Mikroskop sił atomowych

Transkrypt

1 Mikroskop sił atomowych AFM: jak to działa? Krzysztof Zieleniewski Proseminarium ZFCS, 5 listopada 2009

2 Plan seminarium Łyczek historii Możliwości mikroskopu Budowa mikroskopu na Pasteura Podstawowe mody pracy Zasada działania i siły działające na próbkę Problemy Podsumowanie

3 Możliwości mikroskopu Franz J. Giessibl, Advances in atomic force microscopy, Rev. Mod. /Phys., Vol 75, No. 3, 2003, s

4 Łyczek historii - STM (1981) Źródło: Wikipedia, Scanning tunneling microscope

5 Łyczek historii - STM Prąd tunelowania It wyraża się wzorem: gdzie: I0 - funkcja przyłożonego napięcia i gęstości stanów z - wysokość nad próbką me- masa elektronu Ф - praca wyjścia elektronu z metalu

6 Łyczek historii - STM Nagroda Nobla dla Gerda Binninga i Heinricha Rohrera (1986) Ograniczenia: Tylko powierzchnie metaliczne Występowały duże siły, które należało uwzględniać Idea AFM i jego realizacja (1986)

7 Pierwszy mikroskop sił atomowych Rys. z MultiModeB SPM Instruction Manual [8]

8 Lepszy pomysł na kontrolę wychylenia Wadą poprzedniego systemu było mieszanie się oddziaływań Rys. z MultiModeB SPM Instruction Manual [8]

9 Budowa mikroskopu

10

11

12

13

14

15

16 Zasada działania AFM Rysunek z wniosku patentowego G. Binninga z roku 1986 [1].

17 Uzależnienie budowy od funkcji Rysunek z Electric Techniques on MultiModeTM Systems [5]

18 Tryb kontaktowy Nakładanie się orbitali atomowych Sprzężenie zwrotne wysokości głowicy Duże, jak na skalę atomową, siły oraz małe powierzchnie skutkują dużymi ciśnieniami Łatwość interpretacji wyników - mapa (x, y, F = const)

19 Tryb uderzania (tapping) o próbkę Wikipedia, Atomic force microscope [6] Relatywnie duże amplitudy drgań (do nm) oraz sztywne dźwignie Znacznie łagodniejszy dla próbki od trybu kontaktowego Możliwość oglądania nawet warstw lipidowych

20 Tryb uderzania (tapping) o próbkę Protonowana poly(2-winilopirydyna) w środowisku wodnym o różnym ph. Y. Roitier, S. Minko, AFM Single Molecule Experiments at the Solid-Liquid Interface [7]

21 Tryb stałej amplitudy - AM-AFM Badamy zmiany amplitudy w zależności od sił działających na próbkę (tip krzemowy, próbka mika): Ricardo García, Rubén Pérez, Dynamic atomic force microscopy methods, Surface Science Reports 47 (2002), s

22 Tryb stałej amplitudy - AM-AFM W czasie zbliżania i oddalania końcówki od próbki obserwuje się dwie gałęzie drgań: Ricardo García, Rubén Pérez, Dynamic atomic force microscopy methods, Surface Science Reports 47 (2002), s

23 Tryb stałej częstotliwości - FM-AFM Ograniczeniem AM-AFM jest z jednej strony wyginanie się tipa i tarcie. Z kolei w próżni trzeba by czekać długo (ok. 2 s/px) na dopasowanie się rezonansu do zmienionych warunków.

24 Tryb stałej częstotliwości - FM-AFM Zmiana sił działających na dźwignię powoduje zmianę częstotliwości rezonansowej Częstotliwość dostosowuje się znacznie szybciej. Osiągane dobrocie Q sięgają setek w powietrzu i setek tysięcy w próżni

25 Siły działające na tipa Rodzaje sił działających na dźwignię: kontaktowe van der Waalsa magnetostatyczne elektrostatyczne adhezja, menisk

26 Siły działające na tipa - kontaktowe Siły odpychające (kontaktowe): Potencjał Morse'a, Lennarda-Jonesa Siła van der Waalsa F : vdw gdzie: H - stała Hamakera, charakterystyczna dla danego materiału próbki R - promień końcówki sondy z - wysokość nad próbką

27 Siły działające na tipa elektrostatyczna W przybliżeniu z << R: gdzie ε0 - przewodniość elektryczna próżni U - napięcie między próbką a dźwignią

28 Siły dziłające na tipa - adhezja Adhezja - przyleganie molekuł płynów do powierzchni Kilka powodów przylegania: mechaniczne, van der Waalsa Istnieje kilka modeli wyliczania siły - ich stosowalność jest zależna od parametru elastyczności λ.

29 Siły działające na tipa - adhezja Przykładowe dwa modele: Model dla dużych k i małych R (λ ~ 0,01..0,1): Model (λ > 5): gdzie: γ - energia powierzchniowa a0 - odległość obcięcia modelu (cut-off)

30 Obróbka danych - co chcemy osiągnąć

31 Obróbka danych

32 Obróbka danych

33 Do czego może służyć AFM? Do szukania i obrazowania dyslokacji w próbkach - tu InSb:

34 Do czego może służyć AFM?

35 Problemy Szumy (napięciowe) - małe Szumy termiczne Możliwość "przyklejenia" się tipa do próbki Nie do końca rozumiane siły działające na ramię W szczególności: dwie gałęzie stabilnych oscylacji Wyzwaniem jest produkcja odpowiednich tipów

36 Podsumowanie - wady Wielkość próbek Nie bada stromych ścian Próby stosowania nanorurek jako tipów Rys. z MultiModeB Instruction Manual Franz J. Giessibl, Advances in atomic force microscopy, Rev. Mod. Phys., Vol 75, No. 3, 2003, s

37 Podsumowanie - wady

38 Podsumowanie - zalety AFM Rozdzielczość atomowa w ultra wysokiej próżni Kilka dostępnych obserwabli (amplituda, faza, częstotliwość, ugięcie dźwigni) Dowolność próbek - (nie)przewodzące, kryształy, polimery Praca w próżni, powietrzu lub wodzie - żywe organizmy

39 Gorące podziękowania dla mgra Rafała Bożka Dziękuję za uwagę

40 Bibliografia 1. Gerd Binning, "Atomic Force Microscope and Method for Imaging Surfaces with Atomic Resolution", US Patent No. 4,724,318. Cyt. za [2] 2. Franz J. Giessibl, Advances in atomic force microscopy, Rev. Mod. Phys., Vol 75, No. 3, 2003, s Wikipedia, Scanning tunneling microscope, dostępny: Scanning_tunneling_microscope, data dostępu: Ricardo García, Rubén Pérez, Dynamic atomic force microscopy methods, Surface Science Reports 47 (2002), s Electric Techniques on MultiModeTM Systems, s Wikipedia, Atomic force microscope, dostępny: Atomic_force_microscope, data dostępu: Yuri Roitier, Sergiy Minko, AFM Single Molecule Experiments at the Solid Liquid Interface: In Situ Conformation of Adsorbed Flexible Polyelectrolyte Chains, Journal of the American Society, 2005, 127 (45), dostępny: data dostępu [abstrakt] 8. MultiModeB Instruction Manual

41 Budowa: Tip Stała sprężystości nie może być za duża (w trybie kontaktowym) i nie za mała (w trybie niekontaktowym) [R. García, R. Pérez]: gdzie: L, w, t - wymiary belki Y - moduł Younga

42 Tryb stałej częstotliwości - FM-AFM W trybach rezonansowym i fazowym ważna jest częstotliwość własna f0 [R. García, R. Pérez]: gdzie: ρ - gęstość materiału tipu

43 Elastyczność gdzie: σ0 - naprężenie w stanie równowagi W - praca potrzebna do rozdzielenia jednostki powierzchni