EKSPERTYZA KONSERWATORSKA DOKUMENTACJA BADAŃ KONSERWATORSKICH I PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH

Transkrypt

1 EKSPERTYZA KONSERWATORSKA DOKUMENTACJA BADAŃ KONSERWATORSKICH I PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH dotyczące Lokalu mieszkalnego nr 6 w zabytkowej kamienicy przy ul. Okopowej 10 w Olsztynie WYKONAWCA: PRACOWNIA ARTHER SYLWIA HLIWIADCZYN Autorzy dokumentacji konserwatorskiej: Mirosław Cholewka, Sylwia Hliwiadczyn, Mariusz Grunwald MORĄG, czerwiec 2017 D O K U M E N T A C J A C H R O N I O N A P R A W E M A U T O R S K I M

2 SPIS TREŚCI DOKUMENTACJI 1.0. KARTA IDENTYFIKACJI ZABYTKU I DOKUMENTACJI 2.0. HISTORIA OBIEKTU 3.0. OPIS FORMALNY I STAN ZACHOWANIA 4.0. METODYKA BADAŃ 5.0. WYNIKI BADAŃ 6.0. PODSUMOWANIE BADAŃ 7.0. WYTYCZNE KONSERWATORSKIE 8.0. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA - STAN ZACHOWANIA DOKUMENTACJA RYSUNKOWA - ELEMENTY DO ZACHOWANIA 2

3 1.0. KARTA IDENTYFIKACJI ZABYTKU I DOKUMENTACJI NR REJESTRU ZABYTKÓW: A-1847, na wniosek z dnia: 28 grudnia 1987 r PODSTAWA OPRACOWANIA 1. Zalecenia konserwatorskie WUOZ 2. Umowa pomiędzy Zakładem Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, a firmą Constructo Michał Kowalski IDENTYFIKACJA OBIEKTU RODZAJ : mieszkanie na III piętrze kamienicy wraz ze stolarką okienną i drzwiową. DATOWANIE OBIEKTU: 1929 r. WŁAŚCICIEL: Gmina Olsztyn z upoważnienia Zakładu Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, Olsztyn MATERIAŁ I TECHNIKA: Ściany z cegły ceramicznej czerwonej i białej sylikatowej, tynkowane, sufity tynkowane malowane, podłogi oraz stolarka okienna i drzwiowa z drewna sosnowego, malowana DANE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA ZLECENIODAWCA: Zakład Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, Olsztyn AUTOR DOKUMENTACJI: Mirosław Cholewka, Sylwia Hliwiadczyn, Mariusz Grunwald DATA I MIEJSCE WYKONANIA: czerwiec 2017, Morąg MIEJSCE PRZECHOWYWANIA: 1. EGZ.: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Olsztynie, ul. Podwale 1, Olsztyn 2. EGZ.: Zakład Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, Olsztyn 3. EGZ.: Pracownia Arther Sylwia Hliwiadczyn ul. Wenecka 1, Morągu 1.4. ZAKRES OPRACOWANIA Zakres opracowania dotyczy wykonania ekspertyzy konserwatorskiej mieszkania wraz ze stolarkami otworowymi lokalu nr 6 znajdującego się w zabytkowej kamienicy przy ul. Okopowej 10 w Olsztynie. Ekspertyza określa czy znajdujące się w lokalu elementy pochodzą z I fazy budowy i jaki jest ich stan zachowania. Badania konserwatorskie mają na celu ustalenie pierwotnej kolorystyki. Badania i ekspertyza dotyczy: - stolarka okienna w lokalu - 4 sztuki, - ściany i sufity 1 pomieszczenia. 3

4 2.0. HISTORIA OBIEKTU Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z Henryk von Luter założył w zakolu rzeki Łyny strażnicę, nadając jej nazwę Allenstein, zwaną później także Holstin, Olstyn. Prawa miejskie osadzie nadała 31 października 1353 Kapituła Warmińska. Zasadźcą i pierwszym burmistrzem miasta był Jan z Łajs. Jeszcze przed lokacją miasta w 1347 w miejscu strażnicy drewniano-ziemnej rozpoczęto budowę zamku, którą ukończono w 1353, później wielokrotnie przebudowywany. W drugiej połowie XIV wieku (lata ) wzniesiono kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła. Do dziś przetrwała wytyczona wtedy sieć ulic i część imponujących fortyfikacji, a wiele istniejących dziś na obszarze Starego Miasta domów wspiera się o średniowieczne fundamenty. Liczne wojny XV wieku wielokrotnie niszczyły miasto. W 1414 Olsztyn został zniszczony przez wojska króla Władysława Jagiełły. W 1440 miasto przystąpiło do Związku Pruskiego. Na mocy II pokoju toruńskiego, Olsztyn wraz z całą Warmią przeszedł pod zwierzchnictwo Polski. Wojna w latach , spustoszyła południową Warmię. Ówczesnym administratorem dóbr kapituły warmińskiej był kanonik fromborski Mikołaj Kopernik. Nastąpił rozwój miasta korzystnie położonego na ruchliwym szlaku Królewiec Warszawa. Mieszkańcy utrzymywali się z handlu i rzemiosła, pośrednicząc w wymianie handlowej między Polską a portami Bałtyku. Rozwój został powstrzymany przez wojny północne w XVII i XVIII wieku, a wielka zaraza lat wyludniła miasteczko niemal całkowicie. W czasie wojen napoleońskich miasto zostało splądrowane. 3 Lutego 1807 w Olsztynie zatrzymał się cesarz Napoleon Bonaparte. Po wojnach napoleońskich w Prusach utworzono samorząd terytorialny, a w 1818 roku powstał powiat olsztyński. Po 1818 zabudowa miejska wyszła poza mury Starego Miasta. Druga połowa XIX wieku to dynamiczny rozwój pod rządami burmistrza Roberta Zakrzewskiego (Sakrzewskiego), a następnie Oskara Beliana. W latach przeprowadzono przez Olsztyn magistralę kolejową, łączącą Toruń z Królewcem. Liczba mieszkańców w tym okresie wzrosła z 4 tys. w 1846, do 6 tys. w 1875 i 25 tys. w Olsztyn zaczął się rozwijać się w kierunku powstałego dworca kolejowego, położonego wówczas na obrzeżach miasta. Pod koniec XIX wieku następuje rozkwit niewielkiego miasta. Utworzenie w 1905 r. rejencji olsztyńskiej podniosło prestiż miasta i spowodowało jego jeszcze prężniejszy rozwój. Wznoszone są nowe gmachy publiczne, między innymi nowy ratusz, gmach rejencji czy neogotyckie kościoły Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Józefa. Powstają liczne kamienice czynszowe i nowoczesne dzielnice mieszkaniowe. W 1890 powstaje gazownia, a w 1892 sieć telefoniczna, nieco później nowoczesny wodociąg i kanalizacja, a w 1907 elektryczność. Od 1884r w mieście stacjonuje garnizon wojskowy. W 1905 roku Olsztyn posiadał 25 tysięcy mieszkańców. 4

5 W 1939 mieszkało tu ponad 50 tys. osób. 22 Stycznia 1945 Olsztyn zajęła Armia Czerwona, po kilku dniach stacjonowania żołnierze radzieccy podpalili miasto zniszczeniu uległo ok. 40% zabudowy. W 1946 miasto liczyło 23 tys. mieszkańców, a w tys. Jeszcze w końcu XIX wieku w Olsztynie pojawiły się ogromne problemy mieszkaniowe. Tysiące przybyłych ludzi poszukujących pracy w kolejnictwie, wojsku i administracji prężnie rozwijającego się miasta poszukiwała stałego lokum dla siebie i swoich rodzin. Nastąpił ogromny rozkwit budownictwa czynszowego, nie zaspokajał on jednak ówczesnych potrzeb. Ogromna ilość powstałych wówczas kamienic przeznaczona była dla osiedleńców o zasobnych portfelach. Duże, nowoczesne i bogato wyposażone mieszkania zamieszkiwało czasem kilka osób, podczas gdy sutereny i poddasza były gęsto zaludnione. W późniejszych latach budownictwo czynszowe tylko częściowo zaspokajało potrzeby mieszkaniowe, jednak było zbyt drogie dla biedniejszych osiedleńców. Problem ten miała rozwiązać powstała w 1902 r. spółdzielnia mieszkaniowa Allensteiner Wohnungebaugenossenschaft, która zbudowała kilka budynków dla mniej zasobnych mieszkańców. Ulica Okopowa (dawniej Schanzenstrasse) znajduje się w obrębie średniowiecznego założenia urbanistycznego miasta Olsztyna. Usytuowana w bezpośrednim sąsiedztwie murów miejskich spełniała ważną funkcję komunikacyjną fortyfikacji miejskich. Zabudowa ulicy istniała od czasów lokacji miasta. Obecna jej zabudowa pochodzi z XIX wieku i pocz. wieku XX. Badany budynek powstał w roku 1929 w na planie wcześniejszej kamienicy, zapewne XIX wiecznej- Fot. 1,2. Powstały w 1929 roku budynek prawdopodobnie służył chrześcijańskiej gminie wyznaniowej, potwierdza umieszczona w portalu wejściowym wykonana w tynku inskrypcja IHS z krzyżem łacińskim- Fot. 3. Fot. 1. Olsztyn. Fragment planu miasta z 1892 r. autorstwa R. Luckharda. Oznaczono kamienicy. usytuowanie 5

6 Fot.2. Olsztyn. Fragment planu miasta z 1913 r. autorstwa H. Bonka. Zaznaczono kamienicę datowana na okres przed 1890 r. Bibliografia. Adressbuch fuer die Regierungshaupstadt Und den Kreis Allenstein, Ausgabe 1927, Allenstein 1927 Bętkowski R., Olsztyn jakiego nie znacie, Olsztyn Karta Ewidencyjna Zabytku Architektury i Budownictwa WKZ w Olsztynie Rzempołuch A., Architektura u urbanistyka Olsztyna , Olsztyn Sikorski J, Olsztyn - założenie i rozwój przestrzenny miasta. 6

7 3.0. OPIS FORMALNY OBIEKTU I STAN ZACHOWANIA Mieszkanie na poddaszu budynku w części tylnej doświetlone oknem mansardowym oraz świetlikiem wewnętrznym budynku. Mieszkanie w złym stanie zachowania po pożarze. Spaleniu i zwęgleniu uległy stolarki okienne. Ściany pokryte warstwą sadzy. MIESZKANIE GŁÓWNE ZAŁOŻENIE Mieszkanie obejmuje 1 pomieszczenie na poddaszu. W środku pomieszczenia usytuowany piec kaflowy. Część kuchenna wydzielona niewielką ścianką z cegły silikatowej. MATERIAŁ I TECHNIKA Ściany - obwodowe murowane z cegły ceramicznej silikatowej na zaprawie cementowo - wapiennej, tynkowane tynkiem cementowo - wapiennym, kilkukrotnie malowane farbami kredowymi. Sufity wtórne wykonane z płyt kartonowo-gipsowych Podłogi - podłoga deskowa, obramiona profilowanymi listwami, częściowo zachowanymi, całość malowana kilkukrotnie farbą olejną. STAN ZACHOWANIA POMIESZCZEŃ MIESZKANIA Mieszkanie zachowane w stanie bardzo złym. Po spaleniu wnętrza. Tynki cementowowapienne w dużej mierze destruowane. Stolarki okienne zaślepione, zwęglone. Sufit wtórny. Podłoga deskowa wielokrotnie malowana farba olejną oblistwowana METODYKA BADAŃ Na ścianach pomieszczenia oraz na podłodze wykonano odkrywki sondażowe mające na celu ukazanie poszczególnych warstw malarskich aż do warstwy pierwotnej. Do każdej odkrywki wykonano dokumentację opisową i fotograficzną. Odkrywki ponumerowano, udokumentowano również miejsca, gdzie zostały wykonane. Na rzucie poziomym oznaczono miejsca wykonania odkrywek na ścianach. W DOKUMENTACJI FOTOGRAFICZNEJ zamieszczono zdjęcia stanu zachowania lokalu. 7

8 Stolarki historyczne TYP O1 LOKALIZACJA, ROZWIĄZANIE FUNKCJONALNE Stolarka okienna doświetlająca lokal MATERIAŁ, TECHNIKA, KONSTRUKCJA Okno w konstrukcji krosnowej, rozwierane do wewnątrz, wykonane z drewna sosnowego, malowane. Składa się z 4 skrzydeł. Ramiaki mocowane na czop. Łączenia wzmocnione blaszkami kątowymi. Ościeżnica mocowana na stalowe kotwy osadzone w murze. Założenia ogólne Okno dwudzielne, dwupoziomowe, czterokwaterowe, dzielone w 2/3 wysokości ślemieniem, oraz pionowo słupkami stałymi. Skrzydła nadślemienia 2 sztuki jednozielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe. Skrzydła podślemienia 2 sztuki jednodzielne, dwupoziomowe, dwukwaterowe. PARAPET, OKAPNIKI Drewniany z rynienką na wodę kondensacyjną. Okucia Wszystkie skrzydła zawieszone są na dwóch parach zawiasów czopowych prostych. System zamykania Skrzydła zamykane zakrętkami dźwigniowymi do stałych słupków, skrzydła wyposażone w gałki. DEKORACJA Prosta dekoracja w formie fazowania krawędzi ramiaków. Profilowane ślemię stolarki o formie uskokowej. CECHY STYLOWE Okno modernistyczne STAN ZACHOWANIA ELEMENTY PIERWOTNE KONSTRUKCJA SKRZYDŁA ZEW. SKRZYDŁA WEW. PARAPET SYSTEMY ZAMYKANIA ZAWIASY KLAMKI TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK ELEMENTY WTÓRNE PRZEPROWADZONE PRACE Kilkukrotnie pomalowanie stolarki. ZNISZCZENIA I ICH PRZYCZYNY Stolarka zniszczona w wyniku pożaru mieszkania. Częściowo zwęglona pozbawiona szyb. BRAKI - PODSUMOWANIE ZE WZGLĘDU NA ZNISZCZENIA KWALIFIKUJE SIĘ DO REKONSTRUKCJI NA WZÓR. 8

9 TYP O2 LOKALIZACJA, ROZWIĄZANIE FUNKCJONALNE Stolarka okienna Pokój I MATERIAŁ, TECHNIKA, KONSTRUKCJA Okno w konstrukcji krosnowej, rozwierane do wewnątrz, wykonane z drewna sosnowego, malowane. Składa się z 1 skrzydła. Ramiaki mocowane na czop. Łączenia wzmocnione blaszkami kątowymi. Ościeżnica mocowana na stalowe kotwy osadzone w murze. Założenia ogólne Okno jednodzielne, dwupoziomowe, dwukwaterowe, dzielone w 1/2 wysokości szprosem. Skrzydła 1 sztuka - jednodzielne, dwupoziomowe, dwukwaterowe. PARAPET, OKAPNIKI Drewniany z rynienką na wodę kondensacyjną. Okucia Skrzydło zawieszone są na dwóch parach zawiasów czopowych zakończonych wyobleniem. System zamykania Zakrętkami dźwigniowymi jednoskrzydełkowymi. DEKORACJA Prosta dekoracja w formie fazowania krawędzi ramiaków. CECHY STYLOWE Okno modernistyczne STAN ZACHOWANIA ELEMENTY PIERWOTNE KONSTRUKCJA SKRZYDŁA ZEW. SKRZYDŁA WEW. PARAPET SYSTEMY ZAMYKANIA ZAWIASY KLAMKI TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK ELEMENTY WTÓRNE PRZEPROWADZONE PRACE ZNISZCZENIA I ICH PRZYCZYNY Stolarka zniszczona w wyniku pożaru mieszkania. Częściowo zwęglona. BRAKI - PODSUMOWANIE ZE WZGLĘDU NA ZNISZCZENIA KWALIFIKUJE SIĘ DO REKONSTRUKCJI NA WZÓR. 9

10 5.0. WYNIKI BADAŃ NA RZUCIE OZNACZONO MIEJSCA WYKONANIA ODKRYWEK NA ŚCIANACH I SUFITACH MIESZKANIA

11 Ściana prosta. Odkrywka O10/6/1 Odkrywka O10/6/1 Okrywka pokazuje, zachowane pierwotne nawarstwienia: na tynku wapienno - piaskowym (0), pobiała (1), widoczna jest warstwa malarska różowa (2), na niej wtórne warstwy malarskie ugrowa(3), szpachla gipsowa szara (4), szpachla gipsowa biała(5). Numeracja wg Tab. 1. Tab. 1. Stratygrafia warstw, Pomieszczenie II - ściana, Odkrywka O10/6/1 Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 1 I 1929? warstwa pierwotna tynk wapienno - piaskowy warstwa pierwotna pobiała piaskowy biel 2 II warstwa malarska różowa 3 III warstwa wtórna ugrowa 4 IV szpachla gipsowa szara 5 V szpachla gipsowa biała

12 Ściana prosta Odkrywka O10/6/4 Odkrywka O10/6/4 Okrywka pokazuje, zachowane pierwotne nawarstwienia: na tynku wapienno - piaskowym (0), pobiała (1), widoczna jest warstwa malarska zielona (2), na niej wtórne warstwy malarskie niebieska(3), brązowa (4), szpachla gipsowa (5). Numeracja wg Tab. 2. Tab. 2. Stratygrafia warstw, - ściana, Odkrywka O10/6/2 Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 1 I 1929? warstwa pierwotna tynk wapienno - piaskowy warstwa pierwotna pobiała piaskowy biel 2 II warstwa malarska olejna zielona 3 III Warstwa malarska olejna ugrowa 4 szpachla gipsowa szara IV 5 szpachla gipsowa biała 12

13 Listwa przypodłogowa. Odkrywka O10/6/2 Odkrywka O10/6/2 Okrywka pokazuje, warstwy drewna sosnowego (0), warstwa olejna brązowa (1), warstwa olejna szara (2). Numeracja wg Tab. 3. Tab. 3. Stratygrafia warstw, Listwa przypodłogowa. Odkrywka O10/6/2 Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 1 I 1929?. warstwa pierwotna drewno sosnowe warstwa pierwotna malarska brązowa S 7020-Y80R 2 II warstwa wtórna malarska szara 13

14 Podłoga. Odkrywka O10/6/3 Odkrywka O10/6/3 Okrywka pokazuje, warstwy drewna sosnowego (0), warstwa olejna brązowa (1), warstwa olejna ciemno brązowa (2), kremowa (3), szara (3). Numeracja wg Tab. 4. Tab. 4. Stratygrafia warstw, Podłoga, Odkrywka O10/6/3. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 1 I 1929?. warstwa pierwotna drewno sosnowe warstwa pierwotna malarska brązowa S 5040-Y80R 2 II warstwa wtórna malarska kremowa 3 III warstwa wtórna malarska szara 14

15 Parapet stolarki okiennej. Odkrywka O1/1 Odkrywka O1/1 Okrywka pokazuje, warstwy drewna sosnowego (0), warstwa pierwotna olejna ugrowa (1). Numeracja wg Tab. 5. Tab. 5. Stratygrafia warstw, Parapet O1. Odkrywka O1/1 Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 1 I 1929r. warstwa pierwotna drewno sosnowe warstwa pierwotna malarska ugrowa S 2005 G30Y 6.0. PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAŃ Zachowane w mieszkaniu tynki prawdopodobnie pochodzą z fazy budowy budynku (1929r.), natomiast warstwy malarskie z fazy kolejnej, podczas której zaadoptowano poddasze na lokal mieszkalny. W konsekwencji w lokalu pierwotnie istniały tynki powleczone pobiałą a wszelkie warstwy malarskie uznać należy za wtórne. Drewniana podłoga oraz listwa przypodłogowa posiadają warstwy malarskie, z której pierwszą brązową uznać można za pierwotną. Jedyny zachowany w lokalu element stolarki okiennej- parapet, posiada warstwę malarską ugrową. Zestawienie istniejącej kolorystyki w poniższej tabeli. 15

16 TABELA PIERWOTNEJ KOLORYSTYKI ELEMENTY CHARAKTERYSTYKA KOLOR NCS Podłoga drewniana Pierwotna warstwa malarska brąz S 5040-Y80R Listwa przypodłogowa Pierwotna warstwa malarska brąz S 5040-Y80R Parapet Pierwotna warstwa malarska ugrowy S 2005 G30Y Podane numery barw mają charakter orientacyjny, zaleca się ręczne mieszanie kolorów na podstawie zachowanych oryginałów WYTYCZNE KONSERWATORSKIE Ze względu na zły stan zachowania lokalu po pożarze zaleca się wymianę (montaż) stolarki okiennej wykonanej na wzór z zachowaniem pierwotnych jej podziałów i formy PROGRAM 1.Ściany wewnętrzne i sufity należy oczyścić z sadzy i wtórnych przemurowań. 2. Uzupełnić tynki zaprawą wapienno - piaskową z dodatkiem białego cementu. 3. Zagruntować podłoże gruntem głęboko penetrującym 4. Wyrównać tynki szpachlówką drobnoziarnistą. 5. Pomalować pomieszczenie farbą akrylową. 6. Drewniane belki oczyścić mechanicznie z sadzy i nawarstwień malarskich. 7. Oczyszczone belki dachowe zaimpregnować preparatem grzybo i owadobójczym (Helotox lub równoważnym). 16

17 DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA STAN ZACHOWANNIA 17

18 Fot. 1. Olsztyn ul. Okopowa 10/6. Widoczne ubytki tynków oraz okopcenie istniejących spowodowane pożarem lokalu. Fot. 2. Olsztyn ul. Okopowa 10/6. Widoczne ubytki tynków oraz wtórne spalone lamperie olejne. 18

19 Fot. 3. Olsztyn ul. Okopowa 10/6. Widoczne zaślepione otwory okienne po spalonych stolarkach. Fot. 4. Olsztyn ul. Okopowa 10/6. Widoczne wtórne sufity wykonane z płyty kartonowo gipsowej. 19

20 Fot. 5. Olsztyn ul. Okopowa 10/6. Widoczna podłoga oraz okopcone ściany lokalu. Fot. 6. Olsztyn ul. Okopowa 10/6. Widoczny piec kaflowy umieszczony w centrum pomieszczenia oraz ścianka działowa. 20