Rola prewencji pierwotnej (szczepień) w budowaniu zdrowia Polaków

Transkrypt

1 Rola prewencji pierwotnej (szczepień) w budowaniu zdrowia Polaków Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Seminarium edukacyjne pt.: Innowacje w systemie szczepień ochronnych Warszawa, 5 kwietnia 2013

2 Prawdopodobieństwo zgonu przed 65 r.ż., 2008* Kobiety Mężczyźni 25 21, ,6 16,0 16,8 12,5 13,4 13,4 14,3 15,0 15 * 2006: Belgia, Dania 9,8 10,6 11,0 12,0 8,1 8,2 8,4 8,4 8,7 8,7 8,8 9,1 9,3 9,4 6,8 7,0 7,1 7,8 7,9 10 % 5 0 Hiszpania Włochy Grecja Luksemburg Szw ecja Austria Portugalia UE15 Francja Finlandia Słow enia Niemcy Irlandia Holandia Belgia Wlk. Bryt. Czechy Dania Słow acja Polska Estonia UE10 Bułgaria Rumunia Węgry Łotw a Litw a Rosja Szw ecja Holandia Włochy Luksemburg Irlandia Wlk. Bryt. Hiszpania UE15 Austria Grecja Niemcy Belgia Francja Dania Portugalia Finlandia Słow enia Czechy Słow acja Polska UE10 Bułgaria Rumunia Węgry Estonia Łotw a Litw a Rosja W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 1 12,2 12,8 12,9 14,1 14,1 15,1 15,4 15,5 15,8 15,9 16,1 16,9 17,6 17,7 18,2 19,0 19,8 22,5 29,0 29,6 30,4 31,6 32,1 33,8 35,5 39,6 42,3 50, % 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% Odsetek zgonów przed 5 rokiem życia w Polsce 0%

3 XXI wiek rak zabójcą nr 1 nowotwory pierwszą przyczyną przerywającą przedwcześnie ludzkie życie W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 2

4 Wsp. std. na 100,000 pop. Wsp. std. na 100,000 pop. Nowotwory główna przyczyna przedwczesnej umieralności 900 Mężczyźni 900 Kobiety Nowotwory Choroby ukł. krążenia Nowotwory Choroby ukł. krążenia Umieralność z powodu nowotworów i chorób ukł. krążenia*, UE15, 0+ * Standaryzowane (na populację Europy) współczynniki umieralności na 100,000 pop. W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 3

5 Wsp. std. na 100,000 pop. Nowotwory są dwukrotnie częściej przyczyną przedwczesnego zgonu u kobiet przed 65 r.ż. niż CVD Kobiety Nowotwory Choroby ukł. krążenia Umieralność z powodu nowotworów i chorób ukł. krążenia*, Polska, 0-64 * Standaryzowane (na populację Europy) współczynniki umieralności na 100,000 pop. W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 4

6 Jak kontrolować raka? Badania podstawowe / ustalenie przyczyny Prewencja pierwotna Prewencja wtórna Leczenie Nadzór, opieka terminalna W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 5

7 Naturalna historia choroby i różne poziomy prewencji Faza przedkliniczna Faza kliniczna Punkt końcowy: Ekspozycja Choroba Przedkliniczne objawy Objawy kliniczne Leczenie Inwalidztwo Zgon Czas Prewencja pierwotna zapobieganie chorobie Prewencja wtórna (wczesna diagnostyka i leczenie) Prewencja trzeciej fazy (leczenie kliniczne) Medycyna zapobiegawcza Medycyna kuratywna W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 6

8 1/3 nowotworów złośliwych można zapobiec 1/3 nowotworów złośliwych można wyleczyć 1/3 nowotworów złośliwych można polepszyć jakość życia chorych W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 7

9 W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 8

10 W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 9

11 Wsp. std. na 100,000 pop. Umieralność z powodu nowotworów wśród kobiet w USA, Żołądek Jelito grube Macica Rak szyjki macicy: z pierwszego na ostatnie miejsce Czy rak szyjki macicy zniknie? Pierś Trzustka Jajnik Płuco W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 10

12 Wsp. std. na 100,000 pop. Umieralność z powodu nowotworów macicy, USA, Cytologia szyjki macicy Organizacja populacyjnych badań przesiewowych z użyciem badania cytologicznego (Kraje skandynawskie zapoczątkowały organizacje takich programów w latach sześćdziesiątych) Etiologia HPV i jego rola w powstawaniu nowotworów Harald zur Hausen (Nobel w 2008 r.) 2006 Szczepienia ochronne przeciw HPV Źródło: US Mortality Data , US Mortality Volumes , National Center for Health Statistics, Centers for Disease Control and Prevention, 2006; SEER CANCER STATISTICS REVIEW W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 11

13 Wsp. std. na 100,000 pop. Umieralność z powodu nowotworów szyjki macicy, Finlandia, Skokowy spadek wynikający z wprowadzonego zorganizowanego populacyjnego skryningu Indywidualna porada lekarska Prewencja wtórna skryning populacyjny : -3.3% Źródło: W. Zatoński, COI; Statystyka umieralności WHO Granice możliwości skryningu raka szyjki macicy? Czy rak szyjki macicy zniknie? Prewencja pierwotna: poprzez szczepienia ochronne przeciw HPV W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 12

14 Współczynniki std. na 100,000 pop. Współczynniki std. na 100,000 pop. Zachorowalność i umieralność na nowotwory złośliwe w Polsce, kobiety, Zachorowania Zgony płuco pierś jelito grube szyjka macicy jajnik chłoniaki żołądek pęcherz moczowy płuco pierś jelito grube jajnik szyjka macicy trzustka żołądek W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 13

15 Wsp. std. na 100,000 pop. Współczynniki zachorowalności na nowotwory złośliwe szyjki macicy, Polska, Kobiety Rozpoczęcie populacyjnego skryningu 2006 rok W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 14

16 Wsp. std. na 100,000 pop. Umieralność z powodu nowotworów szyjki macicy Polska, APC: -0.8% APC: -2.2% Źródło: W. Zatoński, COI; Statystyka WHO APC Annual Percent Change Roczna zmiana procentowa W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 15

17 Wsp. std. na 100,000 pop. Umieralność z powodu nowotworów macicy w Polsce, Finlandii i USA, USA Polska 15 Finlandia 10 Źródło USA: Nowotwory macicy - US Mortality Data , US Mortality Volumes ,National Center for Health Statistics, Centers for Disease Control and Prevention, 2006; SEER CANCER STATISTICS REVIEW Źródło Polska i Finlandia: Nowotwory macicy - W. Zatoński, COI; Statystyka WHO, Standaryzacja na pop. Świata W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 16

18 Nowotwory szyjki macicy, 2010 Polska, 2010 Std. współczynnik zachorowalności na 100,000 pop. Std. współczynnik umieralności na 100,000 pop. Kobiety Liczba zachorowań 3078 Liczba zgonów 1735 Chorobowość 5-letnia w W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 17

19 Wsp. std. na 100,000 pop. Umieralność na nowotwory szyjki macicy w Polsce według wykształcenia, kobiety w wieku lat, Wyższe Średnie Zawodowe Podstawowe ŹRÓDŁO: U. Wojciechowska: Stan zdrowia ludności Analiza wpływu wybranych cech społeczno-demograficznych na umieralność z powodu nowotworów złośliwych w Polsce, Warszawa 2005 W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 18

20 Wykonywanie badań cytologicznych w Polsce, 2012 Czy kiedykolwiek w życiu robiła Pani badanie cytologiczne? 80% 73% 70% 60% 50% 40% 30% 27% 20% 10% 0% Tak Nie Źródło: Zatoński W., Łobaszewski J., Wojtyła C., Społeczno-demograficzne determinanty uczestnictwa kobiet w badaniach cytologicznych w Polsce, praca w przygotowaniu do druku W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 19

21 Wykonywanie badań cytologicznych w Polsce, 2012 Jak często wykonywała Pani badanie cytologiczne? 50% 47% 45% 40% 35% 30% 25% 23% 20% 17% 15% 13% 10% 5% 0% Co roku Co 2-3 lata Co 4-5 lat Rzadziej niż co 5 lat Źródło: Zatoński W., Łobaszewski J., Wojtyła C., Społeczno-demograficzne determinanty uczestnictwa kobiet w badaniach cytologicznych w Polsce, praca w przygotowaniu do druku W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 20

22 Wykonywanie badań cytologicznych w Polsce, 2012 Odsetek kobiet w wieku 15 i więcej lat, które nigdy nie wykonywały badania cytologicznego, wg wykształcenia 60% 50% 49% 40% 30% 24% 25% 20% 14% 10% 0% Wyższe Średnie Zasadnicze Zawodowe Podstawowe Źródło: Zatoński W., Łobaszewski J., Wojtyła C., Społeczno-demograficzne determinanty uczestnictwa kobiet w badaniach cytologicznych w Polsce, praca w przygotowaniu do druku W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 21

23 Wykonywanie badań cytologicznych w Polsce, 2012 Odsetek kobiet w wieku 15 i więcej lat, które wykonują badanie cytologiczne rzadziej niż co 5 lat, wg wykształcenia 35% 30% 29% 25% 20% 20% 15% 16% 10% 8% 5% 0% Wyższe Średnie Zasadnicze Zawodowe Podstawowe Źródło: Zatoński W., Łobaszewski J., Wojtyła C., Społeczno-demograficzne determinanty uczestnictwa kobiet w badaniach cytologicznych w Polsce, praca w przygotowaniu do druku W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 22

24 Nowotwory szyjki macicy historia sukcesu Choroba zakaźna Efektywne narzędzia diagnostyczne Sukces w populacyjnych badaniach przesiewowych Identyfikacja czynnika sprawczego: HPV Szczepienie przeciw HPV / eradykacja schorzenia W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 23

25 Wnioski 1 Populacja wysokiego ryzyka: kobiety, które nigdy nie miały skryningu robiły ostatni skryning ponad 5 lat temu Wśród populacji, która umiera z powodu raka szyjki macicy, 50% to kobiety, które: nigdy nie wykonywały skryningu ostatni skryning wykonany był przed 5 laty. W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 24

26 Wnioski 2 Częstszy niż rekomendowany czas skryningu (tj. co 5 lat) nie tylko nie prowadzi do korzyści, ale może przynosić szkody. Częstsze badanie (23% Polek wykonuje badanie skryningowe co rok) może prowadzić do: psychologicznego stresu pokrwawiania i infekcji dróg rodnych zagrożenia przyszłych ciąży. Źródło: Kizer N, Peipert JF. Cervical cancer screening: primum non nocere. Ann Intern Med Jun 19;156(12): W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 25

27 Wnioski 3 HPV testing może być postępowaniem z wyboru po 35 roku życia, gdyż przewlekłe zakażenie HPV jest warunkiem cervical intraepithelial neoplasia (CIN) i inwazyjnego raka. W. Zatoński, Centrum Onkologii Instytut Publikowanie wyłącznie po powołaniu się na źródło! 26