D O K U M E N T A C J A B A D A Ń S T R A T Y G R A F I I W A R S T W M A L A R S K I C H

Transkrypt

1 D O K U M E N T A C J A B A D A Ń S T R A T Y G R A F I I W A R S T W M A L A R S K I C H Pomieszczenia ratusza miejskiego w Szczytnie użytkowane przez Muzeum Mazurskie w Szczytnie - oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie BADANIA STOLARKI OKIENNEJ Autor badań i dokumentacji konserwatorskiej Transfer ART - SYSTEM mgr Danuta Pestka Olsztyn 2011 D O K U M E N T A C J A I P R O G R A M P R A C C H R O N I O N E P R A W E M A U T O R S K I M

2 1. IDENTYFIJACJA OBIEKTU RODZAJ : Ratusz miejski w Szczytnie przy ul. Sienkiewicza 1 - stolarka okienna w pomieszczeniach Muzeum Mazurskiego obiekt wpisany do rejestru zabytków decyzją z dn r. pod nr 4170 DATOWANIE: lata MATERIAŁ I TECHNIKA: drewno, metal, okucia metalowe, elementy mosiężne WŁAŚCICIEL: Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie ul. Zamkowa 2, Olsztyn 2. DANE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA INWESTOR: Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie ul. Zamkowa 2, Olsztyn ADMINISTRATOR: Muzeum Mazurskie ul. Sienkiewicza 1, Szczytno RODZAJE BADAŃ ORAZ ICH WYKONAWCY: Badania warstw malarskich: mgr Danuta Pestka Transfer Art-System 2

3 1. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Nieniejsze badania konserwatorskie obejmują swym zakresem pierwotne stolarki okienne zanjdujące się w pomieszczeniach użytkowanych przez Muzeum Mazurskie w Szczytnie; obejmuje 20 pomieszczeneń w przyziemniu i 10 pomieszceń na parterze budynku. Badania będą obejmowały wykonanie stratygrafii warstw barwnych w/w stolarek oraz analizę konstrukcji i stanu zachowania poszczególnych okien. Wnioski z powyższych badań pozwolą określić zalecenia konserwatorskie dotyczące w/w stolarki. 2. RYS HISTORYCZNY Muzeum Mazurskie w Szczytnie zajmuje przyziemia wschodniego i północnego skrzydła ratusza miejskiego w Szczytnie oraz parter północnego skrzydła tego gmachu. Ratusz miejski, zbudowany w latach , mieści się przy ul. Sienkiewicza 1 i jest wpisany do rejestru zabytków decyzją z dn r. pod nr W 1945 r. zbiory dawnego Heimatmuseum Kreis Ortelsburg zostały zabezpieczone przez ówczesnego starostę szczycieńskiego Waletra Późnego-Woźniaka w miejscu ich gromadzenia od 1925 r., tj. w pomieszczeniach zamku krzyżackiego w Szczytnie. Do 1975 r. muzeum w Szczytnie podlegało władzom Powiatu Szczycieńskiego. Później zostało oddziałem Muzeum Okręgowego w Olsztynie, czyli dzisiejszemu Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. W 1948 r. zbiory i muzeum zostały przeniesione do pomieszczeń ratusza miejskiego i na pewno były to pomieszczenia północnego skrzydła zajmowane obecnie na parterze oraz położone nad nimi, w tym samym obrysie, pomieszczenia na pierwszym piętrze ratusza. W przyziemiu zaś muzeum zajmowało w tym czasie pomieszczenia obecnej biblioteki oraz następujące po niej dwie sale przedzielone pomieszczeniem, które stanowiło magazyn. W latach 60. XX w. w przyziemiach muzeum zajmowało kolejne pomieszczenia, opuszczając pomieszczenia na pierwszym piętrze ratusza. Na początku lat 60.-tych nastąpiła przebudowa pomieszczeń, polegająca na budowie szerokich schodów wejściowych na ekspozycję i utworzeniu szerokiego wejścia do recepcji muzeum i montażu w tym wejściu krat. W połowie lat 70.-ych XX w. miała miejsce wymiana instalacji centralnego ogrzewania w gmachu ratusza, w związku z tym na terenie pomieszczeń przyziemia zajmowanych przez muzeum pojawiły się rury. Wszystkie te prace remontowo-budowlane były prowadzone przez miejscowe służby komunalne. 3

4 W 1995 r. muzeum zajęło ostatecznie ciąg sal w przyziemiu do końca wschodniego skrzydła ratusza. Stan na parterze pozostał ten sam. W całym okresie funkcjonowania muzeum na terenie gmachu ratusza miejskiego w Szczytnie, żadne prace remontowe, budowlane, ani też inne zmiany nie powodowały zmian co do okien. Nie były one zamurowywane, ani nie tworzono nowych otworów okiennych. Stolarka okienna nie była wymieniana, a jedynie malowana OPIS OBIEKTU Monumentalny ratusz miejski zbudowano w latach Zaprojektowany przez architekta z Królewca - Kurta Fricka miał w ciągu następnych dziesięcioleci nie stracić nic z walorów nowoczesnej siedziby administracji miasta. Zbudowany z betonu i żelaza, na planie czworoboku, obejmującego pozostałości starego zamku, z wewnętrznym dziedzińcem i 46-metrową wieżą w południowo-wschodnim narożniku, nawiązuje do zamku obronnego. Zgodnie bowiem z oczekiwaniami ówczesnych władz miasta, architektura ratusza miała łączyć wymogi nowoczesności gmachu z historyczną tradycją miejsca, w którym go wzniesiono. Dziś ratusz jest siedzibą władz samorządowych: miasta, starostwa oraz Muzeum Mazurskie. W pomieszczeniach Muzeum Mazurskiego zidentyfikowano siedem typów stolarek okiennych, których lokalizację zaznaczono na dołączonych rzutach. 1 Wiadomości uzyskane od Pani Moniki Ostaszewskej-Symonowicz, Muzeum Mazurskie w Szczytnie Oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie 4

5 typ wymiar w świetle ościeża opis lokalizacja ilość /cm/ okno drewniane, skrzynkowe dwukrosnowe, przyziemie O1 118 x 148 czteroskrzydłowe, sześciodzielne, środkowa kwatera prawych skrzydeł metalowa z metalowym parapetem, rozwierana w skrzydle wewnętrznym do wewnątrz, w skrzydle zewnętrznym na zewnątrz, okucia zmykające metalowe: haczyk i gałka, stolarka posiada baskwilowy system zamknięć - zasuwnica zewnętrzna, profil szprosów prosty sfazowany, listwa okapnikowa profilowana od dołu, parapet lastrykowy ze sfazowanym rowkiem skrzydło północne elewacja południowa skrzydło wschodnie elewacja zachodnia i północna O1a 118 x 148 okno drewniane krosnowe, jednokrzydłowe, sześciodzielne, stolarka posiada baskwilowy system zamknięć - zasuwnica zewnętrzna, profil szprosów prosty sfazowany, listwa okapnikowa profilowana od dołu, parapet lastrykowy ze sfazowanym rowkiem przyziemie skrzydło północne elewacja południowa 1 przyziemie O2 100 x 45 okno drewniane, krosnowe, dzielone w połowie na dwie poziome uchylne kwaterowy okno drewniane, skrzynkowe, dwukrosnowe, skrzydło północne, elewacja północna elewacja wschodnia parter 10 1 O4 205 x 135 ośmioskrzydłowe, dzielone ślemieniem w ¼ wysokości, podślemię dwuskrzydłowe jednokwaterowe, nadślemię dwuskrzydłowe, skrzydło dzielone na trzy równe poziomo ułożone kwatery, środkowa kwatera prawego górnego skrzydła zewnętrznego rozwierana na zewnątrz, skrzydła wewnętrznego skrzydło północne, elewacja wschodnia 1 do wewnątrz, metalowa z metalowym parapetem, okucia zmykające metalowe haczyk i gałka, stolarka posiada baskwilowy system zamknięć, metalowe proste klamki, profil szprosów prosty sfazowany, listwa przymykowa prosta z zaokrąglonymi brzegami, listwa okapnikowa profilowana od 5

6 dołu O5a 75 x 168 wykusz, okno skrzydło lewe 2 O5b 75 x 168 drewniane, skrzydło prawe 2 O5c 75 x 168 O5d 75 x 168 O6 135 x 205 ościeżnicowe, sześciokwaterowe, skrzydło lewe, środkowa kwatera po lewej stronie metalowa z metalowym ze zdwojonymi parapetem, rozwierana w skrzydle parter skrzydłami, wewnętrznym do wewnątrz, w skrzydle 1 skrzydła sześciodzielne zewnętrznym na zewnątrz, okucia zmykające metalowe: haczyk i gałka skrzydło północne, dzielone skrzydło prawe, środkowa kwatera po elewacja szprosami, profil prawej stronie metalowa z metalowym południowa szprosów prosty parapetem, rozwierana w skrzydle sfazowany, wewnętrznym do wewnątrz, w skrzydle 1 parapet drewniany zewnętrznym na zewnątrz, okucia zmykające metalowe: haczyk i gałka okno drewniane, skrzynkowe dwukrosnowe, dzielone w połowie ślemieniem, ośmiodzielne, sześcioskrzydłowe, podślemię jednoskrzydłowe otwierane uchylnie, zewnętrzne czerokwaterowe dzielone centralnie pseudo listwą parter przymykową, poziomo ślemieniem, nadślemiona skrzydło dwuskrzydłowe, skrzydła rozwierane, z listwa przymykowa północne, zewnętrzne dzielone szprosem poziomym, wewnętrzne elewacja 8 skrzydła jednokwaterowe, nietypowy system zamknięć północna i uchylnych, zawiasy i okucia metalowe, baskwile mosiężne, południowa profil szprosów prosty sfazowany, listwa okapnikowa profilowana od dołu, parapet lastrykowy ze sfazowanym rowkiem parter okno drewniane, skrzynkowe, dwukrosnowe, dwuskrzydłowe, skrzydło O7 60 x 80 jednokwaterowe, skrzydła rozwierane, lewe, od zewnątrz do krosna zamontowana dekoracyjna okrągła krata północne, elewacja 3 północna i południowa 6

7 4. METODYKA BADAŃ Na stolarkach okiennych wykonano odkrywki sondażowe mające na celu ukazanie poszczególnych warstw aż do warstwy pierwotnej. Do każdej odkrywki wykonano dokumentacje opisowa i fotograficzną. W niektórych miejscach wykonano odkrywki pokazujące jedynie warstwę pierwotną. Odkrywki ponumerowano, udokumentowano również miejsca skąd zostały pobrane. Wyniki analiz przedstawiono w formie tabel stratygraficznych wraz z opisem i fotografiami. 7

8 5. BADANIA STATYGRAFICZNE STOLARKA OKIENNA, PARTER, SKRZYDŁO PÓŁNOCNE, ELEWACJA POŁUDNIOWA, TYP 05C ODKRYWKI 1, 2, 3 8

9 ODKRYWKA 4 1. ościeżnica 2. skrzydło - ramiak 3. skrzydło - metalowa kwatera 4. skrzydło szpros 9

10 Tab. 1 Stratygrafia warstw, stolarka okienna TYP O5c, ościeżnica i skrzydło- ramiak, skrzydłometalowa kwatera Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 drewno - ościeżnica 1 warstwa pierwotnaościeżnica lakier ciemnobrązowy S 6030-Y40R 2 drewno - ramiak 3 I warstwa pierwotna - ramiak lakier ciemnobrązowy S 6030-Y40R 4 metal - kwatera rozwierana szarość 5 korozja rdzawy 6 warstwa pierwotna podkład zabezpieczający metal minia S 2070 Y80R 7 warstwa pierwotna kremowy S 1515 Y20R 8 II patyna, zmatowiały lakier ciemnio szary 9 III warstwa wtórna szarość 10 warstwa wtórna 11 VI warstwa wtórna farba - brąz 12 warstwa wtórna 10

11 STOLARKA OKIENNA, PARTER, SKRZYDŁO PÓŁNOCNE, ELEWACJA PÓŁNOCNA, TYP 06 ODKRYWKA 5 ODKRYWKA 6, 7 11

12 Tab. 2 Stratygrafia warstw, stolarka okienna TYP O6, ościeżnica ODKRYWKA 5, skrzydłoramiak- ODKRYWKA 6, skrzydło- szpros- ODKRYWKA 7 Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 drewno - ościeżnica 1 I warstwa pierwotnaościeżnica kremowy S 0505-Y10R 2 drewno - ramiak 3 warstwa pierwotna - ramiak kremowy S 0505-Y10R 4 II warstwa wtórna biel 5 III warstwa wtórna biel 6 IV warstwa wtórna biel 7 V warstwa wtórna biel 12

13 STOLARKA OKIENNA, PARTER, SKRZYDŁO PÓŁNOCNE, ELEWACJA WSCHODNIA, TYP 04 ODKRYWKA 8 ODKRYWKA 9 13

14 Tab. 3 Stratygrafia warstw, stolarka okienna TYP O4, ościeżnica ODKRYWKA 9, skrzydłoramiak- ODKRYWKA 8 Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 drewno - ościeżnica 1 I warstwa pierwotnaościeżnica kremowy S 0505-Y10R 2 drewno - ramiak 3 warstwa pierwotna - ramiak kremowy S 0505-Y10R 4 II warstwa wtórna biel 5 III warstwa wtórna biel 6 IV warstwa wtórna biel 7 V warstwa wtórna biel 14

15 PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAŃ W związku ze złym stanem zachowanymi warstw malarskich stolarek drzwiowych od zewnątrz, przebadano wewnętrzne elementy stolarki, gdzie zidentyfikowano następującą pierwotną kolorystykę: stolarki okiennej: typ O5a, b, c, d, wykuszu usytuowanego na parterze skrzydła północnego elewacji południowej budynku jako warstwę lakieru w kolorze ciemnego brązu kolor zbliżony odcieniem do NCS S 6030-Y40R metalowa kwatera stolarki typu O5c,d pierwotnie zabezpieczona minią w kolorze pomarańczowym, następnie wykończona w kolorze ugrowo- kremowym w o odcieniu zbliżonym do NSC S 1515 Y20R. pozostała stolarka okienna: typ O1, O2, O4, O6, O7, w kolorze kremowym- o odcieniu zbliżonym do NSC S 0505 Y10R. 15

16 6. STAN ZACHOWANIA Pierwotna stolarka okienna w pomieszczeniach użytkowanych przez Muzeum Mazurskie zachowała się prawie we wszystkich pomieszczeniach. Obecnie stan zachowania wszystkich stolarek określa się jako zły, drewno okienne od zewnątrz w większości mocno zniszczone, wypłukane, spękane, warstwy farb łuszczą się i odpadają płatami. Od wewnątrz stolarka posiada zniszczenia mechaniczne, wielokrotnie przemalowywane i naprawiane. Wiele warstw przemalowań na elementach metalowych, zawiasach i ramiakach oraz duże wypaczenia drewna powodują nieszczelności przy zamykaniu skrzydeł. Większość mechanizmów nie działa prawidłowo. Stolarka okienna w wykuszu posiada od strony zewnętrzne ślady spalonego i zdezintegrowanego drewna w strefie parapetu. 7. WYTYCZNE KONSERWATORSKIE I PROPONOWANY PROGRAM PRAC Ze względu na zły stan zachowania stolarki, poważne zużycie i korozję materiału drewnianego okien zaleca się wykonanie rekonstrukcji pierwotnej stolarki okiennej na podstawie oryginału. Zważywszy, iż badana stolarka posiada nietypowe okucia zamykające np. mechanizmy uchylnych skrzydeł zaleca się zachowanie jednej wybranej stolarki typu O6 w pomieszczeniach na parterze oraz jednej z typu O1 w przyziemiu. Wybrane stolarki należy oczyścić z przemalowań, wykonać naprawę i przywrócić prawidłowe działanie mechanizmom i okuciom zamykającym. Rekonstrukcje kolorystyczna wykonać należy według powyższych wyników badań. Proponowany program prac konserwatorskich dotyczy wybranej stolarki okiennej typu O1, O6 1. Usunięcie wtórnych powłok malarskich metodą termiczną, bądź za pomocą past zmydlających powłoki olejne. Podczas oczyszczania nie należy dopuść do przegrzania czy uszkodzenia drewna. 2. Uzupełnienie dużych ubytków metodą flekowania przez wykonanie wstawek z wysezonowanego drewna, tego samego gatunku co oryginał. Najlepiej wykorzystać w tym celu inne zdemontowane stolarki, które zostały do tego przeznaczone. 3. Wygładzenie powierzchni oczyszczonego drewna papierem ściernym o drobnej gradacji. 4. Oczyszczenie i konserwacja starych okuć i zawiasów. Można w tym celu wykorzystać inne mechanizmy ze zdemontowanej stolarki, przeznaczonej do wymiany. 5. Przywrócenie oryginalnego opracowania malarskiego stolarki farbami do renowacji drewna. 6. Parapet należy zachować i poddać konserwacji. 16