions Ca³kowita poda powierzchni biurowej i biura oddane do u ytku w Trójmieœcie Source: Jones Lang LaSalle 6 Tri-City Supply The supply side of the office market in Tri-City differs depending upon the area and can be characterised as follows: 1. Gdañsk with 11, m of modern office stock has been the most popular location for office buildings. Due to the dense architecture, offices in the City Centre are located mainly in smaller, refurbished buildings. Larger schemes appeared in so called silicon valley in the western part of the city. The vacancy rate here is 5.9%.. Gdynia has a lower number of office developments, however, the existing projects are larger and of higher quality compared to Gdañsk. The total office space amounts to 95, m, of which 35% accounts for owner occupied premises. The major office blocks are Alfa Plaza Business Center (1, m ), Baltic Business Center (1, m ) and Office Centre Hossa (9,3 m ). Most of the buildings are 9% leased. 3. Sopot is perceived as a strong tourist destination, and therefore has limited office space. Offices are typically located in villas. There are several owner occupied buildings such as Hestia SA headquarters of 15, m. Office accommodation within the Tri-City area is estimated at over 3, m, 75% of which were developed between and. Most of office blocks were constructed by local developers such as Allcon Investment (owner of Allcon Park and Dmowskiego Centrum) or Hossa Development. High quality office space is also offered by mixed-use retail and office projects e.g. Centrum Kwiatkowskiego, Tri-City Manhattan, Madison and Pasa Ko³obrzeska. Interestingly, two office buildings from 197s i.e. Organika Trade and Business Centre CTO Zieleniak are leased by international companies despite tough competition from more recent premises. In 6 only the Haxo building (, m of office space) will be completed speculatively in the City Centre while two large projects are awaiting pre-let agreements, including the Baltic Corporate Center (, m ) by Apollo Rida and u ycka Business Park, a new project by Allcon (. m ). The total pipeline office stock is 135, m, however, this includes office components of major mixed-used projects planned as part of a revitalization strategy for Gdañsk, the completion of which is not certain. Demand The total vacancy rate for the Tri-City area is.6%. There are a number of occupiers who have secured owner occupied accommodation, often in refurbished buildings in the Gdañsk City Centre which may have been driven by a lack of suitable accommodation to let. These are typically banks and insurance companies and account for about 5% of the modern stock. The largest companies based in their own buildings are Lotos (3, m ), Prokom (1, m) and Distr ict Courts at Piekarzewska Street (1, m ). Banks, insurance companies and companies related to the marine industry are amongst the typical tenants of the Tri-City office buildings. Additionally there are several large companies representing the IT sector centered along S³owackiego Street in Gdañsk, in the silicon valley area with Intel Technology Poland, Young Digital Poland and Balta. 6 Baltic Corporate Centre (planned) Major Office Buildings EXISTING: 1. Allcon u ycka Centrum. Sanipor HQ 3. Centrum Œwiêtojañska. Centrum Biurowe Hossa 5. Alfa Plaza Business Center 6. Centrum Kwiatkowskiego 7. Atrium Inpro 8. Gdynia Business Center 9. Prokom 1. Chipolbrok 11. City Arcade 1. Baltic Business Center 13. Baltway 1. Nordea Building 15. Centrum Biznesu Zieleniak 16. Organika Trade 17. Artus Park 18. Vigo Office 19. Park I & II. Sadowa Business Park 1. Dmowskiego Centrum. Company House UC / PLANNED: 1. Baltic Corporate Center. Targ Sienny i Rakowy 3. u ycka Business Park Gdynia Morska E8/S6 E8/S6 Wie S lkopolska er c pa o wa S³owackiego Kartuska Grunwaldzka Rzeczypospolitej Armii Œwiêtokrzyska Rents Prime asking rental levels for high quality office buildings in Tri-City range between 1 and 13/m /month. The most prestigious premises are located in the centre of Gdañsk. Asking rents for office space in peripheral locations in B-class buildings vary from 8 to 1/m /month. Service charges are often calculated according to usage and are around /m /month for low-profile buildings and Sopot Gdañsk Krajowej 3 œw. Trakt Wojciecha Elbl¹ska Source: Jones Lang LaSalle 6

7 Trójmiasto Rynek powierzchni biurowych w du ych miastach Polski Trójmiasto Poda Poda nowoczesnej powierzchni biurowej w Trójmieœcie w du ym stopniu uwarunkowana jest lokalizacj¹. W ka dym z poszczególnych miast istnieje inny typ obiektów: 1. Gdañsk. W ci¹gu ostatnich piêciu lat najpopularniejsz¹ lokalizacj¹ budynków biurowych by³ Gdañsk, bêd¹cy równoczeœnie siedzib¹ lokalnych w³adz. Zasoby powierzchni biurowej wynosz¹ 11. m co stanowi 8% ca³oœci projektów ukoñczonych w Trójmieœcie. Ze wzglêdu na œcis³¹ zabudowê, w centrum miasta najczêœciej dla potrzeb najemców dostosowane s¹ ma³e kamienice. Wiêksze, nowoczesne obiekty powstaj¹ w tzw. dolinie krzemowej, w zachodniej czêœci miasta. WskaŸnik powierzchni niewynajêtej w Gdañsku wynosi 5,9%.. Gdynia. Otwarta zabudowa miasta pozwoli³a na budowê du ych obiektów biurowych. Ca³kowita powierzchnia biurowa wynosi tutaj 95. m, z czego 35% stanowi¹ obiekty wybudowane na w³asne potrzeby firm. Do najwiêkszych obiektów biurowych nale ¹ Alfa Plaza Business Center (1. m ) niedawno zakupione przez fundusz Arka BZWBK, Baltic Business Center (1. m ) i Centrum Biurowe Hossa (9.3 m ). Wiêkszoœæ budynków jest wynajêta w ok. 9%. 3. Sopot. Miasto jest postrzegane raczej jako oœrodek turystyczny, a nie biznesowy, dlatego te w tym mieœcie nie powstaje wiele biurowców na wynajem. Ma³e biura mieszcz¹ siê g³ównie w willach. Istnieje jednak kilka budynków zajêtych przez w³aœcicieli np. g³ówna siedziba firmy ubezpieczeniowej Hestia o powierzchni ok. 15. m. Ca³kowite zasoby nowoczesnej powierzchni biurowej w Trójmieœcie szacujemy na 3. m. Wiêkszoœæ biurowców (oko³o 75%) wybudowano w latach -. Na rynku trójmiejskim z powodzeniem dzia³aj¹ lokalni deweloperzy tacy jak Allcon Investment (w³aœciciel parku biznesu Allcon Park i Dmowskiego Centrum) czy Hossa Development. Wysokiej jakoœci powierzchnia biurowa dostêpna jest równie w obiektach ³¹cz¹cych funkcje handlowe i biurowe takich jak Centrum Kwiatkowskiego (Gdynia), Manhattan, Madison czy Pasa Ko³obrzeska (Gdañsk). Na uwagê zas³uguj¹ te dwa budynki biurowe, powsta³e w latach 7-tych: Organika Trade (13. m ) i Centrum Biznesu CTO Zieleniak (11. m ), obydwa zlokalizowane w Gdañsku. Pomimo konkurencji ze strony nowoczesnych budynków, biurowce te s¹ siedzib¹ wielu miêdzynarodowych firm. Niewiele jest budynków planowanych do oddania do u ytku w najbli szym czasie. W 6 roku ukoñczony zostanie tylko jeden budynek biurowy na wynajem Haxo w centrum miasta (. m ). Na najemców czekaj¹ dwa du e projekty: Baltic Corporate Center (. m ) proponowany przez Apollo Rida i u ycka Business Park nowy projekt firmy Allcon (. m ). Ca³kowita wielkoœæ planowanej powierzchni biurowej wynosi ok m, w wiêkszoœci s¹ to powierzchnie w ramach projektów wielofunkcyjnych, zak³adaj¹cych rewitalizacjê dzielnic Gdañska. Obiekty te obecnie s¹ na wczesnym etapie planowania i trudno okreœliæ prawdopodobieñstwo ich zrealizowania. Popyt Ca³kowity wskaÿnik powierzchni niewynajêtej wynosi,6%. Wiele firm (g³ównie banków i firm ubezpieczeniowych) kupi³o budynki biurowe w centrum miasta, co mog³o byæ wywo³ane brakiem odpowiedniej oferty komercyjnej. Powierzchnia biurowa w budynkach u ytkowanych w ca³oœci przez w³aœcicieli stanowi 5% wszystkich nowoczesnych powierzchni biurowych w Trójmieœcie. Najwiêksze w³asne siedziby maj¹ Lotos (3. m ), Prokom (1. m ) oraz S¹dy Rejonowe przy ul. Piekarzewskiej (1. m ). Najemcami trójmiejskich biurowców s¹ najczêœciej banki, firmy ubezpieczeniowe i zwi¹zane z przemys³em morskim. W gdañskiej dolinie krzemowej przy ul. S³owackiego lokalizuj¹ siê firmy informatyczne takie jak Intel Technology Poland, Young Digital Poland, Balta. Stawki Czynszowe Poziom czynszów wywo³awczych w Trójmieœcie w najlepszych budynkach klasy A waha siê w przedziale od 1 do 13 Euro/m /miesi¹c. Najwy sze stawki s¹ osi¹gane w Gdañsku. Na obrze ach miast ceny s¹ znacznie ni sze w granicach 8-1 Euro/m /miesi¹c. Koszty eksploatacyjne czêsto naliczane s¹ wed³ug liczników i wynosz¹ od Euro w ni szej jakoœci budynkach do Euro/m /miesi¹c w obiektach o najwy szym standardzie. Centrum Biurowe Hossa Tri-City Stock Existing and Planned (' sq m) Gdañsk Gdynia Sopot Existing UC Planned Istniej¹ca i planowana powierzchnia biurowa w Trójmieœcie Source: Jones Lang LaSalle 6 Prokom Headquarter Tri-City Stock Speculative and Owner Occupied 55% 5% Speculative Na wynajem Owner Occupied Na w³asne potrzeby firm Gdyñskie Centrum Biznesu Alfa Plaza Business Center Powierzchnia biurowa w Trójmieœcie na wynajem i na w³asne potrzeby firm Source: Jones Lang LaSalle 6 7

8 Office Market Profile: Poland Prime Asking Rent ( /m /month) Najwy sze wywo³awcze stawki czynszowe Average Asking Rent ( /m /month) Œrednie wywo³awcze stawki czynszowe Vacancy Rate as of June 6 WskaŸnik powierzchni niewynajêtej Prime Yield Stopy kapitalizacji za najlepsze budynki % 7% - 8% Wroc³aw Stock and Completions Source: Jones Lang LaSalle 6 (' sq m) (f) 7(f) Stock Completions Ca³kowita poda powierzchni biurowej i biura oddane do u ytku we Wroc³awiu Source: Jones Lang LaSalle 6 Wroc³aw Supply There are three main office submarkets in Wroc³aw: 1. City Centre, with office space mainly located in refurbished small buildings such as Centrum Prawnicze Platon, Pod Z³otym Dêbem and buildings along Ruska Street in addition to modern schemes such as Centrum Orl¹t (13, m ). The building is fully let, hosting companies mainly from financial sector. The City Centre accounts for almost 5% of total office space with the vacancy rate at 8%, mostly in small units.. Western part of the city, along Legnicka and Strzegomska Streets where approx., m of office space are located. The main premises in this area are Quattro Forum (1, m ), Millenium Tower (6, m ) and Wroc³awski Park Biznesu (19, m ). The vacancy rate in this part of the city is close to %. 3. Southern part of the city, particularly Powstañców Œl¹skich Street, which includes a number of small, owner occupied premises. The modern office market in Wroc³aw emerged in 199s, however most of the high-quality office space came on the market during /1. Currently, the total A&B class stock stands at approx. 1, m. Due to limited supply of vacant plots, modern offices were constructed on the fringe of City Centre or in refurbished premises. Office area is also available in mixed-use retail and office projects e.g. Galeria Dominikañska, DTC Renoma or Arkady Wroc³awskie currently under construction. In 5 the city succeeded to attract numerous international developers. Having secured a plot, they have invested in new projects, which can change the historical structure of Wroc³aw, now dominated by small, multifunctional schemes. Currently some 116, m of office space are under construction and further 157, m are planned over the next three years. Key pipeline projects include: Skanska Office Building (5, m ), Ghelamco Bema Plaza (total Wroc³aw 3, m ), GTC Globis (1, m ). In addition local developers are planning new undertakings. These include Archicom who have begun the construction of Silver Forum (13, m ) and Wroc³awskie City (1, m ) having quite successfully sold Quattro Forum and Devco who has just launched the second Business Park (, m). Demand In recent years the total vacancy ratio has decreased from 17% in 3 to the current level of.%. In practice, companies looking to lease larger floor space this year have a very limited choice. There is hardly any space in A class buildings, and the offer in B class schemes is also fairly poor. The situation may change when new projects are completed, however, it will come no sooner than in 7. Limited availability of office premises is coupled with an increasing demand from local and international tenants. The favourable investment policy of local authorities is encouraging an increasing number of manufacturers to base their production facilities in Wroc³aw's Special Economic Zone and they subsequently attract other enterprises from the service and financial sectors. Some of the companies have decided to relocate their back-offices to Wroc³aw. Amongst the largest investors in Wroc³aw are Alstom, Credit Agricole, Allied Irish Bank, Deutsche Bank, Siemens, LG, Whirlpool, Volvo. In 6 KPIT Cummins announced the opening of a service office in Wroc³aw and ETO Magnetic plan to form a R&D centre. Rents Currently, the asking rents in Wroc³aw are in the range of 1-15/m /month for the best A-class office space and 8-13 for B-class blocks. The rents still have some up-side potential until new supply appears on the market. Average service charges are around.5/m /month. Centrum Orl¹t Pelczyñska Major Office Buildings EXISTING: 1. Wroc³awski Park Biznesu. Quattro Forum 3. Centrum Orl¹t. Focus Plaza 5. Millenium Tower 6. Pod Z³otym Dêbem 7. Wratislavia Centre 8. Renaissance BC UC / PLANNED: 1. Skanska Office. Bema Plaza 3. Forum Skandynawskie NCC. Wroc³awski Park Biznesu II 5. Silver Forum 6. Centrum Barbados 7. CB Globis 8. Renoma DTC 9. Legnicka Park Popowice Kosmonautów Hellera Karkonoska migrodzka E/A 7 Buforowa Jana III Mickiewicza Opolska Sobieskiego 8 Source: Jones Lang LaSalle 6

9 Wroc³aw Rynek powierzchni biurowych w du ych miastach Polski Wroc³aw Poda Nowoczesna powierzchnie biurowa we Wroc³awiu skoncentrowana jest w nastêpuj¹cych rejonach: 1. Rynku i jego okolicach, gdzie dominuj¹ g³ównie powierzchnie biurowe w wyremontowanych kamienicach np. Centrum Prawnicze Platon, budynki przy ul. Ruskiej czy kamienica Pod Z³otym Dêbem. W centrum mieœci siê prawie 5% ca³kowitej powierzchni biurowej Wroc³awia. Z nowoczesnych biurowców warto wymieniæ najwiêkszy budynek Centrum Orl¹t (13. m ), ca³kowicie wynajêty, w którym mieszcz¹ siê g³ównie banki i firmy z sektora finansowego.. Zachodniej czêœci miasta wzd³u ul. Legnickiej i Strzegomskiej. Zlokalizowane jest tu oko³o. m powierzchni biurowej. G³ówne budynki to Quartto Forum (1. m ), Millennium Tower (6. m ) czy Wroc³awski Park Biznesu (19. m ). Wszystkie obiekty s¹ wynajête. 3. Strefie na po³udnie od centrum miasta - oœ ul. Powstañców Œl¹skich. Dominuj¹ tu ma³e budynki, wybudowane przez firmy na potrzeby w³asne. Nieliczne budynki na wynajem s¹ ca³kowicie wynajête. Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych powsta³ we Wroc³awiu w po³owie lat dziewiêædziesi¹tych, ale dopiero w ostatnim czasie jego rozwój nabra³ tempa. Zasoby nowoczesnej powierzchni biurowej pod wynajem klasy A i B we Wroc³awiu wynosz¹ oko³o 1. m. Dotychczas, ze wzglêdu na istnienie œcis³ej zabudowy w centrum miasta, nowoczesne biurowce powstawa³y albo na jego obrze ach, albo w wyremontowanych kamienicach. Powierzchnia biurowa oferowana jest równie w centrach handlowych np. Galerii Dominikañskiej, DTC Renomie czy Arkadach Wroc³awskich (obecnie w budowie). W ostatnim czasie Wroc³awiem interesuje siê coraz wiêcej miêdzynarodowych deweloperów. Powstaje coraz wiêcej projektów nowoczesnych biurowców, które wprowadz¹ now¹ jakoœæ w strukturê miasta, dotychczas zdominowan¹ przez ma³e historyczne budynki wielofunkcyjne. Obecnie na ró nym etapie budowy jest ³¹cznie oko³o 116. m, a w planach kolejne 157. m. Wœród najwiêkszych obiektów trzeba wymieniæ Skanska Office Building (5. m ), Ghelamco Bema Plaza (ca³kowita powierzchnia 3. m ), GTC Globis (1. m ). Równie lokalni inwestorzy planuj¹ oddanie nowych obiektów. Archicom, po sukcesie Quattro Forum, rozpocz¹³ budowê Silver Forum (13. m ) i Wroc³awskie City (1. m ), a Devco planuje wybudowanie drugiego Parku Biznesu (. m). Popyt W ostatnich latach ca³kowity wskaÿnik powierzchni niewynajêtej spad³ z oko³o 17% w 3 roku do obecnego poziomu.%. Praktycznie nie ma dostêpnej powierzchni biurowej w budynkach klasy A, a oferta wynajmu w budynkach klas B+ i B jest bardzo ograniczona. Sytuacja ta zmieni siê, gdy zostan¹ oddane do u ytkowania nowe budynki biurowe, nie wczeœniej jednak ni w 7 roku. Jednoczeœnie widaæ wzrost zainteresowania Wroc³awiem ze strony najemców. Sprzyjaj¹ca polityka inwestycyjna w³adz miasta zachêca coraz wiêcej firm miêdzynarodowych do lokowania tu swoich tzw. backoffice jak równie biur obs³uguj¹cych coraz wiêksz¹ liczbê zak³adów produkcyjnych powsta³ych we Wroc³awskiej Strefie Ekonomicznej. Wœród najwiêkszych inwestorów we Wroc³awiu znajduj¹ siê Alstom, Credit Agricole, Allied Irish Bank, Deutsche Bank, Siemens, LG, Whirlpool, Volvo. W 6 roku decyzjê o otwarciu centrum us³ug we Wroc³awiu og³osi³a firma KPIT Cummins, a ETO Magnetic zamierza stworzyæ tu centrum badawczo-rozwojowe. Stawki czynszowe Obecnie czynsze we Wroc³awiu s¹ w fazie umiarkowanego wzrostu i kszta³tuj¹ siê na poziomie 1-15 Euro/m /miesi¹c za najlepsze powierzchnie klasy A i 8-13 Euro/m /miesi¹c za biura klasy B i w kamienicach. Œrednie koszty eksploatacyjne wynosz¹ oko³o,5 Euro/m /miesi¹c. (' sq m) Wroc³aw Stock Existing and Planned Quattro Forum City Center West South North Existing UC Planned Istniej¹ca i planowana powierzchnia biurowa we Wroc³awiu Source: Jones Lang LaSalle 6 Renaissance Business Center Szewska Centrum Wratislavia Tower Skanska Office 9

10 Office Market Profile: Poland Prime Asking Rent ( /m /month) Najwy sze wywo³awcze stawki czynszowe Average Asking Rent ( /m /month) Œrednie wywo³awcze stawki czynszowe Vacancy Rate as of June 6 WskaŸnik powierzchni niewynajêtej % Prime Yield 7% - 8% Stopy kapitalizacji za najlepsze budynki Kraków Stock and Completions Source: Jones Lang LaSalle 6 (' sq m) (f) 7(f) Stock Completions Source: Ca³kowita poda powierzchni biurowej i biura oddane do u ytku w Krakowie Source: Jones Lang LaSalle 6 Kraków Business Park Kraków Supply Modern office stock in Kraków is concentrated in the following areas: 1. City Centre, most notably between the streets of Krasiñskiego-Mickiewicza-S³owackiego, Mogilskie and Grzegórzeckie roundabouts. Due to the historic character of downtown Kraków, this area is home to a number of refurbished old tenement houses offering reasonably good quality office accommodation. In addition, Centrum Biurowe Lubicz and Nowa Kamienica, class A office developments, are located in the City Centre.. The North-Western part of Kraków which notionally stretches to include the satellite borough of Zabierzów where Kraków Business Park is located, with proximity to Ofiar Katynia roundabout and Armii Krajowej Street. 3. The Southern part of the city where modern office space is centered in the Buma Square complex on Wadowicka Street.. North-Eastern, which spreads between the technological park within the Special Economic Zone on Jana Paw³a II Street and Pokoju Avenue and Lublañska Street. The total office stock for class A&B buildings in Kraków is 16, m, 83% of which have been developed speculatively and 17% for owner-occupiers. The major class A office buildings in Kraków such as Centrum Biurowe Lubicz, Centrum Biurowe Euromarket, Cracovia Business Center and Galileo total approximately 93, m. Despite the supply of modern office space being 16, m, the current market features limited availability of good quality office accommodation, particularly meeting larger space requirements, i.e. over 1, m. Only a few office blocks have some area available for lease. These are Centrum Biurowe Azbud, Cracovia Business Center, Buma Square, Biurowiec na Kieleckiej, although the situation in this respect changes dynamically. This translates directly to a low vacancy rate in Kraków, which currently stands at only 3.6%. Kraków For a potential occupier seeking a sizeable high quality office, the only alternatives are projects that are currently under construction. These are Newton (1,1 m ) under development by Globe Trade Center on Armii Krajowej Street, Nowe Miasto, Brama Bronowicka, Rondo Business Park, Colosseum and an extension to Buma Square. The office stock under construction currently totals 3, m and is predominantly in the North-Western (1, m ) and North-Eastern (1, m - Rondo Business Park) parts of Kraków. In addition, 9, m are in the planning stages and likely to enter the market by end of 8. These include the extension of Kraków Business Park, M65 Meduza, S.O.F, Górka Narodowa, Echo office block. Demand Kraków features strong demand for modern office space which is reflected in a very limited availability of office accommodation (vacancy at only 3.6%). The demand has recently been boosted by sectors such as, IT, telecommunications, automotive and by both small companies with an office in Warsaw and big multinational enterprises such as Motorola and Delphi. The demand is lately generated by Business Process Offshoring with such companies as KPMG, Capgemini, Hewitt and IBM all relocating the back offices to Kraków. Rents Asking rents in high quality office blocks in Kraków (e.g. Centrum Biurowe Lubicz, Euromarket, Cracovia Business Center and Nowa Kamienica) peak at 15-17/m /month and these buildings also have the highest headline rents. Average asking rents in modern A&B class developments are currently at 13-1/m /month. Refurbished and redeveloped historic tenement houses in the Kraków City Centre offer space for let at 11/m /month. It is not unusual for rents to be quoted in US$ and PLN. Major Office Buildings EXISTING: 1. Kraków Business Park Zabierzów. Centrum Biurowe Euromarket 3. Galileo. Buma Square Business Park 5. Centrum Biurowe Lubicz 6. Cracovia Business Center 7. Cluster of Office Blocks including Centrum Biznesu i Inowacji Copernicus within the Special Economic Zone 8. Centrum Biurowe Azbud UC / PLANNED: 1. Kraków Business Park Zabierzów ( Office Blocks). Newton (UC) 3. Edison. Nowe Miasto (UC) 5. Górka Narodowa 6. Rondo Business Park (UC) 1 1 Jasnogórska 3 3 Opolska Konopnickiej Zakopiañska Listopada 5 9 Al. B 6 ora -K omorowski 7 Powstañców Œl¹skich Wielicka A e go Kocmyrzowska Igo³omska 1 Source: Jones Lang LaSalle 6

11 Kraków Rynek powierzchni biurowych w du ych miastach Polski Kraków Poda Nowoczesna powierzchnia biurowa (klasy A i B) w Krakowie koncentruje siê w nastêpuj¹cych rejonach: 1. Centrum Miasta, w szczególnoœci pomiêdzy al. Krasiñskiego-Mickiewicza-S³owackiego, okolicami Ronda Mogilskiego i Grzegórzeckiego. Z uwagi na historyczny charakter przestrzeni œródmiejskiej w Centrum Miasta, okolica ta obfituje w odrestaurowane zabytkowe budynki oferuj¹ce wzglêdnie dobrej jakoœci biura. Wyj¹tkiem s¹ tutaj nowoczesne biurowe takie jak Centrum Biurowe Lubicz i Nowa Kamienica.. Pó³nocno-Zachodnim, który obejmuje swoim umownym zasiêgiem podkrakowsk¹ gminê Zabierzów, gdzie znajduje siê Kraków Business Park, okolice Ronda Ofiar Katynia oraz ul. Armii Krajowej. 3. Po³udniowym, w którym wiêkszoœæ powierzchni biurowej skoncentrowana jest wzd³u ul. Wadowickiej w kompleksie Buma Square.. Pó³nocno-Wschodnim, rozci¹gaj¹cym siê od parku technologicznego w ramach Specjalnej Strefy Ekonomicznej przy al. Jana Paw³a II do budynków przy al. Pokoju i Lublañskiej. Zasoby powierzchni biurowej klasy A i B w Krakowie wynosz¹ oko³o 16. m, z czego 83% stanowi¹ budynki biurowe przeznaczone na wynajem, a 17% - na w³asne potrzeby firm. Budynki biurowe o najwy szym standardzie jak na przyk³ad Centrum Biurowe Lubicz, Centrum Biurowe Euromarket, Cracovia Business Center czy Galileo oferuj¹ oko³o 93. m. Pomimo poda y nowoczesnej powierzchni biurowej klasy A i B na poziomie 16. m, na rynku zauwa alny jest obecnie niedobór odpowiedniej oferty, przede wszystkich dla najemców szukaj¹cych wiêkszych powierzchni (tj. powy ej 1. m ). Tylko nieliczne z krakowskich biurowców maj¹ aktualnie do zaoferowania powierzchniê do wynajêcia, a s¹ to Centrum Biurowe Azbud, Cracovia Business Center, Buma Square, Biurowiec na Kieleckiej, choæ sytuacja w tym wzglêdzie zmienia siê dynamicznie. Ma to prze³o enie na bardzo niski wspó³czynnik powierzchni nie wynajêtych, który obecnie wynosi w Krakowie jedynie 3,6%. Mo liwoœci wynajmu wysokiej jakoœci powierzchni biurowej, w szczególnoœci w przypadku zapotrzebowania na du y lokal, nale y szukaæ w budynkach aktualnie bêd¹cych na etapie budowy. Jednym z nich jest biurowiec Newton (1.1 m ) realizowany przez Globe Trade Center przy ul. Armii Krajowej, pozosta³e to Nowe Miasto, Brama Bronowicka, Rondo Business Park, Colosseum, rozbudowa kompleksu Buma Square. Ca³kowita powierzchnia w trakcie budowy wynosi obecnie 3. m, g³ównie w rejonach Pó³nocno-Zachodnim (1. m ) i Pó³nocno-Wschodnim (1. m) w obiekcie Rondo Business Park. Dodatkowo 9. m nowoczesnej powierzchni biurowej znajduje siê na etapie planowania i powinna zostaæ zrealizowana do koñca 8 roku. Nale y tu zaliczyæ biurowce Edison, Kraków Business Park, M65 Meduza, S.O.F, Górka Narodowa, Echo. Popyt W Krakowie obserwuje siê silny popyt na nowoczesn¹ powierzchniê biurow¹, co znajduje potwierdzenie w niewielkiej obecnie dostêpnoœci wolnych powierzchni o odpowiednio wysokim standardzie. Szczególnie aktywne w tym wzglêdzie s¹ ostatnio takie bran e jak komputerowa, telekomunikacyjna oraz motoryzacyjna. Popyt generowany jest zarówno przez mniejsze firmy, posiadaj¹ce nierzadko swoje biuro w Warszawie i otwieraj¹ce drugie biuro w Krakowie, jak i du e miêdzynarodowe koncerny takie jak Motorola czy Delphi. Dodatkowo popyt stymulowany jest równie przez miêdzynarodowe koncerny takie jak KPMG, Capgemini, Hewitt czy IBM przenosz¹ce swoje centra us³ug do Krakowa w ramach tzw. Business Process Offshoring. Stawki czynszowe Czynsze wyjœciowe w najwy szej jakoœci, g³ównych budynkach biurowych w Krakowie (np. Centrum Biurowe Lubicz i Euromarket, Cracovia Business Center oraz Nowa Kamienica) zawieraj¹ siê w przedziale Euro/m / miesi¹c i tutaj tak e osi¹gane s¹ najwy sze stawki czynszowe. Œrednie czynsze wyjœciowe w nowoczesnych budynkach klasy A i B oscyluj¹ wokó³ 13-1 Euro/m /miesi¹c. Odnowione i zmodernizowane kamienice biurowe w centrum miasta oferuj¹ powierzchniê za czynsz w œredniej wysokoœci 11 Euro/m /miesi¹c. Czynsze podawane s¹ wci¹ czêsto w dolarach amerykañskich lub z³otych polskich. Centrum Biurowe Lubicz Kraków Stock Existing and Planned (' sq m) City Center South North West North - East Existing UC Planned Istniej¹ca i planowana powierznia biurowa w Krakowie Source: Jones Lang LaSalle 6 Galileo Copernicus Centrum Biznesu i Innowacji Centrum Biurowe Newton (w budowie) Centrum Biurowe Euromarket 11

12 Bagienna Office Market Profile: Poland Prime Asking Rent ( /m /month) Najwy sze wywo³awcze stawki czynszowe Average Asking Rent ( /m /month) Œrednie wywo³awcze stawki czynszowe Vacancy Rate as of June 6 WskaŸnik powierzchni niewynajêtej Prime Yield Stopy kapitalizacji za najlepsze budynki (' sq m) Stock % 7% - 8% Source: Jones Lang LaSalle 6 Katowice Stock and Completions (f) 7(f) Completions Ca³kowita poda powierzchni biurowej i biura oddane do u ytku w Katowicach Source: Jones Lang LaSalle 6 Katowice Supply Office supply in Katowice comprises mostly of class B&C buildings i.e. refurbished tenement houses and redeveloped office blocks completed prior to 199s and previously owned by state-owned companies. Speculative modern (class A) office stock in Katowice is estimated at approximately 3,3 m, in addition to 117, m of relatively good quality office accommodation (class B, B+, speculative and owneroccupied). Until the late 199s, most of the office area in the city was provided by the characteristic Stalexport/ Wêglokoks, (so called Two Towers ) class C office block. Modern speculative office buildings started to be developed in Katowice in 1 with the completion of Chorzowska 5 and Millenium Plaza blocks of class A and B+ respectively. In 3/ the Altus (former UniCentrum) mixed-use development came on to the market and a number of buildings were redeveloped for office use, including those on Opolska. Year 5 saw only a few speculative office completions, mainly the F building in the Opolska complex and a refurbished area on Ligocka Street. A significant part of class A&B office buildings in Katowice are headquarters of companies representing the financial sector, most notably banks such as ING Bank Œl¹ski, BRE Bank, CitiBank Handlowy, PKO BP, Pekao SA, NBP amongst others. These developments are entirely or partially owner-occupied. New office accommodation in Katowice has been concentrated predominantly in the City Centre region, bordered by Rynek, and Korfantego, Chorzowska, Sokolska, RoŸdzieñskiego Streets. In addition, the area in the vicinity of the A highway transportation hubs, more specifically the streets of Górnoœl¹ska, Sowiñskiego, Francuska, Darmota and pl. Rady Europy, have attracted some fraction of office development. This is where Millenium Plaza and PKO BP are located for example and the area has the competitive advantages of good road connections and the vicinity of the Katowice City Centre. Katowice Typical of Katowice are office projects, of which construction started a couple of years ago and have been subsequently abandoned. However, we have recently observed a slight recovery on the market and recommencement of const ruction works on some of the schemes. The total office stock under construction, refurbishment or in the pipeline is estimated at 3, m. Demand 5 and 6 have witnessed a good level of demand for modern office space in Katowice. This corresponds with a general decrease in the vacancy rate to the current level of 8.3%. The stabilization followed a period of falling office rents and a growing vacancy rate in 3/. It is worth pointing out that office developments such as Chorzowska 5 and Millenium Plaza feature a low vacancy of close to %. Additionally, the characteristic Altus building has improved (55% of area now leased) and is frequently the only alternative for occupiers requiring office accommodation in Katowice. Rents The highest asking rents for class A buildings in Katowice are currently 16-18/m /month including service charges, or approx /m /month excluding service charges ( 3). Average asking rental level in class A, B+ office blocks stand at 1-13/m / month and in class B buildings at 1, and sometimes the service charge is already included in this amount. Rental negotiations are possible, however, these are subject to the lease length and area. Estimated headline rents in Katowice range from 15-17/m / month for the best quality buildings (service charge included) to 1/m /month in the remaining B+&B class properties. In office blocks of A&B+ standard, lease contracts are typically signed in, whilst the rents in B class buildings are typically quoted in PLN. Chorzowska 1 3 Al. RoŸdzieñskiego Al. Górnoœl¹ska 5 Brynowska A Pszczyñska Altus Major Office Buildings EXISTING: 1. Centrum Chorzowska. ING Bank Œl¹ski 3. Opolska Complex. Altus 5. Millenium Plaza Koœciuszki Bielska 1 Source: Jones Lang LaSalle 6

13 Katowice Rynek powierzchni biurowych w du ych miastach Polski Katowice Poda Zasoby powierzchni biurowej w Katowicach w wiêkszoœci znajduj¹ siê w obiektach klasy B i C tj. w adaptowanych kamienicach oraz remontowanych i modernizowanych budynkach biurowych wybudowanych przed 199 rokiem, nale ¹cych niegdyœ do licznych przedsiêbiorstw pañstwowych. Poda powierzchni biurowej klasy A zbudowanej na cele komercyjne szacuje siê ³¹cznie na oko³o 3.3 m, dodatkowo zasoby, które mo na uznaæ za nowoczesne (klasa B+, B) zajmuj¹ oko³o 117. m. Do koñca lat dziewiêædziesi¹tych najwiêkszym obiektem biurowym w Katowicach by³ charakterystyczny w krajobrazie miasta budynek Stalexport/Wêglokoks (tzw. dwie wie e ) klasy C. Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych przeznaczonych na wynajem powsta³ w Katowicach dopiero w 1 roku, po oddaniu do u ytku biurowców Chorzowska 5 i Millenium Plaza, o standardzie odpowiednio A i B+. Na prze³omie 3/ do³¹czy³ do nich kompleks Altus (dawne UniCentrum), dodatkowo zmodernizowano tak e w tym okresie kilka budynków min. przy ul. Opolskiej. W 5 roku na rynku pojawi³o siê niewiele nowej powierzchni przeznaczonej na wynajem, g³ównie w budynku F na ul. Opolskiej i w wyremontowanych obiektach wzd³u ul. Ligockiej. Wœród nowoczesnych powierzchni klas A i B istotny jest udzia³ budynków stanowi¹cych siedziby firm sektora finansowego, g³ównie banków (m. in. ING Bank Œl¹ski, BRE Bank, CitiBank Handlowy, PKO BP, Pekao SA, NBP). Budynki te s¹ w ca³oœci lub czêœci u ytkowane przez ich w³aœcicieli. Nowe budynki biurowe w Katowicach takie jak Altus czy Chorzowska 5 powstaj¹ w strefie œcis³ego centrum, wyznaczonego przez katowicki Rynek i ulice Korfantego, Chorzowsk¹, Sokolsk¹ i RoŸdzieñskiego. Nowoczesn¹ zabudowê zrealizowano równie w rejonie wêz³ów autostrady A - rejon ulic Górnoœl¹skiej, Sowiñskiego, Francuskiej, Darmota, pl. Rady Europy. Powsta³y w tym obszarze takie projekty jak Millenium Plaza, budynek PKO BP, a lokalizacjê tê charakteryzuje bardzo dobra komunikacja z g³ównymi drogami oraz s¹siedztwo centrum miasta. Aktualnie na etapie budowy znajduje siê 13. m powierzchni biurowej, natomiast w planach kolejne. m, relatywnie niedu o porównuj¹c z innymi rynkami pozawarszawskimi. Popyt W 5 i 6 roku obserwujemy doœæ znaczny popyt na powierzchniê biurow¹ w Katowicach, co znajduje potwierdzenie w istotnym spadku wskaÿnika powierzchni niewynajêtej do aktualnego poziomu oko³o 8,3%. Stabilizacja ta nast¹pi³a po zauwa alnym w latach -3/ spadku czynszów i wzroœcie zasobów niewynajêtych. Warto podkreœliæ, i wskaÿnik powierzchni niewynajêtej w budynkach Chorzowska 5 i Millenium Plaza jest bliski %, zmala³a równie wolna powierzchnia w budynku Altus, który wynajêty jest w 55%. Dla potencjalnego najemcy szukaj¹cego wiêkszej powierzchni klas A i B, obiekt Altus stanowi aktualnie jedyn¹ alternatywê. Stawki czynszowe Najwy sze czynsze wyjœciowe w budynkach biurowych klasy A w Katowicach wynosz¹ Euro/m / miesi¹c, w³¹czywszy w to op³aty eksploatacyjne. Po odjêciu kosztów eksploatacyjnych w wysokoœci œrednio 3 Euro, stawki te kszta³tuj¹ siê na poziomie Euro/m /miesi¹c. Œrednie wywo³awcze stawki czynszowe w obiektach klasy A, B+ s¹ aktualnie na poziomie 1-13 Euro/m /miesi¹c a w budynkach klasy B na poziomie 1 Euro i w niektórych przypadkach, najemca nie ponosi ju dodatkowych kosztów eksploatacyjnych. Mo liwoœci negocjacji stawek zale ¹ od wielkoœci powierzchni i d³ugoœci okresu najmu. Orientacyjne czynsze transakcyjne w katowickich biurowcach wahaj¹ siê miêdzy Euro/m /miesi¹c w najlepszych budynkach (w tym op³aty) i 1 Euro w pozosta³ych obiektach biurowych klasy B, B+. W budynkach klasy A i B+ przewa aj¹c¹ waluta stawek najmu jest Euro, natomiast w obiektach klasy B stawki czynszowe przewa nie wyra ane s¹ w z³otówkach. Holdimex Bank BPH ING Bank Œl¹ski Modern Office Stock by Type 3% 57% % A B B+ Powierzchnia biurowa w Katowicach wg standardu Millenium Plaza Chorzowska 5 Source: Jones Lang LaSalle 6 13

14 Office Market Profile: Poland Prime Asking Rent ( /m /month) Najwy sze wywo³awcze stawki czynszowe Average Asking Rent ( /m /month) Œrednie wywo³awcze stawki czynszowe Vacancy Rate as of June 6 WskaŸnik powierzchni niewynajêtej Prime Yield Stopy kapitalizacji za najlepsze budynki (' sq m) Poznañ Stock and Completions (f) 7(f) Stock % 7% - 8% Source: Jones Lang LaSalle 6 Completions Ca³kowita poda powierzchni biurowej i biura oddane do u ytku w Poznaniu Source: Jones Lang LaSalle 6 Poznañ Supply Modern office stock in Poznañ is estimated at 13, m, the majority of which is located in speculative office developments. Class A&B office buildings are principally situated in the Poznañ City Centre, most notably along Roosvelta-G³ogowska, Towarowa Streets and Andersa Square. The key reason behind such positioning of modern office blocks is the proximity to the main railway station in Poznañ and Poznañ International Fairs. Major buildings located in downtown Poznañ include Delta, Centrum Biurowe Globis, Poznañskie Centrum Finansowe and mixeduse office and retail projects such as Kupiec Poznañski and Centrum Handlu, Sztuki i Biznesu Stary Browar. In addition, good road connections with the international awica airport bring new occupiers to some of the non-central locations e.g. PGK Centrum in the western part of Poznañ. /5 saw a gradual absorption of modern office space completed in and before 3, whilst no new schemes entered the market over the last two years. By contrast, in 3, four modern office buildings were developed delivering approximately 37, m of office space to the market. Due to the good level of supply, a number of developers withdrew from their proposals, after 3 and others would not proceed with construction without a pre-let for at least 3% of the area. Currently, two office projects in Poznañ are under construction and due for completion in 7. These are Andersia Tower (8,6 m ) and Ataner Business Center (9, m ). In addition, some 9, m of modern office space is in a planning stage, including a business park with an area of, m to the east of the City Centre. Poznañ Demand Demand for modern office space in Poznañ is strong, which is demonstrated by decreasing vacancy. The vacancy rate fell from around % in 3 to the current level of 8.9%, whereby, it does not exceed % in the leading office buildings in the city e.g. Delta and Poznañ Financial Center. Demand is mostly generated by IT and professional services companies e.g. Deloitte, who have recently formed regional offices across Poland. Local companies also tend to lease in modern A&B class buildings, thus enhancing the working environment and raising their image. It is evident that an increasing number of companies extend their leased area which proves the current favorable market conditions in the city. Poznañ features a number of benefits which were crucial for attracting call centers of companies such as GlaxoSmithKline. These include: significant number of universities, students and high schools specialising in finance and banking. Rents Top asking rents for high quality office accommodation in Poznañ are currently between 1/m /month in Andersia Tower and Poznañ Financial Centre, to 16/m /month in Centrum Handlu, Sztuki i Biznesu Stary Browar. Average asking rents in class A&B buildings stand at 1-13/m /month. With minor exceptions, rates are quoted in. Service charges depend upon the quality of the building and average at /m /month. Gdyñska Obornicka Lechicka Ba³tycka Lutycka 7 Warszawska Major Office Buildings EXISTING: 1. PGK Centrum I & II. Poznañskie Centrum Biznesu 3. Centrum Biurowe Globis. Delta 5. Poznañskie Centrum Finansowe 6. Kupiec Poznañski 7. Winogardy Business Center UC / PLANNED: 1. Ataner Business Center (UC). Andersia Tower 3. Business Park PGK Centrum I&II D¹browskiego 1 Bukowska G³ogowska Hetm a ñs ka Dolna Wilda 3 E3//A Boles³awa Krzywoustego 1 Source: Jones Lang LaSalle 6

15 Poznañ Rynek powierzchni biurowych w du ych miastach Polski Poznañ Poda Zasoby nowoczesnej powierzchni biurowej w Poznaniu szacuje siê na 13. m, z czego wiêkszoœæ stanowi¹ budynki biurowe przeznaczone na wynajem. Geograficznie poda powierzchni biurowej klasy A i B skoncentrowana jest w centrum miasta, w szczególnoœci w ci¹gu ulic Roosvelta, G³ogowskiej oraz Towarowej i pl. Andersa. Takie umiejscowienie budynków biurowych wi¹ e siê z s¹siedztwem Miêdzynarodowych Targów Poznañskich i G³ównego Dworca Kolejowego. W³aœnie w centrum Poznania zlokalizowane s¹ takie biurowce jak Delta, Centrum Biurowe Globis i Poznañskie Centrum Finansowe oraz nieruchomoœci ³¹cz¹ce w sobie funkcje handlowe i biurowe takie jak Kupiec Poznañski i Centrum Handlu, Sztuki i Biznesu Stary Browar. Ponadto dobra komunikacja z miêdzynarodowym lotniskiem awica sprawia, i lokalizacje pozacentralne przyci¹gaj¹ nowych najemców np. PGK Centrum na ul. Marceliñskiej. W latach -5 nie oddano do u ytku adnego znacz¹cego budynku biurowego w Poznaniu, nastêpowa³a natomiast stopniowa absorpcja poda y powierzchni biurowej z 3 roku. Wtedy bowiem zakoñczono budowê czterech budynków o ³¹cznej powierzchni biurowej blisko 37. m. Z powodu nadpoda y nowoczesnej powierzchni biurowej po 3 roku, kilku deweloperów zrezygnowa³o z realizacji inwestycji biurowych w mieœcie, inni decyzjê o rozpoczêciu budowy uzale nili od wczeœniejszego wynajêcia minimum 3% planowanej powierzchni. Aktualnie trwa budowa dwóch wa nych projektów biurowych w Poznaniu, a s¹ to Andersia Tower (8.6 m ) oraz Ataner Business Center (9. m ), których ukoñczenie planowane jest na 7 rok. Ponadto 9. m znajduje siê na etapie planowania, w tym park biznesu (. m ) na wschód od Centrum. Popyt Zapotrzebowanie na nowoczesn¹ powierzchniê biurow¹ w Poznaniu oceniæ mo na jako du e, czego dowodem jest wci¹ malej¹cy wskaÿnik powierzchni niewynajêtych. Zmniejszy³ siê on z oko³o % w 3 roku do aktualnego poziomu 8.9%, przy czym w wiod¹cych poznañskich budynkach klasy A, jak na przyk³ad Delta czy Poznañskie Centrum Finansowe, nie przekracza on %. Szczególnie aktywne s¹ obecnie na rynku firmy z bran y komputerowej oraz du e firmy doradcze i audytorskie np. Deloitte czy Ernst & Young Polska, które otwieraj¹ biura regionalne. Zapotrzebowanie na powierzchniê biurow¹ klasy A i B zg³aszaj¹ równie firmy lokalne, chc¹ce w ten sposób podnieœæ standard pracy i podwy szyæ presti. Obserwuje siê obecnie tendencjê do powiêkszania wynajmowanej powierzchni, co œwiadczy o ogólnie poprawiaj¹cej siê koniunkturze na rynku nieruchomoœci w Poznaniu. Miasto to posiada wiele atutów, które zdecydowa³y o ulokowaniu w nim funkcji "call center" takich firm jak GlaxoSmithKline. Stawki czynszowe Czynsze za powierzchniê biurow¹ w nowoczesnych budynkach w Poznaniu s¹ stabilne. Najwy sze czynsze wyjœciowe wahaj¹ siê w przedziale od 1 Euro/m /miesi¹c w Andersia Tower i Poznañskim Centrum Finansowym do 16 Euro/m /miesi¹c w Centrum Handlu Sztuki i Biznesu Stary Browar, a œrednie wywo³awcze stawki czynszowe w budynkach biurowych klasy A i B s¹ na poziomie 1-13 Euro/m /miesi¹c. Z nielicznymi wyj¹tkami czynsze ustalane s¹ w Euro. Op³aty eksploatacyjne uzale nione s¹ od jakoœci budynku i wynosz¹ œrednio Euro/m /miesi¹c. Z uwagi na spore zapotrzebowanie na nowoczesn¹ powierzchnie biurow¹, efektywne czynsze w Poznaniu - podobnie jak w Krakowie i Wroc³awiu - nie s¹ znacz¹co ni sze ni czynsze ofertowe. Centrum Biurowe Globis Office Stock Existing and Planned (' sq m) City Center Non-Central Existing UC Planned Istniej¹ca i planowana powierzchnia biurowa w Poznaniu Source: Jones Lang LaSalle 6 Poznañskie Centrum Finansowe i Andersia Tower (w budowie) Poznañskie Centrum Biznesu Winogrady Business Center Delta 15

16 Office Market Profile: Poland Prime Asking Rent ( /m /month) Najwy sze wywo³awcze stawki czynszowe Average Asking Rent ( /m /month) Œrednie wywo³awcze stawki czynszowe Vacancy Rate as of June 6 WskaŸnik powierzchni niewynajêtej Prime Yield Stopy kapitalizacji za najlepsze budynki (' sq m) % 7% - 8% ódÿ Stock and Completions (f) 7(f) Stock Completions Ca³kowita poda powierzchni biurowej i biura oddane do u ytku w odzi Source: Jones Lang LaSalle 6 ódÿ Supply Some 88, m can be considered as modern office stock in ódÿ, however, only 6, m (3%) of that are class A office buildings developed speculatively and for owners-occupiers. The key office blocks in ódÿ are: Orion, ódzkie Centrum Biznesu, new Europejskie Centrum Us³ug Philips and Lumiere Center. Class B/C office blocks still make up a considerable portion of the total modern office stock in ódÿ. Typical of ódÿ are tenement houses from the 195s and 196s, refurbished or redeveloped to offer reasonably good quality office accommodation. This is particularly the case in the City Centre of ódÿ and most notably Piotrkowska Street. Amongst the renovated buildings are CitiBank Handlowy SA and Centrum Biurowo-Apartamentowe Secesja 89 on Piotrkowska Street and an office block on Koœciuszki Street, which houses ING Bank Œl¹ski. In addition, an increasing number of post-industrial plants and sites are redeveloped for offices. Good examples of which are Centrum Biurowo-Konferencyjne, currently under redevelopment on Kopciñskiego Street, Centrum Biurowe Targowa and to lesser extent, Centrum Biznesowe Faktoria and Lumiere Center. Office developers still have a cautious approach, with a 6% pre-let prerequisite for commencement of construction works on a speculative office building. Currently five office projects totalling 18,7 m are under construction or redevelopment/refurbishment and a further 7,5 m in the planning stages. Modern office area is normally developed in the City Centre and on the fringe of the City Centre of ódÿ. A region particularly attractive in respect of office ódÿ development is the area along Pi³sudskiego, Piotrkowska and perhaps Sienkiewicza Streets where a number of speculative projects are situated including Orion and ódzkie Centrum Biznesu. Demand ódÿ currently features a good level of demand for office space. Key factors underlying this situation are the central location of ódÿ in the heart of Poland, good transportation links with other regions in Poland, high unemployment and a wide university base, resulting in potentially educated workforce. A number of multinational companies have already taken advantage of these and have relocated some of the financial and administration divisions to ódÿ, known as Business Process Offshoring (BPO). These are Philips, General Electric Controls, Hewlett Packard, Accenture. The city has recently grown in to a substantial hub of IT and accounting companies. The relatively good office demand is reflected in the low vacancy rate in the city which averages at 6.5%. The vacancy includes approximately, m after Philips and might be lower otherwise. The majority of buildings in ódÿ have a vacancy rate of close to %. Rents Asking rental levels vary depending upon the location and the quality of finishing of an office block and are currently /m /month for an A-class building and 9/m /month for other downtown locations. B&C class buildings are currently leased at 6/m /month. Similarly to other Polish cities, service charges are currently at 3-/m /month. Aleksandrowska W³ókniarzy Inflancka Strykow ska Brzeziñska Al. Selected Office Buildings EXISTING: 1. Orion. ódzkie Centrum Biznesu 3. Europejskie Centrum Us³ug Philips. Centrum Biznesowe Faktoria 5. Lumiere Center 6. CitiBank Handlowy 7. TUiR Warta S.A. 8. ING Bank Œl¹ski 9. Orange Plaza Orion Konstantynowska Al. W³ókniarzy Pabianicka Piotrkowska I. Al. Pi³sudskiego Paderewskiego Rzgowska R ydza-œmig³ego Rokiciñska 16 UC / PLANNED: 1. Red Tower (under redevelopment). Centrum Targowa 35 (UC) 3. Centrum Biurowo-Konferencyjne (UC). Oktagon (UC) Source: Jones Lang LaSalle 6

17 ódÿ Rynek powierzchni biurowych w du ych miastach Polski ódÿ Poda Zasoby powierzchni biurowej, któr¹ mo na okreœliæ jako nowoczesn¹ wynosz¹ obecnie w odzi 88. m, jednak budynki biurowe klasy A (na wynajem i w³asne potrzeby w³aœcicieli) zajmuj¹ tyko 6. m (3%) z ca³kowitej poda y przestrzeni biurowej w mieœcie. Wœród znacz¹cych ³ódzkich biurowców nale y wymieniæ Orion, ódzkie Centrum Biznesu, nowe Europejskie Centrum Us³ug Philips oraz dodatkowo Lumiere Center. Nadal spory udzia³ w zasobach biurowych miasta maj¹ budynki klasy B/C, najczêœciej ca³kowicie zape³nione najemcami. Typowym krajobrazem w odzi staj¹ siê odremontowane do ró nego standardu kamienice, usytuowane w g³ównej mierze w centrum miasta, zw³aszcza przy ul. Piotrkowskiej. Imponuj¹co wygl¹da np. siedziba CitiBank Handlowy SA, Centrum Biurowo - Apartamentowe Secesja 89, czy te budynek przy Koœciuszki 1, w którym mieœci siê ING Bank Œl¹ski. Ponadto, coraz czêœciej obserwuje siê realizacjê projektów polegaj¹cych na rewitalizacji dawnych pofabrycznych terenów przemys³owych. Przyk³adem tego mo e byæ modernizowane aktualnie Centrum Biurowo-Konferencyjne przy Kopciñskiego, Centrum Biurowe Targowa oraz poniek¹d Centrum Biznesowe Faktoria i Lumiere Center. Deweloperzy budynków biurowych wci¹ przejawiaj¹ ostro noœæ i uzale niaj¹ pocz¹tek budowy od wczeœniejszego znalezienia najemców na oko³o 6% powierzchni inwestycji. Obecnie w trakcie budowy lub przebudowy znajduje siê piêæ budynków z oko³o 18.7 m, a kolejne 7.5 m jest na etapie planistycznym. Nowoczesne powierzchnie biurowe powstaj¹ zazwyczaj w centrum odzi i na jego obrze ach. Szczególnie atrakcyjna biznesowo staje siê lokalizacja wzd³u al. Pi³sudskiego, ul. Piotrkowskiej i w dalszej kolejnoœci Sienkiewicza, gdzie umiejscowiono takie obiekty na wynajem jak m. in. Orion i ódzkie Centrum Biznesu. Popyt Popyt na powierzchniê biurow¹ w odzi nale y oceniæ jako znaczny. Zwi¹zane jest to z centraln¹ lokalizacj¹ miasta, dobrym skomunikowaniem z reszt¹ Polski, wysokim poziomem bezrobocia oraz du ymi zasobami potencjalnie wykwalifikowanej si³y roboczej zwi¹zanymi z szerok¹ baz¹ uniwersyteck¹. Doceni³o to ostatnio kilka miêdzynarodowych koncernów, które otworzy³y w odzi swoje centra us³ug w ramach Business Process Offshoring (BPO). Mowa tu o firmach Philips, General Electric Controls, Hewlett Packard i Accenture. ódÿ staje siê stopniowo centrum finansowo-ksiêgowym Polski. Spory popyt na powierzchniê biurow¹ znajduje odzwierciedlenie w niskim wskaÿniku powierzchni niewynajêtej, który wynosi dla miasta œrednio 6,5%. WskaŸnik ten zawy ony jest obecnie przez zwolnion¹ powierzchniê po Philips, który w br. ulokowa³ swoje centrum us³ug przy al. Pi³sudskiego. W wiêkszoœci innych budynków biurowych, wskaÿnik powierzchni niewynajêtej oscyluje wokó³ zera. Stawki czynszowe Ofertowe stawki czynszowe w odzi wahaj¹ siê w zale noœci od lokalizacji i standardu powierzchni biurowej miêdzy 13-13,5 Euro/m /miesi¹c w najwy szej klasy biurowcach a oko³o 9 Euro/m/ miesi¹c w pozosta³ych œródmiejskich lokalizacjach. Gorszej klasy obiekty (B/C) oferuj¹ powierzchniê za oko³o 6 Euro/m /miesi¹c. Op³aty eksploatacyjne wynosz¹, podobnie jak w innych g³ównych miastach Polski, oko³o 3- Euro/m /miesi¹c. Europejskie Centrum Us³ug Philips Lumiere Center ódzkie Centrum Biznesu Modern Office Supply by Type 1% 16% 3% % A B B+ B/C Citibank Handlowy Pekao S.A. Powierzchnia biurowa w odzi wg standardu Source: Jones Lang LaSalle 6 17

18 Poland Saski Crescent Ul. Królewska Warsaw Tel.: (8) Fax: (8) Jones Lang LaSalle Capital Markets CEE & Russia Saski Crescent Ul. Królewska Warsaw Tel.: (8) Fax: (8) Czech Republic Myslbek Building Na Prikope Prague 1 Tel.: () 3 89 Fax: () Hungary Alkotas Point Alkotas Utca Budapest Tel.: (36) 1 89 Fax: (36) Russia Kosmodamianskaya Nab. 5/ Moscow Tel.: (7) Fax: (7) Copyright Jones Lang LaSalle 6 All rights reserved. No part of the publications may be reproduced or used in any form or by any means, whether graphically, electronically, mechanically or otherwise however including without limitation photocopying and recording on magnetic tape or other media, or included in any information store, retrieval system, and or database of any kind, or transmitted in any from without the prior written permission of Jones Lang LaSalle. This report is based upon material in our possession or supplied to us, which we believe to be reliable. Whilst every effort has been made to ensure its accuracy and completeness, we cannot offer any warranty that factual errors may not have occurred. We would like to be told of any such errors so that these can be put right. Jones Lang LaSalle takes no responsibility for any direct or indirect damage or loss suffered by reason of the incorrectness of this report.