SEJMIK WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO do roku 2015

Transkrypt

1 SEJMIK WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO do roku 2015 Szczecin, padziernik 2000

2 I. WSTP Programowanie rozwoju regionalnego Metoda i tryb prac nad strategi... 4 II. DIAGNOZA PROSPEKTYWNA STANU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO Charakterystyka województwa Sytuacja demograficzna Infrastruktura społeczna Zatrudnienie i bezrobocie Ochrona zdrowia Kultura fizyczna Kultura rodowisko kulturowe Bezpieczestwo publiczne Polityka społeczna Owiata i szkolnictwo wysze Nauka Transport i komunikacja Transport drogowy Transport kolejowy Transport morski Transport wodny ródldowy Transport lotniczy Komunikacja miejska Infrastruktura techniczna Zaopatrzenie w energi elektryczn i gaz Zaopatrzenie w wod i gospodarka ciekami Gospodarka odpadami Telekomunikacja i usługi pocztowe Ochrona przeciwpowodziowa Gospodarka Podmioty gospodarcze Gospodarka morska Przemysł Budownictwo Usługi Rolnictwo Turystyka rodowisko naturalne Ochrona przyrody Lasy Stan rodowiska

3 III. UWARUNKOWANIA ZEWNTRZNE ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO Uwarunkowania przestrzenne Uwarunkowania społeczne Uwarunkowania gospodarcze Uwarunkowania polityczne IV. UWARUNKOWANIA WEWNTRZNE ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO Uwarunkowania polityczne Uwarunkowania społeczne Uwarunkowania gospodarcze Uwarunkowania przestrzenne V. ANALIZA SWOT (SYNTEZA)...70 VI. WYZWANIA PRZYSZŁOCI...74 VII. WIZJA WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO W 2015 ROKU...77 VIII. MISJA WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO...78 IX. UZASADNIENIE WYBORU CELÓW STRATEGICZNYCH Czynniki wyboru zwizane z lokalizacj Uwarunkowania wewntrzne wyboru Zewntrzne uwarunkowania wyboru i trendy globalne Cele strategiczne i cele porednie X. REALIZACJA (WDRAANIE) STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA Program wdraania Strategia a plan zagospodarowania przestrzennego województwa Zasady montau instytucjonalnego i finansowego Partnerstwa publiczno-prywatne Identyfikacja wielkoci rodków finansowych na realizacj zada Przekazywanie mienia Skarbu Pa stwa XI. ZASADY MONITOROWANIA I EWALUACJI Załcznik Nr Załcznik Nr Załcznik Nr Załcznik Nr Załcznik Nr Załcznik Nr Załcznik Nr Załcznik Nr

4 I. WSTP 1. Programowanie rozwoju regionalnego Wprowadzona z dniem 1 stycznia 1999 r. reforma administracyjna kraju stworzyła nowe, daleko wiksze moliwoci realizacji polityki regionalnej. Pozwoliła na prowadzenie polityki wewntrzregionalnej województw w stosunku do samych siebie, a nie tylko, jak wczeniej, wyłcznie polityki regionalnej pastwa w stosunku do województw. W wyniku reformy powstała sytuacja, w której samorzd województwa stał si odpowiedzialny zarówno za programowanie rozwoju regionu, jak i za realizacj polityki rozwoju. Samorzd, moc ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie województwa (Dz.U. Nr 91 z 1998 r., poz.576), otrzymał dwa podstawowe narzdzia słuce budowaniu programu rozwoju regionu i jego póniejszej realizacji: strategi rozwoju województwa z programami wojewódzkimi oraz wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego. Drugi z tych dokumentów jest praktycznym narzdziem realizacji celów strategicznych rozwoju rozpisanych w programach wojewódzkich na konkretne zadania. Potrzeba opracowania strategii, czyli długofalowego programu działania, wynika z kilku przesłanek. Najwaniejsz z nich jest konieczno zaprogramowania skoordynowanych działa, które w okrelonej przestrzeni, czasie i sytuacji społecznopolitycznej, uwzgldniajc rodki jakimi dysponuje społeczno regionu oraz moliwe do uruchomienia regionalne zasoby, dadz oczekiwane efekty. Na zasoby regionalne składaj si zasoby materialne, tj. uwarunkowania fizjograficzne (przyrodnicze), zasoby naturalne, połoenie geograficzne, istniejca infrastruktura techniczna, komunikacyjna i społeczna oraz zasoby niematerialne, czyli ludzka wiedza, dynamizm i przedsibiorczo. Wychodzc z tych przesłanek, strategia rozwoju województwa ma si przyczynia do zwikszenia konkurencyjnoci regionu w skali krajowej i midzynarodowej, a w dalszej perspektywie do wzmocnienia jego strategicznej pozycji. Strategia powinna da odpowied na pytanie: jak uwzgldniajc aktualne trendy rozwojowe, uwarunkowania historyczne i geograficzne oraz projekcje scenariuszy zdarze, które nie musz ale mog nastpi w przyszłoci optymalnie wykorzysta wszystkie istniejce zasoby. Przygraniczne i nadmorskie połoenie województwa zachodniopomorskiego wymaga uwzgldnienia wynikajcych z tego faktu uwarunkowa i scenariuszy rozwoju. Strategia rozwoju województwa zachodniopomorskiego spełnia bdzie kilka funkcji. Jako program działania stanowi ma podstaw dobrego zarzdzania regionem. Sformułowanie misji i celów strategicznych, które zamierzamy osign, przyjtych jako obowizujce przez samorzd województwa, jest punktem wyjcia do ustalenia programów operacyjnych w warunkach dysponowania ograniczonymi zasobami materialnymi i finansowymi. Jest take formaln podstaw umoliwiajc ubieganie si o rodki wsparcia z budetu pastwa (w trybie uchwalonej przez Sejm w dniu 12 maja 2000 r. ustawy o zasadach wspierania rozwoju regionalnego), jak i o rodki pomocowe Unii Europejskiej i midzynarodowych instytucji finansowych, takich jak 3

5 Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny, Bank wiatowy i innych. Ju obecnie przedakcesyjne programy wspierajce: ISPA, SAPARD, PHARE 2, a nawet funkcjonujce w kolejnej edycji PHARE CBC wymagaj dokumentowania wniosków aplikacyjnych programami wyprowadzanymi z zatwierdzonej strategii rozwoju województwa. Strategia to take wany materiał informacyjny. Informuje ona potencjalnych inwestorów o perspektywicznych kierunkach rozwoju województwa, jego społeczestwa i gospodarki. Wskazuje, jakie działania podejmowa winny funkcjonujce w województwie podmioty gospodarcze i instytucje, aby zrealizowa oczekiwane priorytety rozwoju. Istotna jest równie funkcja promocyjna tego dokumentu. Ukazujc walory przyrodnicze, geograficzne, gospodarcze i kulturalne województwa strategia wpływa na decyzje podejmowane przez potencjalnych inwestorów i konsumentów. Najogólniej rzecz biorc strategia to taki program rozwoju, który: formułuje cele długofalowe i sposoby ich realizacji, ustala hierarchi tych celów, podporzdkowuje działania dorane celom długofalowym, jest stale aktualizowany i korygowany, ma charakter partnerski (społeczny). Zasadniczym elementem, decydujcym o ostatecznej wartoci strategii, jest szeroko rozumiany udział społeczestwa w procesie jej tworzenia. Strategia rozwoju województwa jest bowiem form umowy społecznej i instytucjonalnej, która ustala priorytety i zobowizuje władze regionalne, w ramach ich kompetencji i moliwoci, do realizacji przyjtego programu i osigania załoonych celów. Istot dobrej strategii jest postrzeganie regionu jako swego rodzaju konsorcjum działajcych w nim instytucji, podmiotów gospodarczych i ludzi. Jej głównym celem jest stworzenie mieszkacom województwa optymalnych warunków umoliwiajcych realizacj ich aspiracji we wszystkich dziedzinach ycia społeczno-gospodarczego. Jedynymi pewnymi uwarunkowaniami w toku jej realizacji s: zmienno otoczenia i ograniczone zasoby. Dlatego te kluczem do sukcesu w realizacji strategii i uzyskania przez województwo przewagi konkurencyjnej nad innymi regionami jest akceptacja przyjtych w dokumencie celów przez wszystkie działajce tu siły polityczne. 2. Metoda i tryb prac nad strategi Konsekwencj tak rozumianego uspołecznienia procesu programowania strategicznego był wybór przez Zarzd Województwa, w toku tworzenia strategii, metody partnersko eksperckiej. Łczy ona zalety tych dwu oddzielnych metod wiedz i warsztat badawczy zespołów i ekspertów oraz szerokie uczestnictwo społeczne, dziki czemu wykorzystana jest wiedza i kompetencje wszystkich funkcjonujcych w województwie instytucji, podmiotów gospodarczych, zwizków, stowarzysze i organizacji pozarzdowych. 4

6 Wybranej metodzie został przyporzdkowany tryb prac, okrelony w Kompleksowym harmonogramie rzeczowym budowy strategii rozwoju województwa zachodniopomorskiego. Zarzd Województwa, zgodnie z harmonogramem, poprzedził prace nad strategi szerok akcj informacyjn na temat istoty planowania strategicznego, znaczenia strategii dla rozwoju województwa, przyjtej metodyki prac oraz udziału w tym procesie samorzdów terytorialnych (gminnych i powiatowych), instytucji rzdowych, organizacji pozarzdowych, samorzdów gospodarczych i zawodowych oraz przedsibiorców. Spotkania zostały zorganizowane w kwietniu 1999 r. Współprac podjły wszystkie gminy i powiaty, 739 podmiotów gospodarczych, 20 jednostek administracji specjalnej i instytucji wspierajcych przedsibiorczo oraz 37 zwizków, stowarzysze i organizacji pozarzdowych. Przekazały one ródłowe informacje, wypełniajc zunifikowane ankiety. Ankiety dały rzeczywisty obraz stanu województwa i stały si wartociow baz danych, zarówno w układach przestrzennych, jak i branowych. W oparciu o zebrane informacje Urzd Marszałkowski przygotował kilkanacie raportów branowych z dziedziny gospodarki, infrastruktury technicznej i społecznej. Ankiety, które wpłynły od samorzdów terytorialnych, poddane zostały weryfikacji podczas spotka w kadej gminie i powiecie w kwietniu i maju 1999 r. Podczas tych spotka powołane zostały Powiatowe Grupy Doradcze reprezentujce władze i społecznoci lokalne w procesie tworzenia strategii rozwoju województwa. Miały one duy udział w opiniowaniu i uzgadnianiu wszystkich najwaniejszych rozstrzygni dotyczcych całego województwa. Programowanie rozwoju regionalnego opiera si na złoonych procedurach diagnozowania stanu istniejcego, budowaniu prognoz, analizie słabych i mocnych stron województwa oraz wynikajcych z uwarunkowa zewntrznych szans i zagroe. Rzetelna diagnoza stanu województwa warunkuje poprawno pozostałych elementów. W procesie tym wykorzystano, niezalenie od diagnozy stanu poszczególnych gmin, istniejce koncepcje, programy, dokumenty studialne rangi wojewódzkiej i krajowej, dotyczce całoci województwa lub jego poszczególnych czci. Syntetyczny opis, zawarty w publikacji Urzdu Marszałkowskiego Województwo zachodniopomorskie, pogłbiony w informacjach dotyczcych najwaniejszych dziedzin ycia społeczno gospodarczego województwa, stał si punktem wyjcia do pracy 19 bran- owych zespołów roboczych (partnersko eksperckich) powołanych przez Zarzd Województwa. Tematyka prac tych zespołów objła gospodark, udział organizacji gospodarczych w rozwoju województwa, finanse, gospodark morsk, turystyk, samorzd gospodarczy i zawodowy, planowanie przestrzenne, transport, rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich, ochron rodowiska, gospodark wodn, zatrudnienie i zwalczanie bezrobocia, bezpieczestwo publiczne, owiat i nauk, kultur, kultur fizyczn i sport, ochron zdrowia, opiek społeczn, współprac midzynarodow i promocj regionu. W dyskusji nad obecn kondycj województwa i jego przyszł wizj wziło udział prawie 600 osób reprezentujcych główne instytucje i podmioty gospodarcze, samorzdy, stowarzyszenia, organizacje pozarzdowe, rodowiska branowe i naukowe. Rezultatem tak prowadzonych prac, z szerokim udziałem społecznym, była wnikliwa analiza mocnych i słabych stron województwa oraz szans i zagroe, zarysowane zostały take cele strategiczne rozwoju województwa oraz zadania słuce ich 5

7 realizacji. Dyskusja toczyła si w trakcie dwóch, a w niektórych przypadkach trzech paneli w okresie wrzesie listopad 1999 r. W wyniku weryfikacji i scalenia raportów koczcych prace zespołów powstał dokument pt. Projekt załoe i kierunków rozwoju regionalnego do 2015 roku. Zawiera on deklaracj misji rozwoju województwa zachodniopomorskiego, precyzuje równie cele strategiczne w sferze społecznej i gospodarczej wraz z pakietem zada niezbdnych do ich realizacji. Równolegle Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie i Terenowe Biuro Planowania Przestrzennego w Koszalinie wykonały prace planistyczne, zmierzajce do opisania struktury przestrzennej województwa. W ramach tych prac: 1) wyodrbniono struktury przyrodniczo-gospodarcze na poziomie województwa, powiatu, gminy, 2) okrelono dla poszczególnych struktur przestrzennych - uwarunkowania rozwoju, - potencjały i preferencje, - moliwoci potencjalnego rozwoju, - rent połoenia geograficznego, - zwizki zewntrzne i wewntrzne, 3) przeprowadzono analiz sieci osadniczej województwa zachodniopomorskiego na tle nowego podziału administracyjnego, zawierajc: - charakterystyk układu osadniczego, - główne uwarunkowania rozwoju, - kierunki działania na rzecz poprawy funkcjonalnoci sieci osadniczej. Powiatowe Grupy Doradcze, a za ich porednictwem zarzdy gmin i powiatów, otrzymały wymienione dokumenty do oceny i weryfikacji. Tym samym zaproponowane w wyniku szerokiej dyskusji społecznej główne kierunki rozwoju województwa z katalogiem celów strategicznych i operacyjnych, wsparte analiz potencjałów, moliwoci i barier rozwoju poszczególnych obszarów poddane zostały krytycznej analizie zgodnie z wol i wizj rozwoju lokalnych społecznoci i ich rozumieniem roli i miejsca gminy w przyszłym kształcie społeczno gospodarczym województwa. Ich opinia wpłynła na ostateczne sformułowanie załoe strategii rozwoju województwa zachodniopomorskiego. Zasadniczym elementem procesu dochodzenia do wyboru celów strategicznych rozwoju województwa była prognoza przyszłych zmian i ocena trendów oraz definicja kluczowych czynników i obszarów rozwoju. Wymagało to stosowania okrelonych metod badawczych i pogłbionej znajomoci specyfiki sektora objtego prognozowaniem. Dlatego ten etap prac przekazany został zespołom eksperckim, których zadaniem było opracowanie wariantowych scenariuszy rozwoju, to jest. przeprowadzenie analiz i syntezy dla minimum wariantu pesymistycznego i optymistycznego rozwoju danego sektora, a take okrelenie kryteriów brzegowych i uwarunkowa, które s niezbdne dla uzyskania okrelonych rozwiza. Wybory dokonane w oparciu o wariantowe scenariusze rozwoju pozwoliły na przyjcie cile okrelonych celów strate- 6

8 gicznych rozwoju województwa zachodniopomorskiego, celów porednich i operacyjnych. Proces konsultacji społecznych wspomagała Wojewódzka Komisja Urbanistyczno-Architektoniczna powołana (we wrzeniu 1999 r.) przez Zarzd Województwa jako organ doradczy w realizowania zada zwizanych z zagospodarowaniem przestrzennym województwa zachodniopomorskiego i z budowaniem strategii rozwoju, stanowicej gospodarczy wymiar kształtowania ładu przestrzennego. Zasadniczym organem doradczo eksperckim Zarzdu Województwa (powołanym w marcu 2000r.) był Komitet Sterujcy budow strategii rozwoju województwa zachodniopomorskiego, który cile współpracował z samorzdem województwa do dnia uchwalenia dokumentu strategii. Projekt STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO był opiniowany przez wszystkie Komisje Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego oraz odpowiednie instytucje i urzdy na terenie województwa, w tym Wojewod Zachodniopomorskiego i podległ mu administracj zespolon. Ponadto, w celu sprowokowania szerokiej dyskusji społecznej i uzyskania opinii instytucji, organizacji pozarzdowych i podmiotów gospodarczych, projekt STRATEGII był opublikowany w odcinkach w tygodniku Obserwator Zachodniopomorski i dostpny do wgldu na internetowej stronie Publikacji prasowej i internetowej towarzyszyła specjalnie opracowana ankieta, która umoliwiała zainteresowanym wskazanie swoich preferencji lub przedłoenie własnych propozycji rozwiza.. Osobnym trybem odbywało si uzgadnianie i opiniowanie projektu STRATEGII w ramach Powiatowych Grup Doradczych. Tu, podczas dwudziestu niezalenych posiedze wyjazdowych, przeprowadzono rodowiskowe dyskusje z ekspertami reprezentujcymi gminy i powiaty województwa. Projekt STRATEGII został równie udostpniony partnerom transgranicznym województwa, tj. władzom Krajów Zwizkowych: Brandenburgii/Berlina i Meklemburgii-Pomorza Przedniego w RFN oraz regionu Skanii w Królestwie Szwecji, bdcym równoczenie partnerami województwa zachodniopomorskiego w strukturach Euroregionu Pomerania. Zebrane w ten sposób opinie i spostrzeenia przyczyniły si do uzupełnienia dokumentu, tak w warstwie diagnostycznej jak i w warstwie stanowicej, dajc w efekcie rozwizanie o znacznym stopniu akceptacji społecznej. 7

9 II. DIAGNOZA PROSPEKTYWNA STANU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO 1. Charakterystyka województwa Połoenie województwa zachodniopomorskiego w północno-zachodniej czci Polski jest istotnym czynnikiem determinujcym jego rozwój. Jest to region nadbałtycki, graniczcy na zachodzie z Niemcami, na wschodzie z województwem pomorskim, na południu z województwami wielkopolskim i lubuskim, na północy przez Morze Bałtyckie z Dani i Szwecj. Województwo ley na szlakach tranzytowych z Niemiec i ze Skandynawii na wschód i na południe Europy. Urozmaicona rzeba terenu ukształtowana została przez działalno lodowca skandynawskiego i jego wód roztopowych. Jej rónorodno wpływa na atrakcyjno turystyczn regionu. Pod wzgldem geograficznym obszar województwa podzieli mona na trzy strefy: pas wybrzea, pas równin i pas pojezierzy. Charakterystyczn cech regionu jest obfito wód powierzchniowych (ok.6% powierzchni województwa). Główn rzek jest Odra. Najwiksze jeziora o powierzchni ponad 1000 ha to: Dbie, Miedwie, Jamno, Drawsko, Wielimie, Bukowo i Lubie. Województwo posiada take due zasoby lene (35,2% powierzchni przy redniej dla Polski 28,2%) o szczególnej wartoci gospodarczej, rekreacyjnej i ekologicznej. Unikatowe zasoby przyrodnicze podlegaj rónym formom ochrony prawnej. Klimat województwa naley do umiarkowanych, z przewag wiatrów zachodnich, północno-zachodnich i północnych. Jednoczenie, z uwagi na blisko morza i mnogo zbiorników wodnych oraz du powierzchni lasów charakteryzuje si znaczn wilgotnoci powietrza. Na terenie województwa wystpuj kopaliny naturalne: ropa naftowa, gaz ziemny, wapienie, margle, kreda jeziorna, kamie drogowy i budowlany, kruszywa naturalne, wody mineralne, torfy borowinowe, torf, wody geotermalne i solanki. Gleby w województwie zaliczane s do grupy gleb polodowcowych; przewaaj wród nich gleby bielicowe i brunatne. Na uwag zasługuje fakt wystpowania na do duym obszarze gleb torfowych z grupy bagiennych oraz czarnych ziem w okolicach Pyrzyc i Stargardu Szczeciskiego. Gleby w gminach województwa przedstawia mapa na str. 9. Wymienione cechy wpłynły na ukształtowanie si sieci osadniczej i układu komunikacyjnego, take na rodzaj i lokalizacj przemysłu na czele z gospodark morsk rolnictwa oraz na rozmieszczenie i charakter bazy rekreacyjnej, sanatoryjnej i wypoczynkowej. 8

10 9

11 Krajobraz kulturowy województwa zachodniopomorskiego jest materialnym wiadectwem bogatej historii tych terenów, wynikiem cierania si wpływów niemieckich, polskich i skandynawskich. Zachowane elementy krajobrazu, takie jak układy staromiejskie z gotyckimi kociołami farnymi, otoczone piercieniem murów obronnych, liczne wsie o zachowanym redniowiecznym układzie, wiejskie XIIIwieczne kocioły granitowe i XVII-XVIII-wieczne kocioły o konstrukcji ryglowej, zabudowania poklasztorne wszystko to s charakterystyczne rysy krajobrazu województwa, które podkrelaj odrbno regionu. W połczeniu z walorami krajobrazu składaj si na potencjaln warto, która, odpowiednio promowana, moe stanowi o atrakcyjnoci turystycznej województwa. Województwo zachodniopomorskie w obecnym kształcie powstało na mocy ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu podziału terytorialnego pastwa na gminy, powiaty i województwa (Dz.U. Nr 96, poz.603). z połczenia województw szczeciskiego i koszaliskiego oraz 11 gmin województwa gorzowskiego, 5 gmin województwa pilskiego i 3 gmin województwa słupskiego. W sumie liczy 114 gmin i 20 powiatów (3 grodzkie i 17 ziemskich). Stolic województwa jest Szczecin (413,4 tys. mieszkaców) połoony w czci zachodniej regionu, przy granicy z Niemcami. W czci północno-wschodniej dominuje Koszalin. Podział administracyjny województwa obrazuje mapa na str. 11. Na wymienionej mapie pokazano równie zasig nowowprowadzonych jednostek terytorialnych do celów statystycznych poziomu subregionalnego (NTS 3). Podział ten jest odpowiednikiem stosowanego w Unii Europejskiej podziału NUTS. Klasyfikacja NUTS jest podstaw prowadzenia regionalnych rachunków ekonomicznych i statystyki regionalnej w wymiarze społeczno-gospodarczym. Jest równie wykorzystywana na potrzeby polityki regionalnej UE. W zwizku z trwajcymi negocjacjami w sprawie przystpienia Polski do Unii Europejskiej przeprowadzone zostały prace nad okreleniem stopni NUTS 2 i NUTS 3 w Polsce. Pozwoli to w jednolity sposób zbiera informacje statystyczne, opracowywa je, przeprowadza analizy porównawcze z ssiednimi regionami, a dziki temu okre- la skal zrónicowania i sytuacj społeczno-ekonomiczn województwa, co jest niezbdne dla celów programowania i pozyskiwania subwencji z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Praktyk w tym zakresie reguluje rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 13 lipca 2000 r. w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS). Zgodnie z wprowadzon nomenklatur poziom 1 obejmuje obszar całego pastwa, poziom 2 województwa, poziom 3 wydzielone z województw podregiony, poziom 4 powiaty i poziom 5 gminy. W województwie zachodniopomorskim wyodrbniono dwa podregiony NTS 3: 1) podregion koszaliski, 2) podregion szczeciski. Podstawowe dane statystyczne na dzie 31 grudnia 1999 r. na poziomie NTS 3 przedstawia Załcznik Nr 3. 10

12 11

13 Województwo zachodniopomorskie ma powierzchni km 2 i jest pitym co do wielkoci województwem w Polsce. Sie osadnicz województwa tworzy 61 miast i 3173 inne miejscowoci (wsie, osady, przysiółki, kolonie, leniczówki), w tym 1589 wsi sołeckich. Mimo redniego stopnia koncentracji sieci osadniczej (jedna jednostka miejska przypada na 375 km 2, podczas gdy w Polsce na ok. 370 km 2 ) jest ona silnie zrónicowana pod wzgldem wielkoci miast i ich połoenia na obszarze województwa. Sie osadnicza województwa wyrónia si: skrajnym (niecentralnym) połoeniem miasta wojewódzkiego, rozlokowaniem najwikszych miast (poza Stargardem Szczeciskim) na obrzeach, podczas gdy w centrum województwa brak jest orodka miejskiego, mogcego pełni funkcje ponadpowiatowe, równomiernym rozmieszczeniem na całym obszarze województwa miast rednich o wielkoci tysicy mieszkaców, równomiernym rozmieszczeniem małych miast i wiejskich orodków gminnych, rozrzedzeniem sieci osadniczej w rejonach wikszych kompleksów lenych. Województwo ley na skrzyowaniu wanych szlaków komunikacyjnych rangi midzynarodowej. Pozwoliło to na wykształcenie si systemu transportowego, obejmujcego wszystkie jego komponenty: transport ldowy (drogowy i kolejowy), morski, rzeczny i powietrzny. Dostpno województwa podnosz przejcia graniczne, których jest tu 22. (wszystkie ich rodzaje): 8 morskich, 9 drogowych (w tym 3 dla małego ruchu granicznego), 3 rzeczne, jedno kolejowe (podwójne) i jedno lotnicze. Przygraniczne połoenie ma bezporedni wpływ na rozwój gospodarczy zachodniej czci województwa. Zbiegaj si tu bowiem potencjalnie dogodne połczenia komunikacyjne (ldowe, morskie i rzeczne), majce wpływ na efektywno tranzytu i na decyzje inwestycyjne przedsibiorców krajowych i zagranicznych. W 1999 r. gminy województwa dysponowały łcznie budetem w wysokoci 1,4- miliarda złotych, co stanowiło 4,3% dochodów wszystkich gmin w Polsce. Na jednego mieszkaca przypadało 1301 zł (w Polsce rednio 1191 zł). Najwysze dochody miały gminy nadmorskie: Rewal (4824 zł), Mielno (3125 zł), Ustronie Morskie (2607 zł), Midzyzdroje (2545 zł) i gminy przygraniczne (Dobra Szczeciska 2820 zł). Najniszymi dochodami dysponowała gmina Sławno (880 zł). Gminy o wysokich dochodach wykazywały si jednoczenie duym udziałem dochodów własnych (Midzyzdroje 83%, Rewal 82%). Najniszy udział dochodów własnych odnotowała gmina Brojce (26%). Wydatki gmin na 1 mieszkaca wyniosły rednio 1353 zł, w tym udział wydatków na inwestycje stanowił 22,8%. Dochody budetów gmin na 1 mieszkaca przedstawia mapa na str

14 13

15 2. Sytuacja demograficzna Województwo zachodniopomorskie liczy 1733 tys. mieszkaców (dane z marca 2000 r.). Gsto zaludnienia jest niska i wynosi 76 osób na 1 km 2 (w Polsce 124 osoby na 1 km 2 ). Wystpuj jednak due dysproporcje midzy obszarami miejskimi, gdzie gsto zaludnienia osiga ponad 1000 osób na 1 km 2, a obszarami wiejskimi ze wskanikiem poniej 20 osób na 1 km 2. Ludno miejska stanowi 70% (w Polsce 62%), co lokuje województwo w grupie trzech najbardziej zurbanizowanych. Na tle innych regionów województwo wyrónia si niskim zaludnieniem, zwłaszcza poza aglomeracj szczecisk. Odgrywa to istotn rol w procesach demograficznych, w dynamice i kierunkach migracji. Tempo wzrostu liczby ludnoci województwa nie jest due i systematycznie spada. W cigu ostatnich trzech lat liczba mieszkaców zwikszyła si o 11 tysicy (0,6%), przy czym przyrosty w poszczególnych latach malały i wynosiły kolejno 5, 4 i 2 tys. osób. Jest to wynik malejcego przyrostu naturalnego, którego nie rekompensowało saldo migracji zewntrznej, take coraz mniejsze. Trwa cigle jeszcze proces odpływu ludnoci ze wsi do miast; cho ma on równie tendencj malejc. W przeciwiestwie do innych regionów w województwie zachodniopomorskim wystpuje niskie zaludnienie na obszarach wiejskich (25 50 osób na 1 km 2 ), co wiadczy o braku przeludnienia wsi, nie wystpuj przerosty zatrudnienia w rolnictwie, a wic nie ma koniecznoci jego obnienia, obszary wiejskie maj znaczne moliwoci rozwoju sfery pozarolniczej i zatrzymania ludnoci na miejscu. Sporód 114 gmin województwa 30 (26%) legitymuje si dodatnim saldem migracji. Zdecydowana wikszo (80 gmin) wykazywała ujemne saldo ruchów migracyjnych. Tak wic na trzech czwartych obszaru województwa wystpuje przewaga odpływu ludnoci nad jej napływem. Dodatnie saldo migracji wystpuje w czci północno-zachodniej województwa i w pasie rodkowego wybrzea. S to obszary stosunkowo silnego inwestowania i rozwoju prywatnej przedsibiorczoci. Ujemne saldo migracji wystpuje na dwóch obszarach. Pierwszy to centrum województwa, od gminy Maszewo na zachodzie po gmin Bobolice na wschodzie. Drugi rozciga si wzdłu granicy południowej, od Pełczyc po Człop. Przy rednim wojewódzkim wskaniku odpływu 7,3 osoby na 1000 mieszkaców wartoci dla tych obszarów oscyluj w granicach 20. Wielko ruchów migracyjnych w województwie siga 22 tys. rocznie. W 1999 r. napływ ludnoci wyniósł 21,7 tys., a odpływ 22,4 tys. osób. Saldo odpływu poza region jest niewielkie i stanowi 2% ogólnego odpływu. 14

16 Województwo zachodniopomorskie nadal ma relatywnie młodsz ludno ni reszta Polski. Niszy jest odsetek grupy poprodukcyjnej, a wyszy grupy produkcyjnej. Niepokojcym zjawiskiem jest systematyczny spadek liczby urodze, a wic malejca liczba roczników najmłodszych, przy wzrastajcej liczbie kobiet w wieku najwyszej płodnoci (18-24 lat). W dalszej perspektywie grozi to starzeniem si społeczestwa i bezwzgldnym spadkiem jego liczebnoci. Efektem głbokich zmian w strukturze wiekowej ludnoci bdzie pocztkowo spadek, a nastpnie gwałtowny wzrost wskanika obcienia. W 1998 r. na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 62,3 osoby w wieku nieprodukcyjnym, w roku 2005 bdzie to ju 51,4, a w 2030 a 72,2. Najwaniejsze problemy społeczne, wynikajce z przemian struktury wieku do 2015 r., uwidoczni si w przebiegu nastpujcych procesów: wzrost grupy produkcyjnej o ponad 100 tys. osób przy istniejcym 130 tysicznym bezrobociu stworzy powany problem na rynku pracy; zatrudnienie takiej liczby osób bdzie najwaniejsz spraw do rozwizania w najbliszym okresie, spadek liczby młodziey w wieku szkoły podstawowej o 67 tys. i szkoły redniej o 39 tys. wywoła problemy w systemie owiaty i w systemu kształcenia (zmiana sieci szkół, redukcja kadry nauczycielskiej itd.), wzrost liczby osób grupy produkcyjnej niemobilnej (45 59/64 lata) spowoduje w perspektywie znaczne napicia społeczne zwizane z okresem przechodzenia do grupy nieprodukcyjnej; wiek emerytalny bd osigały liczne roczniki powojennego wyu demograficznego z lat 1950-tych, a to oznacza konieczno zwikszenia zakresu opieki i usług słuby zdrowia dla tej grupy wiekowej. Długookresowa prognoza demograficzna do roku 2030 wskazuje na istotn zmian trendu po roku Około roku 2018 liczba ludnoci województwa osignie najwyszy poziom (1768 tys. osób) i zacznie spada. Podobne tendencje wystpi w wikszoci województw, a rónice bd w zasadzie polegały na przesuniciach w czasie. Liczba ludnoci Polski osignie najwyszy poziom w 2015 r. (ok. 39 milionów), a nastpnie zacznie male. Skala zmian bdzie wiksza w województwach zachodnich i północnych, mniejsza w centralnych i wschodnich. Zmiany w ruchu naturalnym i liczbie ludnoci województwa zachodniopomorskiego do roku 2030 obrazuj ponisze wykresy (opracowanie Urzdu Statystycznego w Szczecinie). 15

17 RUCH NATURALNY LUDNOŒCI W LATACH w tys. URODZENIA ZGONY 10 Przyrost naturalny: dodatni 5 ujemny PROGNOZA LUDNOŒCI DO 2030 R. w tys Infrastruktura społeczna 3.1. Zatrudnienie i bezrobocie W województwie zachodniopomorskim liczba pracujcych w latach stale malała. Odwrócenie tej tendencji nastpiło w roku Podstawowe prawidłowoci w kształtowaniu si liczby pracujcych w sektorze przedsibiorstw s nastpujce: stały spadek liczby pracujcych w przemyle, budownictwie oraz transporcie, gospodarce magazynowej i łcznoci, znaczcy wzrost liczby pracujcych w handlu i usługach, 16

18 wyrana sezonowo zatrudnienia w sektorze hoteli i restauracji (wzrost w sezonie letnim), istotny wzrost liczby pracujcych w obsłudze nieruchomoci i firm. Uzasadnione wydaje si twierdzenie o zachowaniu zaobserwowanych tendencji stałego spadku zatrudnienia oraz zmiany struktury zatrudnienia na korzy sektorów o charakterze usługowym w najbliszych latach. W województwie, w porównaniu z reszt kraju, ponad dwukrotnie niszy jest udział pracujcych w rolnictwie, wyszy natomiast w handlu i transporcie. Pierwsze zjawisko wiadczy o bardziej nowoczesnej strukturze zatrudnienia w gospodarstwach rolnych, drugie za i trzecie to wynik zwizków regionu z gospodark morsk oraz inwestowania w działalno handlow. W rybołówstwie i rybactwie pracuje blisko połowa ogółu zatrudnionych w tym sektorze w Polsce. Odsetek zatrudnienionych w przemyle pozostaje na tym samym poziomie. Wyranie załamał si rynek pracy w budownictwie, mimo e odsetek zatrudnionych przewysza warto krajow (w latach dobrej koniunktury budownictwo zatrudniało ponad 10% ogółu pracujcych, obecnie 6,8%). Według szacunków GUS aktywno zawodowa ludnoci województwa zachodniopomorskiego wynosi 43,3 %, co oznacza, e zasoby siły roboczej kształtuj si na poziomie 750,8 tys. osób. Liczba pracujcych wynosi 614,8 tys. osób (w kwietniu 2000 r.). Na rónic midzy zasobami pracy a wielkoci zatrudnienia składaj si bezrobotni zarejestrowani (98,2 tys.), bezrobotni nierejestrowani bd pracujcy w tzw. szarej strefie, jak te osoby zatrudnione, nie ujte w biecej sprawozdawczoci statystycznej. W latach liczba pracujcych w sektorze przedsibiorstw zmniejszyła si z 218,5 do 209,9 tys. osób, a liczba bezrobotnych wzrosła z 98 tys. do 130,9 tys. osób. Wzrost liczby podmiotów gospodarczych nie wpływa na spadek bezrobocia. Przypuszcza naley, e szereg podmiotów gospodarczych zawiesza bd koczy działalno, powodujc wzrost bezrobocia, a statystyka nie nada z ujawnianiem tego faktu. Głównym problemem rynku pracy w województwie jest sprostanie w najbliszym picioleciu popytowi na miejsca pracy, generowanemu przez wysok stop bezrobocia i wkraczanie młodych ludzi na rynek pracy. Oznacza to konieczno tworzenia ok. 10 tys. miejsc pracy rocznie. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w województwie zachodniopomorskim w lipcu 2000 r. wyniosła 130,3 tys. osób. Stopa bezrobocia (17,5%) naley do najwyszych w Polsce (rednia krajowa 13,7%). Jest ona silnie zrónicowana w poszczególnych powiatach województwa: od 7,1% w Szczecinie do ok. 30% w powiatach widwiskim, drawskim, choszczeskim, szczecineckim, sławieskim, białogardzkim, i gryfickim. Rejony wysokiego bezrobocia to jednoczenie obszary odpływu ludnoci, dysponujce mał liczb miejsc pracy. Zjawiska te s współzalene. Stop bezrobocia w powiatach województwa zachodniopomorskiego przedstawia mapa na str

19 18

20 3.2. Ochrona zdrowia wiadczenia zdrowotne w województwie zachodniopomorskim realizowane s na ogół bez okrelenia lub przestrzegania standardów i zalece. Generalnie zdaje egzamin system oparty o lekarza rodzinnego, dlatego powinien on by nadal intensywnie rozwijany. Nie ma jednak wystarczajcej liczby lekarzy rodzinnych. Sposób organizacji słuby zdrowia czsto nie zapewnia rzeczywistej całodobowej opieki medycznej. Województwo zachodniopomorskie dysponuje 9778 łókami szpitalnymi w 36 szpitalach publicznych (w tym 4573 w szpitalach podległych samorzdowi wojewódzkiemu, 3208 w szpitalach powiatowych, 1162 klinicznych i 835 resortowych). Przy szpitalach istniej zespoły opieki ambulatoryjnej i specjalistycznej, których struktura w poszczególnych powiatach jest zrónicowana. System lecznictwa uzupełniaj niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej i lekarskie gabinety prywatne, których liczba w ostatnim czasie szybko ronie. Warunkiem funkcjonowania zdecydowanej wikszoci jednostek ochrony zdrowia jest zawarcie kontraktów z Kas Chorych. Zwraca uwag zbyt dua, w stosunku do potrzeb, liczba tzw. łóek zabiegowych oraz nierównomierne rozmieszczenie szpitali. Zbyt mała jest liczba zakładów opiekuczych leczniczych i pielgniarskich oraz zakładów opieki paliatywnej. Słabo s te rozwinite formy opieki stacjonarnej, takie jak: opieka dzienna, chirurgia jednego dnia opieka terminalna, hospitalizacja domowa. Poziom finansowania opieki stomatologicznej nie daje szans na szybkie osignicie norm w zakresie stanu uzbienia zgodnych ze wskazaniami wiatowej Organizacji Zdrowia. Rosnca liczba urazów przede wszystkim komunikacyjnych wymusza zwikszenie sprawnoci ratownictwa medycznego. Lotnictwo sanitarne jest uywane bardzo rzadko, głównie z przyczyny niedoborów finansowych. Czas dojazdu do chorego oraz dowozu do miejsca udzielenia pomocy specjalistycznej jest nadal zbyt długi. Brak jest specjalistycznych centrów leczcych urazy wielonarzdowe. W zakresie programu szczepie ochronnych i ochrony epidemiologicznej mieszkacy województwa zachodniopomorskiego nie s wystarczajco zabezpieczeni. Programy promocyjne i profilaktyczne s wprowadzane pod warunkiem otrzymania na nie dodatkowych rodków finansowych. Naley rozwin moliwoci kształcenia pielgniarek, farmaceutów i analityków lekarskich na poziomie szkoły wyszej, a take system cigłego kształcenia podyplomowego lekarzy. Efektywno ekonomiczn w ochronie zdrowia zapewni moe prywatyzacja jak najwikszej liczby placówek opieki zdrowotnej oraz jednostek opieki specjalistycznej. Brak jest rynku firm ubezpieczeniowych i alternatywy dla kas chorych zapewniajcej obnianie kosztów własnych jednostek ochrony zdrowia. 19