Dr hab. Elżbieta Czembor, prof. nadzw. IHAR-PIB, mgr Seweryn Frasiński Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin PIB, Radzików

Transkrypt

1 1 Dr hab. Elżbieta Czembor, prof. nadzw. IHAR-PIB, mgr Seweryn Frasiński Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin PIB, Radzików Występowanie patogenów szkodliwych kukurydzy w 216 roku oraz skażenie ziarna toksynami fuzaryjnymi w 215 roku 1 Szybki wzrost powierzchni uprawy kukurydzy na terenie Polski, stosowanie niewłaściwego płodozmianu oraz ocieplenie klimatu spowodowało duże zwiększenie nasilenia występowania chorób liściowych: rdzy (powodowanej przez Puccinia sorghi Schwein) oraz drobnej plamistości (powodowanej przez Kabatiella zeae Nartia et Hiratsuka), głowni guzowatej (powodowanej przez Ustilago zea), fuzarioz kolb (powodowanych przez Fusarium spp.) oraz szkodnika omacnicy prosowianki. Straty powodowane przez te ważne gospodarczo organizmy szkodliwe wahają się w zakresie 1-3%, a często sięgają nawet 5% jeden szkodnik może powodować straty sięgające kilkuset milionów złotych. Rozwojowi drobnej plamistości liści sprzyjają temperatura około C i podwyższona wilgotność. W pierwszej fazie choroby pojawiają się bardzo drobne, jasne i prześwitujące plamki, głównie na blaszkach liściowych niższych pięter, rzadziej na pochwie liściowej i liściach okrywowych kolby. Następnie zmiany chorobowe powiększają się (1-4 mm średnicy), pojawia się brązową obwódka (przechodząca od jasnego do czerwonobrunatnego) i otaczający chlorotyczny pierścień (fot. 1). Prześwitujący, jasny środek może zasychać i wykruszać się na dalszych etapach. W przypadku większego porażenia może dość do łączenia się plam, najczęściej na brzegach liści i wzdłuż nerwów. Natomiast rozwojowi rdzy kukurydzy sprzyjają wyższe temperatury (24-26 C) i słabe opady deszczu przy jednoczesnej wysokiej wilgotności powietrza pochodzącej np. z rosy. Charakterystyczne objawy choroby można obserwować na spodniej stroni liści, gdzie pojawiają się jasnobrunatne, pylące poduszki uwalniające zarodniki uredospory (fot. 2). Później, po obu stronach blaszki liściowej pojawiają się czarne, pękające podłużne poduszki z zarodnikami przetrwalnikowymi. Zarówno drobna plamistość liści jak i rdza kukurydzy ograniczają powierzchnię liścia, powodując jego zasychanie, zwijanie od brzegów, a następnie przedwczesne dojrzewanie rośliny. Ciepła pogoda jest również czynnikiem sprzyjającym porażeniu głownią guzowatą. Do infekcji dochodzi w miejscu uszkodzenia tkanek, ponieważ patogen rozwija się jedynie w miejscu zakażenia. Negatywne skutki zależą od fazy rozwoju rośliny i miejsca infekcji. Powstaje guzowata narośl, która pęka i uwalnia wypełniające ją zarodniki do otoczenia. Może porażać zarówno młode rośliny we wczesnych etapach rozwoju (fot. 3), liście rośliny (fot. 4) a następnie wiechy (fot. 5) czy kolby (fot. 6). Fotografia 1. Objawy drobnej plamistości liści kukurydzy powodowanej przez grzyba Kabatiella zeae Fotografia 2. Objawy rdzy kukurydzy powodowanej przez grzyba Puccinia sorghi na spodniej stronie liścia 1 Praca wykonana w ramach współpracy z: dr. Piotrem Ochodzkim (Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin PIB), dr. hab. Łukaszem Stępniem (Instytut Genetyki Roślin PAN), mgr. inż. Józefem Zychem (COBORU) w ramach programu wieloletniego pt. Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju finansowanego przez MRiRW. kwiecień-czerwiec 2 (191) 217

2 2 Fotografia 3. Objawy głowni guzowatej kukurydzy powodowanej przez grzyba Ustilago zea na młodych roślinach Fotografia 4. Objawy głowni guzowatej kukurydzy powodowanej przez grzyba Ustilago zea na liściu Fotografia 5. Objawy głowni guzowatej kukurydzy powodowanej przez grzyba Ustilago zea na wiechach Fotografia 6. Objawy głowni guzowatej kukurydzy powodowanej przez grzyba Ustilago zea na kolbach Fuzarioza kolb kukurydzy oraz zgorzel podstawy łodygi należą do chorób kukurydzy, które mają wpływ nie tylko na plon uzyskiwanego ziarna lub zielonej masy, lecz w sposób istotny warunkują jego jakość. Metabolity wtórne grzybów z rodzaju Fusarium spp., które są sprawcami fuzariozy kolb, zawarte w produktach żywnościowych i w paszy, uzyskiwanych na bazie skażonego ziarna są szkodliwe dla ludzi i zwierząt. U zwierząt mających krótki przewód pokarmowy oraz u ludzi związki te są szybko wchłaniane do krwi i gromadzone w organizmie. Ich wpływ na organizm ludzki może ujawniać się w postaci chorób dopiero po wielu latach. Dotychczasowe badania wykazały, że w zależności od rejonu Polski, najważniejsze znaczenie mają F. graminearum produkujący deoksynivalenol i zeralenol oraz F. verticillioides produkujący fumonizyny. Oznaką porażenia rośliny jest grzybnia rosnąca na liściach okrywowych, kolbach i ziarniakach o białawym, różowym lub czerwonym nalocie (fot. 7). Unia Europejska wprowadziła normy prawne określające dopuszczalną zawartość wybranych substancji w produktach żywnościowych i pastewnych. Regulacje dotyczące maksymalnej zawartości toksyn fuzaryjnych zostały wprowadzone w 27 roku [(EC) No 1126/27]. W przypadku ziarna nieprzetworzonego górna granica zawartości deoksyniwalenolu (DON) wynosi 175 µg/kg, zearalenonu (ZEA) 35 µg/kg, a fumonizyn (FB1, FB2, FB3) 4 µg/kg. Rozwojowi choroby sprzyja występowanie omacnicy prosowianki (fot. 8). Badacze z Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowego Instytutu Badawczego kontynuują prace mające na celu monitorowanie patogenów szkodliwych kukurydzy w ramach programu wieloletniego pt. Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i kwiecień-czerwiec 2 (191) 217

3 3 Fotografia 7. Objawy porażenia fuzariozą kolb powodowaną grzybami z Fusarium spp. (foto: E. Czembor) Fotografia 8. Omacnica prosowianka na kolbie kukurydzy ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju zaplanowanego na lata Próby liści oraz próby ziarna pobierano z doświadczeń prowadzonych w stacjach i zakładach doświadczalnych COBORU na terenie całego kraju, uwzględniając również rejon północny (rys. 1). W 216 roku próby liści pobierano w następujących lokalizacjach: Cicibór Duży, Krzyżewo, Wrócikowo, Węgrzce, Głębokie, Słupia Wielka, Chrząstkowo, Lućmierz, Rarwino, Krościna Mała, Świebodzin, Smolice, Zybiszów, Przecław, Tomaszów Bolesławicki. W tych samych lokalizacjach określano również udział roślin z objawami głowni guzowatej oraz fuzariozy kolb. Natomiast do badań mających na celu określenie zagrożenia Rysunek 1. Rozmieszczenie stacji i zakładów doświadczalnych COBORU uwzględnionych w badaniach oceny porażenia kukurydzy przez choroby liściowe (rdzę kukurydzy oraz drobną plamistość), głownię guzowatą oraz fuzariozę kolb w 215 i 216 roku skażeniem toksynami fuzaryjnymi (deoksyniwalenolem DON, zearalenonem ZEA i fumonizynami FUM) ziarna kukurydzy na terenie Polski włączono próby pobrane w 215 roku z 14 odmian kukurydzy rosnących w 12 lokalizacjach (stacje doświadczalne COBORU: rejon południowy Krościna Mała i Węgrzyce, rejon centralny Głębokie, Słupia Wielka, Lućmierz, Cicibór Duży i Chrząstowo, rejon północny Radostowo, Białogard, Wrócikowo, Rarwino, Krzyżewo). Występowanie chorób liściowych kukurydzy w 216 roku Odmiany kukurydzy, które zostały włączone do badań mających na celu monitorowanie chorób liściowych (drobnej plamistości liści powodowanej przez Kabatiella zea oraz rdzy kukurydzy powodowanej przez Puccinia sorghi) i głowni guzowatej należą do grupy wczesnych (MAS 15P, ), średnio wczesnych (, Rivaldnio) oraz średnio późnych (DKC3623, ES Carmen,,, ). Próby liści pobierano, gdy nasilenie chorób było największe, tj. koniec sierpnia, w zależności od lokalizacji od 8 do 24 liści z odmiany. Ocena stopnia porażenia chorobami liściowymi prowadzona była w skali od 1 do 9 (9 oznacza brak objawów choroby). Stwierdzono wpływ lokalizacji i odmiany na ich rozwój. Na wszystkich próbach liści pobranych w tych lokalizacjach stwierdzono objawy porażenia przez Kabatiella zea. Oceniając nasilenie tej choroby w zakresie od 1 do 9, stopień porażenia wahał się od 6,9 (Lućmierz) do 8, (Krościna Mała). W Lućmierzu najbardziej podatnymi odmianami były Ronaldino i (średnie porażenie 6,2). Analizując oceny stopnia porażenia roślin przez Puccinia sorghi, stwierdzono, że najbardziej podatną odmianą była DKC6323 (odsetek roślin z objawami choroby: Smolice 46,7%, Zybiszów 33,3%, Świebodzin 26,7%, Krościna Mała 13,3% oraz Głębokie 13,5%) (tab. 1). kwiecień-czerwiec 2 (191) 217

4 4 Tabela 1. Porażenie prób liści kukurydzy przez Kabatiella zea w 216 roku (Ocenę prowadzono w skali 1-9 (9 brak porażenia; 6 1% powierzchni porażonej, porażenie Puccinia sorghi było sporadyczne) Lokalizacja MAS 15 SY Werena Rivaldinio DKC 6323 ES Gallery Herkuli CS Średnia Głębokie 7, 6,9 7,6 7,8 8, 7,5 7,6 7,3 7,4 Kawęczyn 7, 7,4 7,1 7,4 7,5 6,9 7,4 7,3 7,2 Krościna Mała 7,9 7,9 8, 8,1 7,9 8,1 8,2 8, 8, Krzyżewo 7, 7,4 7,8 7,4 Lućmierz 7,1 6,9 6,2 6,9 7,3 6,2 7,7 6,8 6,9 Przecław 7,6 8,2 7,8 8,2 7,8 7,6 7,8 7,9 Smolice 7,9 7,4 8,4 7,8 8,3 7,8 8, 8,1 8, Świebodzin 7, 7, 7,6 7,8 7,7 7,6 7,8 7,9 7,5 Tomaszów Bol. 7,4 8, 8, 7,2 7,4 7,2 7,5 Zybiszów 7,6 7,8 7,7 7,2 7,4 7,5 7,5 Wrócikowo 8,5 8,5 8,5 8,5 Średnia 7,4 7,4 7,6 7,8 7,8 7,4 7,7 7,5 Występowanie głowni guzowatej (Ustilago zea) w 216 roku Monitorowanie głowni guzowatej (Ustilago zea) prowadzono przez określenie odsetka roślin porażonych na jednostce powierzchni. Stwierdzono wpływ lokalizacji i odmiany na nasilenie choroby. Frekwencja roślin z objawami choroby była najwyższa w następujących lokalizacjach: Krościnie Małej ( i 26,6%, Ambrosini 13,3% roślin z objawami porażenia), Smolicach (odmiana Carolinio 16,6% roślin z objawami porażenia), Zybiszowie ( 16,6% roślin z objawami porażenia), Świebodzinie ( 13,3% roślin z objawami porażenia) (rys. 2) % roślin z objawami porażenia Występowanie fuzariozy kolb (Fusarium spp) w 216 roku W pracach mających na celu monitorowanie nasilenia fuzariozy kolb kukurydzy uwzględniono 14 odmian kukurydzy ziarnowej: 4 odmiany wczesne (, MAS 15P,, ), 5 odmian średnio wczesnych (Ambrosini,,, Rivaldinio KWS i ) i 5 odmian średnio późnych (,,, i ). W każdej lokalizacji w ocenie uwzględniono 3 roślin (kolb) dla każdej odmiany (po 1 w 3 powtórzeniach). W 6 lokalizacjach przeprowadzono obserwacje uszkodzenia kolb przez omacnice prosowiankę (Smolice, Zybiszów, Krościna Mała, Świebodzin, Lućmierz i Węgrzce). Średnio, przy infekcji naturalnej, objawy fenotypowe fuzariozy kolb nie były duże. W Świebodzinie i Zybiszowie stwierdzono naj- Smolice-Bielawy Zybiszów Krościna Mała Świebodzin Rysunek 2. Porażenie roślin głownią guzowatą w 216 roku (pozostałych lokalizacjach Ustilago zea występowała sporadycznie) Węgrzyce Cicibór Rarwino Chrząstowo Wrócikowo Świebodzin Słupia Głębokie Lućmierz Krościna Mała F. culmorum F. equiseti F. oxysporum F. poae F. subglutinans F. tricinctum F. graminearum F. incarnatum F. proliferatum F. sporotrichioides F. temperatum F. verticillioides Rysunek 3. Skład gatunkowy grzybów zasiedlających ziarno z prób pobranych z doświadczeń prowadzonych w stacjach doświadczalnych COBORU w 216 roku kwiecień-czerwiec 2 (191) 217

5 5 Lokalizacja Smolice- Bielawy Zybiszów Krościna Mała Świebodzin Lućmierz Przecław Węgrzce Głębokie Tabela 2. Poziom porażenia kolb fuzariozą kolb i objawy żerowania omacnicy prosowianki w 216 roku Patogen* MAS 15P Carolinio KWS Rivaldinio KWS 1 6,7, 3,3 16,7 13,3 16,7 1, 26,7 6,7 13,3 1, 6,7 6,7 3,3 2,,,, 6, 75, 5, 1, 22,2 66,7 6, 66,7 14,3 5, ,7 13,3 13,3 2, 2, 13,3 36,7 2, 6,7 23, ,7 25, 36,4 25, 5, 27,3 66,7 26,7 2, 5, 1 13,3 1, 13,3 13,3 2, 3,3 16,7 2, 13,3 2, 1,, 1, 3,3 2 33,3 4, 42,9 5, 55,6 14,3 42,9 66,7 25, 66,7 3,, 25,, 1 16,7 33,3 26,7 33,3 33,3 16,7 2, 6,7 3, 4, 23,3 1, 16,7 36,7 2 22,7 38,5 36,4 5, 43,5 27,8 27,3 11,1 37,5 57,1 36,8 12,5 33,3 43,5 1, 6,7 6,7 13,3 1, 1, 1, 2, 1, 16,7, 13,3 6,7 6,7 2, 5, 33,3 5, 5, 75, 42,9 71,4 4, 4,, 1, 66,7 1, 1 1, 6,7 6,7 2, 23,3 6,7 13,3 13,3 6,7 13,3 16,7 13,3, 13, , 6,7, 3,3 6,7 1, 6,7 3,3 2, 3,3 1, 13,3 1, 6,7 2, 4,,,,,,,,, 6, 66,7 5, 5, 1 6,8 13, 8, 18,9 2,9,7 3,1 6,9 4,8 1,6 2,3 2,2,, porażenie fuzariozą kolb [%], 3 porażenie omacnicą prosowianką [%] Źródło:badania własne DKC3623 większe nasilenie choroby. Frekwencja roślin, dla których stwierdzono objawy żerowania omacnicy prosowianki na kolbach była najwyższa w Świebodzinie (7,7%), Zybiszowie (36,7%) i Krościnie Małej (21%). W Świebodzinie odmiany, w obrębie których odsetek roślin z objawami fuzariozy kolb był najwyższy to: DKC3623 (4,% kolb), (36,7% kolb), (3,%), Ambrosini (33,3%), (33,3%) i MAS15P (33,3%). Natomiast dla odmian ES Galery,, Rivaldini, Ricardini, Carolino i udział porażonych roślin nie przekroczył 2% (tab. 2). Analizując skład gatunkowy grzybów, które zasiedlały ziarno, stwierdzono występowanie nowego gatunku, Fusarium temperatum. Gatunki najbardziej powszechne to F. graminearum, F. verticillioides i F. proliferatum (rys. 3). Poziom skażenia ziarna kukurydzy toksynami fuzaryjnymi w 215 roku Analizując próby ziarna pobrane w 215 roku stwierdzono, że w większości były one skażone DON. W 15 próbach (15,1% wszystkich badanych) zawartość DON przekroczyła dopuszczalną zawartość podaną w regulacjach prawnych Unii Europejskiej dla toksyn fuzaryjnych [EC no. 1126/27], czyli 175 µg/kg. Zakres zmienności dla zawartości DON w 11 próbach (1,9% badanych) wynosił µg/kg. Wyniki dla DON wykazały duże zróżnicowanie pod względem zawartości badanych mikotoksyn, zarówno między lokalizacjami, jak i między badanymi odmianami, także biorąc pod uwagę ich wczesność (rys. 4). Średnia zawartość toksyn w rejonach północnym i południowym była zbliżona i wynosiła odpowiednio 852 i 853 µg/kg. Średnia dla centralnej Polski była zawyżona przez lokalizację Radostowa, gdzie we wszystkich próbach wykryto stężenia DON znacznie przekraczające normy (bez tej lokalizacji średnia dla regionu centralnego wynosi 886 µg/kg). W rejonie północnej Polski poziom skażenia prób ziarna pobranych z odmian wczesnych, czyli wskazanych do uprawy w tym rejonie, był wyższy niż dla odmian średnio wczesnych. Wartości graniczne unijnych norm zostały znacznie przekroczone dla odmiany w Rarwinie (263 µg/kg) i dla we Wrócikowie (33 µg/kg). W rejonie południowej Polski poziom skażenia DON w próbach pobranych w Węgrzcach był wyższy niż w próbach pobranych w Krościnie Małej (odpowiednio 119 oraz 338 µg/kg). W Węgrzcach w 4 z 9 badanych odmian z grup średnio wczesnych i średnio późnych stężenie DON przekraczało 1 µg/kg. Również w rejonie centralnej Polski średni poziom skażenia prób ziarna był zróżnicowany. Najwyższe stężenia wykryto w próbach pochodzących z Radostowa (średnio 5859 µg/kg). Najniższe skażenie stwierdzono w kwiecień-czerwiec 2 (191) 217

6 6 Głębokim i Słupi Wielkiej (odpowiednio 249 i 292 µg/ kg) w próbach pobranych w tej lokalizacji zawartość toksyny nie przekroczyła unijnych norm. W Chrząstowie i Lućmierzu wczesność odmian miała istotny wpływ na poziom skażenia (w Chrząstowie średni poziom skażenia wynosił 1762 µg/kg, w tym w próbach ziarna pobranych z odmian i poniżej 153 µg/kg, a w pozostały 3 próbach pobranych z odmian, Rotango i Rivaldinio powyżej 176 µg/kg), natomiast dla odmian średnio późnych w Lućmierzu średni poziom skażenia wynosił 138 µg/kg, a w 1 próbie (Gallery) przekroczył normy Unii Europejskiej, a w 3 (, DKC323, Herkuli CS) zawartość DON wahała się w zakresie µg/ kg. W Ciciborze Dużym przekroczenie norm stwierdzono dla próby pobranych z odmiany Enigma (średnio późna, 69 µg/kg), (średnio wczesna, 368 µg/kg) i (średnio wczesna, 232 µg/kg). We wszystkich lokalizacjach odmiany, w których stwierdzono najniższą zawartość DON w próbach ziarna to: MAS17G (grupa wczesna), (grupa średnio wczesna) oraz (grupa średnio późna). Na podstawie analiz zawartości ZEA stwierdzono, że 45,5% prób było skażonych tą toksyną (rys. 5). Dla 4 z 5 prób ziarna pobranych w Radostowie (, SY Werena,, ) stwierdzono, że zawartość tej toksyny była wyższa od dopuszczalnych zawartości w ziarnie nieprzetworzonym kukurydzy podanych w unijnych regulacjach prawnych, czyli 35 µg/kg. W próbie pobranej z odmiany Carolinio zawartość była wysoka 335 µg/kg. W pozostałych lokalizacjach tylko w jednej z analizowanych prób stwierdzono zawartość ZEA powyżej limitu norm UE (próba ziarna pobrana z odmiany ES Galery w miejscowości Węgrzyce, 358 µg/kg). Z wyłączeniem Radostowa poziom skażenia prób ziarna ZEA pobranych z odmian wczesnych w północnym rejonie był wyższy niż w rejonie centralnej Polski μg/kg Białogard Chrząstowo Cicibór Duży Głębokie Krościna Mała Kryżewo Lućmierz Rarwino Słupia Wlk. Węgrzce Wrócikowo Rysunek 4. Poziom skażenia prób ziarna deoksyniwalenolem pobranych z doświadczeń prowadzonych w stacjach doświadczalnych COBORU w 215 rokucoboru w 215 roku 4 μg/kg Białogard Chrząstowo Cicibór Duży Głębokie Krościna Mała Lućmierz Rarwino Słupia Wlk. Węgrzce Wrócikowo Rysunek 5. Poziom skażenia prób ziarna zearalenonem pobranych z doświadczeń prowadzonych w stacjach doświadczalnych COBORU w 215 roku kwiecień-czerwiec 2 (191) 217

7 7 4 [ppb] Białogard Cicibór Duży Głębokie Kryżewo Lućmierz Węgrzce Rysunek 6. Poziom skażenia prób ziarna fumonizynami pobranych z doświadczeń prowadzonych w stacjach doświadczalnych Zawartość fumonizyn stwierdzono w 19 próbach ze 11 analizowanych (18,8%), w tym w 9 z nich zawartość była wyższa od 1 µg/kg (rys. 6). Najwyższe skażenie ziarna stwierdzono w Ciciborze Dużym zakres zmienności µg/kg dla prób pobranych z 4 odmian na 1 badanych (,,, ). Również w lokalizacji Węgrzce zawartość fumonizyn stwierdzono w 6 próbach ziarna, a w 3 próbach (, Rivaldinio i Gallery) przekroczyła ona 1 µg/kg. Najwyższe stężenie tej toksyny zanotowano dla prób ziarna pobranych z odmiany w Krzyżewie 378 µg/kg (przy jednoczesnej wysokiej zawartości DON 169 µg/kg). Hodowla i wykorzystanie w uprawie odmian odpornych oraz stosowanie właściwej agrotechniki są powszechnie uznane za najbardziej opłacalną i przyjazną środowisku metodę ochrony roślin zarówno przed patogenami, jak i szkodnikami, które istotnie wpływają na rozwój chorób. Usuwanie resztek pożniwnych i właściwy dobór odmian to podstawowe elementy integrowanej ochrony roślin tego gatunku. Stosowanie fungicydów jest trudne i mało efektywne, ponieważ trudno jest oceniać nasilenie występowania organizmów szkodliwych. Literatura Adamczyk J. 1998: Przegląd metod hodowli kukurydzy i ich skuteczność w praktce. Biul. IHAR, 28, Adamczyk J. 1999: Oszacowanie wartości hodowlanej odmian populacyjnych i syntetycznych kukurydzy (Zea Mays L.). Biul. IHAR, 29, Adamczyk J., Rogacki J., Cygert H. 21. Postęp w hodowli kukurydzy w Polsce. Artykuł przeglądowy. Acta Sci. Pol., Agricultura, 9(4), Czembor E. 211: Integrowany system ochrony roślin opracowany na przykładzie kukurydzy. Wieś Jutra, 3-4. Czembor E. 212: Czynniki kształtujące poziom skażenia ziarna kukurydzy toksynami fuzaryjnymi. Wieś Jutra, 3-4. Czembor, E., Matusiak, M., Warzecha R. 213b. Poszukiwanie źródeł odporności kukurydzy na fuzariozę kolb i zgorzel podstawy łodyg metodą rodowodową. Biuletyn IHAR, 269, Czembor, E., Matusiak, M., Ochodzki P. 213a. Odporność mieszańców kukurydzy na fuzariozę kolb przy infekcji naturalnej i po zakażeniach sztucznych Fusarium graminearum i F. verticillioides w Polsce w latach Biuletyn IHAR, 27, Czembor E., Matusiak M. 214b. Dynamika rozwoju czerwonej fuzariozy kolb powodowanej przez Fusarium graminearum i akumulacji deoksyniwalenolu. Biul. IHAR. Czembor, E., Stępień, Ł., Waśkiewicz, A Effect of environmental factors on Fusarium species and associated mycotoxins in maize grain grown in Poland. PLOSONE article?id=1.1371/journal.pone Meissler M., Mouron P., Musa T., Bigler F., Pons X., Vasileiadis, V.P., Otto S., Antichi D., Kiss J., Pálink ás Z., Dorner Z., van der Weide R., Groten J., Czembor E., Adamczyk J., Thibord J-B., Melander B., Cordsen Nielsen G., Poulsen R.T., Zimmermann O., Verschwele A., Oldenburg E. 21: Pests, pesticide use and alternative options in European maize production: current status and future prospects. Journal of Applied Entomology, 34 (5), Vasileiadis V.P., Otto S., Sattin M., Palinkás Z., Veres A., Bán R. Kiss J., Pons X., Kudsk P., Weide R., Czembor E., Moonen C., Kiss J Crop protection in European maize-based cropping systems: Current practices and recommendations for innovative Integrated Pest Management. Agricultural Systems, 14, Zijlstra C., Lund I., Justesen A., Nicolaisen M., Bianciotto V., Posta K., Balestrini, R., Przetakiewicz A., Czembor E., van de Zande J. 211: Combining novel monitoring tools and precision application technologies for integrated high-tech crop protection in the future (a discussion document). Pest Manag. Sci., 67, kwiecień-czerwiec 2 (191) 217