EKSPERTYZA KONSERWATORSKA DOKUMENTACJA BADAŃ KONSERWATORSKICH I PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH

Transkrypt

1 EKSPERTYZA KONSERWATORSKA DOKUMENTACJA BADAŃ KONSERWATORSKICH I PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH dotyczące Lokalu mieszkalnego nr 11 w zabytkowej kamienicy przy ul. Żeromskiego 5 w Olsztynie WYKONAWCA: PRACOWNIA ARTHER SYLWIA HLIWIADCZYN Autorzy dokumentacji konserwatorskiej: Mirosław Cholewka, Sylwia Hliwiadczyn, Mariusz Grunwald MORĄG, czerwiec 2017 D O K U M E N T A C J A C H R O N I O N A P R A W E M A U T O R S K I M

2 SPIS TREŚCI DOKUMENTACJI 1.0. KARTA IDENTYFIKACJI ZABYTKU I DOKUMENTACJI 2.0. HISTORIA OBIEKTU 3.0. OPIS FORMALNY I STAN ZACHOWANIA 4.0. METODYKA BADAŃ 5.0. WYNIKI BADAŃ 6.0. PODSUMOWANIE BADAŃ 7.0. WYTYCZNE KONSERWATORSKIE 8.0. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA - STAN ZACHOWANIA DOKUMENTACJA RYSUNKOWA - ELEMENTY DO ZACHOWANIA 2

3 1.0. KARTA IDENTYFIKACJI ZABYTKU I DOKUMENTACJI NR REJESTRU ZABYTKÓW: A-1947, na wniosek z dnia: 19 stycznia 1989 r PODSTAWA OPRACOWANIA 1. Zalecenia konserwatorskie WUOZ 2. Umowa pomiędzy Zakładem Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, a firmą Constructo Michał Kowalski IDENTYFIKACJA OBIEKTU RODZAJ : mieszkanie na parterze kamienicy wraz ze stolarką okienną i drzwiową. DATOWANIE OBIEKTU: / r. WŁAŚCICIEL: Gmina Olsztyn z upoważnienia Zakładu Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, Olsztyn MATERIAŁ I TECHNIKA: Ściany z cegły ceramicznej czerwonej i białej sylikatowej, tynkowane, sufity tynkowane malowane, podłogi oraz stolarka okienna i drzwiowa z drewna sosnowego, malowana DANE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA ZLECENIODAWCA: Zakład Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, Olsztyn AUTOR DOKUMENTACJI: Mirosław Cholewka, Sylwia Hliwiadczyn, Mariusz Grunwald DATA I MIEJSCE WYKONANIA: czerwiec 2017, Morąg MIEJSCE PRZECHOWYWANIA: 1. EGZ.: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Olsztynie, ul. Podwale 1, Olsztyn 2. EGZ.: Zakład Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, Olsztyn 3. EGZ.: Pracownia Arther Sylwia Hliwiadczyn ul. Wenecka 1, Morągu 1.4. ZAKRES OPRACOWANIA Zakres opracowania dotyczy wykonania ekspertyzy konserwatorskiej mieszkania wraz ze stolarkami otworowymi lokalu nr 11 znajdującego się w zabytkowej kamienicy przy ul. Żeromskiego 5 w Olsztynie. Ekspertyza określa czy znajdujące się w lokalu elementy pochodzą z I fazy budowy i jaki jest ich stan zachowania. Badania konserwatorskie mają na celu ustalenie pierwotnej kolorystyki. Badania i ekspertyza dotyczy: - stolarka drzwiowa w lokalu - 2 sztuki, - ściany i sufity 4 pomieszczeń. 3

4 2.0. HISTORIA OBIEKTU Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z Henryk von Luter założył w zakolu rzeki Łyny strażnicę, nadając jej nazwę Allenstein, zwaną później także Holstin, Olstyn. Prawa miejskie osadzie nadała 31 października 1353 Kapituła Warmińska. Zasadźcą i pierwszym burmistrzem miasta był Jan z Łajs. Jeszcze przed lokacją miasta w 1347 w miejscu strażnicy drewniano-ziemnej rozpoczęto budowę zamku, którą ukończono w 1353, później wielokrotnie przebudowywany. W drugiej połowie XIV wieku (lata ) wzniesiono kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła. Do dziś przetrwała wytyczona wtedy sieć ulic i część imponujących fortyfikacji, a wiele istniejących dziś na obszarze Starego Miasta domów wspiera się o średniowieczne fundamenty. Liczne wojny XV wieku wielokrotnie niszczyły miasto. W 1414 Olsztyn został zniszczony przez wojska króla Władysława Jagiełły. W 1440 miasto przystąpiło do Związku Pruskiego. Na mocy II pokoju toruńskiego, Olsztyn wraz z całą Warmią przeszedł pod zwierzchnictwo Polski. Wojna w latach , spustoszyła południową Warmię. Ówczesnym administratorem dóbr kapituły warmińskiej był kanonik fromborski Mikołaj Kopernik. Nastąpił rozwój miasta korzystnie położonego na ruchliwym szlaku Królewiec Warszawa. Mieszkańcy utrzymywali się z handlu i rzemiosła, pośrednicząc w wymianie handlowej między Polską a portami Bałtyku. Rozwój został powstrzymany przez wojny północne w XVII i XVIII wieku, a wielka zaraza lat wyludniła miasteczko niemal całkowicie. W czasie wojen napoleońskich miasto zostało splądrowane. 3 Lutego 1807 w Olsztynie zatrzymał się cesarz Napoleon Bonaparte. Po wojnach napoleońskich w Prusach utworzono samorząd terytorialny, a w 1818 roku powstał powiat olsztyński. Po 1818 zabudowa miejska wyszła poza mury Starego Miasta. Druga połowa XIX wieku to dynamiczny rozwój miasta. W latach przeprowadzono przez Olsztyn magistralę kolejową, łączącą Toruń z Królewcem. Liczba mieszkańców w tym okresie wzrosła z 4 tys. w 1846, do 6 tys. w 1875 i 25 tys. w Olsztyn zaczął się rozwijać się w kierunku powstałego dworca kolejowego, położonego wówczas na obrzeżach miasta. Pod koniec XIX wieku następuje rozkwit niewielkiego miasta. Utworzenie w 1905 r. rejencji olsztyńskiej podniosło prestiż miasta i spowodowało jego jeszcze prężniejszy rozwój. Wznoszone są nowe gmachy publiczne, między innymi nowy ratusz, gmach rejencji czy neogotyckie kościoły Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Józefa. Powstają liczne kamienice czynszowe i nowoczesne dzielnice mieszkaniowe. W 1890 powstaje gazownia, a w 1892 sieć telefoniczna, nieco później nowoczesny wodociąg i kanalizacja, a w 1907 elektryczność. Od 1884r w mieście stacjonuje garnizon wojskowy. W 1905 roku Olsztyn posiadał 25 tysięcy mieszkańców. 4

5 W 1939 mieszkało tu ponad 50 tys. osób. 22 Stycznia 1945 Olsztyn zajęła Armia Czerwona, po kilku dniach stacjonowania żołnierze radzieccy podpalili miasto zniszczeniu uległo ok. 40% zabudowy. W 1946 miasto liczyło 23 tys. mieszkańców, a w tys. Jeszcze w końcu XIX wieku w Olsztynie pojawiły się ogromne problemy mieszkaniowe. Tysiące przybyłych ludzi poszukujących pracy w kolejnictwie, wojsku i administracji prężnie rozwijającego się miasta poszukiwała stałego lokum dla siebie i swoich rodzin. Nastąpił ogromny rozkwit budownictwa czynszowego, nie zaspokajał on jednak ówczesnych potrzeb. Ogromna ilość powstałych wówczas kamienic przeznaczona była dla osiedleńców o zasobnych portfelach. Duże, nowoczesne i bogato wyposażone mieszkania zamieszkiwało czasem kilka osób, podczas gdy sutereny i poddasza były gęsto zaludnione. W późniejszych latach budownictwo czynszowe tylko częściowo zaspokajało potrzeby mieszkaniowe, jednak było zbyt drogie dla biedniejszych osiedleńców. Problem ten miała rozwiązać powstała w 1902 r. spółdzielnia mieszkaniowa Allensteiner Wohnungebaugenossenschaft, która zbudowała kilka budynków dla mniej zasobnych mieszkańców. Ulica Żeromskiego (dawniej Zimmerstrasse) została wytyczona już końcu XIX wieku w okresie wzmożonego ruchu budowlanego. Ulica widoczna jest na planie Luckhardta z 1892 roku, pozbawiona jednak jeszcze zabudowy. Widzimy tu jedynie pojedyncze budynki gospodarcze.- Fot.1. Kamienica została wybudowana w latach W latach od istniejącej kamienicy dobudowano od szczytu budynku dwuosiową przybudówkę z osobną klatką schodową. - Fot.2. W 1922 roku spis mieszkańców miasta wymienia 17 rodzin jako mieszkańców badanej kamienicy- w większości są to pracownicy kolei. Właścicielką kamienicy jest Marie Grunwald, Mieszka tu wówczas także nauczyciel w stanie spoczynku Anton Remky oraz pracownik poczty Anton Rafalski oraz sekretarz magistratu Ludwig Moelke i sprzedawczyni mleka Rosa Nieswandt. Fot. 1. Olsztyn. Fragment planu miasta autorstwa Roberta Luckhardta z 1892 r. Widoczna wytyczona ul. Żeromskiego (dawniej Zimmerstrasse - Rzeźnicka) pozbawiona zabudowy. 5

6 Fot. 2. Olsztyn. Fragment planu miasta z 1913 r. autorstwa Hugona Bonka. Widoczna kamienica nr 5 datowana lata z przybudowanym szczytem w latach Fot. 3. Olsztyn. Pocztówki z pocz. XX wieku. Zimmerstrasse (ul. Rzeźnicka). Zaznaczono lokalizację kamienicy. 6

7 Fot.4. Olsztyn. Pocztówki z pocz. XX wieku. Zimmerstrasse (ul. Rzeźnicka). Zaznaczono lokalizację kamienicy. Bibliografia. Adressbuch fuer die Regierungshaupstadt Und den Kreis Allenstein, Ausgabe 1899, Allenstein Adressbuch fuer die Regierungshaupstadt Und den Kreis Allenstein, Ausgabe 1927, Allenstein 1927 Bętkowski R., Olsztyn jakiego nie znacie, Olsztyn Rzempołuch A., Architektura i urbanistyka Olsztyna , Olsztyn Sikorski J, Olsztyn - założenie i rozwój przestrzenny miasta. Wakar A. Olsztyn , Olsztyn

8 3.0. OPIS FORMALNY OBIEKTU I STAN ZACHOWANIA osie. Mieszkanie na poddaszu kamienicy. Od strony elewacji frontowej, zajmujące jej cztery MIESZKANIE GŁÓWNE ZAŁOŻENIE Mieszkanie obejmuje 4 pomieszczenia. Z niewielkiego przedpokoju, wydzielonego drewnianym przepierzeniem z większego pomieszczenia, dostępna kuchnia z WC doświetlona jednym oknem oraz Pokój I z jednym oknem, z niego Pokój II o największej powierzchni doświetlony dwoma stolarkami okiennymi. MATERIAŁ I TECHNIKA Ściany - obwodowe murowane z cegły ceramicznej na zaprawie wapienno - piaskowej, tynkowane tynkiem wapienno - piaskowym, kilkukrotnie malowane farbami akrylowymi. Sufity - tynk wapienno - piaskowy na trzcinowym ruszcie, wielokrotnie malowany Podłogi - podłoga deskowa, obramiona profilowanymi listwami, częściowo zachowanymi, całość malowana kilkukrotnie farbą olejną. STAN ZACHOWANIA POMIESZCZEŃ MIESZKANIA Mieszkanie zachowane w stanie ogólnym dobrym. Widoczne w kilku miejscach zażółcenia sufitów i zburchlenia warstw malarskich, które są spowodowane wodą pochodzącą prawdopodobnie z nieszczelności dachu. W dolnej partii tuż nad podłogą zwłaszcza w Pokoju II miejscowo pojawiają się na ścianie od strony elewacji frontowej, wykwity pleśni. Oryginalne historyczne tynki zachowały się całym lokalu. Podłogi drewniane w dobrym stanie zachowania. Stolarki okienne historyczne nie zachowały się, zastąpione stolarkami współczesnymi, drewnianymi. 8

9 HISTORYCZNA STOLARKA OTWOROWA TYP LOKALIZACJA, ROZWIĄZANIE FUNKCJONALNE D1/1, D1/2 D1/1- Drzwi z Pokoju i do Pokoju II D1/2- drzwi z przedpokoju do Pokoju I MATERIAŁ, TECHNIKA, KONSTRUKCJA Drzwi w konstrukcji ramowo-płycinowej, wykonane z drewna sosnowego, malowane. Ramiaki mocowane na czop przelotowy, zakołkowane. Ościeżnica obramiona profilowanymi listwami maskującymi. Założenia ogólne Drzwi jednoskrzydłowe z podziałem na 3 strefy. Środkową strefę stanowią 2 najwyższe płyciny w układzie pionowym. Strefę górną i dolną stanowią płyciny w formie leżącego prostokąta. Okucia Skrzydła zawieszone są na 2 parach zawiasów czopowych. System zamykania Skrzydło zamykane zamkiem zapadkowym, wpuszczanym w ramiak, obsługiwanym klamkami jednoramiennymi. DEKORACJA Listwy maskujące profilowane. Wewnętrzne krawędzie ramiaków fazowane, wystające lustra płycin. Bardzo dekoracyjne szyldy z klamkami wywiniętymi w wolutę - odlew. CECHY STYLOWE - układ płycin, - wystające lustra, - forma szyldów i klamek Stolarka otworowa nosząca cechy drzwi klasycyzujących. STAN ZACHOWANIA OŚCIEŻNICA PŁYCINY RAMIAKI LISTWY MASKUJĄCE ZAWIASY SZYLDY KLAMKI ELEMENTY PIERWOTNE TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK ELEMENTY WTÓRNE PRZEPROWADZONE PRACE Wielokrotne przemalowanie stolarki. ZNISZCZENIA I ICH PRZYCZYNY Niewielkie ubytki mechaniczne spowodowane codziennym użytkowaniem, mocno skorodowane elementy metalowe, rdza powoduje odspajanie się nawarstwień malarskich. Duża ilość przemalować spłaszcza fazowania ramiaków. BRAKI - PODSUMOWANIE STOLARKA JEST W DOBRYM STANIE I KWALIFIKUJE SIĘ DO KONSERWACJI. 9

10 4.0. METODYKA BADAŃ Na ścianach pomieszczeń oraz na sufitach, podłodze i listwach przypodłogowych i elementach stolarki drzwiowej wykonano odkrywki sondażowe mające na celu ukazanie poszczególnych warstw aż do warstwy pierwotnej. Do każdej odkrywki wykonano dokumentację opisową i fotograficzną. Odkrywki ponumerowano, udokumentowano również miejsca, gdzie zostały wykonane. Wyniki analiz przedstawiono w formie graficznej za pomocą tabel, opisowej jak i fotograficznej. Na zdjęciach widoków stolarek, zaznaczono miejsca wykonania odkrywek. Na rzucie poziomym oznaczono miejsca wykonania odkrywek na ścianach i sufitach. W DOKUMENTACJI FOTOGRAFICZNEJ zamieszczono zdjęcia stanu zachowania lokalu. W DOKUMENTACJI RYSUNKOWEJ zaznaczono historyczne elementy lokalu do zachowania. 10

11 5.0. WYNIKI BADAŃ NA RZUCIE OZNACZONO MIEJSCA WYKONANIA ODKRYWEK NA ŚCIANACH I SUFITACH MIESZKANIA.

12 Kuchnia- ściana prosta. Odkrywka Ż5/11/1 Okrywka pokazuje, warstwy: tynk wapienno piaskowy (1). pobiała (2), warstwa malarska żółto - kremowa (3), warstwa malarska błękitna (4), warstwa malarska ugrowa (5), warstwa malarska biała (6), biel (7), biel (8). Numeracja wg Tab. 1. Tab. 1. Stratygrafia warstw, kuchnia - ściana prosta, Odkrywka Ż5/11/1. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 1 tynk wapienno-piaskowy piaskowy 2 I r. warstwa pierwotna pobiała biel 3 warstwa pierwotna malarska żółto - kremowy S 1005 Y10R 4 II warstwa wtórna błękitna 5 III warstwa wtórna ugrowa 6 IV warstwa wtórna biel 7 V warstwa wtórna biel 8 VI warstwa wtórna biel

13 Przedpokój - ściana prosta. Odkrywka Ż5/11/2 Okrywka pokazuje warstwy: tynk wapienno piaskowy (0), pobiała (1), warstwa malarska błękitna jasna (2), warstwa malarska ugrowa (3), tynk wapienno - piaskowy (4), pobiała (5), warstwa malarska błękitna (6),warstwa malarska olejna żółta (7), zielona jasna (8), beżowo - szara (9), szpachla gipsowa (10), warstwa malarska biała (11). Numeracja wg Tab. 2. Tab. 2 Stratygrafia warstw, przedpokój - ściana prosta, Odkrywka Ż5/11/2 Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 tynk wapienno - piaskowy piaskowy 1 I r. warstwa pierwotna pobiała biel 2 warstwa pierwotna malarska błękitna jasna S R80B 3 II warstwa wtórna ugrowy 4 5 III r. warstwa wtórna tynk wapienno - piaskowy warstwa pierwotna pobiała piaskowy biel 6 warstwa wtórna malarska błękitny 7 IV 8 V 9 VI warstwa wtórna malarska olejna warstwa wtórna malarska olejna warstwa wtórna malarska olejna żółty zielony jasny beżowo - szary VII warstwa wtórna szpachla gipsowa warstwa wtórna malarska biel biel 13

14 Przedpokój - łuk nad drzwiami wejściowymi. Odkrywka Ż/11/3 Okrywka pokazuje warstwy: tynk wapienno - piaskowy (1), pobiała (2), jasno szary (3), błękitny (4), żółty (5), beżowo - szary (6), ugrowy ciemny (7), biel (8). Numeracja wg Tab.3. Tab. 3. Stratygrafia warstw, przedpokój - łuk nad drzwiami wejściowymi, Odkrywka Ż/11/3. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 1 tynk wapienno - piaskowy piaskowy 2 I r. warstwa pierwotna pobiała biel 3 warstwa pierwotna malarska jasno szary S N 4 II r. warstwa wtórna malarska błękitny 5 III warstwa wtórna malarska żółty 6 IV warstwa wtórna malarska beżowo - szary 7 V warstwa wtórna malarska ugrowy ciemny 8 VI warstwa wtórna malarska biel 14

15 Pokój I - ściana prosta - narożnik. Odkrywka Ż/11/5 Okrywka pokazuje warstwy: mur z cegły ceramicznej czerwonej (0), tynk wapienno piaskowy (1), warstwa malarska błękitna jasna (2), warstwa malarska żółta jasna (3), warstwa malarska biała(4), zielona jasna (5), żółty rozbielony (6), beżowy jasny (7), żółty (8), beżowy (9). Numeracja wg Tab. 4. Tab. 4. Stratygrafia warstw, Pokój I - ściana prosta - narożnik, Odkrywka Ż/11/5. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 I r. mur z cegły ceramicznej czerwonej 1 II tynk wapienno - piaskowy piaskowy ciemny r. warstwa wtórna malarska błękitny jasny 3 III warstwa wtórna malarska żółty jasny 4 IV warstwa wtórna malarska biały 5 V warstwa wtórna malarska zielony jasny 6 VI warstwa wtórna malarska żółty rozbielony 7 VII warstwa wtórna malarska beżowy jasny 8 VIII warstwa wtórna malarska żółty 9 IX warstwa wtórna malarska beżowy 15

16 Pokój I - ściana prosta na wys. ok. 1,20 m. Odkrywka Ż/11/7 Okrywka pokazuje zachowane nawarstwienia: tynk wapienno - piaskowy (1), pobiała (2), błękitny jasny (3), miętowy (4), bordowy (5a), zielony ciemny wzór geometryczny (5b), beżowo - żółty (6), żółty (7), błękitny (8), żółty (9), beżowy (10). Numeracja wg Tab. 5. Tab. 5. Stratygrafia warstw, Pokój I - ściana prosta na wys. ok. 1,20 m., Odkrywka Ż/11/7. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 1 tynk wapienno - piaskowy piaskowy ciemny 2 II r. warstwa pierwotna pobiała biel 3 warstwa wtórna malarska błękitny jasny 4 III warstwa wtórna malarska miętowy 5a 5b IV warstwa wtórna malarska - podkład warstwa wtórna malarska - wzór geometryczny bordowy zielony ciemny 6 V warstwa wtórna malarska beżowo - żółty 7 VI warstwa wtórna malarska żółty 8 VII warstwa wtórna malarska błękitny 9 VIII warstwa wtórna malarska żółty 10 IX warstwa wtórna malarska beżowy 16

17 Pokój I - ściana prosta. Odkrywka Ż/11/8 Okrywka pokazuje, miejsce gdzie pierwotnie stała ściana działowa z Pokojem II. Ścianę przesunięto w celu powiększenia Pokoju I o ok. 0,5 m. Widoczny mur z cegły ceramicznej czerwonej (0), tynk wapienno - piaskowy z I fazy (1), pobiała (2), następnie tynk wapienno -piaskowy z II fazy (3) i wtórne nawarstwienia: warstwa malarska błękitna (4), seledynowa (5), żółta (6), szpachla gipsowa (7), warstwa malarska beżowa (8). Numeracja wg Tab. 6. Tab. 6. Stratygrafia warstw, Pokój I - ściana prosta. Odkrywka Ż/11/8. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 mur z cegły ceramicznej czerwonej I tynk wapienno - piaskowy piaskowy 1905r. 2 warstwa pierwotna pobiała biel 3 II tynk wapienno - piaskowy piaskowy ciemny r. warstwa wtórna malarska błękitny 5 III warstwa wtórna malarska seledynowy 6 IV warstwa wtórna malarska żółty 7 V warstwa wtórna szpachlówka gipsowa 8 warstwa wtórna malarska beżowy biel 17

18 Pokój I - ściana prosta od strony elewacji frontowej. Na zdjęciu zaznaczono miejsce w którym pierwotnie stała ściana działowa. Pokój I - sufit. Odkrywka Ż/11/9 Okrywka pokazuje, że na tynku wapienno - piaskowym (1), widoczna jest pierwotna warstwa biała (2) oraz wtórne przemalowania: żółty (3) - prawdopodobnie pasek biegnący ze ściany i wchodzący na sufit, następnie warstwa malarska, szaro - biała (4), biała (5). Numeracja wg Tab

19 Tab. 7. Stratygrafia warstw, Pokój I - sufit. Odkrywka Ż/11/9. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 1 2 I r. tynk wapienno - piaskowy warstwa pierwotna malarska piaskowy biel 3 II warstwa wtórna malarska - pasek? żółty 4 III warstwa wtórna malarska szaro - biały 5 IV warstwa wtórna malarska biel Pokój I - krawędź listwy maskującej przy otworze drzwiowym. Odkrywka Ż/11/10 Okrywka pokazuje, że bezpośrednio na drewnie sosnowym listwy (0), widoczna jest tapeta w kolorze morelowym (1) ze wzorem koloru czerwono - pomarańczowego (1A). Wtórne nawarstwienia: błękitny jasny (2), żółty (3). szlichta tynku wapienno - piaskowego (4). Numeracja wg Tab. 8. Tab. 8. Stratygrafia warstw, Pokój I - krawędź listwy maskującej otworu drzwiowego. Odkrywka Ż/11/10. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 drewno sosnowe 1 I r. warstwa pierwotna tapeta - podkład morelowy 1A warstwa pierwotna tapeta - wzór czerwono - pomarańczowy 2 II warstwa wtórna malarska błękitny jasny 19

20 Pokój II - sufit. Odkrywka Ż/11/11 Okrywka pokazuje, że na tynku wapienno - piaskowym (0), widoczna jest warstwa pobiały (1), warstwa malarska biało - szara (2), warstwa malarska biała (3), biała (4). Numeracja wg Tab. 9. Tab. 9. Stratygrafia warstw, Pokój II - sufit. Odkrywka Ż/11/11. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 tynk wapienno - piaskowy piaskowy 1 I r. warstwa pierwotna pobiała biel 2 warstwa pierwotna malarska biało - szary 3 II warstwa wtórna malarska biel 4 III warstwa wtórna malarska biel 20

21 Pokój II - ściana pod sufitem. Odkrywka Ż/11/12 Okrywka pokazuje, że na tynku wapienno - piaskowym (0), widoczna jest warstwa pobiały (1), następnie warstwa malarska zielona ciemna (2), warstwa malarska zielona jasna (3) oraz pasek pod sufitem koloru szaro - zielonego (3a), tapeta (4). Numeracja wg Tab. 10. Tab. 10. Stratygrafia warstw, Pokój II - ściana pod sufitem. Odkrywka Ż/11/12. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 1 I r. tynk wapienno - piaskowy warstwa pierwotna pobiała piaskowy biel 2 II warstwa wtórna malarska zielony ciemny 3 warstwa wtórna malarska zielony jasny 3A III warstwa wtórna malarska pasek szaro - zielony 4 IV tapeta biel 21

22 Pokój II - ściana działowa z Pokojem I - pod sufitem. Odkrywka Ż/11/13 Okrywka pokazuje, że na drewnianej konstrukcji ściany (0), jest tynk wapienno - piaskowy w kolorze piaskowym ciemnym (1) z II fazy. Strzałka pokazuje, że przestrzeń między ścianą, a sufitem nie jest połączona, co potwierdza, że ściana została w późniejszym czasie dostawiona. Wtórne nawarstwienia na ścianie: pobiała (2), zielony ciemny (3), biel (4), błękitny (5), beżowy jasny (6), zielony jasny (7), szaro - beżowy (8), tapeta (9). Numeracja wg Tab. 11 Tab. 11. Stratygrafia warstw, Pokój II - ściana działowa z Pokojem I - pod sufitem. Odkrywka Ż/11/13. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 drewno sosnowe II tynk wapienno - piaskowy piaskowy ciemny 1910r. 2 warstwa pierwotna pobiała biel 3 III warstwa wtórna malarska zielony ciemny 4 IV warstwa wtórna malarska biel 5 V warstwa wtórna malarska błękitny 6 VI warstwa wtórna malarska beżowy jasny 7 VII warstwa wtórna malarska zielony jasny 8 VIII warstwa wtórna malarska szaro - beżowy 9 IX tapeta biel 22

23 Pokój II - listwa przypodłogowa. Odkrywka Ż/11/14 Okrywka pokazuje, że na drewnie sosnowym (0), widoczna jest pierwotna warstwa malarska koloru ugrowo - zielonego (1). Wtórne nawarstwienia: brązowy ciemny (2), pomarańczowo brązowy (3), bordowy (4), żółty jasny (5), orzech jasny (6). Numeracja wg Tab. 12. Pokój II - podłoga. Odkrywka Ż/11/15 Okrywka pokazuje, że na drewnie sosnowym (0), widoczna jest pierwotna warstwa malarska koloru ugrowo - zielonego (1). Wtórne nawarstwienia: brązowy ciemny (2), pomarańczowo brązowy (3), bordowy (4), żółty jasny (5), orzech jasny (6). Numeracja wg Tab

24 Tab. 12. Stratygrafia warstw, Pokój II - listwa przypodłogowa. Odkrywka Ż/11/14, Odkrywka Ż/11/15. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 1 I r. drewno sosnowe warstwa pierwotna malarska ugrowo - zielony S G90Y 2 II warstwa wtórna malarska brązowy ciemny 3 III warstwa wtórna malarska pomarańczowo - brązowy 4 IV warstwa wtórna malarska bordowy 5 V warstwa wtórna malarska żółty jasny 6 VI warstwa wtórna malarska orzech jasny Przedpokój - drewniane przepierzenie. Na widoku przepierzenia, oznaczono miejsce wykonania Odkrywki DP/1. 24

25 Przedpokój - drewniane przepierzenie - ramiak i płycina z lustrem. Odkrywka DP/1 Okrywka pokazuje, że na drewnie sosnowym (0), widoczne jest rozmalowanie przepierzenia w trzech kolorach: ramiak w kolorze szaro - miętowym (1A), obramienie płyciny w kolorze szaro - zielonym (1B), a lustro płyciny ugrowe jasne (1C). Wtórne nawarstwienia: zielony butelkowy (2), morski (3), beżowy (4), zielony (5), zielony jasny (6), brązowy jasny (7), biel (8). Numeracja wg Tab. 13. Tab. 13. Stratygrafia warstw, Przedpokój - drewniane przepierzenie. Odkrywka DP/1. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 drewno sosnowe 1A II warstwa malarska - ramiak szaro - miętowy S G 1B 1910r. warstwa malarska - obramienie płyciny szaro - zielony S G20Y 1C warstwa malarska - lustro ugrowy jasny S G90Y 2 III warstwa wtórna malarska Zielony butelkowy 3 warstwa wtórna malarska morski 4 warstwa wtórna malarska beżowy 5 warstwa wtórna malarska zielony 6 warstwa wtórna malarska zielony jasny 7 warstwa wtórna malarska brązowy jasny 8 warstwa wtórna malarska biel 25

26 HISTORYCZNA STOLARKA DRZWIOWA. Na widoku stolarki drzwiowej D1/1 oznaczono miejsca wykonania Odkrywek D1/1/1, D1/1/2. Drzwi D1/1 - fazowanie ramiaka i płycina z lustrem. Odkrywka D1/1/1 Okrywka pokazuje, że na drewnie sosnowym (0), widoczna jest warstwa ramiaka i fazowania ramiaków w kolorze szaro zielonym (1) wraz z obramieniem płyciny oraz jaśniejsze lustro płyciny w kolorze oliwkowym jasnym (1A). Wtórne nawarstwienia: rozmalowanie płycin - pole płyciny niebieski (2A), lustro ugrowy jasny (2B), następnie szary (3), biały (4), beżowy (5), kremowy (6), kremowy (7), biały (8), biały (9). Numeracja wg Tab

27 Tab. 14. Stratygrafia warstw, Drzwi D1/1, D1/2 - fazowanie ramiaka, płycina z lustrem. Odkrywka D1/1/1, Odkrywka D1/2/1. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 drewno sosnowe 1 I r. warstwa pierwotna malarska - ramiak i obramienie płycin szaro - zielony S G20Y 1A warstwa pierwotna malarska - lustro płycin oliwkowy jasny S G20Y 2A II r. warstwa malarska - obramienie płyciny niebieski 2B warstwa malarska - lustro ugrowy jasny 3 III warstwa wtórna malarska szary 4 IV warstwa wtórna malarska biały 5 V warstwa wtórna malarska beżowy 6 VI warstwa wtórna malarska kremowy 7 VII warstwa wtórna malarska kremowy 8 VIII warstwa wtórna malarska biel 9 IX warstwa wtórna malarska biel Drzwi D1/1 - listwa maskująca. Odkrywka D1/1/2 Okrywka pokazuje, że na drewnie sosnowym (0), widoczna jest warstwa pierwotna w kolorze szaro zielonym (1), wtórne nawarstwienia: szary jasny (2), biel (3), beżowy (4), kremowy (5), biel (6), biel (7). 27

28 Na widoku stolarki drzwiowej D1/2 oznaczono miejsca wykonania Odkrywek D1/2/1, D1/2/2. Drzwi D1/2 - fazowanie ramiaka i płycina z lustrem. Odkrywka D1/2/1 Okrywka pokazuje, że na drewnie sosnowym (0), widoczna jest warstwa ramiaka i fazowania ramiaków w kolorze szaro zielonym (1) wraz z obramieniem płyciny oraz jaśniejsze lustro płyciny w kolorze oliwkowym jasnym (1A). Wtórne nawarstwienia: rozmalowanie płycin - pole płyciny niebieski (2A), lustro ugrowy jasny (2B), następnie biały (3), beżowy (4), kremowy (5), biały (6), biały (7). Numeracja wg Tab

29 Drzwi D1/2 - listwa maskująca. Odkrywka D1/2/2 Okrywka pokazuje, że na drewnie sosnowym (0), widoczna jest warstwa pierwotna w kolorze szaro - zielonym (1), wtórne nawarstwienia: biało - zielony (2), beżowy (3), kremowy (4), biel (5), biel (6). Numeracja wg Tab. Tab. 15. Stratygrafia warstw, Drzwi D1/2 - listwa maskująca. Odkrywka D1/2/2. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 1 I r. drewno sosnowe warstwa pierwotna malarska szaro - zielony S G20Y 2 II warstwa wtórna malarska biało - zielony 3 III warstwa wtórna malarska beżowy 4 IV warstwa wtórna malarska kremowy 5 V warstwa wtórna malarska biel 6 VI warstwa wtórna malarska biel 29

30 Na widoku stolarki okiennej klatki schodowej od strony wewnętrznej oznaczono miejsca wykonania Odkrywek: O1/1, O1/2, O1/3. Okno klatki schodowej - strona wewnętrzna - ramiak. Odkrywka O1/1 Okrywka pokazuje, że na drewnie sosnowym (0), widoczna jest warstwa pierwotna w kolorze zielono - żółtym (1), wtórne nawarstwienia: szary (2), kremowy (3), biel (4), biel (5). Numeracja wg Tab

31 Okno klatki schodowej - strona wewnętrzna - ościeżnica. Odkrywka O1/2 Okrywka pokazuje, że na drewnie sosnowym (0), widoczna jest warstwa pierwotna w kolorze zielono - żółtym (1), wtórne nawarstwienia: szary (2), kremowy (3), biel (4). Numeracja wg Tab. 16. Tab. 16. Stratygrafia warstw, Okno klatki schodowej - strona wewnętrzna. Odkrywka O1/1, O1/2. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 1 I r. drewno sosnowe warstwa pierwotna malarska zielono - żółty S G80Y 2 II warstwa wtórna malarska szary 3 III warstwa wtórna malarska kremowy 4 IV warstwa wtórna malarska biel 5 V warstwa wtórna malarska biel 31

32 Okno klatki schodowej - strona wewnętrzna - zakrętka dźwigniowa. Odkrywka O1/3 Okrywka pokazuje, że na metalu (0), widoczna jest warstwa pierwotna w kolorze zielono - żółtym (1), wtórne nawarstwienia: szary (2), kremowy (3), biel (4). Na widoku stolarki okiennej klatki schodowej od strony zewnętrznej oznaczono miejsca wykonania Odkrywki O1/4. 32

33 Okno klatki schodowej - strona zewnętrzna - ramiak poziomy i ślemię. Odkrywka O1/4 Okrywka pokazuje, że na drewnie sosnowym (0), widoczna jest warstwa pierwotna w kolorze zielonym (1), wtórne nawarstwienia: brązowy ciemny (2), biel (3). Warstwy malarskie w bardzo złym stanie, mocno wypłukane, pierwotne wymalowanie zachowane szczątkowo. Numeracja wg Tab. 17. Tab. 17. Stratygrafia warstw, Okno klatki schodowej - strona zewnętrzna. Odkrywka O1/4. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 1 I r. drewno sosnowe warstwa pierwotna malarska zielony S G10Y 2 II warstwa wtórna malarska brązowy ciemny 3 III warstwa wtórna malarska biel 33

34 6.0. PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAŃ I FAZA r. Mieszkanie w pierwszej fazie chronologicznej było prawdopodobnie większe. Z analizy wyników badań wynika, że przedpokój wraz z obecną kuchnią, zajmowały większą powierzchnię. Z pierwotnej fazy w mieszkaniu zachowały się tynki wapienno - piaskowe w niemal wszystkich pomieszczeniach. Warstwy malarskie, które uznaje się za pierwotne zachowały się częściowo w przedpokoju i w kuchni. Obecna kuchnia wymalowana była na kolor żółto - kremowy, natomiast przedpokój na kolor jasno - błękitny, sufity zaś wraz z łukiem wejścia głównego miały kolor jasno - szary. Nie odnaleziono pierwotnych warstw malarskich w Pokoju I i Pokoju II, prawdopodobnie dlatego, że pierwotnie występowały w nich tapety w postaci barwionych papierów z monochromatycznym wzorem. Fragment takiej tapety odnaleziono w Pokoju I na krawędzi listwy maskującej drzwi D1/1. Stolarki drzwiowe D1/1 i D1/2 wymalowane były na kolor szaro - zielony z wyróżnieniem lustra płycin nieco jaśniejszym odcieniem. Pierwotna stolarka okienna nie zachowała się w mieszkaniu, okno pierwotne klatki schodowej wymalowano w dwóch kolorach od strony wewnętrznej w tonacji zielono - żółtej, natomiast od strony zewnętrznej w kolorze zielonym. TABELA PIERWOTNEJ KOLORYSTYKI Pokój I, Pokój II, Kuchnia, Przedpokój ELEMENTY CHARAKTERYSTYKA KOLOR NCS SUFITY wszystkich pomieszczeń Tynk wapienno - piaskowy na trzcinowym ruszcie jasno szary S N KUCHNIA Tynk wapienno - piaskowy i warstwa malarska żółto - kremowy S Y10R PRZEDPOKÓJ Tynk wapienno - piaskowy i warstwa malarska błękitna jasna S R80B POKÓJ I, POKÓJ II PODŁOGA I LISTWY PRZYPODŁOGOWE Tynk wapienno - piaskowy, pobiała i tapeta: barwiony papier ze wzorem monochromatycznym Drewno sosnowe i warstwa malarska olejna Podkład na papierze - kolor morelowy Wzór - pomarańczowo - czerwony ugrowo - zielony S G90Y 34

35 TABELA PIERWOTNEJ KOLORYSTYKI - STOLARKI DRZWIOWEJ D1/1, D1/2 ELEMENTY STOLARKI KOLOR NCS RAMIAKI I OBRAMIENIE PŁYCIN szaro - zielony S G20Y LUSTRA PŁYCIN oliwkowy jasny S G20Y TABELA PIERWOTNEJ KOLORYSTYKI - STOLARKA OKIENNA KLATKI SCHODOWEJ ELEMENTY STOLARKI KOLOR NCS STRONA ZEWNĘTRZNA: skrzydła, ościeżnica, detale STRONA WEWNĘTRZNA: Wszystkie skrzydła i elementy ościeżnicy widziane od wewnątrz zielony zielono - żółty S G10Y S G80Y Podane numery barw mają charakter orientacyjny, zaleca się sprawdzenie kolorów in situ, a w razie potrzeby ręczne mieszanie kolorów na podstawie zachowanych oryginałów. II FAZA r. Kilka lat po wybudowaniu kamienicy, rozpoczęła się jej rozbudowa, która zapewne wpłynęła także na zmianę i przebudowę lokali wewnątrz. W tym czasie do kamienicy dobudowano kilka osi oraz narożna klatkę schodową. W mieszkaniu nr 11, widoczny jest podział mieszkania prawdopodobnie z tego okresu. Drewniane przepierzenie, które znajduje się w przedpokoju, dzieli to mieszkanie, w wyniku tego podziału, przesunięto, także ścianę działową dzielącą Pokój I i Pokój II, po to by zwiększyć powierzchnię Pokoju I by stał się on bardziej funkcjonalny. Ślady po ścianie działowej widoczne są na ścianie frotowej, gdzie obserwuje się zmianę tynków oraz w podłodze, gdzie deski biegnące w poprzek pomieszczenia, przecięte są deską biegnącą wzdłuż. W tym czasie wszystkie pomieszczenia wymalowano na kolor błękitny. Ten kolor znajduje się we wszystkich pomieszczeniach na tynkach wapienno - piaskowych pochodzących z II fazy. Drewniane przepierzenie ramowo - płycinowe z wystającymi lustrami rozmalowano w trzech kolorach: ramiak w kolorze szaro - miętowym, obramienie płyciny szaro - zielone i lustro płyciny ugrowe jasne. Zmieniono także w tym czasie kolory na drzwiach D1/1 i D1/2, rozmalowując płyciny w podobny sposób. 35

36 TABELA KOLORYSTYKI dla przepierzenia z II FAZY CHRONOLOGICZNEJ ELEMENTY STOLARKI KOLOR NCS RAMIAKI szaro - miętowy S G OBRAMIENIA PŁYCIN szaro - zielony S G20Y LUSTRA PŁYCIN ugrowy jasny S G90Y 7.0. WYTYCZNE KONSERWATORSKIE W związku z faktem iż stolarki okienne są wtórne, należy zaprojektować nowe, na wzór pierwotnych okien zachowanych w klatce schodowej z zachowaniem możliwie największego podobieństwa formy (konstrukcja, profile ramiaków, kolorystyka). Pierwotne stolarki drzwiowe wraz z oryginalnymi ozdobnymi szyldami i klamkami należy poddać pracom konserwatorskim. Zaleca się pozostawienie pierwotnych wypraw tynkarskich, podług i listew maskujących i poddać je pracom konserwatorskich. Ochronie podlega także układ funkcjonalno - przestrzenny, przestrzega się przed dodatkowymi podziałami mieszkania. Zaleca się zachowanie przepierzenia z II fazy chronologicznej i poddanie go pracom konserwatorskim oraz powrót do kolorystyki opisanej w tabeli. Przed przystąpieniem do prac remontowych, należy sprawdzić szczelność dachu oraz pionów kanalizacyjnych, zawilgocenia sufitów świadczą o nieszczelności, którą w pierwszej kolejności należy wyeliminować. 36

37 8.0. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH. ŚCIANY I SUFITY: 1.Ściany wewnętrzne i sufity należy oczyścić z sadzy i wtórnych nawarstwień, mechanicznie szpachelkami. 2. Usunięcie wykwitów pleśni preparatem chemicznym. 3. Usunięcie fragmentów zawilgoconego i zdestruowanego tynku sufitów. 4. W razie potrzeby wzmocnić tynki preparatem KSE Uzupełnić tynki zaprawą wapienno piaskową z dodatkiem białego cementu. 6. Zagruntować podłoże gruntem głęboko penetrującym. 7. Wyrównać tynki szpachlówką drobnoziarnistą. 8. Wykończyć pomieszczenia zgodnie z wynikami badań. STOLARKA OTWOROWA - DRZWI D1/1, D1/2: 1. Dokumentacja fotograficzna stanu zachowania, 2. Demontaż skrzydeł, 3. Demontaż elementów metalowych, klamki, zawiasy, mechanizmy zamykające, 4. Oczyszczanie drewna metodą mechaniczną przy użyciu past zmydlających i gorącego powietrza. 5. Uzupełnienie niewielkich ubytków przy użyciu szpachli do drewna, uszkodzone profile uzupełnić masą poliuretanową dwuskładnikową, która po wyschnięciu poddaje się obróbce, 6. Szlifowanie powierzchni uzupełnień, 7. Malowanie dwukrotne farbą ftalową półmatową firmy Tikurilla bądź równoważną, 8. Zabezpieczenie całości bezbarwnym lakierem półmatowym, 9 Montaż okuć, 10. Ponowne osadzenie stolarki w murze, ustalenie zawiasów i zamków, 11. Dobór klamki i szyldu pasujących stylowo do stolarki, zalec się odlewy mosiężne, 12. Sporządzenie dokumentacji powykonawczej. ELEMENTY METALOWE - zawiasy: 1. Oczyszczenie z wtórnych nawarstwień malarskich mechanicznie przy pomocy skalpeli i przecinaków oraz chemicznie przy pomocy past zmydlających. 2. Malowanie zgodnie z kolorystyką wyników badań. 3. Zabezpieczenie lakierem półmatowym. ELEMENTY METALOWE - klamki i szyldy: 1. Oczyszczenie z wtórnych nawarstwień malarskich mechanicznie przy pomocy skalpeli i przecinaków oraz chemicznie przy pomocy past zmydlających. 2. Usunięcie mechaniczne korozji. 3. Dwukrotne zabezpieczenie roztworem taniny w 5% roztworze etanolu. 4. Nałożenie warstwy Paraloidu B44 w 8% roztworze acetonu. 37

38 DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA STAN ZACHOWANIA 38

39 Fot. 1. Olsztyn. ul. Żeromskiego 5/11. Zachowana stolarka drzwiowa. Widoczny profil ramiaka i płycina z lustrem. Fot. 2. Olsztyn. ul. Żeromskiego 5/11. Zachowana stolarka drzwiowa. Widoczna historyczna klamka i szyld drzwi. 39

40 Fot. 3. Olsztyn. ul. Żeromskiego 5/11. Podłoga Pokój I. Widoczne uzupełnienie deskowania podłogi po przesunięciu ściany działowej pomieszczenia. Fot. 4. Olsztyn. ul. Żeromskiego 5/11. Podłoga Pokój I. Widoczne spękania desek podłogi oraz odspajające się warstwy malarskie. 40

41 Fot. 5. Olsztyn. ul. Żeromskiego 5/11. Sufit Pokoju II. Widoczne zawilgocenia tynku oraz odspajające się warstwy malarskie. Fot. 6. Olsztyn. ul. Żeromskiego 5/11. Widoczna wtórna stolarka okienna oraz przechodząca przez nawarstwienia korozja elementów metalowych w nadprożu. 41

42 Fot. 7. Olsztyn. ul. Żeromskiego 5/11. Widoczne zagrzybienia tynków pomieszczenia. Fot. 8. Olsztyn. ul. Żeromskiego 5/11. Pokój I. Widoczne zawilgocenia tynków sufitu, w okolicy pionu kanalizacyjnego. 42

43 Fot. 9. Olsztyn. ul. Żeromskiego 5/11. Pokój I. Widoczne zawilgocenia tynków sufitu. Fot. 10. Olsztyn. ul. Żeromskiego 5/11. Pokój I. Widoczne ujęte narożniki ściany kominowej oraz przebijająca spod warstw dekoracja malarska. 43

44 DOKUMENTACJA RYSUNKOWA ELEMENTY DO ZACHOWANIA 44

45