DOKUMENTACJA KONSERWATORSKA

Transkrypt

1 DOKUMENTACJA KONSERWATORSKA B A D A N I A K O N S E R W A T O R S K I E I P R O G R A M P R A C K O N S E R W A T O R S K I C H K L A T K I S C H O D O W E J W B U D Y N K U P R Z Y U L. K O Ś C I U S Z K I 8 W O L S Z T Y N I E opracował: M. Cholewka badania: S. Hliwiadczyn, M. Grunwald zleceniodawca: Wspólnota Mieszkaniowa Olsztyn- styczeo -2018

2 ZAWARTOŚĆ OPRACOWANIA: I. KARTA ZABYTKU II. III. IV. METODYKA BADAŃ MIEJSCA POBRANIA PRÓBEK WYNIKI BADAŃ V. PODSUMOWANIE VI. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH 2

3 1.0. KARTA IDENTYFIKACYJNA ZABYTKU I DOKUMENTACJI KONSERWATORSKIEJ 1.1 DANE OBIEKTU Rodzaj obiektu: kamienica mieszczańska Temat: klatka schodowa Autor i warsztat: miejscowy Datowanie: początek l. 30 XXw Lokalizacja: ul. Kościuszki 8, Olsztyn Właściciel: Wspólnota Mieszkaniowa Technika: -ściany murowane z cegły ceramicznej pełnej na zaprawie wapiennej, elewacje tynkowane z nielicznymi detalami, stolarka okienna pierwotnie drewniana, malowana farbami, klatka schodowa tynkowana, malowana, elementy drewniane wyposażenia klatki malowane Wcześniejsze konserwacje lub renowacje: nie Wcześniejsze dokumentacje: nie 1.2. DANE O DOKUMEDTACJI Autor dokumentacji: mgr Mirosław Cholewka Data i miejsce wykonania: Olsztyn, styczeń ZAGADNIENIA HISTORYCZNE W II poł. XIX wieku niewielkie, liczące kilka tysięcy mieszkańców miasto Olsztyn przeżywa prawdziwy boom budownictwa. W latach przeprowadzono przez Olsztyn magistralę kolejową, łączącą Toruń z Królewcem. Liczba mieszkańców w tym okresie wzrosła z 4 tys. w 1846, do 6 tys. w 1875 i 25 tys. w Olsztyn zaczął się rozwijać się w kierunku powstałego dworca kolejowego, położonego wówczas na obrzeżach miasta. Utworzenie w 1905 r. rejencji olsztyńskiej podniosło prestiż miasta i spowodowało jego jeszcze prężniejszy rozwój. Wznoszone są nowe gmachy publiczne, między innymi nowy ratusz, gmach rejencji czy neogotyckie kościoły Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Józefa. Powstają liczne kamienice czynszowe i nowoczesne dzielnice mieszkaniowe. W 1890 powstaje gazownia, a w 1892 sieć telefoniczna, nieco później później nowoczesny wodociąg i kanalizacja, a w 1907 elektryczność. Od 1884r w mieście stacjonuje garnizon wojskowy. Postają liczne koszary, także prywatne dzierżawione pruskiej armii. W 1905 roku Olsztyn liczy już 25 tysięcy mieszkańców. 3

4 Wraz z rozwojem miasta pojawiły się ogromne problemy mieszkaniowe. Tysiące przybyłych ludzi poszukujących pracy w kolejnictwie, wojsku i administracji prężnie rozwijającego się miasta poszukiwała stałego lokum dla siebie i swoich rodzin. Nastąpił ogromny rozkwit budownictwa czynszowego, nie zaspokajał on jednak ówczesnych potrzeb. Ogromna ilość powstałych wówczas kamienic przeznaczona była dla osiedleńców o zasobnych portfelach. Duże, nowoczesne i bogato wyposażone mieszkania zamieszkiwało czasem kilka osób, podczas gdy sutereny i poddasza były gęsto zaludnione. W późniejszych latach budownictwo czynszowe tylko częściowo zaspokajało potrzeby mieszkaniowe, jednak było zbyt drogie dla biedniejszych osiedleńców. Problem ten miała rozwiązać powstała w 1902 r. spółdzielnia mieszkaniowa Allensteiner Wohnungebaugenossenschaft, która zbudowała kilka budynków dla mniej zasobnych mieszkańców. Ulica Kościuszki (Roonstrasse) została wytyczona przez magistrat miasta w 1902 roku, jako kolejna arteria komunikacyjna łącząca prężnie rozbudowujące się śródmieście z dworcem kolejowym (1871). Od tego momentu nastąpiła jej systematyczna zabudowa, która w przeważającej części powstała w okresie pierwszych 10 lat XX wieku i skupiała się gównie wokół skrzyżowania z dzisiejszą ul. Mickiewicza (dawniej Roonstrasse). Rozwój dalszej zabudowy został utrudniony przez nieprzychylność terenu. Liczne pagórki i mokradła sprawiły, że budowniczowie zmuszeni byli ponieść dodatkowe koszty związane z niwelacją i osuszaniem terenu. Drugi etap zabudowywania ulicy miał miejsce w 1913 roku tuż przed wybuchem I wojny światowej i został przez nią zatrzymany- Fot. 1. Trzeci etap zabudowy, bezpośrednio związany z badana kamienicą, nastąpił dopiero w okresie międzywojennym. Kamienica ul. Kościuszki 8 (niegdyś Roonstrasse 8) powstała w początku lat 30 XX wieku. Na planie miasta z 1922 r. widoczna jest wytyczona działka pod jej zabudowę. Budynek istnieje natomiast na planie z 1940 r. Książka adresowa miasta z 1927 roku nie podaje adresu Kościuszki 8, natomiast istnieje już wówczas nie widoczna na planie z 1922 r. sąsiednia kamienica nr 10. Potwierdza to kierunek zabudowy ulicy w kierunku dworca kolejowego. Badana kamienica musiała powstać niedługo potem. Jej mieszkańców podaje Adressbuch z 1937 roku. 4

5 Właścicielem kamienicy jest wówczas posiadacz nieruchomości i kupiec Josef Herrmann, mieszkający w nowo postawionym domku z ogrodem przy Steinstrasse 26, dzisiejszej ul. Emilii Plater 26, w którym obecnie ma swoją siedzibę Stowarzyszenie Warnija. W 1937 roku kamienicę zamieszkiwało 9 najemców o zróżnicowanej zasobności portfela: maszynista Walter Brauer, księgowy Gustav Gritzkat, kupiec Hans Huster, kupiec Karl Kanigowski, kasjer bankowy Werner Kommoss, kelner Josef Langanski, inspektor podatkowy Guenther Lischewski, kupiec Paul Retat oraz starszy kapral Paul Schmadtke. Przedsiębiorcy zajmowali zapewne lokale na parterze, gdzie prowadzili swoją działalność, lepiej usytuowani mieszkańcy poszczególne trzy piętra kamienicy, najniżej usytuowani lokale w mansardzie. Fot. 1. Olsztyn. Pocztówka z pocz. XX wieku. Widoczna częściowa zabudowa ul. Kościuszki (Roonstrasse) przy skrzyżowaniu z ul. Mickiewicza (Schillerstrasse), w oddali widoczne niezabudowane pola. 5

6 Fot. 2. Olsztyn. Fragment planu miasta z 1913 r. autorstwa Hugona Bonka. Widoczny brak zabudowy ul. Kościuszki w kierunku dworca. Fot. 3. Olsztyn. Fragment planu miasta z 1922 r. Widoczna zabudowa ulicy Kościuszki w kierunku dworca kolejowego i wytyczona działka kamienicy nr 8, pozbawiona zabudowy Fot. 4. Olsztyn. Fragment planu miasta z 1940 r. Zaznaczono usytuowanie kamienicy Kościuszki 8. Bibliografia. Adressbuch fuer die Regierungshaupstadt Und den Kreis Allenstein, Ausgabe 1927, Allenstein 1927 Adressbuch fuer die Regierungshaupstadt Und den Kreis Allenstein, Ausgabe 1937, Allenstein Bętkowski R., Olsztyn jakiego nie znacie, Olsztyn Rzempołuch A., Architektura i urbanistyka Olsztyna , Olsztyn Sikorski J, Olsztyn - założenie i rozwój przestrzenny miasta. Opracował: M. Grunwald 6

7 3.0. OPIS OBIEKTU. Budynek na planie prostokąta, dwutraktowy. Na osi symetrii znajduje się główny ciąg komunikacyjny budynku - hol wejściowy i klatka schodowa,. Na każdej kondygnacji są dwa mieszkania. Bryła zwarta. Ilość kondygnacji: 4 nadziemne, poddasze użytkowe oraz piwnica Budynek w zabudowie pierzejowej, jako piąta parcela od skrzyżowania z ulicą W. Kętrzyńskiego. Budynek od ul. Kętrzyńskiego sąsiaduje z kamienicami, od dworca przejazd na podwórze METODYKA BADAŃ Opracowanie dotyczy klatki schodowej- ścian i drewnianego wyposażenia. Badania in situ przeprowadzono roku. Dokonano oględzin obiektu, wykonano dokumentację fotograficzną, wykonano odkrywki oraz pobrano próbki do badań laboratoryjnych w miejscach reprezentatywnych. Na fotografiach udokumentowano miejsca pobrania próbek. Badaniom poddano wyprawy i warstwy barwne W ramach badań laboratoryjnych wykonano: - dokumentację fotograficzną próbki (fotografia makro) - naszlif pokazujący budowę próbki a. Opis makroskopowy Próbkę zaprawy sfotografowano w świetle dziennym przez obiektyw makro, następnie opisano cechy makroskopowe zgodnie z literaturą i obowiązującymi normami. ( BN-86/67I 0-02). W celu obserwacji budowy i stratygrafii wykonano naszlify powierzchni: otrzymane próbki nasączono 10%-owym roztworem Paraloidu B-72 w toluenie w celu wzmocnienia strukturalnego. Po wyschnięciu próbki szlifowano do uzyskania gładkiej powierzchni. Tak przygotowane próbki obserwowano pod mikroskopem stereoskopowym w powiększeniu od 6,3 do 40 razy wykonując przy tym dokumentację fotograficzną Analiza warstw barwnych - schemat postępowania badawczego a) wykonanie naszlifów przekrojów poprzecznych próbek, b) wykonanie fotografii przekrojów poprzecznych próbek, warstwach malarskich, c) opracowanie wyników badań. Rezultaty ilustrują opracowane komputerowo fotografie przekrojów poprzecznych warstw malarskich. Stratygrafie interpretowano zamieszczając opis oraz wyniki w tabelkach. 7

8 5.0. WYNIKI BADAŃ Klatka schodowa ściany. Widok sieni z zaznaczeniem odkrywek 8

9 Tab. 1. Stratygrafia warstw, pr.k8/15, k8/p3 Nr warst wy 0 faza chronolo giczna 1 I 2 II 3 III 4 IV 5 V 6 VI 7 VII 8 VII oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy I tynk wapienno - paskowy pierwotna kolor szaro-kremowy czerwony niebieski zielony zielony zielony zielony zielony zielony 9

10 Na tynku odnaleziono kilka warstw, pierwsza to warstwa koloru czerwonego. Przekrój próbki z lamperii w sieni- pierwsza warstwa to kolor czerwony. 10

11 Widok odkrywki k8/20- ściana w sieni oraz sufit, widoczna warstwa kremowa na całej powierzchni. 11

12 Tab. 4. Stratygrafia warstw, pr.s3- opaska okna Nr warst wy 0 faza chronolo giczna 1 I 2 II oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy I tynk wapienno - paskowy pierwotna kolor szaro-kremowy kremowy ugrowy Na tynku odnaleziono w pierwszej warstwie farbę koloru ugrowego. 12

13 Widok odkrywek na klatce schodowej. Wymalowanie takie same jak w sieni- czerwona lamperia i kremowy powyżej, 13

14 Widok odkrywki k8/17 odkrywka na ścianie i suficie klatki schodowej- pierwsza warstwa kremowa. 14

15 Odkrywka k8/8- podniebie schodów. Widok odsłoniętego wątku ceglanego 15

16 Widok odsłoniętej pierwotnej warstwy czerwonej na lamperii. 16

17 Stolarka okienna i drzwi. Widok drzwi w sieni. Zbliżenie odkrywki k8/14 17

18 Fotografie przestawiające pierwotne opracowanie malarskie na drzwiach w sieni- kolor zielony. 18

19 Tab. 3. Stratygrafia warstw, pr. k8/16- drzwi w sieni Nr warst wy 0 1 faza chronolo giczna I 2 II 3 III 4 IV 5 V 6 VI 7 VII 8 VIII 9 IX 10 X oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy Kolor drewno - pierwotna Zielony Niebieski Czerwony Brązowy Czerwony Czerwony Czerwony Czerwony Żółty Czerwony Pierwsza warstwa na drewnie to farba zielona 19

20 Widok drzwi do piwnicy oraz zbliżenie odkrywek. Widoczne te same warstwy jak w przypadku drzwi w sieni- pierwsza warstwa to farba koloru zielonego. 20

21 Widok drzwi na strych, zbliżenie odkrywek, pierwsza warstwa zielona taka jak w przypadku drzwi w sieni i do piwnicy. 21

22 Okienko na strychu. Widok odkrywek. 22

23 Zbliżenie odkrywki na oknie k8/3 Tab. 4. Stratygrafia warstw, pr. k8/3- okno Nr warst wy 0 1 faza chronolo giczna I 2 II 3 III 4 IV 5 V 6 VI 7 VII oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy Kolor drewno - pierwotna Biały Biały Biały Biały Biały Biały Biały Na drewnie wszystkie warstwy wymalowane były kolorem białym 23

24 Przekrój próbki drewna z okna na poddaszu. Odkrywka z zewnątrz- pierwsza warstwa biała. 24

25 Elementy drewniane klatki schodowej Widok schodów i listwy przypodłogowej na poddaszu. Odkrywka na listwie przypodłogowej k8/5. 25

26 Widok odkrywki schody na poddaszu. 26

27 Tab. 5. Stratygrafia warstw, pr. k8/5- listwa przypodłogowa i schody na poddaszu Nr warst wy 0 1 faza chronolo giczna I 2 II oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy Kolor drewno - pierwotna Brązowy Brązowy Na drewnie pierwsze warstwy wymalowane były kolorem brązowym Przekrój próbki z listwy przypodłogowej. 27

28 Widok balustrady z zaznaczonymi odkrywkami, zbliżenie odkrywki na tralce. 28

29 Tab. 6. Stratygrafia warstw, pr. k8/10 - tralka Nr warst wy 0 1 faza chronolo giczna I 2 II 3 III 4 IV 5 V 6 VI 7 VII 8 VIII oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy Kolor drewno - pierwotna Zielony Niebieski Czerwony Zielony Zielony Zielony Czerwony Żółty Pierwsza warstwa na drewnie to farba zielona Przekrój próbki z tralki 29

30 Odkrywka na słupku balustrady, zbliżenie drewna z widoczną warstwą lakierobejcy Tab. 7. Stratygrafia warstw, pr. k8/11- słupek Nr warst wy 0 1 faza chronolo giczna I 2 II 3 III oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy Kolor drewno - pierwotna/lakierobejca Czerwony Brązowy Zielony Na drewnie znajduje się warstwa lakierobejcą w kolorze czerwonym. 30

31 Przekrój próbki ze słupka balustrady 31

32 Widok odkrywki na pochwycie, zbliżenie próbki. Widoczna warstwa lakierobejcą obecna na słupku. 32

33 Podsumowanie. Odnaleziono następujące wymalowanie klatki schodowej: ściany lamperia koloru czerwonego NCS S3060- Y90R powyżej lamperii oraz na sufitach i podniebiach- beżowy NCS S 0907-Y30R drzwi zielony NCS S 2040-G20Y okno na poddaszu- biały balustrada: -tralki -zielone NCS S 3030-B90G - pochwyt i słupek lakierobejcą koloru czerwonego zbliżone do S2070-R - schody i listwy przypodłogowe drewniane- brązowy NCS S5030-Y50R 6.0. Stan zachowania. Klatka schodowa. Ściany i sufity. Tynki ścian posiadają liczne spękania, drobne ubytki i uzupełnienia klejowe i gipsowe. Ściany w partii poddasza posiadają wykwity od zawilgoceń od przeciekającego dachu. Wiele uszkodzeń wynika z niefachowych napraw i modernizacji- np. wymiany drzwi do lokali albo wprowadzania instalacji gazowej lub innych. Ogólnie oryginalne wyprawy są dość słabe widać miejsca gdzie tynki kruszą się. Na ścianach czytelne są liczne bruzdy po umieszczeniu w tynkach instalacji elektrycznej oświetleniowej i przyłączy poszczególnych mieszkań. Elementy drewniane. Drzwi w stanie przeciętnym, z niewielkimi acz licznymi uszkodzeniami. Są to głównie ubytki mechaniczne. Stłuczone są mosiężne klamki. Do piwnicy i na 33

34 poddasze drzwi sa wstanie zadowalającym, ogólnie lekko zwieszone, z ubytkami i uszkodzeniami mechanicznymi. Ogólnie cała stolarka pokryta jest licznymi wtórnymi warstwami malarskimi. Stopnie drewniane są wydeptane o wyoblonych noskach, lastryko jest brudne, w wielu miejscach popękane, brak linoleum i listew na noskach- pozostały zagłębienia w masie lastryka. Biegi balustrady z licznymi drobnymi ubytkami mechanicznymi zwłaszcza na poręczy oraz grubą warstwą farb. Listwy przypodłogowe częściowo brak z licznymi ubytkami, zalane farbami Okienko na poddaszu wyeksploatowane, nieszczelne, okapnik skorodowany CEL I ZAŁOŻENIA KONSERWACJI I RESTAURACJI. Na klatce schodowej należy poddać konserwacji ściany, tynki osłabione usunąć, uzupełnić ubytki i wymalować zgodnie z wynikami badań. Drewniane elementy schodów oczyścić, uzupełnić ubytki i zrekonstruować brakujące lub wtórne elementy a następnie pomalować zgodnie z wynikami badań. Na stopniach lastrykowych zrekonstruować zabezpieczające linoleum z mosiężnymi noskami. Naprawić okienka na poddaszu, pomalować zgodnie z wynikami badań. Posadzki i schody lastrykowe oczyścić, skleić spękania i uzupełnić ubutki. 34

35 6.0. PROPONOWANY PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH Ściany i sufity 1.Wykonanie dokumentacji fotograficznej stanu zachowania, prowadzenie jej podczas wykonywania prac 1. Oczyszczenie ścian z nawarstwień farb, szpachlówek, nie naruszając pierwotnych warstw malarskich metodami mechanicznymi oraz przez zmiękczanie wodą. 3. Oczyszczenie nawarstwień farb metodami komplementarnymi, z zastosowaniem past rozpuszczalnikowych z zachowaniem pierwotnej dekoracji malarskiej, 4. Usunięcie wtórnych uzupełnień cementowych i gipsowych, mechanicznie dłutami lub szpachelkami. 5. Usunięcie zawilgoconych i całkowicie odparzonych tynków. 6. Dezynfekcja tynków. Użyć np. preparat Boramon prod Altax. 7. Lokalne wzmocnienie tynku (IBZ-Salzchemie, SilicatfestigerprodRemmers) 8. Uzupełnienie ubytków tynku zaprawą wapienno-piaskową. Można użyć zapraw gotowych lub wykonać na miejscu na bazie wapna dołowanego z uprzednio przeprowadzonymi próbami. 9. Wygładzenie powierzchni uzupełnień drobnoziarnistą wapienną masą szpachlową, (Baumit, Keim, Kabe, Mapeii) 10. Wykonanie rekonstrukcji dekoracji malarskiej na uzupełnieniach tynku, na wzór oryginału, przy użyciu farb akrylowo-silikatowych Elementy drewniane- stopnie, podłogi, poręcze, listwy przypodłogowe. 1. Wykonanie dokumentacji fotograficznej stanu zachowania, prowadzenie jej podczas wykonywania prac. 2. Wymiana silnie zdegradowanych stopni i podłóg drewnianych na nowe, na wzór oryginału, rekonstrukcja tralek i zabiegów poręczy. 3. Usunięcie wtórnych powłok malarskich metodą termiczną bądź za pomocą past zmydlających, z zachowaniem pierwotnego opracowania malarskiego. 35

36 4. Uzupełnienie dużych ubytków metodą flekowania przez wykonanie wstawek z wysezonowanego drewna tego samego gatunku, co oryginał. 5. Uzupełnienie drobnych ubytków szpachlą epoksydową do drewna (Araldite). 6. Wygładzenie powierzchni uzupełnień papierem ściernym. 7. Uzupełnienie i rekonstrukcja warstwy malarskiej na podstawie oryginału, farbą do drewna o połysku półmatowym oraz lakierobejca. Elementy drewniane- drzwi. 1. Wykonanie dokumentacji fotograficznej stanu zachowania, prowadzenie jej podczas wykonywania prac. 2. Wymiana wtórnych elementów na nowe, na wzór oryginału 3. Usunięcie wtórnych powłok malarskich metodą termiczną bądź za pomocą past zmydlających, z zachowaniem pierwotnego opracowania malarskiego. 4. Uzupełnienie dużych ubytków metodą flekowania przez wykonanie wstawek z wysezonowanego drewna tego samego gatunku. 5. Uzupełnienie drobnych ubytków szpachlą epoksydową do drewna (Araldite). 6. Wygładzenie powierzchni uzupełnień papierem ściernym. 7. Uzupełnienie i rekonstrukcja warstwy malarskiej, farbą do drewna o połysku półmatowym. 8. Wymiana kitowania 9. Naprawa lub wymiana okuć- klamek i szyldów na identyczne jak istniejące. Okno na poddaszu klatki schodowej 1. Wykonanie dokumentacji fotograficznej stanu zachowania, prowadzenie jej podczas wykonywania prac. 2. Usunięcie destruowanych i wtórnych fragmentów 3. Usunięcie wtórnych powłok malarskich metodą termiczną bądź za pomocą past zmydlających, z zachowaniem pierwotnego opracowania malarskiego (okna na klatce). 36

37 4. Uzupełnienie dużych ubytków metodą flekowania przez wykonanie wstawek z wysezonowanego drewna tego samego gatunku, rekonstrukcja elementów usuniętych.. 5. Uzupełnienie drobnych ubytków szpachlą epoksydową do drewna (Araldite). 6. Wygładzenie powierzchni uzupełnień papierem ściernym. 7. Pomalowanie drewna w kolorystyce zgodnie z wynikami badań, okna piwniczne również w tym samym kolorze, farbą do drewna o połysku półmatowym. Posadzka. 1. Oczyszczenie za pomocą pary wodnej, wspomagając detergentami 2. Uzupełnienie drobnych ubytków zaprawą mineralną np. Mulispachtelprod. Remmers 3. Ewentualne odtworzenie wykładziny typu linoleum z mosiężnymi noskami zabezpieczającymi. Opracował: Mirosław Cholewka 37

38 7.0. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA Widok ścian i sufitów. 38

39 Widok ściany i schodów 39

40 Widok lastrykowych stopni. 40

41 Widok schodów. 41

42 Widok okopconych tralek na poddaszu. 42

43 Widok fragmentów drzwi w sieni. 43