EKSPERTYZA KONSERWATORSKA DOKUMENTACJA BADAŃ KONSERWATORSKICH I PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH

Transkrypt

1 EKSPERTYZA KONSERWATORSKA DOKUMENTACJA BADAŃ KONSERWATORSKICH I PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH dotyczące Lokalu mieszkalnego nr 28 w zabytkowej kamienicy przy ul. Plac Konsulatu Polskiego 5 w Olsztynie WYKONAWCA: PRACOWNIA ARTHER SYLWIA HLIWIADCZYN Autorzy dokumentacji konserwatorskiej: Mirosław Cholewka, Sylwia Hliwiadczyn, Mariusz Grunwald MORĄG, luty 2017 D O K U M E N T A C J A C H R O N I O N A P R A W E M A U T O R S K I M

2 SPIS TREŚCI DOKUMENTACJI 1.0. KARTA IDENTYFIKACJI ZABYTKU I DOKUMENTACJI 2.0. HISTORIA OBIEKTU 3.0. OPIS FORMALNY I STAN ZACHOWANIA 4.0. METODYKA BADAŃ 5.0. WYNIKI BADAŃ 6.0. PODSUMOWANIE BADAŃ 7.0. WYTYCZNE KONSERWATORSKIE 8.0. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA - STAN ZACHOWANIA 2

3 1.0. KARTA IDENTYFIKACJI ZABYTKU I DOKUMENTACJI NR REJESTRU ZABYTKÓW: A-4091, na wniosek z dnia: 2 grudnia 1998 r PODSTAWA OPRACOWANIA 1. Zalecenia konserwatorskie WUOZ IZNR ls, dnia r IDENTYFIKACJA OBIEKTU RODZAJ : mieszkanie na I piętrze kamienicy wraz ze stolarką okienną i drzwiową. DATOWANIE OBIEKTU: r. WŁAŚCICIEL: Gmina Olsztyn z upoważnienia Zakładu Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, Olsztyn MATERIAŁ I TECHNIKA: Ściany z cegły ceramicznej czerwonej tynkowane, sufity tynkowane malowane, podłogi oraz stolarka okienna i drzwiowa z drewna sosnowego, malowana DANE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA ZLECENIODAWCA: Zakład Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, Olsztyn AUTOR DOKUMENTACJI: Mirosław Cholewka, Sylwia Hliwiadczyn, Mariusz Grunwald DATA I MIEJSCE WYKONANIA: listopad 2016, Morąg MIEJSCE PRZECHOWYWANIA: 1. EGZ.: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Olsztynie, ul. Podwale 1, Olsztyn 2. EGZ.: Zakład Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, Olsztyn 3. EGZ.: Pracownia Arther Sylwia Hliwiadczyn ul. Wenecka 1, Morągu 1.4. ZAKRES OPRACOWANIA Zakres opracowania dotyczy wykonania ekspertyzy konserwatorskiej mieszkania wraz ze stolarkami otworowymi lokalu nr 28 znajdującego się w zabytkowej kamienicy przy ul. Pl. Konsulatu 5/28 w Olsztynie. Ekspertyza określa czy znajdujące się w lokalu elementy pochodzą z I fazy budowy i jaki jest ich stan zachowania. Badania konserwatorskie mają na celu ustalenie pierwotnej kolorystyki. Badania i ekspertyza dotyczy: - stolarki drzwiowej w lokalu - 3 sztuki, - stolarka okienna w lokalu - 4 sztuki, - ściany i sufit 4 pomieszczenia. 3

4 2.0. HISTORIA OBIEKTU Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z Henryk von Luter założył w zakolu rzeki Łyny strażnicę, nadając jej nazwę Allenstein, zwaną później także Holstin, Olstyn. Prawa miejskie osadzie nadała 31 października 1353 Kapituła Warmińska. Zasadźcą i pierwszym burmistrzem miasta był Jan z Łajs. Jeszcze przed lokacją miasta w 1347 w miejscu strażnicy drewniano-ziemnej rozpoczęto budowę zamku, którą ukończono w 1353, później wielokrotnie przebudowywany. W drugiej połowie XIV wieku (lata ) wzniesiono kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła. Do dziś przetrwała wytyczona wtedy sieć ulic i część imponujących fortyfikacji, a wiele istniejących dziś na obszarze Starego Miasta domów wspiera się o średniowieczne fundamenty. Liczne wojny XV wieku wielokrotnie niszczyły miasto. W 1414 Olsztyn został zniszczony przez wojska króla Władysława Jagiełły. W 1440 miasto przystąpiło do Związku Pruskiego. Na mocy II pokoju toruńskiego, Olsztyn wraz z całą Warmią przeszedł pod zwierzchnictwo Polski. Wojna w latach , spustoszyła południową Warmię. Ówczesnym administratorem dóbr kapituły warmińskiej był kanonik fromborski Mikołaj Kopernik. Nastąpił rozwój miasta korzystnie położonego na ruchliwym szlaku Królewiec Warszawa. Mieszkańcy utrzymywali się z handlu i rzemiosła, pośrednicząc w wymianie handlowej między Polską a portami Bałtyku. Rozwój został powstrzymany przez wojny północne w XVII i XVIII wieku, a wielka zaraza lat wyludniła miasteczko niemal całkowicie. W czasie wojen napoleońskich miasto zostało splądrowane. 3 Lutego 1807 w Olsztynie zatrzymał się cesarz Napoleon Bonaparte. Po wojnach napoleońskich w Prusach utworzono samorząd terytorialny, a w 1818 roku powstał powiat olsztyński. Po 1818 zabudowa miejska wyszła poza mury Starego Miasta. Druga połowa XIX wieku to dynamiczny rozwój pod rządami burmistrza Roberta Zakrzewskiego (Sakrzewskiego), a następnie Oskara Beliana. W latach przeprowadzono przez Olsztyn magistralę kolejową, łączącą Toruń z Królewcem. Liczba mieszkańców w tym okresie wzrosła z 4 tys. w 1846, do 6 tys. w 1875 i 25 tys. w Olsztyn zaczął się rozwijać się w kierunku powstałego dworca kolejowego, położonego wówczas na obrzeżach miasta. Pod koniec XIX wieku następuje rozkwit niewielkiego miasta. Utworzenie w 1905 r. rejencji olsztyńskiej podniosło prestiż miasta i spowodowało jego jeszcze prężniejszy rozwój. Wznoszone są nowe gmachy publiczne, między innymi nowy ratusz, gmach rejencji czy neogotyckie kościoły Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Józefa. Powstają liczne kamienice czynszowe i nowoczesne dzielnice mieszkaniowe. W 1890 powstaje gazownia, a w 1892 sieć telefoniczna, nieco później nowoczesny wodociąg i kanalizacja, a w 1907 elektryczność. Od 1884r w mieście stacjonuje garnizon wojskowy. W 1905 roku Olsztyn posiadał 25 tysięcy mieszkańców. W 1939 mieszkało tu ponad 50 tys. osób. 22 Stycznia 1945 Olsztyn zajęła Armia Czerwona, po kilku dniach stacjonowania żołnierze radzieccy podpalili miasto zniszczeniu uległo ok. 40% zabudowy. W 1946 miasto liczyło 23 tys. mieszkańców, a w tys. Jeszcze w końcu XIX wieku w Olsztynie pojawiły się ogromne problemy mieszkaniowe. Tysiące przybyłych ludzi poszukujących pracy w kolejnictwie, wojsku i administracji prężnie rozwijającego się miasta poszukiwała stałego lokum dla siebie i swoich rodzin. Nastąpił ogromny rozkwit budownictwa czynszowego, nie zaspokajał on jednak ówczesnych potrzeb. Ogromna ilość powstałych wówczas kamienic przeznaczona 4

5 była dla osiedleńców o zasobnych portfelach. Duże, nowoczesne i bogato wyposażone mieszkania zamieszkiwało czasem kilka osób, podczas gdy sutereny i poddasza były gęsto zaludnione. W późniejszych latach budownictwo czynszowe tylko częściowo zaspokajało potrzeby mieszkaniowe, jednak było zbyt drogie dla biedniejszych osiedleńców. Problem ten miała rozwiązać powstała w 1902 r. spółdzielnia mieszkaniowa Allensteiner Wohnungebaugenossenschaft, która zbudowała kilka budynków dla mniej zasobnych mieszkańców. Po dotarciu do miasta w 1872 r. kolei, Olsztyn zaczął rozwijać się w kierunku wybudowanego, w znacznym oddaleniu od zwartej zabudowy miasta, dworca głównego. Od drogi idącej w kierunku dworca, poprowadzono kilka ulic mających łączyć go ze śródmieściem. Powstała ulica Partyzantów (wtedy Dworcowa), Dąbrowszczaków (Wartemborska), Kościuszki i Kopernika. Między ulicami 1-go Maja (Dobromiejską), Partyzantów (Dworcową), a Wartemborską stworzono plac Fryderyka Wilhelma. Wytyczono i zabudowano ulice, które od niego odchodziły. Nowo powstała część miasta stała się jego wizytówką. Dbano więc szczególnie o właściwą zabudowę wokół Placu, na którym odbywały się koncerty orkiestr wojskowych i różne uroczystości. Reprezentacyjnymi budynkami w okolicy były m. in. winiarnia Wolffa (na rogu placu przy ul. Linki) oraz kamienica Otto Naujacka. Powstałe przy placu budynki szybko zostały zaopatrzone w instalacje gazową i wodno-kanalizacyjną. Plac Fryderyka Wilhelma zorganizowano w 1891 roku. Zabudowana była wówczas tylko północna jego pierzeja.- Fot.1 Pełna zabudowa placu ukształtowała się w końcu XIX wieku i na początku wieku XX. Kamienica nr 5 powstała w okresie Fot. 2. Prawdopodobnie na przełomie 1906/1907 roku. W 1912 r. budynek kupił Johann Majewski, pracownik sądowy. Dwa lata później mieszkał tu burmistrz Olsztyna Georg Zülch. Pośród 8 lokatorów kamienicy znaleźli się oficerowie garnizonu, w tym major Kuno von Kunowski. Istniał tu także sklep z warzywami i owocami. W budynku pod numerem 6, należącym do Karoliny Majewskiej, mieszkali: proboszcz Wilhelm Finger, właściciel cegielni Ludwig Brünn, Wilfried Schleger twórca instrumentów. Na podwórzu kamienicy znajdowały się dwie stajnie i garaż dzierżawiony przez browar z Elbląga (Brauerei Englisch Brunnen). Od 1927 do 1939 r. w budynku znajdował się Konsulat Polski (jego wcześniejsze siedziby to ul. Partyzantów 1 i Dąbrowszczaków 28). 10 lutego 1920 r. powołano urząd konsularny, aby reprezentował sprawę polską w Prusach Wschodnich. Jego ranga była kilkakrotnie zmieniana (agencja konsularna, wicekonsulat, konsulat). Pierwszym konsulem był Zenon Lewandowski. Łącznie było dziesięciu konsulów na przestrzeni lat Na I piętrze mieściły się biura konsulatu, wyżej mieszkania prywatne, gabinet urzędu i kierownika placówki. Mieszkali w nim kolejno czterej konsulowe: Filip Zawada, Józef Gieburowski, Antoni Zalewski oraz Bohdan Jełowiecki. Konsulat wspierał polskie organizacje, pomagał im zdobywać środki finansowe. Najbardziej wyróżniał się Józef Gieburowski silnie wspierający działania kulturalno-oświatowe. 5

6 Po II wojnie światowej budynek skomunizowano.. Część pomieszczeń została przeznaczona na mieszkania kwaterunkowe, siedzibę PPR i organizacji młodzieżowych. Nazwę placu w 1945 r. zmieniono na Marcelego Nowotki. Po 1958 r. przekształcono wnętrze kamienicy, dostosowując je na potrzeby mieszkań lokatorskich. W 1977 roku planowano remont elewacji. W 1983 r. dach budynku został zniszczony przez pożar. W kolejnych latach trwały prace remontowe.w roku 1990 kamienica po raz kolejny zmieniła adres. Obecnie to Plac Konsulatu Polskiego (nazwa nawiązująca do przeszłości konsularnej). Sam plac w 2002 r. został ozdobiony Kolumną Orła Białego, a w 2011 r. przeszedł rewitalizację. Fot. 1. Olsztyn. Fragment planu miasta z 1892 r. autorstwa Luckharda. Oznaczono miejsce późniejszej lokalizacji kamienicy. Fot.2. Olsztyn. Fragment planu miasta z 1913 r. autorstwa H. Bonka. Widoczna badana kamienica datowana na okres r. 6

7 Fot.3 Olsztyn Pl. Konsulatu 5 (dawniej Fridrich Wilhelmplatz). Pocztówka z lat 20-tych XX wieku. Fot.4 Olsztyn Pl. Konsulatu 5. Wygląd elewacji frontowej budynku po II wojnie światowej. Bibliografia. Adressbuch fuer die Regierungshaupstadt Und den Kreis Allenstein, Ausgabe 1927, Allenstein 1927 Bętkowski R., Olsztyn jakiego nie znacie, Olsztyn Karta Ewidencyjna Zabytku Architektury i Budownictwa WKZ w Olsztynie autorstwa M. Skarżyńskiej- Warykiewicz. Rzempołuch A., Architektura u urbanistyka Olsztyna , Olsztyn Sikorski J, Olsztyn - założenie i rozwój przestrzenny miasta. 7

8 3.0. OPIS FORMALNY OBIEKTU I STAN ZACHOWANIA MIESZKANIE GŁÓWNE ZAŁOŻENIE Mieszkanie znajduje się na IV kondygnacji budynku, w strefie poddasza z wystawką dachową w mansardzie budynku. Mieszkanie składa się z pięciu pomieszczeń. Z niewielkiego przedpokoju wchodzi się do ślepej łazienki, kuchni doświetlonej jednym oknem oraz pokoju I z jedną stolarką okienną i pokoju II, w którym znajdują się dwie stolarki okienne. Cały lokal został poddany gruntownemu remontowi o pożarze poddasza budynku w 1983 roku. Wymieniono konstrukcję dachu wraz z mansardami. Obecny wystrój jest wynikiem remontu generalnego przeprowadzonego po 1984 roku. MATERIAŁ I TECHNIKA Ściany - obwodowe murowane z cegły ceramicznej czerwonej na zaprawie wapienno - piaskowej, tynkowane tynkiem wapienno - piaskowym, kilkukrotnie malowane farbami kredowymi, wyrównywane szpachlą gipsową. Sufity - tynk wapienno - piaskowy na trzcinowym ruszcie, obecnie warstwa malarska biała na wierzchu. Podłogi - podłoga deskowa, obramiona profilowanymi listwami, częściowo zachowanymi, całość malowana kilkukrotnie farbą olejną. 8

9 TYP O1 LOKALIZACJA, ROZWIĄZANIE FUNKCJONALNE Okna doświetlające mieszkanie nr 28 w elewacji tylnej w strefie I piętra. MATERIAŁ, TECHNIKA, KONSTRUKCJA Okno w konstrukcji skrzynkowej, rozwierane do wewnątrz, wykonane z drewna sosnowego, malowane. Składa się z 8 skrzydeł. Ramiaki mocowane na czop. Łączenia wzmocnione blaszkami kątowymi. Ościeżnica mocowana na stalowe kotwy osadzone w murze. Założenia ogólne Okno dwudzielne, dwupoziomowe, czterokwaterowe, dzielone w 2/3 wysokości ślemieniem, oraz pionowo lekko profilowanymi listwami przymykowymi. Nadświetle dwudzielne, jednopoziomowe dwukwaterowe. Skrzydła nadślemienia 2 sztuki zewnętrzne jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe. 2 sztuki wewnętrzne - jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe. Skrzydła podślemienia 4 sztuki jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe. PARAPET, OKAPNIKI Drewniany z rynienką na wodę kondensacyjną. Okucia Wszystkie skrzydła zawieszone są na dwóch parach zawiasów czopowych zakończonych grotem. System zamykania Skrzydła zamykane zamkami języczkowym obsługiwanymi klamką umieszczoną w centralnym punkcie skrzydła. DEKORACJA Profilowane, wydatne slemię Profilowana listwa przymykowa CECHY STYLOWE Okno historyzujace STAN ZACHOWANIA ELEMENTY PIERWOTNE KONSTRUKCJA SKRZYDŁA ZEW. SKRZYDŁA WEW. PARAPET SYSTEMY ZAMYKANIA ZAWIASY KLAMKI ELEMENTY WTÓRNE PRZEPROWADZONE PRACE TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK Wymiana całej stolarki okiennej. Kilkukrotnie pomalowanie stolarki, częściowa wymiana oszklenia, ZNISZCZENIA I ICH PRZYCZYNY Stolarka wymieniona po pożarze budynku. BRAKI - PODSUMOWANIE STOLARKA WTÓRNA KWALIFIKUJE SIĘ DO WYMIANY I REKONSTRUKCJI NA WZÓR ISTNIEJĄCYCH W SASIEDZTWIE. 9

10 TYP wzór LOKALIZACJA, ROZWIĄZANIE FUNKCJONALNE Okno doświetlające mieszkanie w elewacji frontowej w strefie parteru. MATERIAŁ, TECHNIKA, KONSTRUKCJA Założenia ogólne Skrzydła nadślemienia Okno w konstrukcji skrzynkowej, rozwierane do wewnątrz, wykonane z drewna sosnowego, malowane. Składa się z 7 skrzydeł. Ramiaki mocowane na czop. Łączenia wzmocnione blaszkami kątowymi. Ościeżnica mocowana na stalowe kotwy osadzone w murze. Okno dwudzielne, dwupoziomowe, pięciokwaterowe, zwieńczone łukiem odcinowym, dzielone w 2/3 wysokości ślemieniem, oraz pionową profilowaną listwą przymykową. Nadświetle zewnętrzne trójdzielne, jednopoziomowe trójkwaterowe. Wewnętrzne dwudzielne. 1sztuka, zewnętrzne trójdzielne, jednopoziomowe, trójkwaterowe. Dzielone 2 pionowymi szprosami 2 sztuki wewnętrzne - jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe. Skrzydła podślemienia 4 sztuki jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe. PARAPET, OKAPNIKI Drewniany z rynienką na wodę kondensacyjną. Okucia Wszystkie skrzydła zawieszone są na dwóch parach zawiasów czopowych zakończonych grotem. System zamykania Skrzydła zamykane zamkami języczkowym obsługiwanymi klamką umieszczoną w centralnym punkcie skrzydła. DEKORACJA Główną dekorację stanową profilowane listwy przymykowe. Uskokowy profil ślemienia.podział nadświetla ionowymi szrosami na miniejsze pola. CECHY STYLOWE Okno historyzujące METODYKA BADAŃ Na ścianach pomieszczeń oraz na sufitach, wykonano odkrywki sondażowe mające na celu ukazanie poszczególnych warstw aż do warstwy pierwotnej. Do każdej odkrywki wykonano dokumentację opisową i fotograficzną. Odkrywki ponumerowano, udokumentowano również miejsca, gdzie zostały wykonane. Wyniki analiz przedstawiono w formie graficznej za pomocą tabel, opisowej jak i fotograficznej. Na rzucie poziomym oznaczono miejsca wykonania odkrywek na ścianach i sufitach. W DOKUMENTACJI FOTOGRAFICZNEJ zamieszczono zdjęcia stanu zachowania lokalu mieszkalnego. 10

11 5.0. WYNIKI BADAŃ NA RZUCIE OZNACZONO MIEJSCA WYKONANIA ODKRYWEK NA ŚCIANACH I SUFITACH MIESZKANIA ORAZ MIEJSCA POBRANIA PRÓBEK.

12 Pomieszczenie I - ściana prosta pod sufitem. Odkrywka KP5/28/1 Odkrywka KP5/28/1 Okrywka pokazuje, wtórne warstwy tynku cementowo-wapiennego (0), widoczna jest warstwa pobiały (1), na niej malarska warstwa piaskowa (2), zielona(3), ciemno ugrowa (4), pobielona szpachla gipsowa Pomieszczenie II - ściana prosta pod sufitem. Odkrywka KP5/28/2 Odkrywka KP5/28/2 Okrywka pokazuje, wtórne warstwy tynku cementowo-wapiennego (0), widoczna jest warstwa pobiały (1), na niej malarska warstwa piaskowa (2), ugrowa ciemna(3), warstwa szpachli gipsowej (4)biała

13 6.0. PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAŃ Mieszkanie zostało poddane gruntownemu remontowi w latach 80-tych, który zatarł całkowicie jego historyczny charakter. Stolarki okienne zostały wykonane podczas w/w remontu, zapewne na wzór zachowanych, w elewacji frontowej. W latach 70-tych, ze względu na wartość historyczną i estetyczną budynku miały miejsce zabiegi władz oraz służb konserwatorskich mające na celu rewitalizację elewacji tego ważnego dla historii obiektu. Prawdopodobnie wówczas dokonano wymiany części stolarek okiennych będących w złym stanie zachowania. W takim stanie rzeczy wobec braku bezspornie historycznych stolarek, jakie widoczne są na zdjęciu archiwalnym z lat 20-tych XX wieku- Fot. 3., uzasadnione wydaje się być nawiązanie do okien obecnie zachowanych w elewacji, które z kolei widoczne są na innym zdjęciu archiwalnym przedstawiającym kamienice po II wojnie światowej- Fot WYTYCZNE KONSERWATORSKIE W badanym lokalu mieszkalnym ochronie konserwatorskiej podlega układ funkcjonalnoprzestrzenny mieszkania. Zaleca się aby ściany i sufity pomieszczeń uzupełnić i wyrównać szpachla drobnoziarnistą oraz pomalować na neutralne kolory. Wtórne stolarki okienne należy wymienić na nowe, drewniane zrobione na wzór stolarek pierwotnych zachowanych w elewacji. W tym celu konieczne jest wykonanie inwentaryzacji pomiarowo-rysunkowej pierwotnego okna. 13

14 DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA STAN ZACHOWANNIA 14

15 Fot. 1. Olsztyn Pl. Konsulatu 5/28. Pomieszczenie II. Fot. 2. Olsztyn Pl. Konsulatu 5/28.. Pomieszczenie II, współczesne ozdoby sufitu. 15

16 Fot. 3. Olsztyn Pl. Konsulatu 5/28. Kuchnia. Widoczne wtórne tynki pomieszczenia oraz wymieniona stolarka okienna, na okno z PCV. Fot. 4. Olsztyn Pl. Konsulatu 5/28. Stolarka elewacji frontowej, zbliżenie na detale. 16

17 Fot. 5. Olsztyn Pl. Konsulatu 5/28. Stolarka elewacji frontowej, widoczny profil ślemienia i listwy przymykowej. 17