Strategia medycyny prewencyjnej Polska 2008

Transkrypt

1 Strategia medycyny prewencyjnej Polska 2008 Prof. Witold Zatoński 5 maja 2008

2 100 % 80 Prawdopodobieństwo zgonu w krajach UE w 2002 roku, grupa wieku 0-64 lata 60 kobiety Rosja Rumunia Łotwa Węgry Estonia Bułgaria Litwa UE10 Słowacja Polska Dania Czechy Belgia Wielka Brytania Holandia Słowenia Irlandia Portugalia Luksemburg Niemcy UE15 Finlandia Francja Austria Szwecja Włochy Grecja Hiszpania Rosja Łotwa Estonia Litwa Węgry Rumunia UE10 Bułgaria Słowacja Polska Czechy Słowenia Portugalia Belgia Francja Finlandia Luksemburg Dania Niemcy Austria Irlandia UE15 Hiszpania Wielka Brytania Grecja Holandia Włochy Szwecja mężczyźni %

3 Wskaźnik Rozwoju Społecznego ang. Human Development Index (HDI) Ocena stopnia rozwoju kraju z uwzględnieniem: PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca w USD liczonego wg parytetu nabywczego waluty (PPP $) Ogólnego wskaźnika skolaryzacji brutto dla wszystkich poziomów nauczania Oczekiwanej długości życia Oczekiwana długość życia jest więc jednym z elementów wskaźnika rozwoju społecznego według UNDP 2

4 Transformacja zdrowotna Transformacja epidemiologiczna Choroby zakaźne Umieralność niemowląt Transformacja zdrowotna; Choroby niezakaźne Choroby układu krążenia ++++ Nowotwory Zgony nagłe z powodów pozamedycznych (urazy) +/++/

5 Naturalna historia choroby Faza przedkliniczna Faza kliniczna Ekspozycja Choroba Przedkliniczne objawy Objawy kliniczne Punkt końcowy: Leczenie Inwalidztwo Zgon Czas Prewencja pierwotna zapobieganie chorobie Medycyna zapobiegawcza Prewencja wtórna (wczesna diagnostyka i leczenie) Profilaktyka trzeciej fazy (leczenie kliniczne) Medycyna kuratywna 4

6 Czynniki kształtujące zdrowie 5-10% czynniki genetyczne 5-10% czynniki środowiskowe 20-25% 25% środowisko społeczne 10-20% medycyna naprawcza 40-60% styl życia Źródło: Lalonde M. A New Perspective on the Health of Canadians; A Working Document; Information Canada, Ottawa,

7 Wyznaczniki zdrowia Wiek, płeć i czynniki dziedziczne Źródło: Dahlgren G., Whitehead M. Policies and strategies to promote social equity in health. Stockholm, Institute for Future Studies,

8 Odsetek zgonów przed 5 rokiem życia Polska vs. Anglia i Walia, obie płcie 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% Anglia i Walia Polska 0%

9 Trendy umieralności ogółem w Polsce w wieku 0-14 vs. mężczyźni w wieku 15-64, umieralność w wieku Wzrost przedwczesnej umieralności Umieralność w wieku 0-14 Umieralność w wieku umieralność w wieku Rozejście się trendów umieralności według wieku w Polsce. Dramatyczny wzrost u młodych i w średnim wieku dorosłych Systematyczny spadek w grupie wieku

10 Umieralność mężczyzn w wieku w latach Choroby układu krążenia Zgony / 100, Rak płuca Zgony / 100, Zgony nagłe z przyczyn niemedycznych Zgony / 100, Finlandia Polska Polska Finlandia Polska UK 9

11 Spożycie papierosów w Polsce w latach Ilość papierosów na 1 mieszkańca Dramatyczny wzrost spożycia papierosów w Polsce W latach 80-tych jedno z najwyższych na świecie

12 Spożycie alkoholu w Polsce w latach (w litrach czystego alkoholu na osobę powyżej 15 r.ż.) Wzrost spożycia alkoholu w latach o 180% 8,38 Spożycie alkoholu w latach wzrosło niemal trzykrotnie z 3 do 8.4 litrów czystego alkoholu na osobę

13 kcal/os/dzień Spożycie kalorii w Polsce w latach (kcal/os/dzień) Liniowy wzrost spożycia kalorii w Polsce Poziom istotnie wyższy niż w Europie Zachodniej Polska UE15 Źródło danych: dla lat 1936 i 1949: Budzynski F. W. Przemiany i prognozy konsumpcji żywności. PWN, Warszawa, 1975, p. 183; dla lat : FAO Food Balance Sheets 12

14 Dramatyczny wzrost przedwczesnej umieralności dorosłych miał miejsce w czasie wzrostu dostępu do usług medycznych?! 13

15 1990 Liczba lekarzy na 1,000 mieszkańców Liczba łóżek na 1,000 mieszkańców FSE* 4,7 Lekarzy na 1,000 mieszkańców 11 EME** 2,5 8 * Former socialist economies ** Established market economies Źródło: Feachem R. Health decline in eastern Europe. Nature. 1994;367:

16 Demokracja jest zdrowsza 15

17 Oczekiwana długość życia, Polska, mężczyźni, * Od początku lat 90-tych niezwykły systematyczny wzrost oczekiwanej długości życia w Polsce * 5-letnie średnie ruchome 16

18 Trendy czasowe umieralności z powodu wybranych przyczyn Polska, mężczyźni w wieku lata CVD Nowotwory Przez 30 lat, w okresie od 1960 do1991 roku dramatyczny wzrost przedwczesnej umieralności z powodu chorób niezakaźnych W pełni opanowano umieralność z powodu chorób zakaźnych Urazy Ch. Zakaźne Od 1991 umieralność z powodu chorób układu krążenia, nowotworów i urazów spada 17

19 Choroby układu krążenia w Polsce w latach , grupa wieku lata mężczyźni Wzrost umieralności u mężczyzn (stagnacja u kobiet) chorób układu krążenia do końca lat 80-tych Zgony/100, kobiety Gwałtowny, stały, symetryczny spadek umieralności chorób układu krążenia w latach 90-tych u obu płci we wszystkich grupach wieku, miejscach zamieszkania i wykształcenia

20 Spożycie papierosów per capita, Polska PER CAPITA PER CAPITA OSOBY DOROSŁEJ 15+ W latach 80-tych obserwowano w Polsce najwyższą na świecie konsumpcję papierosów Od początku lat 80-tych konsumpcja papierosów zaczęła spadać najpierw z powodu kryzysu ekonomicznego a później na skutek interwencji zdrowotnej

21 Rejestrowane spożycie alkoholu per capita, Polska Litry czystego alkoholu W okresie powojennym spożycie alkoholu wzrastało dramatycznie do 1980 roku Podczas stanu wojennego, gdy alkohol był racjonowany, spożycie alkoholu gwałtownie spadło i od tego czasu aż do 2001 roku obserwowana jest stagnacja trendu

22 Spożycie olejów roślinnych w Polsce (dane IŻŻ) i UE15 (dane FAO) (kg/os/rok) UE15 Polska Gwałtowny wzrost spożycia olejów roślinnych od wczesnych lat 90-tych 10 5 W 2002 roku spożycie olejów roślinnych doszło do średniego poziomu w krajach EU

23 Dostępność warzyw i owoców (antyoksydantów) przez cały rok Spożycie owoców egzotycznych w Polsce, , Wzrost spożycia owoców egzotycznych

24 Polska, kobiety WSKAŹNIK ZDROWOTNY Najlepszy w UE10 Najgorszy w UE10 Polska Zmiana RZP* Ranga RZP NAJLEPIEJ Ranga wśród krajów UE NAJGORZEJ Oczekiwana długość życia przy urodzeniu (lata) # 1 Ryzyko zgonu, grupa wieku lata (%) & 3 Umieralność ogółem Umieralność z powodu chorób układu krążenia Współczynniki standaryzowane na 100,000 populacji; grupa wieku lata Umieralność z powodu urazów Umieralność z powodu samobójstw Umieralność z powodu marskości wątroby Umieralność z powodu raka płuca * RZP - Roczna zmiana procentowa w latach # dla oczekiwanej długości życia przy urodzeniu jest to różnica między wartością dla roku 2002 i 1990 wyrażona w latach & dla ryzyka zgonu jest to różnica między wartością dla roku 2002 i 1990 wyrażona w punktach procentowych Bardzo dobrze Poprawa Pogorszenie Bardzo źle 23

25 Polska, mężczyźni WSKAŹNIK ZDROWOTNY Najlepszy w UE10 Najgorszy w UE10 Polska Zmiana RZP* Ranga RZP NAJLEPIEJ Ranga wśród krajów UE NAJGORZEJ Oczekiwana długość życia przy urodzeniu (lata) # 2 Ryzyko zgonu, grupa wieku lata (%) & 3 Umieralność ogółem Umieralność z powodu chorób układu krążenia Współczynniki standaryzowane na 100,000 populacji; grupa wieku lata Umieralność z powodu urazów Umieralność z powodu samobójstw Umieralność z powodu marskości wątroby Umieralność z powodu raka płuca * RZP - Roczna zmiana procentowa w latach # dla oczekiwanej długości życia przy urodzeniu jest to różnica między wartością dla roku 2002 i 1990 wyrażona w latach & dla ryzyka zgonu jest to różnica między wartością dla roku 2002 i 1990 wyrażona w punktach procentowych Bardzo dobrze Poprawa Pogorszenie Bardzo źle 24

26 Różnice w oczekiwanej długości życia między Polską a UE15 w 2002 r. wg przyczyn zgonów, grupa wieku lata Zgony nagłe Choroby niezakaźne Choroby zakaźne z powodów pozamedycznych Inne Razem Mężczyźni CVD Nowotwory Urazy % 17% 0% 25% 22% 100% Zgony nagłe Choroby niezakaźne Choroby zakaźne z powodów pozamedycznych Inne Razem Kobiety CVD Nowotwory Urazy % 37% -1% 8% 17% 100% 25

27 Oczekiwana długość życia w Polsce i w Rosji Mężczyźni 80 Kobiety długość życia długość życia rok rok Polska Rosja Polska Rosja 26

28 Zmiany w codziennym paleniu według wieku, mężczyźni Sukcesy i wyzwania (Polska, ) Source: National randomized surveys of adults at age of 15 and over (Cancer Center in collaboration with TNS OBOP and CBOS) 27

29 Zmiany w codziennym paleniu według wieku, kobiety Sukcesy i wyzwania (Polska, ) Source: National randomized surveys of adults at age of 15 and over (Cancer Center in collaboration with TNS OBOP and CBOS)

30 Palenie w Polsce, % Codzienni palacze 2 3 Okazjonalni palacze Byli palacze 45 Nigdy niepalący Mężczyźni Kobiety Źródło: Badania zrealizowane na losowej próbie populacji Polski powyżej 15 roku życia (Centrum Onkologii przy współpracy z TNS OBOP) 29

31 Wyzwanie 1: Zmniejszenie odsetka palących kobiet w Polsce Polska Dania Holandia Węgry Włochy Wlk.Brytania Szwecja Czechy UE10 Luksemburg UE15 Słowacja Belgia Niemcy Estonia Finlandia Austria Hiszpania Bułgaria Irlandia Francja Grecja Portugalia Łotwa Słowenia Rumunia Rosja Litwa 2002, grupa wieku lat 30.8% 25.0% 28.8% 29.1% 24.8% 24.1% 22.7% 22.1% 22.0% 21.5% 21.0% 20.9% 20.9% 20.3% 19.6% 18.0% 17.9% 17.9% 17.5% 17.4% 17.1% 16.2% 14.9% 14.0% 9.4% 10.9% 13.0% 8.6% 0% 10% 20% 30% 40% 30

32 Odsetek obecnie palących w krajach Unii Europejskiej w 2002 roku, grupa wieku lat 66% Mężczyźni 26% 30% 30% 32% 32% 33% 34% 35% 35% 35% 36% 36% 36% 37% 38% 39% 39% 41% 43% 44% 46% 47% 48% 51% 53% 56% 16% Sweden Ireland Slovenia Finland Denmark Belgium UK Italy Luxembou Czech Rep. EU15 France Germany Austria Netherland Romania Slovakia Spain Hungary EU10 Lithuania Poland Portugal Estonia Greece Bulgaria Latvia Russia Romania Lithuania Sweden Russia Finland Estonia Latvia Slovenia Ireland Czech Rep. Slovakia Belgium Austria EU10 Luxembour Germany France EU15 Italy Denmark Spain UK Poland Netherlands Hungary Greece Portugal Bulgaria Kobiety 13% 13% 19% 20% 21% 22% 22% 22% 22% 23% 23% 24% 25% 25% 25% 26% 27% 27% 28% 29% 29% 29% 31% 31% 31% 32% 32% 33% 80% 60% 40% 20% 0% 0% 20% 40% 60% 80% Source: Zatonski W, Przewozniak K, Sulkowska U, West R. and the HEM project collaborative team. Tobacco smoking in European Union countries. (In preparation) 31

33 Wyzwanie 2: Zmniejszenie odsetka palących w różnych klasach społecznych Codziennie palący w Polsce oraz proporcja wydatków na papierosy w 2003 roku % Odsetek palących Proporcja miesięcznych wydatków na papierosy 0 Biedni (<200 EUR/rodzina/misiąc) Bogaci (>1000 EUR/rodzina/misiąc) Źródło: Badania zrealizowane na losowej próbie populacji Polski powyżej 15 roku życia w 2003 roku (Centrum Onkologii przy współpracy z TNS OBOP) 32

34 Wyzwanie 3: Redukcja narażenia na dym tytoniowy w miejscach publicznych i miejscach pracy PM2.5 (ug/m3) PL Miejsca gdzie można palić (N=34) 79 PL Miejsca z zakazem palenia (N=40) 29 Miejsca z zakazem palenia w Irlandii* * Wyniki badania Global Air Monitoring Study 2005; średni PM2.5 poziom w Irlandii poprzedzony całkowitym zakazem palenia 33

35 Wyzwanie 4: intensyfikacja profesjonalnego wsparcia dla ciężko uzależnionych palaczy Wysoki odsetek ciężko uzależnionych palaczy - 50% codziennych palaczy pali zaraz po przebudzeniu - 8% musi wstawać w nocy aby zapalić - 15% jest uzależnionych od nikotyny (test Fagerstroma; wynik 7) Wciąż słabe wsparcie dla chcących zaprzestać palenia - 80% palaczy próbuje rzucić bez jakiejkolwiek pomocy - mniej niż 4% rzuca pod kontrolą lekarza - 0,1 środków pomagających zaprzestać palenia na palacza - odsetek byłych palaczy w populacji nie przekracza 20% wśród mężczyzn i 10% wśród kobiet 34

36 Priorytety w działaniach na rzecz ograniczania zdrowotnych następstw palenia w najbliższej przyszłości Programy na rzecz zapobiegania i rzucania palenia adresowane do konkretnych grup: dziewcząt i młodych kobiet, osób gorzej sytuowanych, najgłębiej uzależnionych; Wprowadzenie kompleksowej polityki ekonomicznej mającej na celu ograniczenie palenia tytoniu: Polityki wzrostu akcyzy i cen produktów tytoniowych Opanowania przemytu papierosów Zapewnienie przez Rząd znaczących środków na działania na rzecz ograniczenia zdrowotnych następstw palenia tytoniu; Podjęcie nowych kroków na rzecz ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu: Wprowadzenie całkowitego zakazu palenia w miejscach publicznych i miejscach pracy, w tym w barach i restauracjach Wprowadzenie obrazkowych ostrzeżeń na paczkach papierosów Wspieranie rzucanie palenia poprzez: Włączenie leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu do curriculum studiów medycznych Wzrost liczby lekarzy i innych pracowników ochrony zdrowia przeszkolonych w leczeniu zespołu uzależnienia od tytoniu Wdrożenie leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu do rutynowej praktyki lekarskiej Rozwój sieci poradni pomocy palącym w oparciu o samorządy lokalne Zagwarantowanie odpowiedniej ilości leków leczących z uzależnienia od tytoniu dla osób głęboko uzależnionych 35