W protokole na stronie tytułowej naleŝy wpisać dokładną nazwę pracowni, adres

Transkrypt

1 Kryteria przeprowadzenia kontroli jakości badań mammograficznych i sporządzenia Protokołu z kontroli jakości badań mammograficznych wykonywanych w ramach Populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka piersi w pracowniach wyposaŝonych w mammograf z detektorem filmowym I. Sporządzanie strony tytułowej protokołu W protokole na stronie tytułowej naleŝy wpisać dokładną nazwę pracowni, adres (łącznie z ulicą i kodem pocztowym) miejsca, gdzie przeprowadzono kontrolę. Ponadto naleŝy wpisać nazwę oraz producenta mammografu. Dodatkowo naleŝy wpisać datę kontroli (jeśli z jakiś względów kontrola była prowadzona dwa razy, wówczas naleŝy wpisać dwie daty kontroli). NaleŜy wpisać imiona i nazwiska osób, które przeprowadziły kontrolę w danym ośrodku. Wymienione osoby powinny dodatkowo podpisać się. II. Sprawdzenie dokumentów 1. NaleŜy sprawdzić, czy nie ma pustych miejsc w ankietach, które powinny być wypełnione przez pracowników kontrolowanego ośrodka. W polu Uwagi dotyczącym ankiet: Dane pracowni, Kwestionariusze osobowe, Dane o wyposaŝeniu ośrodka, Wyniki testów podstawowych oraz Parametry ekspozycji naleŝy wpisać wszelkie zastrzeŝenia dotyczące wypełnionej ankiety. W przypadku jakichkolwiek zastrzeŝeń co do wypełnienia ankiety naleŝy Ŝądać od pracowników kontrolowanego ośrodka prawidłowego wypełnienia ankiet. 2. NaleŜy sprawdzić, czy wszystkie ankiety zostały wypełnione dokładnie i poprawnie. 3. Dane o wyposaŝeniu ośrodka : Dane techniczne mammografu : W tej części powinny być wpisane parametry mammografu tzn. nazwa, producent, rok produkcji, rok instalacji, typ/producent lampy rentgenowskiej, nominalne wymiary ognisk, materiał anody, rodzaje dostępnych filtrów, zakres wysokiego napięcia oraz obciąŝenia prądowo czasowego, odległość ognisko lampy film, typ generatora wysokiego napięcia, dostępne systemy automatycznej kontroli ekspozycji i parametry kratki przeciwrozproszeniowej. Dane dotyczące detektora obrazu : W tej części powinny być wpisane typ i producent filmów mammograficznych, ekranów wzmacniających, kaset oraz odczynników fotochemicznych. Dane dotyczące wywoływarki : W tej części powinien być wpisany typ i producent wywoływarki oraz automatycznego mieszadła odczynników fotochemicznych. Jeśli mieszadła nie ma w pracowni, powinno być wpisane brak mieszadła. 1 z 43

2 Dane dotyczące negatoskopu : W tej części powinien być wpisany typ i producent kaŝdego negatoskopu uŝywanego do opisywania badań przesiewowych. Powinno być określone, czy negatoskop wyposaŝony jest w Ŝaluzje, czy ma moŝliwość regulacji jasności oraz ile zdjęć formatu 18 cm x 24 cm i formatu 24 cm x 30 cm moŝna rozwiesić na negatoskopie. Uwaga: Dane te muszą być wypełnione równieŝ wtedy, gdy negatoskop lub negatoskopy znajdują się zupełnie gdzie indziej niŝ mammograf. Wówczas naleŝy wpisać dokładny adres miejsc, gdzie opisywane są zdjęcia z danej pracowni mammograficznej. Dane dotyczące wyposaŝenia do wykonywania testów podstawowych : W tej części powinien być wpisany typ i producent sprzętu do wykonywania testów podstawowych w danej pracowni. 4. Protokół z testów specjalistycznych : Podczas kontroli ośrodek powinien przekazać osobie kontrolującej kopię aktualnego protokołu z testów specjalistycznych w celu oceny poprawności wykonania poszczególnych testów. Ocena ta jest moŝliwa jedynie po wnikliwej analizie protokołu. Ocena protokołu na miejscu podczas kontroli nie umoŝliwia wnikliwej analizy, co moŝe przyczynić się do błędnej oceny poszczególnych testów. W polu Uwagi naleŝy wpisać tytuł protokołu, numer protokołu, datę wykonania testów specjalistycznych oraz nazwę laboratorium, które przeprowadziło testy. 5. Wyniki testów podstawowych : NaleŜy sprawdzić, czy przekazano kopię wyników wszystkich testów podstawowych wykonywanych w pracowni z ostatnich 6 miesięcy łącznie z wyznaczonymi wartościami odniesienia. 6. Parametry ekspozycji : NaleŜy sprawdzić, czy poprawnie zaznaczono rodzaj anody i dodatkowego filtru oraz czy poprawnie wpisano pozostałe parametry ekspozycji (tzn. grubość piersi po kompresji w cm, wartość wysokiego napięcia oraz obciąŝenia prądowo czasowego). NaleŜy teŝ sprawdzić, czy wpisano rok urodzenia kobiet. Potrzebne są dane pacjentek w wieku skryningowym tj. od 50 do 69 roku Ŝycia. Oznacza to, Ŝe w roku 2008 rok urodzenia kobiet powinien zawierać się w przedziale: od 1939 do z 43

3 II. Ocena organizacji prowadzenia badań 1. NaleŜy sprawdzić, czy w ośrodku jest wydzielona rejestracja dla kobiet zgłaszających się na przesiewowe badania mammograficzne. Wydzielona rejestracja oznacza, Ŝe powinna być oddzielna rejestratorka tylko do przesiewowych badań mammograficznych. Jeśli jest rejestracja oddzielna, to w protokole naleŝy skreślić wyraŝenie razem z ogólną. 2. NaleŜy sprawdzić, czy w ośrodku jest wydzielona poczekalnia dla kobiet zgłaszających się na przesiewowe badania mammograficzne. Jeśli jest poczekalnia wydzielona, to w protokole naleŝy skreślić wyraŝenie wspólna. 3. NaleŜy sprawdzić, czy w gabinecie znajduje się przebieralnia dla kobiety (oddzielne pomieszczenie). Przebieralnia powinna zapewnić kobiecie odpowiednią intymność przed i po badaniu. Jeśli jest jedna przebieralnia, to w protokole naleŝy skreślić wyraŝenie dwie oddzielne i brak. 4. NaleŜy sprawdzić, czy w pracowni jest oddzielny gabinet do opisywania zdjęć mammograficznych. Nie moŝe to być pokój socjalny, ani gabinet, w którym opisywane są zdjęcia z innych badań radiograficznych. Nie moŝe to być teŝ pokój, w którym wykonywane są badania USG itp. Jeśli jest oddzielny gabinet, to w protokole naleŝy skreślić wyraŝenie wspólny. 3 z 43

4 III. Ocena wyposaŝenia ośrodka 1. Sprzęt do kontroli jakości: NaleŜy sprawdzić, czy sprzęt do wykonywania testów podstawowych w danej pracowni mammograficznej charakteryzuje się odpowiednimi parametrami zgodnie z wymaganiami zawartymi w ankiecie Dane dotyczące wyposaŝenia ośrodka w części Dane dotyczące wyposaŝenia do wykonywania testów podstawowych. NaleŜy Ŝądać okazania sprzętu w celu jego weryfikacji. Jeśli ośrodek posiada dany sprzęt, to w kolumnie: Jest wpisujemy:. JeŜeli ośrodek nie posiada danego sprzętu, to w kolumnie: Nie ma wpisujemy:. JeŜeli parametry sprzętu do kontroli jakości na poziomie podstawowym nie spełniają wymagań, to w kolumnie: Nie ma wpisujemy:. Uwaga: Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 września 2003 roku w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy z aparatami rentgenowskimi o energii promieniowania do 300 kev stosowanymi w celach medycznych: pracownie mammograficzne są wyposaŝone w aparaturę i sprzęt do kontroli procesu obrazowania w zakresie przewidzianym w programie zarządzania jakością do wykonywania testów wewnętrznej kontroli parametrów technicznych. Dlatego na wyposaŝeniu pracowni powinien znajdować się sprzęt do wykonywania testów podstawowych. Dopuszcza się jednak wypoŝyczenie sprzętu, ale na długi czas i pod warunkiem, Ŝe jest on na stałe do dyspozycji techników w danej pracowni mammograficznej. W takiej sytuacji uznajemy, Ŝe sprzęt jest na wyposaŝeniu ośrodka. 2. Aparatura mammograficzna: NaleŜy sprawdzić: rodzaje dodatkowych filtrów dostępnych w mammografie jeśli jest filtr Mo i Rh, to naleŝy skreślić Mo; nominalne ogniska lampy rentgenowskiej dla odległości SID równej 60 cm jeśli wynoszą 0,1 mm x 0,1 mm oraz 0,3 mm x 0,3 mm, to naleŝy skreślić większe niŝ 0,1 mm x 0,1 mm oraz większe niŝ 0,3 mm x 0,3 mm ; czy jest kamera identyfikacyjna z moŝliwością zapisu na filmie danych pacjentki i warunków badania jeśli jest na wyposaŝeniu, to naleŝy skreślić brak ; czy aparat jest wyposaŝony w generator wysokiej częstotliwości jeśli jest wyposaŝony, to naleŝy skreślić nie ; czy w mammografie dostępny jest zakres wysokiego napięcia co najmniej 25 kv 31 kv z moŝliwością zmiany co 1 kv jeśli jest dostępny, to naleŝy skreślić nie ; czy mammograf wyposaŝony jest w system automatycznej kontroli ekspozycji jeśli jest wyposaŝony, to naleŝy skreślić nie ; czy mammograf wyposaŝony jest w kratki przeciwrozproszeniowe dwóch formatów - jeśli jest wyposaŝony, to naleŝy skreślić nie ; czy pracownia wyposaŝona jest w kasety dwóch formatów z ekranami z ziem rzadkich jeśli jest wyposaŝona, to naleŝy skreślić nie ; 4 z 43

5 czy mammograf posiada wyświetlacz cyfrowy parametrów badania jeśli posiada, to naleŝy skreślić nie ; czy pracownia posiada wywoływarkę przeznaczoną tylko do zdjęć mammograficznych jeśli posiada, to naleŝy skreślić nie ; czy pracownia posiada mieszadło do odczynników jeśli posiada, to naleŝy skreślić nie ; czy film i ekran wzmacniający są tego samego producenta jeŝeli są tego samego producenta, to naleŝy skreślić róŝnych producentów ; czy odczynniki fotochemiczne są tego samego producenta co filmy i markowe jeŝeli odczynniki są odpowiednie, to naleŝy skreślić nie tego samego producenta i niemarkowe. 5 z 43

6 IV. Ocena realizacji testów kontroli jakości w ośrodku 1. Testy specjalistyczne: Na podstawie przekazanego przez ośrodek aktualnego protokołu z testów specjalistycznych naleŝy sprawdzić poprawność wykonywania poszczególnych testów zgodnie z załącznikiem Wymagania dotyczące oceny testów specjalistycznych w mammografii analogowej lub z załącznikiem Wymagania dotyczące oceny testów specjalistycznych w mammografii cyfrowej. JeŜeli jakiś parametr nie został skontrolowany, ale w protokole podano przyczynę tego postępowania niezaleŝną od osoby kontrolującej np. jeśli w aparacie nie moŝna wykonać ekspozycji przy kratce nieruchomej i zostało to napisane w protokole, to w wierszu Obraz kratki naleŝy wpisać Nie moŝna wykonać tego testu i przyznać 1 punkt. 2. Testy podstawowe: Na podstawie kopii wyników testów podstawowych przekazanych przez ośrodek naleŝy sprawdzić poprawność wykonywania poszczególnych testów zgodnie z załącznikiem Wymagania dotyczące oceny testów podstawowych w mammografii analogowej lub z załącznikiem Wymagania dotyczące oceny testów podstawowych w mammografii cyfrowej. 6 z 43

7 V. Ocena wybranych parametrów aparatury mammograficznej Uwaga: Przed przystąpieniem do wykonywania jakichkolwiek testów naleŝy w obecności przynajmniej jednego technika dokładnie wizualnie ocenić stan mammografu. Szczególną uwagę naleŝy zwrócić na stoliki, płytki uciskowe. Wszelkie zaobserwowane uszkodzenia naleŝy zapisać w formularzu oraz poinformować o nich obsługę aparatu. 1. Geometria wiązki promieniowania X WyposaŜenie: Kasety z filmami Pięć monet (cztery monety jednakowej wielkości, jedna większa) Linijka Taśma samoprzylepna Wykonanie testu: Format filmu: 18 cm x 24 cm 1. W stoliku mammografu umieścić kasetę z filmem formatu 18 cm x 24 cm. Do wymiarów kasety dobrać odpowiednią przesłonę kolimatora zgodnie z propozycją technika (tak jak podczas badań rutynowych). 2. Na stoliku mammografu połoŝyć większą monetę stycznie do krawędzi kratki przeciwrozproszeniowej od strony klatki piersiowej (około 5 cm na lewo od środka powierzchni stolika) zgodnie ze zdjęciem nr 1.1. Zdjęcie nr 1.1. UłoŜenie większej monety stycznie do krawędzi kratki przeciwrozproszeniowej od strony klatki piersiowej. 3. Monetę naleŝy przykleić taśmą do powierzchni stolika w celu jej unieruchomienia. 4. Na stoliku mammografu połoŝyć kasetę z filmem formatu 24 cm x 30 cm (jeśli w pracowni nie ma kaset formatów 24 cm x 30 cm, to naleŝy połoŝyć dwie kasety z filmami formatu 18 cm x 24 cm). 7 z 43

8 WaŜne: Film lub filmy znajdujące się w kasecie lub kasetach połoŝonych na stoliku naleŝy wcześniej umieścić w kasecie tak, by ekran wzmacniający przylegał do podłoŝa filmu (a nie do emulsji filmu jak podczas badań). 5. Włączyć światło układu optycznego kolimatora. Na powierzchni górnej kasety w środku kaŝdej krawędzi pola świetlnego umieścić cztery jednakowe monety tak, aby monety były wewnątrz pola świetlnego (zgodnie ze zdjęciem nr 1.2.). Zdjęcie nr 1.2. UłoŜenie czterech mniejszych monet na kasecie (z filmem formatu 24 cm x 30 cm) połoŝonej na stoliku. Jeśli na stoliku mammografu połoŝono dwie kasety, to monetę od strony klatki piersiowej naleŝy przesunąć o kilka centymetrów na prawo od środka stolika (tak, aby moneta nie leŝała na złączu kaset). 6. Docisnąć płytkę uciskową do powierzchni kasety lub kaset połoŝonych na stoliku. 7. Włączyć tryb pracy mammografu, który automatycznie dobiera wartość wysokiego napięcia. Jeśli aparat nie posiada takiego trybu pracy, naleŝy wykonać ekspozycję, tak aby wszystkie monety były dobrze widoczne na kaŝdym zdjęciu. 8. Wykonać ekspozycję i zapisać w formularzu jej warunki (tj. tryb pracy, uzyskaną wartość wysokiego napięcia i obciąŝenia prądowo - czasowego). 9. Wywołać filmy ze wszystkich uŝytych kaset. 10. Na podstawie obrazu większej monety określić odległość między krawędzią kratki przeciwrozproszeniowej a krawędzią filmu od strony klatki piersiowej jako róŝnicę średnicy obrazu monety zmierzonej w kierunku równoległym do dłuŝszego boku filmu i średnicy obrazu monety zmierzonej w kierunku prostopadłym do dłuŝszego boku filmu. W formularzu zapisać zmierzoną odległość (wyraŝoną w mm) oraz zaznaczyć, czy większa moneta wykracza poza krawędź filmu tzn. na filmie nie widać całej monety (zgodnie ze zdjęciem nr 1.3). 8 z 43

9 moneta większa Zdjęcie nr 1.3 Obraz filmu formatu 18 cm x 24 cm z kasety umieszczonej w stoliku. 11. Na podstawie filmów z uŝytych kaset określić odległości między kaŝdą krawędzią pola promieniowania X (obszar ciemny na filmie lub filmach z kasety górnej zdjęcie nr 1.4) a odpowiednią krawędzią filmu z kasety dolnej. W tym celu naleŝy, pamiętając o powiększeniu obrazu, nakładać na siebie oba filmy tak, aby odpowiednie monety w przybliŝeniu pokryły się ze sobą zgodnie ze zdjęciami nr 1.5; 1.6; 1.7; 1.8; 1.9; 1.10; 1.11 oraz Zdjęcie nr 1.4 Obraz filmu formatu 24 cm x 30 cm z kasety połoŝonej na stoliku. Obszar ciemny to pole promieniowania X. 9 z 43

10 Zdjęcie nr 1.5 NałoŜenie na siebie dwóch filmów w celu oceny odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony lewej. krawędź filmu krawędź pola X Zdjęcie nr 1.6 Odczyt odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony lewej, wynik pole promieniowania X wykracza 4,0 mm poza film od strony lewej. 10 z 43

11 Zdjęcie nr 1.7 NałoŜenie na siebie dwóch filmów w celu oceny odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony brodawki. krawędź filmu Zdjęcie nr 1.8 Odczyt odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony brodawki, wynik pole promieniowania X wykracza 5,0 mm poza film od strony brodawki. 11 z 43

12 Zdjęcie nr 1.8 NałoŜenie na siebie dwóch filmów w celu oceny odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony prawej. krawędź filmu Zdjęcie nr 1.10 Odczyt odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony prawej, wynik pole promieniowania X wykracza 3,0 mm poza film od strony prawej. 12 z 43

13 Zdjęcie nr 1.11 NałoŜenie na siebie dwóch filmów w celu oceny odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony klatki piersiowej. Zdjęcie nr 1.12 Odczyt odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony klatki piersiowej, wynik pole promieniowania X wykracza 1,0 mm poza film od strony klatki piersiowej. 13 z 43

14 12. W formularzu zapisać zmierzone odległości między kaŝdą krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu (w mm) oraz zaznaczyć, czy poszczególne krawędzie pola promieniowania X wykraczają poza odpowiednią krawędź filmu np. przez skreślenie niewłaściwego zwrotu. Jeśli pole promieniowania X wykracza poza krawędź filmu, to naleŝy skreślić wew.. Format filmu: 24 cm x 30 cm 1. W stoliku mammografu umieścić kasetę z filmem formatu 24 cm x 30 cm. Do wymiarów kasety dobrać odpowiednią przesłonę kolimatora zgodnie z propozycją technika (tak jak podczas badań rutynowych). 2. Na stoliku mammografu połoŝyć większą monetę stycznie do krawędzi kratki przeciwrozproszeniowej od strony klatki piersiowej (około 5 cm na lewo od środka powierzchni stolika). Monetę naleŝy przykleić taśmą do powierzchni stolika w celu jej unieruchomienia. 3. Na stoliku mammografu połoŝyć dwie kasety z filmem formatu 24 cm x 30 cm. WaŜne: Film lub filmy znajdujące się w kasecie lub kasetach połoŝonych na stoliku naleŝy wcześniej umieścić w kasecie tak, by ekran wzmacniający przylegał do podłoŝa filmu (a nie do emulsji filmu jak podczas badań). 4. Włączyć światło układu optycznego kolimatora. Na powierzchni górnych kaset w środku kaŝdej krawędzi pola świetlnego umieścić cztery jednakowe monety tak, aby monety były wewnątrz pola świetlnego. Monetę od strony klatki piersiowej naleŝy przesunąć o kilka centymetrów na prawo od środka stolika (tak, aby moneta nie leŝała na złączu kaset). 5. Docisnąć płytkę uciskową do powierzchni kaset połoŝonych na stoliku. 6. Włączyć tryb pracy mammografu, który automatycznie dobiera wartość wysokiego napięcia. Jeśli aparat nie posiada takiego trybu pacy, naleŝy wykonać ekspozycję, tak aby wszystkie monety były dobrze widoczne na kaŝdym zdjęciu. 7. Wykonać ekspozycję i zapisać w formularzu jej warunki (tj. tryb pracy, uzyskaną wartość wysokiego napięcia i obciąŝenia prądowo - czasowego). 8. Wywołać filmy ze wszystkich uŝytych kaset. 9. Na podstawie obrazu większej monety określić odległość między krawędzią kratki przeciwrozproszeniowej a krawędzią filmu od strony klatki piersiowej jako róŝnicę średnicy obrazu monety zmierzonej w kierunku równoległym do dłuŝszego boku filmu i średnicy obrazu monety zmierzonej w kierunku prostopadłym do dłuŝszego boku filmu. W formularzu zapisać zmierzoną odległość (wyraŝoną w mm) oraz zaznaczyć, czy większa moneta wykracza poza krawędź filmu tzn. na filmie nie widać całej monety zgodnie ze zdjęciem nr z 43

15 moneta większa Zdjęcie nr Obraz filmu formatu 24 cm x 30 cm z kasety umieszczonej w stoliku. 13. Na podstawie filmów z uŝytych kaset określić odległości między kaŝdą krawędzią pola promieniowania X (obszar ciemny na filmie lub filmach z kasety górnej zdjęcie nr 1.14) a odpowiednią krawędzią filmu z kasety dolnej. W tym celu naleŝy, pamiętając o powiększeniu obrazu, nakładać na siebie oba filmy tak, aby odpowiednie monety w przybliŝeniu pokryły się ze sobą zgodnie ze zdjęciami nr 1.15; 1.16; 1.17; 1.18; 1.19; 1.20; 1.21 oraz Zdjęcie nr 1.14 Obrazy filmów formatu 24 cm x 30 cm z kaset połoŝonych na stoliku. Obszar ciemny to pole promieniowania X. 15 z 43

16 Zdjęcie nr 1.15 NałoŜenie na siebie dwóch filmów w celu oceny odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony lewej. krawędź filmu Zdjęcie nr 1.16 Odczyt odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony lewej, wynik pole promieniowania X wykracza 1,5 mm poza film od strony lewej. 16 z 43

17 Zdjęcie nr 1.17 NałoŜenie na siebie dwóch filmów w celu oceny odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony brodawki. krawędź filmu Zdjęcie nr 1.18 Odczyt odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony brodawki, wynik pole promieniowania X wykracza 4,0 mm poza film od strony brodawki. 17 z 43

18 Zdjęcie nr 1.19 NałoŜenie na siebie dwóch filmów w celu oceny odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony prawej. krawędź filmu Zdjęcie nr 1.20 Odczyt odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony prawej, wynik pole promieniowania X wykracza 3,5 mm poza film od strony prawej. 18 z 43

19 Zdjęcie nr 1.21 NałoŜenie na siebie dwóch filmów w celu oceny odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony klatki piersiowej. krawędź filmu Zdjęcie nr 1.22 Odczyt odległości między krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu od strony klatki piersiowej, wynik pole promieniowania X wykracza 1,0 mm poza film od strony klatki piersiowej. 19 z 43

20 14. W formularzu zapisać zmierzone odległości między kaŝdą krawędzią pola promieniowania X a krawędzią filmu (w mm) oraz zaznaczyć, czy poszczególne krawędzie pola promieniowania X wykraczają poza odpowiednią krawędź filmu np. przez skreślenie niewłaściwego zwrotu. Jeśli pole promieniowania X wykracza poza krawędź filmu, to naleŝy skreślić wew.. Wartości graniczne: Pole promieniowania X powinno wykraczać poza film z kaŝdej strony, ale nie więcej niŝ 5 mm. Kratka przeciwrozproszeniowa od strony klatki piersiowej powinna wykraczać poza krawędź filmu, ale nie więcej niŝ 4 mm. Uwaga: Jeśli aparat jest wyposaŝony tylko w duŝy stolik, to naleŝy zapisać: Brak małego stolika pod tytułem testu i w odpowiednie miejsca w tabelach dotyczących tego stolika naleŝy wpisać symbol x. 20 z 43

21 2. Kompresja piersi WyposaŜenie: Miernik siły kompresji Rinstrum R310 (Elektroniczna waga pomostowa) Kauczukowa lub styropianowa podkładka o gęstości około 30 mg/cm 3 Taśma miernicza Płyty z akryliku o całkowitej grubości 20 mm, 40 mm i 70 mm a) Siła kompresji Płytka uciskowa: mała Wykonanie testu: 1. Na środku stolika mammografu postawić miernik siły kompresji. 2. Do górnej powierzchni miernika docisnąć z maksymalną siłą kompresji płytkę uciskową. 3. Zapisać w formularzu nominalną wartość siły kompresji wyświetloną na mammografie i zmierzoną siłę kompresji. 4. Nie odsuwając płytki uciskowej od miernika wykonać pomiar siły kompresji po 1 minucie. Zapisać w formularzu zmierzoną wartość. Wartości graniczne: Maksymalna wartość siły kompresji powinna zawierać się w granicach: 13 kg 20 kg i powinna być stała przez co najmniej 1 minutę. Uwaga: JeŜeli siła kompresji po upływie 1 minuty spadnie poniŝej 13 kg, to nie moŝna zaakceptować siły kompresji. b) Wskazanie grubości piersi po kompresji 1. Na stoliku mammografu umieścić płytę z akryliku o grubości 20 mm. 2. Do powierzchni płyty docisnąć płytkę uciskową z maksymalną siłą kompresji. 3. W formularzu zapisać wyświetlaną lub wskazywaną przez aparat grubość obiektu po kompresji w milimetrach. 4. W formularzu wpisać wartość bezwzględną róŝnicy między wyświetlaną a rzeczywistą grubością obiektu po kompresji w milimetrach. 5. Powtórzyć punkty 1 4 dla płyt z akryliku o grubości 40 mm oraz 70 mm. c) Ustawienie płytki uciskowej Wykonanie testu: 1. Na środku stolika mammografu połoŝyć kauczukową lub styropianową podkładkę i docisnąć do niej płytkę uciskową z maksymalną siłą kompresji zgodnie ze zdjęciem nr Zmierzyć i zapisać w formularzu odległość wyraŝoną w centymetrach (z dokładnością do jednego miejsca po przecinku) między powierzchnią stolika a: przednim, lewym rogiem płytki uciskowej; tylnym, lewym rogiem płytki uciskowej; przednim, prawym rogiem płytki uciskowej; tylnym, prawym rogiem płytki uciskowej; 21 z 43

22 zgodnie ze zdjęciami nr 2.2, 2.3, 2.4 i W formularzu zapisać róŝnicę wyraŝoną w centymetrach (z dokładnością do jednego miejsca po przecinku) w połoŝeniu płytki uciskowej nad powierzchnią stolika pomiędzy przodem i tyłem płytki oraz lewą i prawą stroną płytki. Zdjęcie nr 2.1 UłoŜenie podkładki w celu oceny ustawienia płytki uciskowej. Zdjęcie nr 2.2 Pomiar odległości między powierzchnią stolika a tylnym, lewym rogiem płytki uciskowej. 22 z 43

23 Zdjęcie nr 2.3 Pomiar odległości między powierzchnią stolika a przednim, lewym rogiem płytki uciskowej. Zdjęcie nr 2.4 Pomiar odległości między powierzchnią stolika a tylnym, prawym rogiem płytki uciskowej. 23 z 43

24 Zdjęcie nr 2.5 Pomiar odległości między powierzchnią stolika a przednim, prawym rogiem płytki uciskowej. Wartości graniczne: RóŜnica w połoŝeniu płytki uciskowej nad stolikiem pomiędzy przodem i tyłem płytki oraz lewą i prawą stroną płytki nie powinna być większa niŝ 0,5 cm. a) Siła kompresji Płytka uciskowa: duŝa Wykonanie testu: 1. Na środku stolika mammografu postawić miernik siły kompresji. 2. Do górnej powierzchni miernika docisnąć z maksymalną siłą kompresji płytkę uciskową. 3. Zapisać w formularzu nominalną wartość siły kompresji wyświetloną na mammografie i zmierzoną siłę kompresji. 4. Nie odsuwając płytki uciskowej od miernika wykonać pomiar siły kompresji po 1 minucie. Zapisać w formularzu zmierzoną wartość. Wartości graniczne: Maksymalna wartość siły kompresji powinna zawierać się w granicach: 13 kg 20 kg i powinna być stała przez co najmniej 1 minutę. 24 z 43

25 Uwaga: Wynik testu nie moŝe zostać zaakceptowany, jeŝeli siła kompresji po upływie 1 minuty spadnie poniŝej 13 kg. b) Wskazanie grubości piersi po kompresji 1. Na stoliku mammografu umieścić płytę z akryliku o grubości 20 mm. 2. Do powierzchni płyty docisnąć płytkę uciskową z maksymalną siłą kompresji. 3. W formularzu zapisać wyświetlaną lub wskazywaną przez aparat grubość obiektu po kompresji w milimetrach. 4. W formularzu wpisać wartość bezwzględną róŝnicy między wyświetlaną a rzeczywistą grubością obiektu po kompresji w milimetrach. 5. Powtórzyć punkty 1 4 dla płyt z akryliku o grubości 40 mm oraz 70 mm. c) Ustawienie płytki uciskowej Wykonanie testu: 1. Na środku stolika mammografu połoŝyć kauczukową lub styropianową podkładkę (tak jak w przypadku małej płytki) i docisnąć do niej płytkę uciskową z maksymalną siłą kompresji tak samo jak w przypadku małej płytki uciskowej. 2. Zmierzyć i zapisać w formularzu odległość wyraŝoną w centymetrach (z dokładnością do jednego miejsca po przecinku) między powierzchnią stolika a: przednim, lewym rogiem płytki uciskowej; tylnym, lewym rogiem płytki uciskowej; przednim, prawym rogiem płytki uciskowej; tylnym, prawym rogiem płytki uciskowej. Postąpić podobnie jak w przypadku małej płytki uciskowej. 3. W formularzu zapisać róŝnicę wyraŝoną w centymetrach (z dokładnością do jednego miejsca po przecinku) w połoŝeniu płytki uciskowej nad powierzchnią stolika pomiędzy przodem i tyłem płytki oraz lewą i prawą stroną płytki. Wartości graniczne: RóŜnica w połoŝeniu płytki uciskowej nad stolikiem pomiędzy przodem i tyłem płytki oraz lewą i prawą stroną płytki nie powinna być większa niŝ 0,5 cm. Uwaga: Jeśli aparat jest wyposaŝony tylko w jedną płytkę np.: duŝą, to naleŝy zapisać Brak małej płytki uciskowej pod zwrotem Płytka uciskowa: mała i w odpowiednie miejsca w tabelach dotyczących małej płytki naleŝy wpisać symbol x. 25 z 43

26 3. Artefakty WyposaŜenie: fantom firmy GAMMEX RMI model 179 wykonany z akryliku o grubości 3,6 cm i wymiarach 24 cm x 30 cm kaseta mammograficzna o wymiarach 18 cm x 24 cm i 24 cm x 30 cm filmy mammograficzne dopasowane do rozmiarów kaset; znacznik do oznaczania kierunku przesuwu filmów w wywoływarce np.: kluczyk densytometr o dokładności ± 0,02 (dla gęstości optycznej równej 1,00) i powtarzalności ± 1% Format filmu: 18 cm x 24 cm Wykonanie testu: 1. Umieścić kasetę z filmem formatu 18 cm x 24 cm w prowadnicach stolika. 2. Zapisać w formularzu numer kasety. 3. PołoŜyć fantom z akryliku na stoliku mammografu. 4. Umieścić znacznik na fantomie w górnym lewym rogu pola świetlnego wzdłuŝ krótszej osi kasety i dosunąć płytkę uciskową do powierzchni fantomu. 5. Wykonać ekspozycję w takich warunkach, aby gęstość optyczna w punkcie referencyjnym obrazu fantomu wynosiła w przybliŝeniu 1, Wywołać film wkładając go do wywoływarki tak, aby jego dłuŝszy bok był prostopadły do kierunku przesuwu filmu. (Wprowadzić film do wywoływarki zgodnie z wierzchołkiem znacznika.) 7. Zmierzyć densytometrem gęstość optyczną w punkcie referencyjnym obrazu fantomu, sprawdzić czy wynosi ona w przybliŝeniu 1,50. Jeśli tak, to naleŝy wykonać dalszą część testu. Jeśli nie, to naleŝy wykonać ekspozycję przy innych parametrach, tak aby gęstość optyczna w punkcie referencyjnym obrazu fantomu wynosiła w przybliŝeniu 1, W formularzu zapisać parametry ekspozycji (tj. tryb pracy, poziom zaczernienia, wysokie napięcie i obciąŝenie prądowo czasowe) i uzyskaną gęstość optyczną. 9. Umieścić ponownie w prowadnicach stolika tę samą kasetę z nowym filmem. Nie zmieniając połoŝenia fantomu obrócić znacznik o 90 w stosunku do poprzedniego ustawienia. 10. Wykonać ekspozycję przy takich samych warunkach jak dla poprzedniej ekspozycji. 11. Wywołać film wkładając go do wywoływarki tak, aby dłuŝszy jego bok był równoległy do kierunku przesuwu filmu. (Wprowadzić film do wywoływarki zgodnie z wierzchołkiem znacznika.) 12. W formularzu zapisać parametry ekspozycji (tj. tryb pracy, poziom zaczernienia, wysokie napięcie i obciąŝenie prądowo czasowe) i uzyskaną gęstość optyczną. 13. UłoŜyć na negatoskopie otrzymane zdjęcia tak, aby kierunki wyznaczone za pomocą znacznika, zgodne z przesuwem filmów w wywoływarce, pokrywały się (dłuŝsze boki filmów powinny być do siebie prostopadłe). Ocenić zdjęcia pod kątem widoczności artefaktów. Jeśli na obrazie fantomu są obecne artefakty w postaci równoległych ciemniejszych lub jaśniejszych smug, to źródłem ich jest: wywoływarka, gdy na dwóch filmach smugi są do siebie równoległe (ryc. 3a); mammograf, gdy na dwóch filmach smugi są do siebie prostopadłe (ryc. 3b). Inne artefakty mogą być związane na przykład z uszkodzeniem bądź zabrudzeniem ekranu wzmacniającego lub z niewłaściwym przechowywaniem filmów. 26 z 43

27 14. W formularzu określić źródło artefaktów. Jeśli artefakty pochodzą np.: od wywoływarki, to naleŝy skreślić nie w wierszu Artefakty pochodzące od wywoływarki. W polu Opis artefaktów naleŝy dokładnie opisać rodzaj oraz wielkość ewentualnych artefaktów. Format filmu: 24 cm x 30 cm Wykonanie testu: 1. Umieścić kasetę z filmem formatu 24 cm x 30 cm w prowadnicach stolika. 2. Zapisać w formularzu numer kasety. 3. PołoŜyć fantom z akryliku na stoliku mammografu. 4. Umieścić znacznik na fantomie w górnym lewym rogu pola świetlnego wzdłuŝ krótszej osi kasety i dosunąć płytkę uciskową do powierzchni fantomu. 5. Wykonać ekspozycję w takich warunkach, aby gęstość optyczna w punkcie referencyjnym obrazu fantomu wynosiła w przybliŝeniu 1, Wywołać film wkładając go do wywoływarki tak, aby jego dłuŝszy bok był prostopadły do kierunku przesuwu filmu. (Wprowadzić film do wywoływarki zgodnie z wierzchołkiem znacznika.) 7. Zmierzyć densytometrem gęstość optyczną w punkcie referencyjnym obrazu fantomu, sprawdzić czy wynosi ona w przybliŝeniu 1,50. Jeśli tak, to naleŝy wykonać dalszą część testu. Jeśli nie, to naleŝy wykonać ekspozycję przy innych parametrach, tak aby gęstość optyczna w punkcie referencyjnym obrazu fantomu wynosiła w przybliŝeniu 1, W formularzu zapisać parametry ekspozycji (tj. tryb pracy, poziom zaczernienia, wysokie napięcie i obciąŝenie prądowo czasowe) i uzyskaną gęstość optyczną. 9. Umieścić ponownie w prowadnicach stolika tę samą kasetę z nowym filmem. Nie zmieniając połoŝenia fantomu obrócić znacznik o 90 w stosunku do poprzedniego ustawienia. 10. Wykonać ekspozycję przy takich samych warunkach jak dla poprzedniej ekspozycji. 11. Wywołać film wkładając go do wywoływarki tak, aby dłuŝszy jego bok był równoległy do kierunku przesuwu filmu. (Wprowadzić film do wywoływarki zgodnie z wierzchołkiem znacznika.) 12. W formularzu zapisać parametry ekspozycji (tj. tryb pracy, poziom zaczernienia, wysokie napięcie i obciąŝenie prądowo czasowe) i uzyskaną gęstość optyczną. 13. UłoŜyć na negatoskopie otrzymane zdjęcia tak, aby kierunki wyznaczone za pomocą znacznika, zgodne z przesuwem filmów w wywoływarce, pokrywały się (dłuŝsze boki filmów powinny być do siebie prostopadłe). Ocenić zdjęcia pod kątem widoczności artefaktów. Jeśli na obrazie fantomu są obecne artefakty w postaci równoległych ciemniejszych lub jaśniejszych smug, to źródłem ich jest: wywoływarka, gdy na dwóch filmach smugi są do siebie równoległe (ryc. 3a); mammograf, gdy na dwóch filmach smugi są do siebie prostopadłe (ryc. 3b). Inne artefakty mogą być związane na przykład z uszkodzeniem bądź zabrudzeniem ekranu wzmacniającego lub z niewłaściwym przechowywaniem filmów. 14. W formularzu określić źródło artefaktów. Jeśli artefakty pochodzą np.: od wywoływarki, to naleŝy skreślić nie w wierszu Artefakty pochodzące od 27 z 43

28 wywoływarki. W polu Opis artefaktów naleŝy dokładnie opisać rodzaj oraz wielkość ewentualnych artefaktów. Tolerancja: Na obrazach fantomu nie powinny być widoczne Ŝadne smugi, zacieki lub inne zmiany gęstości optycznej. Ryc. 3a. Schemat artefaktów pochodzących od wywoływarki: na dwóch filmach smugi są do siebie równoległe. Ryc. 3b. Schemat artefaktów pochodzących od mammografu: na dwóch filmach smugi są do siebie prostopadłe. 28 z 43

29 Uwaga: Jeśli aparat jest wyposaŝony tylko w duŝy stolik, to naleŝy zapisać Brak małego stolika pod wyraŝeniem: Format filmu: 18 cm x 24 cm i w odpowiednie miejsca dotyczące tego stolika naleŝy wpisać symbol x. Uwaga: JeŜeli zdjęcia wywoływane są w systemie dziennym i nie ma moŝliwości włoŝenia filmu do wywoływarki w dwóch prostopadłych do siebie kierunkach, wówczas naleŝy wykonać dwie ekspozycje. KaŜda ekspozycja powinna być wykonana z uŝyciem innej kasety. W formularzu naleŝy zapisać numery kaset. Na podstawie otrzymanych obrazów fantomów naleŝy ocenić i opisać ewentualne artefakty tak jak opisano wyŝej. 29 z 43

30 4. Kompensacja zmian grubości fantomu i wartości wysokiego napięcia WyposaŜenie: Płyty z akryliku o grubości od 2 cm do 7 cm Kaseta z filmami (najlepiej, Ŝeby to była kaseta uŝywana do oceny stałości ekspozycji przez techników) Densytometr o dokładności ± 0,02 (dla gęstości optycznej równej 1,00) i powtarzalności ± 1% Uwaga: Podczas wykonywania tego testu detektor systemu AEC powinien znajdować się najbliŝej krawędzi od strony klatki piersiowej. Wykonanie testu: 1. W stoliku mammografu umieścić kasetę z filmem i do jej wymiarów dobrać odpowiednią przesłonę kolimatora. 2. Na stoliku mammografu połoŝyć płytę z akryliku o grubości 2 cm. 3. Docisnąć płytkę uciskową do powierzchni fantomu (najlepiej z maksymalną siłą kompresji). Uwaga: Płytkę uciskową naleŝy dociskać do powierzchni fantomu tak, aby nie uszkodzić płytki. 4. Wykonać ekspozycję fantomu w warunkach rutynowych. W tym celu naleŝy uzyskać informację od technika w jakich warunkach wykonałby ekspozycję dla piersi o grubości 2 cm po kompresji i składzie 50%/50%. 5. Zanotować w formularzu parametry ekspozycji tj. tryb pracy, poziom zaczernienia, rodzaj anody i filtru, wysokie napięcie oraz wartość obciąŝenia prądowo - czasowego. 6. Wywołać film w wywoływarce. 7. Zmierzyć gęstość optyczną w punkcie referencyjnym obrazu fantomu i wynik zapisać w formularzu (z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku). 8. Powtórzyć punkty 1-7 dla fantomów o grubościach: 3 cm, 4 cm, 4,5 cm, 5 cm, 6 cm i 7 cm. 9. W formularzu zapisać wartość odniesienia gęstości optycznej (D od ), czyli gęstość optyczną w punkcie referencyjnym dla fantomu o grubości 4,5 cm (z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku). 10. W formularzu zapisać minimalną wartość gęstości optycznej (D min ) spośród wszystkich gęstości optycznych uzyskanych w tym teście (z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku). 11. W formularzu zapisać maksymalną wartość gęstości optycznej (D max ) spośród wszystkich gęstości optycznych uzyskanych w tym teście(z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku). 12. Wyznaczyć róŝnicę D od -D min i D max -D od. Wyniki zapisać w formularzu (z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku). Wartości graniczne: Wszystkie wartości gęstości optycznej nie powinny róŝnić się od wartości odniesienia o więcej niŝ 0,15. Gęstość optyczna w punkcie referencyjnym obrazu fantomu o grubości 4,5 cm PMMA powinna zawierać się w przedziale 1,3 1,8. 30 z 43

31 5. Dawka pochłonięta dla ekspozycji rutynowej WyposaŜenie: Detektor promieniowania X - Piranha Kaseta z filmem Taśma miernicza Wykonanie testu: 1. Na powierzchni stolika mammografu umieścić detektor promieniowania X centralnie w stosunku do prawej i lewej krawędzi stolika oraz wzdłuŝ krawędzi stolika od strony klatki piersiowej zgodnie ze zdjęciem nr Docisnąć płytkę uciskową do powierzchni detektora promieniowania X (zdjęcie nr 5.2). 3. W menu miernika Piranha wybrać Position check i wykonać ekspozycję dla 28 kv i przy obciąŝeniu prądowo czasowym równym około 40 mas. 4. Jeśli test Position check dał wynik znacznie róŝniący się od 1 (prawidłowy wyniku testu Position check jest bliski jeden), to naleŝy przesunąć miernik i powtórzyć punkt Ustawić wysokie napięcie o takiej samej wartości, jaka została dobrana w teście nr 4 podczas ekspozycji fantomu o grubości 4,5 cm. Zapisać w formularzu ustawioną wartość wysokiego napięcia. 6. Wykonać ekspozycję w trybie ręcznym przy obciąŝeniu prądowo czasowym mniejszym niŝ to, które zostało dobrane w teście nr 4 przy ekspozycji fantomu 4,5 cm (zdjęcie nr 5.2). Zapisać w formularzu wybraną wartość obciąŝenia prądowo czasowego. 7. W formularzu zapisać zmierzony czas ekspozycji (z dokładnością do jednego miejsca po przecinku) oraz wartość dawki (z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku). 8. Wykonać ekspozycję w trybie ręcznym przy obciąŝeniu prądowo czasowego większym niŝ to, które zostało dobrane w teście nr 4 przy ekspozycji fantomu 4,5 cm (zdjęcie nr 5.2). Zapisać w formularzu wybraną wartość obciąŝenia prądowo czasowego. 9. W formularzu zapisać zmierzony czas ekspozycji (z dokładnością do jednego miejsca po przecinku) oraz wartość dawki (z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku). 10. Zmierzyć odległość między punktem zaznaczonym na obudowie lampy rentgenowskiej (odpowiadającym połoŝeniu ogniska) a powierzchnią detektora promieniowania X (detektor w mierniku Piranha znajduje się 1 cm poniŝej górnej powierzchni miernika) i zapisać ją w formularzu jako d ognisko detektor (w centymetrach) z dokładnością do jednego miejsca po przecinku. 11. Zmierzyć odległość między punktem zaznaczonym na obudowie lampy rentgenowskiej (odpowiadającym połoŝeniu ogniska) a powierzchnią stolika i zapisać ją w formularzu jako d ognisko stolik (w centymetrach) z dokładnością do jednego miejsca po przecinku. 12. Wyznaczyć odległość ognisko powierzchnia fantomu jako róŝnicę: d ognisko-stolik - 4,5 (w centymetrach) z dokładnością do jednego miejsca po przecinku. 13. Korzystając z ekstrapolacji wyznaczyć dawkę (E irutynowe ) z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku oraz czas ekspozycji z dokładnością do jednego miejsca po przecinku odpowiadające obciąŝeniu prądowo czasowemu dla ekspozycji rutynowej. 31 z 43

32 14. Wyznaczyć dawkę (E iprutynowe ) dla odległości ognisko powierzchnia fantomu korzystając z poniŝszej zaleŝności 2 dognisko det ektor E i Pr utynowe = Eirutynowe ; d ognisko fantom Zapisać w formularzu wyznaczoną wartość dawki w mgy do dwóch miejsc po przecinku. 15. Wyznaczyć dawkę pochłoniętą (z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku) dla ekspozycji rutynowej zgodnie z poniŝszą zaleŝnością: E poch = E Pr i utynowe g s gdzie: g współczynnik zaleŝny od grubości warstwy półchłonnej (HVL) zgodnie z tabelą nr 5.1. Uwaga: Grubość warstwy półchłonnej zaleŝy od wartości wysokiego napięcia uŝytej podczas ekspozycji rutynowej Tab. 5.1 ZaleŜność współczynnika g od grubości warstwy półchłonnej HVL g 0,30 0,183 0,35 0,208 0,40 0,232 0,45 0,258 0,50 0,285 0,55 0,311 0,60 0,339 s - współczynnik zaleŝny od rodzaju anody i filtru zastosowanych podczas ekspozycji rutynowej zgodnie z tabelą nr 5.2. Tab.5.2 ZaleŜność współczynnika s od rodzaju anody i filtru. anoda/filtr Mo/Mo 1,000 Mo/Rh 1,017 Rh/Rh 1,061 Rh/Al 1,044 W/Rh 1,042 s 32 z 43

33 Zdjęcie nr 5.1 Prawidłowe połoŝenie miernika Piranha na stoliku mammografu Zdjęcie nr 5.2 Ustawienie miernika Piranha z dociśniętą płytką uciskową do pomiaru dawki. Wartości graniczne: Dawka pochłonięta dla ekspozycji rutynowej nie powinna być większa niŝ 2,0 mgy. Czas dla ekspozycji rutynowej nie powinien być większy niŝ 2,0 s. 33 z 43

34 6. Wysokie napięcie WyposaŜenie: Miernik wysokiego napięcia - Piranha Wykonanie testu: 1. Wymontować płytkę uciskową. 2. Na powierzchni stolika mammografu umieścić detektor promieniowania X centralnie w stosunku do prawej i lewej krawędzi stolika oraz wzdłuŝ krawędzi stolika od strony klatki piersiowej zgodnie ze zdjęciem nr 6.1 oraz W menu miernika Piranha wybrać Position check i wykonać ekspozycję dla 28 kv i przy obciąŝeniu prądowo czasowym równym około 40 mas. 4. Jeśli test Position check dał wynik znacznie róŝniący się od 1 (w przypadku prawidłowego wyniku testu Position check współczynnik jest bliski jeden), to naleŝy przesunąć miernik i powtórzyć punkt Wykonać ekspozycję w trybie ręcznym dla 25 kv i obciąŝenia prądowo - czasowego o wartości około 40 mas. Zapisać ustawioną wartość obciąŝenia prądowo czasowego w formularzu. 6. Zapisać w formularzu zmierzoną wartość wysokiego napięcia z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku. 7. Czynności opisane w punktach 5 6 powtórzyć dla następujących wartości wysokiego: 28 kv, 31 kv i 34 kv. 8. Wyznaczyć wartość bezwzględną róŝnicy między nominalnymi i zmierzonymi wartościami wysokiego napięcia. Wyniki zanotować w formularzu z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku. Zdjęcie nr 6.1 Prawidłowe połoŝenie miernika Piranha na stoliku mammografu 34 z 43

35 Zdjęcie nr 6.2 Pomiar wysokiego napięcia. Wartości graniczne: RóŜnica między nominalną i zmierzoną wartością wysokiego napięcia nie powinna być większa niŝ 1,00 kv. 35 z 43

36 7. Warunki oglądania mammogramów Uwaga: NaleŜy sprawdzić wszystkie negatoskopy wykorzystywane do opisywania badań przesiewowych wykonywanych w danej pracowni (nawet wtedy, gdy negatoskop lub negatoskopy znajdują się zupełnie gdzie indziej niŝ mammograf). WyposaŜenie: Miernik luminancji i iluminancji CD LUX firmy Pehamed WyposaŜenie negatoskopu w Ŝaluzje 1. Zapisać w formularzu nazwę i typ negatoskopu. JeŜeli w pracowni znajduje się negatoskop składający się z kilku części, to naleŝy je dodatkowo wyraźnie określić np.: górna powierzchnia i dolna powierzchnia, tak aby oznaczenia były czytelne dla uŝytkownika. 2. Sprawdzić, czy negatoskop wyposaŝony jest w Ŝaluzje lub innego typu maskownice np. czarne filmy. JeŜeli negatoskop jest wyposaŝony w Ŝaluzje, to naleŝy skreślić wyposaŝony w innego typu maskownice oraz brak Ŝaluzji. Luminancja negatoskopu Wykonanie testu: 1. Zapisać w formularzu nazwę i typ negatoskopu. JeŜeli w pracowni znajduje się negatoskop składający się z kilku części, to naleŝy je dodatkowo wyraźnie określić np.: górna powierzchnia i dolna powierzchnia, tak aby oznaczenia były czytelne dla uŝytkownika. 2. Włączyć negatoskop i odczekać kilka minut. 3. Ustawić minimalną jasność negatoskopu za pomocą pokrętła do regulacji jasności, jeśli jest moŝliwość regulacji jasności. 4. Zmierzyć luminację negatoskopu na środku jego górnej i dolnej powierzchni, jeśli negatoskop jest podzielony na dwie części zgodnie ze zdjęciem nr 7.1. Jeśli negatoskop nie jest podzielony na dwie części, zmierzyć luminancję na środku jego całej powierzchni. Wynik lub wyniki zanotować w formularzu z dokładnością do jednego miejsca po przecinku. 5. Ustawić maksymalną jasność negatoskopu za pomocą pokrętła do regulacji jasności, jeśli jest moŝliwość regulacji jasności. 6. Zmierzyć luminację negatoskopu na środku jego górnej i dolnej powierzchni, jeśli negatoskop jest podzielony na dwie części. Jeśli negatoskop nie jest podzielony na dwie części, zmierzyć luminancję na środku jego całej powierzchni. Wynik lub wyniki zanotować w formularzu z dokładnością do jednego miejsca po przecinku. 7. Ze wszystkich zmierzonych maksymalnych wartości luminancji obliczyć wartość średnią i zapisać ją w formularzu jako L środek śr z dokładnością do jednego miejsca po przecinku. 8. Ocenić, czy wartość maksymalnej luminancji zmierzonej w środku powierzchni kaŝdego negatoskopu jest nie większa niŝ 15% średniej wartości maksymalnej luminancji dla wszystkich negatoskopów. Uwaga: W przypadku kiedy w pracowni jest tylko jeden negatoskop i ma tylko jedną powierzchnię (bez jakiegokolwiek podziału), wówczas w wierszu 36 z 43

37 Średnia wartość maksymalnej luminacji: L środek śr oraz w wierszu [0,85 L środek śr ;1,15 L środek śr ] naleŝy wstawić symbol x. Zdjęcie nr 7.1 Pomiar luminancji negatoskopu na środku górnej powierzchni. NatęŜenie oświetlenia zewnętrznego Wykonanie testu: 1. Zapisać w formularzu nazwę i typ negatoskopu. JeŜeli w pracowni znajduje się negatoskop składający się z kilku części, to naleŝy je dodatkowo wyraźnie określić np.: górna powierzchnia i dolna powierzchnia, tak aby oznaczenia były czytelne dla uŝytkownika. 2. Wyłączyć negatoskop i wykonać pomiar miernikiem iluminancji w pobliŝu wyłączonego negatoskopu obracając miernik, tak aby uzyskać maksymalny odczyt zgodnie ze zdjęciami nr 7.2, 7.3 i 7.4. Uwaga: Pomiar oświetlenia zewnętrznego naleŝy wykonać w takich warunkach, w jakich lekarz radiolog opisuje zdjęcia. Tę informację naleŝy uzyskać od lekarza radiologa lub technika. JeŜeli w gabinecie opisowym znajduje się więcej niŝ jeden negatoskop i istnieje podejrzenie, Ŝe zdjęcia opisywane są jednocześnie, to naleŝy wykonać pomiar oświetlenia negatoskopu przy włączonym drugim negatoskopie. JeŜeli istnieje równieŝ podejrzenie, Ŝe zdjęcia opisywane są przy odsłoniętych Ŝaluzjach lub zasłonach, to pomiar naleŝy równieŝ wykonać w takich warunkach. 3. Zapisać w formularzu warunki w jakich wykonano pomiar. 4. Zapisać w formularzu zmierzoną wartość natęŝenia oświetlenia zewnętrznego z dokładnością do jednego miejsca po przecinku. 37 z 43

38 Zdjęcie nr 7.2 Pomiar oświetlenia zewnętrznego negatoskopu (negatoskop wyłączony). Zdjęcie nr 7.3 Pomiar oświetlenia zewnętrznego negatoskopu (negatoskop wyłączony) miernik obrócony. 38 z 43

39 Zdjęcie nr 7.4 Pomiar oświetlenia zewnętrznego negatoskopu (negatoskop wyłączony) miernik obrócony. Ocena wizualna powierzchni negatoskopu 1. Zapisać w formularzu nazwę i typ negatoskopu. JeŜeli w pracowni znajduje się negatoskop składający się z kilku części, to naleŝy je dodatkowo wyraźnie określić np.: górna powierzchnia i dolna powierzchnia, tak aby oznaczenia były czytelne dla uŝytkownika. 2. Sprawdzić, czy powierzchnia negatoskopu nie jest zabrudzona, ani porysowana. Wszelkie uwagi dotyczące powierzchni negatoskopu naleŝy zanotować w polu Uwagi. Jeśli nie ma Ŝadnych zastrzeŝeń co do powierzchni negatoskopów, w polu Uwagi naleŝy zapisać Brak uwag. Wartości graniczne: negatoskop powinien być wyposaŝony w Ŝaluzje lub innego typu maskownice; maksymalna luminancja negatoskopu powinna być regulowana w granicach 3000 cd/m cd/m 2 (tzn. powinna osiągać 6000 cd/m 2 ); maksymalna luminancja zmierzona na środku powierzchni kaŝdego negatoskopu nie powinna róŝnić się od średniej wartości maksymalnej luminancji dla wszystkich negatoskopów uŝywanych w pracowni o więcej niŝ 15%; natęŝenie oświetlenia zewnętrznego w pobliŝu negatoskopu nie powinno być większe niŝ 50 lux; powierzchnia negatoskopu powinna być czysta i nieporysowana. 39 z 43

40 Podsumowanie wyników wybranych testów kontroli jakości 1. W tej części naleŝy symbolem zaznaczyć w odpowiednim polu, czy wynik poszczególnych testów mieści się w granicach tolerancji, czy nie. Na przykład jeśli PołoŜenie krawędzi pola promieniowania X dla filmu formatu 18 cm x 24 cm jest w granicach tolerancji, to w kolumnie Akceptacja w polu tak naleŝy wstawić symbol. Natomiast pole nie naleŝy zostawić puste. 2. JeŜeli w pracowni nie ma np.: małego stolika, to w kolumnie Akceptacja w teście dotyczącym geometrii wiązki promieniowania X dla filmu formatu 18 cm x 24 cm naleŝy wpisać Brak stolika przy sformułowaniach PołoŜenie krawędzi pola promieniowania X oraz PołoŜenie krawędzi kratki przeciwrozproszeniowej. Za kaŝdą z tych części naleŝy przyznać 0 punktów. Analogicznie naleŝy postąpić przy braku duŝego stolika. 3. JeŜeli w pracowni nie ma małej płytki uciskowej, to w kolumnie Akceptacja w teście dotyczącym małej płytki uciskowej przy sformułowaniu Obecność w kolumnie nie naleŝy wpisać naleŝy wpisać i przyznać 0 punktów. Natomiast przy sformułowaniach Siła kompresji oraz Ustawienie płytki uciskowej naleŝy wpisać Brak płytki i za kaŝdą z tych części naleŝy przyznać 0 punktów. Analogicznie naleŝy postąpić przy braku duŝej płytki uciskowej. 4. JeŜeli w pracowni nie ma filmów formatu 18 cm x 24 cm, to w kolumnie Akceptacja w teście dotyczącym Artefakty dla formatu filmu 18 cm x 24 cm wpisujemy Brak filmów i naleŝy przyznać 0 punktów. Analogicznie naleŝy postąpić przy braku filmów formatu 24 cm x 30 cm. 5. Poza szczególnymi przypadkami punktacja poszczególnych testów kontroli jakości powinna być zgodna z legendą zamieszczoną w protokole pod tabelą: Podsumowanie wyników wybranych testów kontroli jakości. Uwagi dotyczące wyników wybranych testów kontroli jakości W tej części naleŝy wybrać tylko te punkty, które nie spełniają granic tolerancji. Na przykład: jeŝeli dla małej płytki uciskowej przy symetrycznym podparciu otrzymano następujące wyniki: PołoŜenie płytki uciskowej nad stolikiem przy pełnej kompresji: lewa strona [cm] prawa strona [cm] lewa strona - prawa strona [cm] przód [cm] 4,2 4,5-0,3 tył [cm] 5,2 5,5-0,3 przód - tył [cm] -1,0-1,0 40 z 43

41 To wówczas prawidłowo sformułowana uwaga dotycząca ustawienia małej płytki uciskowej powinna brzmieć następująco: W wyniku przeprowadzonej kontroli ustawienia płytek uciskowych stwierdzono, Ŝe dla małej płytki uciskowej przy symetrycznym podparciu róŝnica w połoŝeniu płytki uciskowej nad stolikiem przy pełnej kompresji wynosi: po lewej stronie między przodem a tyłem płytki: -1,0 cm; po prawej stronie między przodem a tyłem płytki: -1,0 cm. Inne uwagi Z uwag zawartych w tej części korzystamy tylko wtedy, jeśli w danej pracowni mammograficznej testy podstawowe przeprowadzają firmy zewnętrzne lub pracownia mammograficzna wypoŝycza na krótko sprzęt do kontroli jakości na poziomie podstawowym i technicy nie mają stale dostępu do tego sprzętu. 41 z 43

42 VI. Parametry ekspozycji i dawki indywidualne dla 50 pacjentek 1. W tej części z pliku Dawki indywidualne z zakładki Dawki naleŝy wpisać: minimalną wartość, maksymalną wartość oraz najczęściej stosowaną wartość wysokiego napięcia, minimalną wartość, maksymalną wartość oraz średnią wartość obciąŝenia prądowo czasowego, minimalną wartość, maksymalną wartość oraz średnią wartość grubości piersi po kompresji, minimalną wartość, maksymalną wartość, średnią wartość dawki indywidualnej (wyznaczoną na podstawie programu Dawki indywidualne ) oraz limit dla maksymalnej dawki indywidualnej. 2. Na podstawie parametrów ekspozycji naleŝy sprawdzić, czy w danej pracowni mammograficznej stosowany jest filtr Rh dla piersi o znacznych rozmiarach (powyŝej 6 cm po kompresji) i duŝej zawartości tkanki gruczołowej. Jeśli jest stosowany, to naleŝy skreślić Nie i wstawić 1 w polu Liczba punktów. 3. NaleŜy sprawdzić, czy maksymalna wartość dawki indywidualnej spośród dawek wyznaczonych dla 50 pacjentek jest w granicach tolerancji tzn. nie jest wyŝsza niŝ limit dla maksymalnej dawki indywidualnej. Jeśli jest w granicach tolerancji, to naleŝy skreślić Nie i wstawić 1 w polu Liczba punktów. Podsumowanie kontroli jakości badań skryningowych W tej części naleŝy wpisać liczbę punktów uzyskaną przez pracownię za poszczególne części (tj. za część II, III, IV, V i VI) wchodzące w skład kontroli. Uwaga: KaŜda z części protokołu ma inną wagę. W przypadku części Ocena organizacji prowadzenia badań w polu Uzyskana liczba punktów naleŝy wpisać liczbę punktów pomnoŝoną razy jeden. W przypadku części Ocena wyposaŝenia ośrodka w wierszu Sprzęt do kontroli jakości i w polu Aparatura mammograficzna naleŝy wpisać liczbę punktów pomnoŝoną razy dwa. W przypadku części Ocena realizacji testów kontroli jakości w ośrodku w wierszu specjalistyczne naleŝy wpisać liczbę punktów pomnoŝoną razy dwa, a w wierszu podstawowe naleŝy wpisać liczbę punktów pomnoŝoną razy trzy. W przypadku części Ocena wybranych parametrów aparatury mammograficznej w polu Wyniki wybranych testów kontroli jakości naleŝy wpisać liczbę punktów pomnoŝoną razy dziesięć. W przypadku części Parametry ekspozycji i dawki indywidualne dla 50 pacjentek w polu Uzyskana liczba punktów naleŝy wpisać liczbę punktów pomnoŝoną razy pięć. 42 z 43