Wyrównanie różnic zdrowotnych w Unii Europejskiej

Transkrypt

1 Closing the health gap in European Union Country Profile: Poland Wyrównanie różnic zdrowotnych w Unii Europejskiej Opis stanu zdrowia: Polska

2

3 Wyrównanie różnic zdrowotnych w Unii Europejskiej Opis stanu zdrowia: Polska Autorzy: Witold Zatoński, Marta Mańczuk, Urszula Sulkowska i zespół projektu HEM

4 HEM Closing the Gap Reducing Premature Mortality. Baseline for Monitoring Health Evolution Following Enlargement. Projekt badawczy nr realizowany w ramach Programu Zdrowia Publicznego na lata , DG Sanco (60% finansowane przez Komisję Europejską, 40% finansowane przez rząd RP Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego). Pomysł projektu powstał podczas serii konferencji i warsztatów organizowanych w latach dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku w Zakładzie Epidemiologii i Prewencji Nowotworów w Centrum Onkologii Instytucie im. Marii Skłodowskiej-Curie przez profesora Witolda Zatońskiego i jego współpracowników (patrz strona internetowa projektu Dla realizacji projektu powołany został międzynarodowy zespół naukowców i badaczy, mających wieloletnie doświadczenie w dziedzinie zdrowia publicznego. W skład tego zespołu wchodziły takie podgrupy, jak: Komitet sterujący, Grupa robocza, Grupa ekspertów i Grupa głównych współbadaczy. Tak szeroka sieć współpracowników była fundamentalnym i integralnym elementem realizacji projektu.

5 Zespół projektu HEM 1 Lider projektu: Witold Zatoński Koordynator projektu: Marta Mańczuk Analityk-statystyk projektu: Urszula Sulkowska Zespół projektu w Polsce: Magdalena Cedzyńska, Joanna Didkowska, Jakub Gumkowski, Jolanta Jabłońska, Kinga Janik-Koncewicz, Krzysztof Przewoźniak, Wojciech Tarkowski, Urszula Wojciechowska, Agata Ziemnicka oraz Zofia Dzik, Wioletta Knapik, Ewa Tarnowska, Joanna Szwechowicz, Katarzyna Żmijewska Grupa głównych współbadaczy: Paolo Boffetta, Hannia Campos, Carlo La Vecchia, John Powles, Jürgen Rehm, Walter Willett Komitet sterujący: Przewodniczący: Eva Negri Leif Aarø, Peter Boyle, Anna Gilmore, Eric Jougla, Albert Lowenfels, Jose Maria Martin-Moreno, Fred Paccaud, Richard Peto, Vesna Kerstin Petrič, Pekka Puska Koordynatorzy krajowi: Bułgaria: Plamen Dimitrov Czechy: Ivana Holcátová, Alexandra Pilipcincova, Rudolf Poledne Estonia: Ain Aaviksoo, Raul Kiivet Litwa: Jūratė Klumbienė Łotwa: Iveta Pudule Polska: zespół Zakładu Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Rumunia: Florentina Furtunescu Słowacja: Eleonóra Fabiánová Słowenia: Tit Albreht Węgry: Csilla Kaposvári Partnerzy: Vincenzo Bagnardi, Dolly Baliunas, Monika Bene, Gabriella Bohm, Jana Brozova, Esteve Fernandez Munoz, Sylvano Gallus, Lydia Gisle, Ewa Halicka, Martin Jarvis, Luk Joossens, Ann-Sofie Karlsson, Michael Kunze, Tiina Laatikainen, Johan Lund, Jacek Moskalewicz, Jayadeep Patra, Gérard Pavillon, Lana Popova, Trudy Prins, Sylviane Ratte, Lorenza Scotti, Hans Storm, Benjamin Taylor, Rene yrian, Hana Vrbanova, Robert West, Jeal-Jouis Wilquin, Tarquinia Zeegers Redakcja językowa: Robin Room, Mateusz Zatoński 1 Na końcu publikacji znajdują się afi liacje członków zespołu

6

7 Spis treści Streszczenie 7 Opis stanu zdrowia: Polska 9 Różnice w stanie zdrowia 11 Choroby układu krążenia i ich przyczyny 14 Zgony z powodu urazów 15 Pozostałe przyczyny przedwczesnej umieralności 16 Alkohol 16 Tytoń 18 Dieta 19 Podsumowanie 20 Kluczowe informacje 21 Literatura 22 Wskaźniki zdrowotne 25 Dodatkowe tabele i wykresy 33 Nierówności w dostępie do zdrowia Streszczenie wyników projektu HEM 51 Publikacje powstałe w ramach projektu HEM 55 Słownik skrótów i pojęć 57 Afiliacje członków zespołu 60 UE: Unia Europejska UE15: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Irlandia, Hiszpania, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy kraje członkowskie Unii Europejskiej przed rozszerzeniem, stan przed rozszerzeniem w maju 2004 r., tzw. stara Unia lub kraje starej Unii. UE10: Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry nowe kraje członkowskie Unii Europejskiej z Europy środkowo-wschodniej, stan po rozszerzeniu w maju 2004 r. (ale bez Malty i Cypru, które również zostały członkami UE w tym samym czasie), a następnie w styczniu 2007 r. (Bułgaria i Rumunia).

8

9 7 Streszczenie Głównym celem projektu HEM Closing the Gap była charakterystyka zjawiska przedwczesnej umieralności w Unii Europejskiej oraz różnic w stanie zdrowia między nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej z Europy środkowowschodniej (UE10) a krajami zachodniej Europy (UE15) w 2002 roku, tj. przed przystąpieniem nowych krajów do Unii Europejskiej (w okresie przygotowawczym). Szczegółowa epidemiologiczna analiza różnic w oczekiwanej długości życia wykazała, że największy udział w różnicy w stanie zdrowia między wschodem a zachodem Europy ma umieralność wśród młodych (20-44 lat) i w średnim wieku (45-64 lat) dorosłych, definiowana jako przedwczesna umieralność dorosłych. Zidentyfikowano i zanalizowano główne grupy chorobowe i zgony nagłe z przyczyn pozamedycznych oraz czynniki ryzyka, mające największy udział w różnicy w oczekiwanej długości życia między UE10 a UE15. Przyczyny zgonu, które szczególnie wpływają na nierówności w zdrowiu to choroby układu krążenia i urazy zgony nagłe z przyczyn pozamedycznych. Omówiono również krótko udział pozostałych przyczyn przedwczesnej umieralności, takich jak nowotwory i choroby zakaźne. Scharakteryzowano i oszacowano wielkość szkód zdrowotnych wynikających z picia alkoholu (AAF patrz Słownik skrótów i pojęć), szkody zdrowotne wynikające z palenia tytoniu (TAF patrz Słownik skrótów i pojęć) oraz krótko scharakteryzowano dietę i jej zdrowotne konsekwencje. Na końcu niniejszej publikacji zamieszczono wnioski i informacje kluczowe oraz tabele podsumowujące najważniejsze charakterystyki stanu zdrowia w Polsce, a także wybór literatury i dodatkowe wykresy, tj. rankingi analizowanych wskaźników dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. W Polsce, w latach doszło do jednego z najwyższych w analizowanym okresie wzrostów oczekiwanej długości życia wśród krajów UE10 (wśród mężczyzn o prawie 4 lata, wśród kobiet o nieco ponad 3 lata). Po raz pierwszy oczekiwana długość życia przekroczyła 70 lat u mężczyzn, a u kobiet zbliżyła się do 80 lat (w 2002 roku wyniosła 79 lat). Przyrost długości życia w Polsce w okresie obserwacji ( ) jest u kobiet największy wśród wszystkich krajów UE, a u mężczyzn trzeci najwyższy (po Czechach i Finlandii) (patrz Wykres 2 w sekcji Dodatkowe tabele i wykresy ). Głównym powodem tego zjawiska był jeden z najszybszych w Europie spadków umieralności z powodu chorób układu krążenia.

10

11 Opis stanu zdrowia: Polska

12

13 11 Opis stanu zdrowia Polska Różnice w stanie zdrowia Polska jest największym krajem spośród nowych państw członkowskich Unii Europejskiej - zajmuje ponad 312 tys. km 2 powierzchni i ma 38.2 miliona mieszkańców. Polska i Słowacja są jedynymi krajami UE10 (patrz Słownik skrótów i pojęć), w których nie było spadku liczby populacji w latach , jednakże w Polsce współczynnik dzietności zmalał o niemal 40%, prowadząc do zahamowania wzrostu wielkości populacji obserwowanego w latach osiemdziesiątych. Po 1989 roku przywrócono w Polsce gospodarkę rynkową oraz system demokratyczny i Polska stała się częścią wolnego demokratycznego świata. Nastąpiła gwałtowna transformacja ekonomiczna i produkt krajowy brutto 2 systematycznie wzrastał o 7.4% rocznie w okresie Jednakże wydatki na służbę zdrowia w Polsce, w 2002 roku, w przeliczeniu na 1 mieszkańca stanowią około połowy wydatków zdrowotnych w Słowenii, Czechach czy na Węgrzech (patrz Tabela 1 w sekcji Dodatkowe tabele i wykresy ). Przedwczesna umieralność dorosłych (zgony między 20. a 64. rokiem życia) na początku lat dziewięćdziesiątych osiągnęła w Polsce szczyt (w okresie od zakończenia drugiej wojny światowej); w 1991 roku współczynnik umieralności wynosił 858/100,000 populacji wśród mężczyzn i 304/100,000 populacji wśród kobiet. Od 1991 roku do końca okresu naszej obserwacji przedwczesna umieralność dorosłych spadała wśród obu płci szybciej niż w krajach UE15. Stosunek przedwczesnej umieralności w Polsce do UE15 wyniósł wśród mężczyzn Wyrażony w jednostkach parytetu siły nabywczej (PPP) 3 Źródło: International Monetary Fund

14 Opis stanu zdrowia 12 Tabela 1. Oczekiwana długość życia (w latach) w 2002 roku, w UE15, UE10 i w Polsce 2002 UE15 mężczyźni 76.0 kobiety 81.8 UE Polska w 1991 roku i 1.9 w 2002 roku. Wśród kobiet stosunek ten wyniósł 1.5 w 1991 roku i 1.4 w 2002 roku. Współczynnik przedwczesnej umieralności dorosłych w Polsce wyniósł w 2002 roku 628/100,000 populacji wśród mężczyzn (średnia UE10 682/100,000 populacji, średnia UE15 333/100,000 populacji) i 227/100,000 populacji wśród kobiet (średnia UE10 261/100,000 populacji, średnia UE15 162/100,000 populacji). Współczynniki te należały do najniższych wśród krajów UE10 wśród mężczyzn niższe były tylko w Słowenii i Czechach, wśród kobiet w Słowenii, Czechach i Słowacji (patrz Wykres 5 w sekcji Dodatkowe tabele i wykresy ). W 2002 roku różnica w oczekiwanej długości życia przy urodzeniu między Polską a UE15 wyniosła prawie 6 lat wśród mężczyzn i ponad 3 lata wśród kobiet (patrz Tabela 1). Tabela 2. Udział grup wieku w różnicy w oczekiwanej długości życia między UE15 a Polską w 2002 roku mężczyźni Grupa wieku Różnica w oczekiwanej długości życia (lata) Udział w różnicy % % % % % Razem (0+) % kobiety Grupa wieku Różnica w oczekiwanej długości życia (lata) Udział w różnicy % % % % % Razem (0+) %

15 13 Opis stanu zdrowia Tabela 3. Udział głównych przyczyn zgonu w różnicy w oczekiwanej długości życia między UE15 a Polską w 2002 roku mężczyźni Grupa wieku Choroby układu krążenia Nowotwory Choroby zakaźne Inne przyczyny medyczne Urazy % 36% 17% 0% 22% 25% razem (0+) Grupa wieku % 46% 17% 0% 18% 18% Choroby układu krążenia Nowotwory kobiety Choroby zakaźne Inne przyczyny medyczne % 38% 37% -1% 17% 8% razem (0+) % 75% 15% -1% 6% 5% Liczby oznaczają różnicę w oczekiwanej długości życia, wynikającą z umieralności z powodu danej przyczyny w danej grupie wiekowej, wyrażoną w latach Procenty oznaczają udział danej przyczyny zgonu w różnicy w oczekiwanej długości życia Urazy Największy udział w różnicy, w oczekiwanej długości życia między Polską a UE15 wśród mężczyzn przypada na dorosłych w średnim wieku (46% różnicy) oraz osoby po 65. roku życia (31%). Kolejne 17% różnicy spowodowane było nadwyżką umieralności wśród młodych dorosłych. Umieralność przed 20. rokiem życia nie wpływa istotnie na różnicę w oczekiwanej długości życia między Polską a UE15 (patrz Tabela 2). Istotny udział w różnicy, w oczekiwanej długości życia kobiet między Polską a UE15 miała grupa dorosłych kobiet w średnim wieku (28% różnicy), jednak najbardziej znacząca różnica rysuje się po 65. roku życia (59%). Nadumieralność Polek przed 45. rokiem życia w stosunku do kobiet w UE15 nie przyczynia się istotnie do powstania różnic w stanie zdrowia między Polską a UE15 (patrz Tabela 2). Analiza różnic zdrowotnych między Polską a UE15 według przyczyn zgonu wykazuje, że dominują choroby układu krążenia. Ta przyczyna zgonu miała 40% udział w różnicy, w oczekiwanej długości życia u obu płci (w grupie wiekowej lat). Drugą przyczyną, mającą istotny udział w różnicy, w oczekiwanej długości życia, są zgony z powodu urazów wśród mężczyzn (25%) i zgony z powodu nowotworów wśród kobiet (37%) (patrz Tabela 3). Generalnie ryzyko zgonu w Polsce, w 2002 roku, w grupie wiekowej lat wyniosło prawie 30% wśród mężczyzn (17% w UE15). Wśród kobiet ryzyko to jest znacznie mniejsze i wynosi 12% w Polsce oraz 9% w UE15 (patrz Wykres 3 w sekcji Dodatkowe tabele i wykresy ). Ryzyko zgonu u obu płci spadało w latach szybciej w Polsce niż w UE15. W tym okresie ryzyko to zmniejszyło się o 6.8 punktu procentowego wśród mężczyzn (4.6 w UE15) i o 3.5 punktu procentowego wśród kobiet (2.0 w UE15) (patrz Wykres 4 w sekcji Dodatkowe tabele i wykresy ).

16 Opis stanu zdrowia 14 Wśród czynników ryzyka przedwczesnej umieralności dominuje palenie tytoniu. Aż 53% różnicy w oczekiwanej długości życia między Polską a UE15, wynikającej z umieral- ności w wieku lat 4 wśród mężczyzn i 35% wśród kobiet jest skutkiem umieralności odtytoniowej (TAF patrz Słownik skrótów i pojęć), (patrz Tabela 5). Alkohol jest odpowiedzialny za 14% różnicy w oczekiwanej długości życia między Polską a UE15, wynikającej z umieralności w wieku lat, wśród mężczyzn, natomiast wśród kobiet w tej samej grupie wiekowej umieralność przypisana alkoholowi (AAF patrz Słownik skrótów i pojęć) jest w Polsce niższa niż w UE15 (patrz Tabela 4). Choroby układu krążenia i ich przyczyny Choroby układu krążenia są główną przyczyną różnic zdrowotnych między Polską a UE15. Od początku lat sześćdziesiątych do 1991 roku obserwowano gwałtowny wzrost umieralności z powodu chorób układu krążenia wśród polskiej populacji w średnim wieku, szczególnie wśród mężczyzn. Na początku lat dziewięćdziesiątych umieralność z powodu chorób układu krążenia w Polsce należała do najwyższych w Europie zarówno wśród mężczyzn, jak i wśród kobiet (patrz Wykres 1). Nieoczekiwanie od 1991 roku obserwowany jest niezwykły spadek umieralności z powodu chorób układu krążenia. Podczas kolejnych 11 lat obserwacji umieralność z powodu chorób układu krążenia wśród młodych i w średnim wieku dorosłych (20-64 lat) spadła o 40%. Spadek ten wśród młodych dorosłych (w wieku lat) był trzykrotne większy wśród polskich kobiet niż wśród kobiet w UE15 oraz dwukrotnie większy wśród polskich mężczyzn niż wśród mężczyzn w UE15 w tym okresie. Przedwczesna umieralność z powodu chorób układu krążenia wśród polskich mężczyzn i kobiet w 2002 roku wyniosła odpowiednio 192/100,000 populacji i 58/100,000 populacji. Były to jedne z najniższych współczynników wśród krajów UE10, po Słowenii i Czechach, jednak wciąż na znacznie wyższym poziomie niż w UE15 (79/100,000 populacji wśród mężczyzn i 28/ 100,000 populacji wśród kobiet) (patrz Wykres 6 w sekcji Dodatkowe tabele i wykresy ). Stałość i spójność tego zjawiska zdaje się potwierdzać hipotezę, iż najbardziej znaczącym czynnikiem zmian, szczególnie na początku lat dziewięćdziesiątych, była istotna zmiana diety spowodowana wprowadzeniem gospodarki rynkowej (Zatoński i in., 1998). Jej najważniejszym elementem wydaje się być znaczny wzrost spożycia olejów roślinnych (przede wszystkim rzepakowych i sojowych), które najprawdopodobniej doprowadziły do uzupełnienia niedoborów kwasu alfa-linolenowego (ALA) w diecie Polaków (Zatoński i in., 2007). Inne potencjalne czynniki wyjaśniające spadek umieralności z powodu chorób krążenia to wzrost całorocznej dostępności warzyw i owoców, spadek palenia tytoniu we wszystkich grupach wiekowych wśród mężczyzn i wśród młodych kobiet, zmniejszenie częstości upijania się (binge drinking), szczególnie wśród pracujących mężczyzn, a także szerszy dostęp do nowoczesnych procedur leczenia i leków (wydaje się jednak, że za to ostatnie zjawisko miało miejsce raczej pod koniec lat 90. niż na początku transformacji). 4 Metoda szacowania szkód zdrowotnych wynikających z palenia tytoniu zakłada występowanie tych szkód w populacji w wieku 35 lat i więcej, dlatego przedwczesna umieralność wynikająca z palenia tytoniu obejmuje grupę wiekową lat

17 15 Opis stanu zdrowia Wykres 1. Trendy czasowe umieralności z powodu wybranych przyczyn zgonu w Polsce w latach mężczyźni w wieku lat kobiety w wieku lat Standaryzowane współczynninki umieralności na 100,000 populacji Choroby układu krążenia Nowotwory Choroby zakaźne Urazy Zgony z powodu urazów Od początku lat sześćdziesiątych do początku lat osiemdziesiątych obserwowano stały wzrost współczynników umieralności z powodu urazów wśród dorosłej populacji Polski u obu płci we wszystkich grupach wiekowych. Podczas ekonomicznego kryzysu w latach

18 Opis stanu zdrowia 16 osiemdziesiątych trend ten został zahamowany, a następnie w latach nastąpił dramatyczny, skokowy wzrost umieralności z powodu urazów (zgonów nagłych z przyczyn pozamedycznych). Szczyt umieralności miał miejsce w 1991 roku (167/100,000 populacji wśród mężczyzn i 27/100,000 populacji wśród kobiet), (Zatoński, 2000). Po ustabilizowaniu się sytuacji, po 1991 roku obserwowano stały spadek umieralności z powodu urazów. Tempo tego spadku było podobne u obu płci, we wszystkich grupach wieku i w okresie wyniosło około 20% (podobną skalę spadku obserwowano w tym samym czasie w krajach UE15). Jednak spadek ten dotyczył jedynie umieralności z powodu urazów niezamierzonych i doznanych w wyniku przemocy; współczynnik zgonów z powodu samobójstw nie zmienił się. 5 W 2002 roku poziom umieralności z powodu urazów w Polsce wśród młodych i w średnim wieku dorosłych mężczyzn był dwukrotnie wyższy od średniego poziomu w krajach UE15 (odpowiednio 121/100,000 populacji i 58/100,000 populacji), podczas gdy wśród kobiet był on tylko nieznacznie wyższy (odpowiednio 21/100,000 populacji i 16/100,000 populacji). W UE10 Polska należy do krajów z raczej niskim ryzykiem zgonów z powodu urazów, zwłaszcza w porównaniu z krajami bałtyckimi (325/100,000 populacji wśród mężczyzn i 61/100,000 populacji wśród kobiet), gdzie współczynniki te są niemal trzykrotne wyższe niż w Polsce (patrz Wykres 7 w sekcji Dodatkowe tabele i wykresy ). Pozostałe przyczyny przedwczesnej umieralności Wśród mężczyzn w wieku lat zgony z powodu nowotworów odpowiedzialne były za 17% różnicy w oczekiwanej długości życia między Polską a UE15, natomiast pozostałe przyczyny zgonu (poza chorobami układu krążenia 36% i urazami 25%) miały 22% udział w tej różnicy (patrz Tabela 3). U kobiet umieralność z powodu chorób układu krążenia i nowotworów w równym stopniu przyczyniły się do różnicy w oczekiwanej długości życia, w tej grupie wiekowej, odpowiednio w 38% i 37%. Pozostałe przyczyny medyczne miały 17% udział w tej różnicy, a zgony z przyczyn niemedycznych urazy 8% (patrz Tabela 3). Umieralność z powodu chorób zakaźnych u obu płci nie wpływa istotnie na różnice zdrowotne między UE15 a Polską, i ma udział mniejszy niż 1% wśród dorosłej populacji w wieku lat u obu płci (patrz Tabela 3). Alkohol Historycznie Polska jest krajem, w którym tradycyjnym napojem alkoholowym jest wódka. Rejestrowane spożycie alkoholu na głowę w Polsce wzrosło niemal trzykrotnie od 4.2 litra w 1950 roku do 11.5 litra/rok/osobę w 1980 roku i od tego czasu utrzymuje się na poziomie 8 litrów/rok/osobę. Na początku lat osiemdziesiątych wódka stanowiła 70% 5 Patrz strona internetowa projektu:

19 17 Opis stanu zdrowia spożywanego alkoholu. Tradycyjnie wódka jest elementem towarzyszącym spotkaniom rodzinnym i koleżeńskim, podczas których wypijana jest w znacznych ilościach, często do upicia się (binge drinking patrz Słownik skrótów i pojęć), szczególnie przez mężczyzn. Codzienne picie jednej lub dwóch jednostek 6 alkoholu do posiłku (śródziemnomorski styl picia alkoholu) nie istnieje w polskiej tradycji. W Polsce codzienne spożywanie niewielkich ilości alkoholu (1-2 jednostki dziennie) deklaruje mniej niż 1% populacji (PARPA, 2000). W latach w spożyciu alkoholu obserwowano spadek udziału wódki na rzecz wzrostu spożycia piwa. W 2002 roku rejestrowane spożycie alkoholu w dorosłej populacji Polski wynosiło 8.0 litrów/rok/osobę. Piwo stanowiło 55% spożycia alkoholu, wódka 26%, a wino 19%. Tabela 4. Udział alkoholu w różnicy w oczekiwanej długości życia między UE15 a Polską w 2002 roku mężczyźni Grupa wieku Różnica w oczekiwanej długości życia (lata) Różnica przypisana do alkoholu (lata) Udział w różnicy % kobiety Grupa wieku Różnica w oczekiwanej długości życia (lata) Różnica przypisana do alkoholu (lata) Udział w różnicy % Umieralność z powodu marskości wątroby jest ściśle związana z poziomem spożywanego alkoholu. Zwiększa on ryzyko uszkodzenia tkanki wątroby i wystąpienia choroby. Wśród mężczyzn w wieku lat, w Polsce umieralność z powodu marskości wątroby stale wzrastała z bardzo niskiego poziomu (7/100,000 populacji) w 1963 roku do (18/100,000 populacji) w 1980 roku, po czym ustabilizowała się do końca lat dziewięćdziesiątych, a następnie znowu wystąpił wzrost umieralności. Wśród kobiet w wieku lat umieralność z powodu marskości wątroby pozostawała na stałym poziomie do początku lat dziewięćdziesiątych, następnie jednak zaczęto obserwować trend wzrostowy. Po 1990 roku doszło do rozejścia trendów umieralności z powodu marskości wątroby w poszczególnych grupach wiekowych. Wśród młodych i w średnim wieku dorosłych obu płci obserwowano gwałtowną tendencję wzrostową, podczas gdy w tym samym czasie bardzo istotny spadek umieralności z powodu marskości wątroby zanotowano w populacji osób po 65. roku życia. W 2002 roku umieralność z powodu marskości wątroby w grupie wiekowej lat, w Polsce wyniosła 22/100,000 populacji wśród mężczyzn i 5.5/100,000 populacji wśród kobiet; współczynniki umieralności były niższe niż średnia dla krajów UE10 (odpowiednio 6 jednostka oznacza 7.9g czystego alkoholu (mały kieliszek wódki, 1 piwo lub mały kieliszek wina), (Plant i Plant, 2006)

20 Opis stanu zdrowia 18 42/100,000 populacji i 14/100,000 populacji), ale wyższe (o 34%) niż średnia w UE15 (17/ 100,000 populacji) wśród mężczyzn i niższe niż średnia w UE15 wśród kobiet (7/100,000 populacji) (patrz Wykres 10 w sekcji Dodatkowe tabele i wykresy ). Ogólna przedwczesna umieralność przypisywana spożywaniu alkoholu (AAF patrz Słownik skrótów i pojęć) w Polsce, w 2002 roku wniosła 102/100,000 populacji wśród mężczyzn dwa razy wyższa niż w UE15 (55/100,000 populacji) i 10/100,000 populacji wśród kobiet w niewielkim stopniu niższa niż w UE15 (14/100,000 populacji). Przedwczesna umieralność z powodu alkoholu była w Polsce, w 2002 roku niższa niż średnia UE10 136/ 100,000 populacji wśród mężczyzn i 19/100,000 populacji wśród kobiet, (patrz Wykres 9 w sekcji Dodatkowe tabele i wykresy ). Tytoń Spożycie tytoniu w Polsce przed drugą wojną światową było niskie. Po 1945 roku palenie tytoniu wzrastało gwałtownie do końca lat siedemdziesiątych. W 1982 roku odnotowano historyczny szczyt spożycia tytoniu paliło 68% mężczyzn i 34% kobiet w wieku lat (Zatoński i Przewoźniak, 1992; Zatoński, 2003a). Polska należała wówczas do krajów o najwyższym spożyciu tytoniu na świecie. Od tego czasu palenie tytoniu w Polsce systematycznie spadało. Spożycie tytoniu spadło o 30% w latach W 2002 roku częstość palenia wśród polskich mężczyzn w wieku lat wynosiła 46%. Polska znalazła się na szóstej pozycji co do częstości palenia wśród krajów Unii Europejskiej po Łotwie, Bułgarii, Grecji, Estonii i Portugalii jednocześnie częstość palenia była wyższa niż średnia w UE15 (35%), (patrz Wykres 11 w sekcji Dodatkowe tabele i wykresy ). Wśród kobiet w wieku lat Polska (31%) była również na szóstej pozycji co do wielkości częstości palenia wśród krajów UE po Bułgarii, Portugalii, Grecji, Węgrzech i Holandii. Częstość palenia wśród kobiet była trochę wyższa niż średnia w UE15 (27%) i znacznie wyższa niż średnia dla krajów UE10 (25%; patrz Wykres 11 w sekcji Dodatkowe tabele i wykresy ). Wśród polskich kobiet częstość palenia determinowana jest przez kohortę urodzenia: pali 10% kobiet urodzonych przed 1940 rokiem, podczas gdy wśród kobiet urodzonych między 1940 a 1960 rokiem pali aż 40%, a wśród kobiet urodzonych po 1960 roku 25% to palaczki papierosów (Zatoński, 2003a). Rak płuca to schorzenie występujące niemal wyłącznie u palaczy tytoniu (ryzyko przypisane dla mężczyzn wynosi 80-90%, Peto i in., 2000), dlatego jest dobrym miernikiem szkód wynikających z wieloletniego palenia tytoniu. Umieralność z powodu raka płuca w grupie wiekowej lat, podobnie jak częstość palenia wśród mężczyzn, osiągnęła w Polsce jeden z najwyższych poziomów w Europie. Po osiągnięciu szczytu umieralności, najpierw wśród młodych dorosłych mężczyzn (20-44 lat) na początku lat 80. (7/100,000 populacji), a następnie wśród mężczyzn w średnim wieku (45-64) na początku lat 90. (202/100,000 populacji), obserwuje się stały spadek współczynników umieralności z powodu raka płuca u mężczyzn. Wśród kobiet w wieku lat obserwuje się systematyczny wzrost umieralności na raka płuca przez cały okres obserwacji, podczas gdy wśród młodych kobiet (20-44 lat) w ostat-

21 19 Opis stanu zdrowia nich latach notuje się spadek zachorowalności i umieralności z tej przyczyny (Zatoński, 2003b; Didkowska i in., 2005). Umieralność na raka płuca w wieku lat w Polsce, w 2002 roku wyniosła 60/100,000 populacji wśród mężczyzn i 15/100,000 populacji wśród kobiet. Współczynniki u obu płci były jednymi z najwyższych w Europie, dalece przewyższającymi średnią UE15 (32/100,000 populacji wśród mężczyzn i 10/100,000 populacji wśród kobiet), (patrz Wykres 13 w sekcji Dodatkowe tabele i wykresy ). Ogólna przedwczesna umieralność z powodu palenia tytoniu (oszacowana na podstawie TAF patrz Słownik skrótów i pojęć) w 2002 roku, w grupie wiekowej lat 7 wynosiła 483/100,000 populacji wśród mężczyzn i 83/100,000 populacji wśród kobiet. Główny udział w liczbie zgonów odtytoniowych stanowiły nowotwory (41% wśród mężczyzn, 47% wśród kobiet) i choroby układu krążenia (odpowiednio 41% i 39%). Umieralność odtytoniowa wśród polskich kobiet należała do najwyższych wśród krajów UE10, plasując się zaraz po Węgrach; natomiast wśród mężczyzn była bliska średniej umieralności w krajach UE10 (patrz Wykres 12 w sekcji Dodatkowe tabele i wykresy ). Tabela 5. Udział tytoniu w różnicy w oczekiwanej długości życia między UE15 a Polską w 2002 roku mężczyźni Grupa wieku Różnica w oczekiwanej długości życia (lata) Różnica przypisana do tytoniu (lata) Udział w różnicy % kobiety Grupa wieku Różnica w oczekiwanej długości życia (lata) Różnica przypisana do tytoniu (lata) Udział w różnicy % Dieta Wprowadzenie gospodarki rynkowej po 1989 roku oraz globalizacja rynku żywieniowego w Polsce doprowadziły do istotnych zmian zarówno struktury cen produktów żywnościowych, jak i wielkości ich spożycia. Najważniejsze zmiany w Polsce obserwowane były w spożyciu produktów zwierzęcych i tłuszczów, jak również w spożyciu warzyw i owoców (Sekuła i in., 2005). W latach spożycie wołowiny spadło z 19 do 6 kg/osobę/rok, tłuszczu zwierzęcego z 25 do 15 kg/osobę/rok, a pełnego mleka o 35%. W Polsce obserwowano również istotny wzrost spożycia owoców i warzyw, ale przede wszystkim wzrosła dostępność tych produktów 7 Metoda szacowania szkód zdrowotnych wynikających z palenia tytoniu zakłada występowanie tych szkód w populacji w wieku 35 lat i więcej, dlatego przedwczesna umieralność wynikająca z palenia tytoniu obejmuje grupę wiekową lat

22 Opis stanu zdrowia 20 niezależnie od sezonu. Najistotniejszy jednak był gwałtowny wzrost spożycia olejów roślinnych w tym samym okresie, w szczególności oleju rzepakowego i sojowego (z 5.5 do 9.2 kg/osobę/rok), które były najczęściej spożywanymi olejami w 2002 roku. Mimo lepszego dostępu do różnorodnych produktów żywnościowych spadła dzienna wartość energetyczna spożywanej żywności w Polsce, z 3500 kcal/osobę w 1989 roku do 3300 kcal/osobę w 1995 roku, i ten poziom utrzymywał się do 2002 roku ( W 2002 roku częstość występowania nadwagi (wskaźnik BMI ) w Polsce wynosiła 39% wśród mężczyzn w wieku lat oraz 24% wśród kobiet w tej samej grupie wiekowej. Częstość występowania otyłości (wskaźnik BMI>=30.0) w Polsce, w tej grupie wiekowej wynosiła 18% wśród mężczyzn (druga najwyższa wartość w UE10) oraz 11% wśród kobiet (druga najniższa wartość w UE10), (patrz Wykres 14 w sekcji Dodatkowe tabele i wykresy ). Podsumowanie Kilka lat po wprowadzeniu gospodarki rynkowej i demokracji ta sama tendencja poprawy wskaźników zdrowia dorosłej populacji, która trwa nieprzerwanie w Europie zachodniej od lat 50. ubiegłego stulecia, ma od początku lat 90. miejsce w Polsce. Od 1991 roku wszystkie wskaźniki zdrowotne zaczęły się poprawiać 8. Najbardziej istotną zmianą zdrowotną dotyczącą wszystkich Polaków jest znaczący spadek zachorowalności i umieralności z powodu chorób układu krążenia. Po trzydziestu latach wzrostu ( ) ryzyko chorób układu krążenia zaczęło systematycznie i zauważalnie spadać od początku lat dziewięćdziesiątych. Chociaż to zjawisko wymaga wciąż bardziej szczegółowych badań, wydaje się, że istotnym czynnikiem jest zmiana diety wynikająca z wprowadzenia gospodarki rynkowej. Paradoksalnie koniec subwencjonowania żywności razem z globalizacją rynku doprowadziły do natychmiastowych i niezwykłych zmian w strukturze diety polskiej populacji, które były korzystne dla zdrowia. W przeciwieństwie do zmian, które wynikają przede wszystkim z wprowadzenia otwartej gospodarki rynkowej zmiana postawy polskiego społeczeństwa wobec palenia tytoniu była przygotowana, wywalczona i zrealizowana przez polską społeczność zdrowia publicznego zgodnie z najlepszymi standardami światowymi (Zatoński, 2003a; Zatoński, 2004; WHO, 2004). Polska była pierwszym krajem z Europy wschodniej, w którym parlament, po burzliwych publicznych dyskusjach, wprowadził spójny program ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu, co we względnie krótkim czasie doprowadziło do istotnego spadku umieralności na choroby wywołane paleniem tytoniu. Mimo znaczącego postępu, wciąż występują istotne różnice w stanie zdrowia między Polską a Europą zachodnią. Zniwelowanie tych różnic może potrwać jedno lub nawet kilka pokoleń, dlatego też bardzo ważne jest, aby polska polityka społeczno-ekonomiczna i zdrowotna państwa skupiła się na przyspieszeniu osiągnięcia tego celu, a także, aby medycyna prewencyjna (promocja zdrowia) uzyskała priorytet wśród wyzwań dla Polski. 8 Jedyny wskaźnik zdrowotny, pogorszył się po 1991 roku to umieralność z powodu marskości wątroby u młodych i w średnim wieku dorosłych, szczególnie wśród gorzej wykształconej (i mniej zamożnej) populacji

23 21 Opis stanu zdrowia Kluczowe informacje Oczekiwana długość życia w 2002 roku wśród polskich kobiet była drugą najwyższą (po Słowenii), a dla mężczyzn trzecią najwyższą (po Słowenii i Czechach) w krajach UE10; przedwczesna umieralność dorosłych (w wieku lat) była trzecią najniższą u obu płci wśród krajów UE10; W 1990 roku umieralność na choroby krążenia w Polsce, szczególnie wśród mężczyzn, była jedną z najwyższych w Europie; jednak od tego czasu obserwuje się stały spadek umieralności u obu płci (spadek o 40% wśród młodych i w średnim wieku dorosłych do 2002 roku); współczynnik umieralności na choroby krążenia w 2002 roku był trzecim najniższym wśród krajów UE10 (po Słowenii i Czechach); W wyniku wprowadzenia otwartej gospodarki rynkowej spożycie olejów roślinnych (olej rzepakowy i sojowy), bogatych w kwas alfa-linolenowy (ALA) niemal się podwoiło po 1986 roku; podobnie wzrosło spożycie warzyw i owoców (ustało również zjawisko sezonowości). Zmiany diety uważa się za ważny element, który doprowadził do spadku zachorowań i zgonów z powodu chorób układu krążenia; Polska była pierwszym z krajów Europy wschodniej, które wprowadziły spójny program ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu (1995 rok), po czym nastąpił istotny spadek częstości palenia wśród mężczyzn (we wszystkich grupach wieku) oraz wśród młodych kobiet (w wieku lat).

24 Opis stanu zdrowia 22 Literatura 1. Bobak M, Skodova Z, Pisa Z, Poledne R, Marmot M. Political changes and trends in cardiovascular risk factors in the Czech Republic, J Epidemiol Community Health 1997;51: Didkowska J, Manczuk M, McNeill A, Powles J, Zatoński W. Lung cancer mortality at ages in the European Union: ecological study of evolving tobacco epidemics. BMJ 2005;331(7510): Feachem R. Health decline in eastern Europe. Nature 1994;367: Ginter E. e epidemic of cardiovascular disease in Eastern Europe. N Engl J Med 1997;336: Gorynski P, Wojtyniak B. Sytuacja zdrowotna ludności Polski na tle krajów kandydujących do Unii Europejskiej. Materiały z Krajowej Konferencji Naukowej: Wyzwania i zagrożenia zdrowotne w świetle procesu integracji. Warszawa; Highlights on Health in Poland, European communities and Word Health Organization Dostępne na: 7. Kesteloot H, Sans S, Kromhout D. Dynamics of cardiovascular and all-cause mortality in Western and Eastern Europe between 1970 and Eur Heart J 2006;27: Kopczynski J, Wojtyniak B, Gorynski P, Lewandowski Z. e future of chronic diseases. Cent Eur J Public Health 2001;9(1): Kuszewski K, Gericke C. Health Systems in Transition: Poland. Copenhagen, WHO Regional office for Europe on behalf of the European Observatory on Health Systems and Policies, Dostępne na: Leon DA, Chenet L, Shkolnikov VM, Zakharov S, Shapiro J, Rakhmanova G, Vassin S, McKee M. Huge variation in Russian mortality rates : artefact, alcohol, or what? Lancet 1997;350: Moskalewicz J, Rabczenko D, Wojtyniak B. Alcohol factor in mortality in societies under rapid transition. Paper presented at the UNU/WIDER Project Meeting on Economic Shocks, Social Stress and the Demographic Impact, UNU/WIDER, Helsinki; Peto R, Darby S, Deo H, Silcocks P, Whitley E, Doll R. Smoking, smoking cessation, and lung cancer in the UK since 1950: combination of national statistics with two casecontrol studies. BMJ 2000;321(7257): Picie alkoholu w różnych okresach życia. Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych; Plant M, Plant M. Binge Britain Alcohol and the National Response. Oxford University Press; Poledne R, Skodova Z. Changes in nutrition, cholesterol concentration, and cardiovascular disease mortality in the Czech population in the past decade. Nutrition & Epidemiology 2000;16: Rywik SL, Piotrowski W, Rywik TM, Broda G, Szczesniewska D. Is the decrease of cardiovascular mortality in Poland associated with the reduction of global cardiovascular risk related to changes in life style? Kardiol Pol 2003;58:

25 23 Opis stanu zdrowia 18. Sekuła W, Figurska K, Jutrowska I, Barysz A. Changes in the food consumption pattern during the political and economic transition in Poland and their nutritional and health implications. Pol Popul Rev 2005; 27: Szucs S, Sarvary A, McKee M, Adany R. Could the high level of cirrhosis in central and eastern Europe be due partly to the quality of alcohol consumed? An exploratory investigation. Addiction 2005;100(4): Wojtyniak B, Moskalewicz J, Stokwiszewski J, Rabczenko D. Gender-specific mortality associated with alcohol consumption in Poland in transition. Addiction 2005;100(12): World Health Organization. Tools for advancing tobacco control in the 21st century. Tobacco control legislation: an introductory guide. Geneva, Switzerland: WHO; p Zatoński W, Przewoźniak K, Zdrowotne następstwa palenia tytoniu w Polsce. Warszawa: Ariel Publishing Co.; Zatoński W. Stan zdrowia Polaków. Medycyna po Dyplomie 1994;3[3]: Zatoński W. e health of the Polish population. Public Health Rev 1995;23: Zatoński W, Boyle P. Health transformations in Poland after J Epidemiol Biostat 1996;1: Zatoński W. Czy w demokracji żyje się zdrowiej? Rozwój sytuacji zdrowotnej po 1988 roku. Medycyna po Dyplomie 1996;5[5]: Zatoński W, McMichael AJ, Powles JW. Ecological study of reasons for sharp decline in mortality from ischaemic heart disease in Poland since BMJ 1998;316: Zatoński W, Jha P. e Health Transformation in Eastern Europe after 1990: A Second Look. Cancer Center and Institute of Oncology, Warsaw; Available form: Zatoński W. Demokracja jest zdrowsza. Cud zdrowotny nad Wisłą. Centrum Onkologii Instytut, Warszawa, Zatoński W. Democracy and Health: Tobacco Control in Poland. In: de Beyer J, Waverley Bridgen L, editors. Tobacco Control Policy, Strategies, Successes, and Setbacks. World Bank and Research for International Tobacco Control (RITC); 2003a. p Zatoński W. Lung Cancer Trends in Selected European Countries: What we can learn from the Swedish Experience with oral tobacco (snuff). European Status Report 2003b; Oral Tobacco 32. Zatoński W. A Nation s Recovery. Case Study of Poland s Experience in Tobacco Control. Warsaw: Health Promotion Foundation; 2003c. Available form: Zatoński W. Droga do zdrowia. Historia przeciwdziałania epidemii chorób tytoniowych w Polsce. Warszawa: Fundacja Promocja Zdrowia, Zatoński W, Campos H, Willett W. Rapid declines in coronary heart disease mortality in Eastern Europe are associated with increased consumption of oils rich in alpha-linolenic acid. Eur J Epidemiol 2008;23(1):3-10.

26

27 Wskaźniki zdrowotne

28 Wskaźniki zdrowotne 26 Jak czytać tabele ze wskaźnikami zdrowotnymi? Wskaźnik zdrowotny Współczynniki umieralności są standaryzowane do populacji świata 9 Zmiana Bardzo dobrze Wskaźnik uległ znaczącej poprawie Poprawa Wskaźnik uległ poprawie Bardzo źle Wskaźnik uległ pogorszeniu RZP (Roczna zmiana procentowa) Dla współczynników umieralności, zmiana procentowa w okresie dzielona przez 12 (liczba lat obserwacji). Dla oczekiwanej długości życia, bezwzględna różnica wartości w latach 1990 i Dla ryzyka zgonu, różnica między wartościami w 2002 i 1990 roku, wyrażona w punktach procentowych. Ranga RZP Ranga wśród krajów UE10, gdzie najbardziej korzystne miejsce oznaczone jest przez 1, natomiast najmniej korzystne miejsce przez Więcej szczegółów metodologicznych na stronie internetowej projektu:

29 27 Wskaźniki zdrowotne Ranga wśród krajów UE10 (ostatnie 10 kolumn) Bardzo dobrze Poprawa miejsca w rankingu UE10 w okresie i korzystna zmiana rozważanego wskaźnika zdrowotnego. Poprawa Poprawa miejsca w rankingu UE10 w okresie i niekorzystna zmiana rozważanego wskaźnika zdrowotnego; lub Bez zmian w rankingu UE10 w okresie i korzystna zmiana rozważanego wskaźnika zdrowotnego. Pogorszenie Pogorszenie miejsca w rankingu UE10 w okresie przy jednoczesnej korzystnej zmianie rozważanego wskaźnika zdrowotnego; lub Bez zmian w rankingu UE10 w okresie i niekorzystna zmiana rozważanego wskaźnika zdrowotnego. Bardzo źle Pogorszenie miejsca w rankingu UE10 w okresie i niekorzystna zmiana rozważanego wskaźnika zdrowotnego. Ranga kraju dla wskaźnika może nie zmienić się w tym samym kierunku jak bezwzględna zmiana wskaźnika. Na przykład, jeśli sytuacja w kraju poprawia się wolniej niż w innych krajach w grupie - ranga może być niższa mimo bezwzględnej poprawy wskaźnika.

30 Wskaźniki zdrowotne 28 Polska, mężczyźni WSKAŹNIK ZDROWOTNY Najlepszy w UE10 Najgorszy w UE10 Polska Zmiana RZP* Ranga RZP Oczekiwana długość życia przy urodzeniu (w latach) ** 2 Ryzyko zgonu w grupie wieku lat (%) *** 3 Umieralność ogółem w grupie wieku lat (wsp. std./ 100,000 populacji) Umieralność z powodu chorób układu krążenia w grupie wieku lat (wsp. std./ 100,000 populacji) Umieralność z powodu urazów w grupie wieku lat (wsp. std./ 100,000 populacji) Umieralność z powodu samobójstw w grupie wieku lat (wsp. std./ 100,000 populacji) Umieralność z powodu marskości wątroby w grupie wieku lat (wsp. std./ 100,000 populacji) Umieralność z powodu raka płuca w grupie wieku lat (wsp. std./100,000 populacji) % 3-3.2% 2-2.0% 2 0.6% 6 5.1% 6-1.6% 6 *RZP - Roczna zmiana procentowa w latach ** dla oczekiwanej długości życia przy urodzeniu jest to różnica między wartością dla roku 2002 i 1990 wyrażona w latach *** dla ryzyka zgonu jest to różnica między wartością dla roku 2002 i 1990 wyrażona w punktach procentowych Chociaż w Polsce w latach współczynnik umieralności z powodu marskości wątroby znacząco wzrósł, w 2002 roku ten współczynnik był najniższy wśród wszystkich krajów UE10. Wskazuje to, że w innych krajach UE10 wzrosty były większe lub poziom umieralności w 1990 roku był znacznie wyższy niż w Polsce. Podobnie, chociaż współczynnik umieralności z powodu raka płuca obniżył się w latach , w 2002 roku ten współczynnik był wyższy wśród wszystkich krajów UE10 niż w roku Wskazuje to, że w innych krajach spadki były większe.

31 29 Wskaźniki zdrowotne NAJLEPIEJ Ranga wśród krajów UE10 NAJGORZEJ Bardzo dobrze Poprawa Pogorszenie Bardzo źle

32 Wskaźniki zdrowotne 30 Polska, kobiety WSKAŹNIK ZDROWOTNY Najlepszy w UE10 Najgorszy w UE10 Polska Zmiana RZP* Ranga RZP Oczekiwana długość życia przy urodzeniu (w latach) ** 1 Ryzyko zgonu w grupie wieku lat (%) *** 3 Umieralność ogółem w grupie wieku lat (wsp. std./ 100,000 populacji) Umieralność z powodu chorób układu krążenia w grupie wieku lat (wsp. std./ 100,000 populacji) Umieralność z powodu urazów w grupie wieku lat (wsp. std./ 100,000 populacji) Umieralność z powodu samobójstw w grupie wieku lat (wsp. std./ 100,000 populacji) Umieralność z powodu marskości wątroby w grupie wieku lat (wsp. std./ 100,000 populacji) Umieralność z powodu raka płuca w grupie wieku lat (wsp. std./100,000 populacji) % 3-3.7% 1-1.3% 5-0.1% 8 1.9% 6 3.9% 8 *RZP - Roczna zmiana procentowa w latach ** dla oczekiwanej długości życia przy urodzeniu jest to różnica między wartością dla roku 2002 i 1990 wyrażona w latach *** dla ryzyka zgonu jest to różnica między wartością dla roku 2002 i 1990 wyrażona w punktach procentowych Chociaż współczynniki umieralności z powodu zgonów nagłych i samobójstw obniżyły się w latach , w 2002 roku te współczynniki był wyższe wśród wszystkich krajów UE10 niż w roku Wskazuje to, że w innych krajach spadki były większe.

33 31 Wskaźniki zdrowotne NAJLEPIEJ Ranga wśród krajów UE10 NAJGORZEJ Bardzo dobrze Poprawa Pogorszenie Bardzo źle

34

35 Dodatkowe tabele i wykresy

36 Dodatkowe tabele i wykresy 34 Tabela 1. Populacja i wskaźniki rozwoju potencjału ludzkiego 2002 Populacja (milion) Współczynnik dzietności Przyrost naturalny Kraj Powierzchnia (km 2 ) Przyrost populacji w okresie Zmiany w okresie Bułgaria % % Czechy % % Estonia % % Węgry % % Łotwa % % Litwa % % Polska % % Rumunia % % Słowacja % % Słowenia % % Dane o populacji z WHO Mortality Database Dane o współczynnikach dzietności z EUROSTAT Population Statistics 2004 Dane o przyroście naturalnym dla roku 1990 z Rocznika Demografi cznego dla Polski 2005, dla 2002 roku z EUROSTAT Population Statistics 2004 Dane o PKB na 1 mieszkańca (PPP US$) z International Monetary Fund a Dane dla Litwy, Łotwy i Słowenii dla roku 1992, dla Estonii and Słowacji dla roku 1993 b Wskaźnik rekrutacji na studia wyższe brutto, rekrutacja na poziomie akademickim, Bank Światowy c Dane odnoszą się do najbardziej aktualnego roku z okresu rok; Human Development Report 2005 d Dane dla Estonii i Polski dla roku 2004, dla innych krajów dla roku 2005 ( Dane o wydatkach na zdrowie na 1 mieszkańca (PPP US$) z Human Development Report 2005 Dane o Współczynnikach Rozwoju Ludzkiego w 2002 roku z Human Development Report 2004

37 35 Dodatkowe tabele i wykresy Podjęcie edukacji wyższej b (%) Produkt Krajowy Brutto na 1 mieszkańca (w oparciu o Parytet Siły Nabywczej (PPP)) (US$) a 2002 Roczna zmiana 1990 vs Wskaźnik Rozwoju Ludzkiego w 2002 roku Liczba lekarzy na 100,000 populacji c Dostęp do opieki medycznej Liczba łożek szpitalnych na 10,000 populacji d Wydatki na zdrowie na 1 mieszkańca (PPP US$) w 2002 roku % % % % % % % % % %

38 Dodatkowe tabele i wykresy 36 Wykres 1. Oczekiwana długość życia przy urodzeniu (wyrażona w latach) 2002 mężczyźni kobiety Bułgaria UE Szwecja Włochy Hiszpania Grecja Holandia UE15 Wielka Brytania Austria Francja Niemcy Luksemburg Dania Irlandia Finlandia Belgia Portugalia Słowenia Czechy Polska Słowacja UE10 Węgry Rumunia Litwa Estonia Łotwa Rosja Hiszpania Włochy Francja Szwecja UE15 Austria Finlandia Luksemburg Niemcy Grecja Holandia Belgia Portugalia Wielka Brytania Słowenia Irlandia Dania Polska Czechy Słowacja Litwa Estonia Węgry Łotwa Bułgaria Rumunia Rosja Belgia 1997, Dania 2001

39 37 Dodatkowe tabele i wykresy Wykres 2. Zmiana oczekiwanej długości życia przy urodzeniu (wyrażona w latach), 1990 vs mężczyźni kobiety Czechy Finlandia Polska Niemcy Włochy Austria Portugalia Węgry Słowacja UE15 Luksemburg Wielka Brytania Polska Czechy Portugalia Luksemburg Węgry Niemcy Włochy Hiszpania Słowenia Irlandia Finlandia Austria 2.97 Irlandia UE Hiszpania UE Szwecja Estonia Dania Słowacja Słowenia Wielka Brytania UE10 Szwecja Francja Grecja Holandia Dania Grecja Łotwa Belgia Rumunia 1.42 Estonia Francja 1.30 Bułgaria Litwa 1.28 Rumunia Belgia 1.12 Łotwa Bułgaria 0.64 Litwa Holandia 0.50 Rosja Rosja Belgia 1997, Dania 2001

40 Dodatkowe tabele i wykresy 38 Wykres 3. Ryzyko zgonu w wieku lat 2002 mężczyźni kobiety Szwecja Włochy Holandia Grecja Wielka Brytania Irlandia Hiszpania UE15 Austria Niemcy Dania Luksemburg Finlandia Belgia Francja Portugalia Słowenia Czechy Polska Słowacja Bułgaria Hiszpania Grecja Włochy Szwecja Austria Francja Finlandia UE15 Niemcy Portugalia Irlandia Luksemburg Holandia Wielka Brytania Słowenia Belgia Czechy Dania Polska Słowacja UE UE10 Bułgaria 14.2 Rumunia Węgry Litwa Estonia Łotwa Rosja Litwa Estonia Węgry Rumunia Łotwa Rosja % 80% 60% 40% 20% % % 20% 40% 60% 80% 100% Belgia 1997, Dania 2001

41 39 Dodatkowe tabele i wykresy Wykres 4. Zmiana ryzyka zgonu w wieku lat, 1990 vs (wyrażona w punktach procentowych) mężczyźni kobiety Czechy Słowacja Finlandia Polska Niemcy Austria Słowenia Węgry Włochy Dania Irlandia UE15 Wielka Brytania Szwecja Portugalia Francja Hiszpania UE10 Luksemburg Holandia Belgia Czechy Słowacja Irlandia Polska Węgry Dania Luksemburg Niemcy Wielka Brytania Austria UE10 Portugalia Słowenia UE15 Hiszpania Włochy Finlandia Szwecja Grecja Francja Litwa Grecja Belgia Bułgaria Estonia Rumunia Bułgaria Estonia Łotwa Litwa Rumunia Łotwa Holandia Rosja Rosja Belgia 1997, Dania 2001

42 Dodatkowe tabele i wykresy 40 Wykres 5. Umieralność ogółem, grupa wieku lat 2002 mężczyźni kobiety Rosja Łotwa Estonia Litwa Węgry Rumunia UE10 Bułgaria Słowacja Polska Czechy Słowenia Portugalia Francja Finlandia Belgia Luksemburg Dania Niemcy Austria Hiszpania UE15 Francja 162 Irlandia Wielka Brytania Grecja Holandia Włochy Szwecja Rosja Łotwa Rumunia Węgry Estonia Litwa Bułgaria UE10 Polska Słowacja Dania Czechy Belgia Słowenia Holandia Wielka Brytania Portugalia Luksemburg Irlandia Niemcy Finlandia UE15 Austria Szwecja Włochy Grecja Hiszpania Belgia 1997, Dania 2001 Współczynnik standaryzowany na 100,000 populacji