422 Probl Hig Epidemiol 2007, 88(4): 422-427 Ocena sposobu ywienia dzieci w wieku przedszkolnym z regionu Krakowa z uwzglêdnieniem charakterystyki socjoekonomicznej Assessment of eating habits of pre-school children attending kindergartens in the region of Krakow with referral to socio-economic characteristics AGNIESZKA KOZIO -KOZAKOWSKA, BEATA PIÓRECKA, JAŒMINA WIRSKA, PAWE JAGIELSKI, MA GORZATA SCHLEGEL-ZAWADZKA Zak³ad ywienia Cz³owieka, Instytut Zdrowia Publicznego, Wydzia³ Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski Wprowadzenie. Okres przedszkolny jest etapem intensywnego rozwoju psychofizycznego dzieci, jak równie kszta³towania nawyków ywieniowych i postaw prozdrowotnych. Istotnym jest zatem prawid³owy sposób ywienia dzieci w tym wieku nie tylko w celu zapewnienia dzieciom dobrze zbilansowanej diety potrzebnej rosn¹cemu organizmowi, ale równie ze wzglêdu na wp³yw jaki prawid³owe ywienie ma na ryzyko wyst¹pienia chorób cywilizacyjnych w wieku doros³ym. Cel. Ocena sposobu ywienia dzieci wieku przedszkolnym, a tak e próba okreœlenia czynników determinuj¹cych ywienie dzieci z uwzglêdnieniem czynników socjoekonomicznych. Materia³ i metoda. Badanie przeprowadzono w 2005 r. w 5 losowo wybranych przedszkolach w Krakowie i jego regionie. Badaniem ankietowym objêto rodziców 105 dzieci uczêszczaj¹cych do przedszkoli. Ankieta dotyczy³a domowego sposobu ywienia oraz zwyczajów ywieniowych rodziny. Wyniki i wnioski. W badanej grupie w zale noœci od miejsca zamieszkania wyst¹pi³y istotne ró nice dotycz¹ce: liczby osób w jednym gospodarstwie domowym, liczby posiadanych dzieci (rodziny zamieszka³e na wsi by³y liczniejsze), poziomu wykszta³cenia rodziców (rodzice dzieci zamieszka³ych w mieœcie posiadali wy szy poziom wykszta³cenia) oraz czêstoœci spo ycia produktów typu fast-food (dzieci w mieœcie spo ywa³y te produkty czêœciej) (p<0,05). Zaobserwowano korzystniejsze zachowania ywieniowe wœród dzieci zamieszka³ych w mieœcie (czêstsze karmienie piersi¹, czêstsze spo ycie pieczywa razowego, mleka, mas³a oraz surowych warzyw). Niezale nie od miejsca zamieszkania stwierdzono mniejsze w odniesieniu do zaleceñ spo ycie ryb i przetworów rybnych. Uzyskane wyniki wskazuj¹ na koniecznoœæ prowadzenia edukacji ywieniowej wœród rodziców oraz dzieci. S³owa kluczowe: sposób ywienia, zachowania ywieniowe, dzieci w wieku przedszkolnym Introduction. Preschool age is a period of intensive psycho-physical growth of children and development of nutritional habits and prohealth attitudes. Proper eating habits are very important for children at this age, not only to provide well balanced diet needed by the growing organism, but also because of impact which proper feeding has on the risk of civilization diseases development in adult life. Aim. To assess the eating habits of preschool children and factors determining children food intake including associations with socioeconomic characteristics. Material and Methods. The research was conducted in 2005, in 5 randomly chosen kindergartens in Krakow and the region. Questionnaire survey was conducted among parents of 105 children attending kindergartens. The questionnaire concerned home eating habits and family nutritional behaviors. Results and conclusion. In the study group, depending on the place of residence, there appeared statistically significant differences (p<0.05) concerning: the number of persons in the family, the number of children (families from villages had more members, as well as more children than families from towns), level of education (parents from the capital city were better educated) and intake of fast-food (children from the town ate fast-food more frequently). Better nutritional behaviors were noticed in children from town (more frequent breast feeding, intake of whole-meal bread, milk, fresh fruits and butter). Irrespective of the place of living, low intake of fish and fish products as compared with nutritional recommendations was observed. The results indicate the need for nutritional educational programs for children and their parents. Key words: food intake, eating habits, preschool children Probl Hig Epidemiol 2007, 88(4): 422-427 www.phie.pl Nades³ano: 12.11.2007 Zakwalifikowano do druku: 27.12.2007 Adres do korespondencji / Address for correspondence Mgr Agnieszka Kozio³-Kozakowska Zak³ad ywienia Cz³owieka, Instytut Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Jagielloñski, ul. Grzegórzecka 20, 31-531 Kraków, tel. (+48-12) 424-13-81 fax: (+48-12) 431-26-97, e-mail: agnieszkakoziol@cm-uj.krakow.pl

Kozio³-Kozakowska A i wsp. Ocena sposobu ywienia dzieci w wieku przedszkolnym z regionu Krakowa... 423 Wprowadzenie Okres przedszkolny jest wa nym etapem kszta³towania zwyczajów ywieniowych i postaw prozdrowotnych zwi¹zanych z prawid³owymi zachowaniami ywieniowymi, a w konsekwencji wzorów ywieniowych powielanych w doros³ym yciu. St¹d tak wa na jest dba³oœæ o rozwój prawid³owych wzorów ywieniowych u ma³ych dzieci oraz wczesne eliminowanie b³êdów w ich ywieniu [1]. Prawid³owy sposób ywienia powoduje zmniejszenie ryzyka nadmiaru masy cia- ³a, a w konsekwencji chorób uk³adu kr¹ enia. Poznanie czynników maj¹cych wp³yw na kszta³towanie zachowañ ywieniowych dzieci jest istotnym zagadnieniem, poniewa s¹ one g³ówn¹ determinant¹ wzorów ywieniowych, a te zgodnie z obecnym stanem wiedzy maj¹ znacz¹cy wp³yw na ewentualne przysz³e ryzyko oty³oœci i chorób przewlek³ych. W Polsce dostêpnoœæ do opieki instytucjonalnej nad ma³ymi dzieæmi nale y do najni szej w Unii Europejskiej (UE) i wynosi ok. 40%. W 2005 r. prawie 90% ma³ych dzieci uczêszcza³o do przedszkoli w Czechach, W³oszech i Szwajcarii, a 80% w Niemczech, Francji oraz Danii [2]. Nie poprawi³ tego stanu wprowadzony w Polsce w 2004 r. obowi¹zek uczêszczania do zerówek dzieci w wieku 6 lat. W najwa niejszym dokumencie spo³eczno-gospodarczym UE, jakim jest Strategia Lizboñska, poprawê systemu opieki nad ma³ymi dzieæmi w³¹czono do celów strategicznych, zalecaj¹c krajom cz³onkowskim UE objêcie opiek¹ instytucjonalno-edukacyjn¹ do 2010 r. przynajmniej 90% dzieci w wieku od lat 3 do rozpoczêcia nauki w szkole. Wed³ug danych GUS do przedszkola w roku szkolnym 2004/2005 uczêszcza³o 831,1 tys. dzieci czyli 42,2% ogó³u populacji dzieci 3-6 lat, a w województwie ma³opolskim 40,0% populacji dzieci w wieku 3-6 lat [3]. Przedszkola maj¹ obowi¹zek pokrywaæ jedynie 60% dziennego wy ywienia dzieci; nad jakoœci¹ ywienia przedszkolnego nadzór sprawuj¹ stacje sanitarno-epidemiologiczne, daj¹c swoist¹ gwarancjê, i posi³ki te przygotowywane s¹ zgodnie z obowi¹zuj¹cymi zaleceniami. Cele pracy Ocena indywidualnego sposobu ywienia dzieci wieku przedszkolnym (3-7 lat) w domach rodzinnych w zakresie ywienia indywidualnego, w powi¹zaniu z charakterystyk¹ socjoekonomiczn¹ rodzin badanych dzieci. Ze wzglêdu na niewielk¹ iloœæ prac poruszaj¹cych temat kszta³towania wzorów ywieniowych, w badaniu podjêto równie próbê okreœlenia czynników determinuj¹cych zachowania ywieniowe dzieci, które przyczyniaj¹ siê do kszta³towania wzorów ywieniowych, wyznaczaj¹cych sposób ywienia dziecka i mog¹cych wp³ywaæ na wystêpowanie zjawiska neofobii ywieniowej, definiowanej jako indywidualna cecha danej osoby do próbowania nowych produktów [4]. Materia³ i metoda Prezentowana praca jest czêœci¹ badañ obejmuj¹cych dzieci w wieku 3-6 lat w latach 2003-2005. W badaniu przeprowadzonym w 2005 r. w 3 przedszkolach w regionie Krakowa (ogó³em 59 dzieci) i 2 przedszkolach w Krakowie (ogó³em 46 dzieci) przebadano 105 dzieci, w tym 63 ch³opców i 42 dziewczynki. Narzêdziem badawczym by³a autorska ankieta licz¹ca 39 pytañ, wœród nich pytania dotycz¹ce danych demograficznych takich, jak: wiek, p³eæ dziecka i rodziców, status spo³eczno-ekonomiczny rodziny (miejsce zamieszkania, wykszta³cenie ojca i matki, zatrudnienie, subiektywna ocena sytuacji materialnej rodziny oraz przedzia³ dochodów rodziny, wielkoœæ gospodarstwa domowego, liczba dzieci w rodzinie) oraz sposobu ywienia. Pytano równie o sposób karmienia przez pierwsze 6 miesiêcy ycia dziecka, o wystêpowanie lub nie alergii pokarmowych, o preferencje ywieniowe dziecka, Ÿród³a informacji na temat prawid³owego ywienia dziecka oraz wysokoœæ i masê cia³a rodziców, problemy z nadwag¹ lub oty³oœci¹ dziadków dziecka, jak równie okreœlenia czynników wp³ywaj¹cych na kszta³towanie wzorów ywieniowych u dzieci oraz neofobii ywieniowej. Wp³yw miejsca zamieszkania na uzyskane wyniki oceniono testem nieparametrycznym Kruskala- Wallisa. Celem wykazania ró nic miêdzy grupami zastosowano test U Manna-Whitneya, ze wzglêdu na wartoœci nieparametryczne poddawane analizie. Zebrany materia³ opracowano programem Statistica Pl 7.0. Wszystkie oceny przyjmowano na poziomie istotnoœci p<0,05. Wyniki Wyniki przedstawiono w tabelach I-IV. W badaniu wziê³o udzia³ 105 dzieci w wieku 5,5+1,28 lat (63 ch³opców i 42 dziewczynki). W badanej populacji dominowa³y rodziny ma³e tj. 4-5 osobowe, przy czym w œrodowisku wiejskim (W) rodziny bior¹ce udzia³ w badaniu by³y liczniejsze. Rodziny z tego œrodowiska charakteryzowa³y siê równie wiêksz¹ dzietnoœci¹ w porównaniu z rodzinami zamieszka³ymi w mieœcie (M). Sytuacja finansowa rodzin wyra ona przez miesiêczny dochód nie wykazywa³a zró nicowania badanej populacji; rodziny okreœla³y swoj¹ sytuacjê materialn¹ jako wystarczaj¹c¹. Poziom wykszta³cenia rodziców badanych dzieci by³ zró nicowany i zale ny od miejsca zamieszkania (p<0,05). W badanej populacji matki czêœciej posiada³y wy sze wykszta³cenie ni ojcowie i to zjawisko wystêpowa³o

424 Probl Hig Epidemiol 2007, 88(4): 422-427 Tabela I. Wybrane czynniki socjoekonomiczne w badanej grupie Table I. Selected socio-economic factors in the study group Miejsce zamieszkania / Place of living Czynnik / Factor Ogó³ / Total miasto / urban area wieœ / rural area N X+SD N X+SD N X+SD 1. Liczba osób w gospodarstwie domowym (p<0,0001) 104 4,44+1,44 59 3,95+0,91 45 5,09+1,79 Number of persons in the household 2. Liczba dzieci w badanych rodzinach (p=0,0018) 104 1,99+1,28 58 1,64+0,71 46 2,43+1,66 Number of children in the studied families 3. Œredni miesiêczny dochód rodziny brutto/netto 85 1,96+0,68 48 2,06+0,63 37 1,84+0,72 Mean monthly income of the family brutto/netto 4. Sytuacja materialna rodziny wg w³asnej oceny 104 3,34+0,60 58 3,45+0,59 46 3,20+0,58 Self-rating of family s economic status 5. Poziom wykszta³cenia matki (p< 0,0001) 105 4,13+0,69 59 4,39+0,61 46 3,8+0,65 Mother s level of education 6. Poziom wykszta³cenia ojca (p=0,0108) 102 3,87+0,82 45 3,62+0,80 57 4,07+0,79 Father s level of education Skale punktowe: [3] (1) mniej ni 1500 z³, (2) 1600-2900 z³, (3) 3000-5000 z³, (4) powy ej 5000 z³, [4] (1) bardzo z³a, (2) z³a, (3) wystarczaj¹ca, (4) dobra, (5) bardzo dobra [5,6], (1) podstawowe, (2) zawodowe, (3) œrednie, (4) wy sze Tabela II. Posi³ki spo ywane wspólnie w ci¹gu dnia w rodzinach dzieci przedszkolnych Table II. Meals consumed together by a family during day in the preschool children s families Spo ywane posi³ki czêstoœæ Consumed meal - frequency Rodzaj posi³ku / Type of meal Ogó³em Miasto Wieœ Total Urban Rural N=105 N=59 N=46 Œniadanie X+SD 1,47+0,51 1,53+0,50 1,39+0,49 Breakfast II Œniadanie X+SD 1,07+0,25 1,07+0,25 1,07+0,24 Second breakfast Obiad X+SD 1,65+0,48 1,64+0,48 1,65+0,48 Lunch Podwieczorek X+SD 1,28+0,44 1,25+0,43 1,30+0,46 Afternoon snack Kolacja X+SD 1,90+0,29 1,92+0,28 1,89+0,31 Supper N liczba odpowiedzi X+SD œrednia arytmetyczna + odchylenie standardowe Skala odpowiedzi: 1 nie, 2 tak zarówno w rodzinach w mieœcie, jak i na wsi. W badanej grupie dzieci przebywa³y w przedszkolu œrednio 6,5+1,45 godziny. Zachowania ywieniowe rodzin zbadano m.in. poprzez pytania dotycz¹ce posi³ków, które dzieci spo- ywa³y wspólnie wraz z rodzicami (tab. II). Rodzice spo ywali wspólnie wraz z dzieckiem, zarówno w mieœcie jak i na wsi, najczêœciej kolacjê oraz obiad. W badanej populacji nie zaobserwowano ró nic zale nych od miejsca zamieszkania w czêstoœci pojadania pomiêdzy podstawowymi posi³kami. Dzieci w mieœcie i na wsi pojada³y pomiêdzy posi³kami najczêœciej 1-2 razy w tygodniu (M=3,31 + 1,05; W=2,98 + 0,99). Tabela III. Czêstoœæ spo ycia wybranych produktów ywnoœciowych przez dziecko w ci¹gu dnia pomiêdzy g³ównymi posi³kami Table III. Frequency of intake of selected food products by children between main meals during the day Czêstoœæ spo ycia / Frequency of intake Produkt Ogó³em Miasto Wieœ Food product total urban area rural area Owoce N 105 59 46 Fruits X+SD 1,88+0,331 1,90+0,30 1,85+0,36 Jogurty, serki N 105 59 46 Yogurts, cheese products X+SD 1,85+0,36 1,83+0,37 1,87+0,34 S³odycze N 104 58 46 Confectionery X+SD 1,67+0,47 1,66+0,47 1,70+0,46 Pieczywo cukiernicze N 104 59 45 Pastry X+SD 1,26+0,44 1,29+0,45 1,22+0,42 Chrupki kukurydziane N 99 55 44 Corn crisp X+SD 1,23+0,45 1,22+0,41 1,26+0,44 Chipsy, orzeszki N 104 58 46 Chips, nuts X+SD 1,22+0,41 1,19+0,39 1,25+0,43 Rodzynki N 102 57 45 Raisins X+SD 1,11+0,31 1,14+0,35 1,07+0,25 N liczba odpowiedzi X+SD œrednia arytmetyczna + odchylenie standardowe Skala odpowiedzi: 1 nie, 2 tak W tabeli III przedstawiono œrednie czêstoœci spo- ycia wybranych produktów pomiêdzy posi³kami w grupie badanych dzieci w zale noœci od miejsca zamieszkania. Dzieci w mieœcie jak i na wsi dojada³y najczêœciej owoce, jogurty i serki lub s³odycze. W dalszej analizie porównano deklarowan¹ czêstoœæ spo ycia poszczególnych produktów ywnoœciowych przez dzieci (tab. IV). Stwierdzono istotn¹ statystycznie ró nicê w czêstoœci spo ycia pieczywa razowego w grupie dziewcz¹t w zale noœci od miej-

Kozio³-Kozakowska A i wsp. Ocena sposobu ywienia dzieci w wieku przedszkolnym z regionu Krakowa... 425 Tabela IV. Czêstoœæ spo ycia przez badane dzieci wybranych grup produktów ywnoœciowych w zale noœci od miejsca zamieszkania i p³ci Table IV. Frequency of intake of selected food products by children according to their place of living and gender Ogó³em Miasto Dz Wieœ Dz Miasto Ch Wieœ Ch Total Urban areas girls Rural areas girls Urban areas boys Rural areas boys Produkt / Food product X+SD, X+SD X+SD X+SD X+SD N=105 N=21 N=22 N=37 N=24 Pieczywo / Bread 5,80+0,38 5,86+0,43 5,91+0,30 5,86+0,48 5,80+0,30 Pieczywo razowe* / Whole-meal bread 2,68+1,45 3,36+1,46 2,18+1,32 2,48+1,37 2,80+1,50 Owoce surowe i soki owocowe 5,57+0,72 5,62+0,74 5,50+0,67 5,57+0,60 5,83+0,38 Fresh fruits and fruit juices Produkty mleczne / Dairy products 5,25+0,85 5,32+0,71 5,18+0,73 5,27+0,90 5,2+1,02 Cukier / Sugar 5,41+1,26 5,05+1,65 5,75+0,55 5,25+1,48 5,73+0,70 S³odycze / Confectionery 5,13+0,85 5,05+1,17 5,18+0,58 5,27+0,60 4,96+1,04 Mleko / Milk 5,32+1,10 5,62+0,66 5,27+0,88 5,44+1,10 4,91+1,50 Mas³o / Butter 4,88+1,69 5,14+1,68 4,32+2,05 4,89+1,73 5,18+1,09 Warzywa surowe (soki warzywne) 4,59+1,27 4,77+1,30 4,32+1,32 4,65+1,13 4,58+1,44 Fresh vegetables (vegetable juices) Warzywa gotowane / Boiled vegetables 3,95+1,45 3,75+1,48 4,36+1,13 3,88+1,55 3,83+1,57 Kasze, makarony, ry / Cereals, spaghetti, rice 4,44+0,72 4,45+0,73 4,59+0,66 4,32+0,81 4,48+0,59 Drób / Poultry 4,20+0,64 4,23+0,68 4,24+0,43 4,19+0,77 4,17+0,56 Jaja / Eggs 4,16+0,84 4,38+0,74 4,23+1,02 3,97+0,86 4,17+0,71 Ryby, przetwory rybne / Fish, fish products 3,50+0,89 3,32+0,99 3,48+0,81 3,57+0,80 3,61+0,71 *Ró nica istotna statystycznie (p <0,01) dla grupy dziewcz¹t w zale noœci od miejsca zamieszkania Dz dziewczynki, Ch ch³opcy Skala odpowiedzi: (1) nie jada, (2) rzadziej ni raz w miesi¹cu, (3) raz w miesi¹cu, (4) 1-2 w tygodniu, (5) 3-4 w tygodniu, (6) jada codziennie sca zamieszkania. Dziewczynki w mieœcie spo ywa³y pieczywo razowe istotnie czêœciej ani eli dziewczynki na wsi (p<0,01). W badanej grupie dziewczynek zaznaczy³y siê równie ró nice, ale nieistotne, w czêstoœci spo ycia mleka, mas³a oraz surowych warzyw (soki warzywne). Dziewczynki w mieœcie spo ywa³y wymienione produkty czêœciej ani eli dziewczynki na wsi. Wœród ch³opców nie stwierdzono istotnych ró - nic w czêstoœci spo ycia tych produktów. Czêstoœæ spo ycia produktów typu fast-food by³a zró nicowana i zale na od miejsca zamieszkania i p³ci. Dzieci mieszkaj¹ce w mieœcie jad³y produkty typu fast-food najczêœciej 2-3 razy w miesi¹cu, a dzieci na wsi rzadziej (najczêœciej 1 raz w miesi¹cu). Ch³opcy, zarówno mieszkaj¹cy na wsi jak i w mieœcie, czêœciej ni dziewczynki jedli tego typu produkty, przy czym istotna statystycznie ró nica dotyczy³a ch³opców i dziewczynek mieszkaj¹cych na wsi (p=0,0320). Zaobserwowano dodatni¹ korelacjê pomiêdzy wykszta³ceniem ojca (r=0,33; p=0,0006) oraz matki (r=0,33, p=0,0009) a iloœci¹ spo ywanych produktów mlecznych przez dzieci oraz ujemn¹ korelacjê pomiêdzy poziomem wykszta³cenia matki a iloœci¹ spo ywanych chipsów (r=-0,35, p=0,0002). Na pytania dotycz¹ce preferencji ywieniowych dziecka uzyskano nastêpuj¹ce odpowiedzi: zarówno w mieœcie jak i na wsi rodzice nie mieli problemów z wprowadzaniem nowych potraw w ywieniu dziecka do 1 roku ycia. Rodzice najczêœciej nie wiedzieli, czy ich dziecko nie lubi pewnych produktów, potraw czy napojów, jak równie nie wiedzieli czy lubi próbowaæ nowe dla niego produkty, potrawy i napoje. W badaniu otrzymano równie informacje na temat nie lubianych przez dzieci produktów. Dzieci najczêœciej nie lubi³y warzyw i owoców oraz produktów mlecznych; w przypadku napojów najwiêcej odpowiedzi dotyczy³o napojów mlecznych oraz napojów gazowanych. By³y dzieci, które nie lubi³y kilku produktów jednoczeœnie. W badanej grupie ch³opców w zale noœci od miejsca zamieszkania zaobserwowano ró nicê w sposobie karmienia przez pierwsze 6 miesiêcy ycia: istotnie wiêcej matek z miasta karmi³o swoich synów wy³¹cznie w sposób naturalny (M=68,0%; W=40,0%, p<0,05). Dyskusja Status socjoekonomiczny wywiera istotny wp³yw na styl ycia, sposób ywienia jak równie na zachowania i postawy wobec zdrowia. Badania wskazuj¹, e w grupach socjoekonomicznych zró nicowana jest równie czêstoœæ wystêpowania czynników ryzyka chorób uk³adu kr¹ enia (ChUK) takich, jak: oty³oœæ, nadciœnienie têtnicze, hipercholesterolemia. Uwa a siê, e grupy osób o wy szym poziomie ekonomicznym maj¹ mniejsze bariery, zale ne od cen oraz dostêpnoœci w nabywaniu warzyw i owoców, które odgrywaj¹ istotn¹ rolê w prewencji ChUK [5]. Sytu-

426 Probl Hig Epidemiol 2007, 88(4): 422-427 acja finansowa rodzin, wyra ona przez miesiêczny dochód, nie wykaza³a zró nicowania badanej populacji; rodziny okreœla³y swoj¹ sytuacjê materialn¹ jako wystarczaj¹c¹. Z Diagnozy spo³ecznej 2005 wynika, i w 2005 r. najczêœciej gospodarstw domowych nie by³o staæ na zaspokojenie potrzeb ywnoœciowych ze wzglêdów finansowych w zakresie: ryb i przetworów rybnych, miêsa i drobiu oraz ich przetworów. G³ównie w przypadku ryb i przetworów rybnych w latach 2002-2003 nast¹pi³ znacz¹cy wzrost odsetka gospodarstw domowych, które nie mog³y sobie pozwoliæ na zaspokojenie potrzeb ywnoœciowych w tym zakresie. Zró nicowanie gospodarstw domowych deklaruj¹cych pogorszenie siê stopnia zaspokojenia ich potrzeb ywnoœciowych, sklasyfikowanych wg miejsca zamieszkania, by³o nieznaczne [6]. Wyniki te znajduj¹ odzwierciedlenie w omawianym badaniu gdy, bez wzglêdu na miejsce zamieszkania, stwierdzono bardzo niskie spo ycie ryb i przetworów rybnych, najczêœciej 1 raz w miesi¹cu. Badania naukowe pokazuj¹, e wy szy poziom wykszta³cenia wi¹ e siê z lepszymi zachowaniami ywieniowymi. W populacji POL-MONICA Warszawa w diecie osób z wy szym poziomem wykszta³cenia zanotowano istotnie wy sz¹ œredni¹ zawartoœæ wapnia. Osoby z wykszta³ceniem uniwersyteckim deklarowa³y czêstsze spo ycie owoców i warzyw, a tak- e wiêksze ich iloœci [5]. Wykszta³cenie matki jest równie istotnym parametrem socjoekonomicznym maj¹cym wp³yw na sposób ywienia dziecka i kszta³towanie jego preferencji ywieniowych. W omawianym badaniu zaobserwowano dodatni¹ korelacjê pomiêdzy wykszta³ceniem matki a iloœci¹ spo ywanego mleka i ujemn¹ co do iloœci spo ywanych przez dzieci chipsów. Jest to zgodne z wynikami innych badañ. North wskazuje na zwi¹zek pomiêdzy wykszta³ceniem matki a iloœci¹ spo ywanych przez dzieci produktów typu fast-food, s³odyczy, chipsów okreœlonych w badaniu jako junk components. Wraz ze wzrostem wykszta³cenia matki mala³o spo ycie wy ej wymienionych produktów; w badaniu wyliczono równie tak¹ sam¹ zale noœci w stosunku do wieku matki [7]. Potwierdzeniem wp³ywu poziomu wykszta³cenia rodziców na prawid³owy sposób ywienia dzieci jest równie badanie Cook a, w którym stwierdzono, e dzieci, które jad³y wiêcej warzyw, mia³y rodziców z wy szym wykszta³ceniem [8]. W badaniu podjêto równie próbê okreœlenia czynników determinuj¹cych upodobania ywieniowe dzieci, które przyczyniaj¹ siê do kszta³towania wzorów ywieniowych. Obserwuje siê korzystniejsze dla zdrowia zachowania ywieniowe, dotycz¹ce naturalnego karmieniem dziecka w pierwszym okresie ycia wœród dzieci w wieku przedszkolnym zamieszka³ych w mieœcie; istotna ró nica zaznacza siê szczególnie w grupie ch³opców (M= 68%; W= 40%, p<0,05). Wed³ug American Academy of Pediatrics (AAP) zbyt ma³o kobiet rozpoczyna karmienie piersi¹, a jeszcze mniej karmi dziecko wy³¹cznie piersi¹ przez pierwsze 4-6 miesiêcy ycia i kontynuuje karmienie piersi¹ do koñca 1 roku ycia, jak zalecaj¹ normy AAP. Karmienie piersi¹ oprócz istotnego wp³ywu na kszta³towanie siê upodobañ ywieniowych dzieci dziêki przenikaniu z mlekiem matki ró nych smaków z produktów, które matka wczeœniej spo y- ³a, ma równie olbrzymie znaczenie dla wystêpowania oty³oœci dzieciêcej. Preferencje smakowe u dzieci s¹ wynikiem g³ównie wyuczonego nastawienia do ywnoœci. Rodzice i opiekunowie dzieci powinni zatem umo liwiaæ dziecku urozmaicanie jego diety poprzez ró ne sposoby wprowadzania nowych produktów spo ywczych [9]. W badanej populacji, zarówno w mieœcie jak i na wsi, rodzice dzieci nie mieli problemów z wprowadzaniem nowych potraw w ywieniu dziecka do 1 roku ycia; jednoczeœnie pojawi³y siê odpowiedzi dotycz¹ce produktów nie lubianych przez dzieci; 24 odpowiedzi dotyczy³y warzyw i owoców, 12 mleka i przetworów mlecznych i mog¹ one byæ przyk³adem neofobii ywieniowej w stosunku do tych grup produktów spo ywczych (jednak czynnikiem zak³ócaj¹cym dla neofobii ywieniowej mog¹ byæ alergie pokarmowe). Rodzice najczêœciej nie wiedzieli, czy ich dziecko nie lubi pewnych produktów, potraw czy napojów, jak równie nie wiedzieli, czy lubi próbowaæ nowe dla niego produkty, potrawy czy napoje. Rodzice równie nie potrafili czêsto podaæ przyczyny, dla których ich dzieci nie lubi³y spo ywaæ okreœlonych produktów i napojów Wnioski dotycz¹ce indywidualnego sposobu ywienia dzieci przedstawione w pracy Gronowskiej- Senger s¹ zbli one do prezentowanych obecnie pod wzglêdem zbyt ma³ego w stosunku do zalecanych norm spo ycia mleka i przetworów mlecznych, warzyw i owoców oraz nadmiernego spo ycia t³uszczy, cukru i s³odyczy. Jednak e w badaniu nie wykazano ró nicy w czêstoœci spo ycia warzyw i owoców wœród dzieci w zale noœci od miejsca zamieszkania, jak to mia³o miejsce w badaniu Gronowskiej-Senger [10]. Wyniki badania s¹ zgodne z wynikami Cooke a, co do iloœci spo ywanych warzyw i owoców; w obu przypadkach dzieci jad³y wymienione produkty mniej ni 1 raz dziennie, jednak e nie znaleziono ró nic w iloœci spo ywanych warzyw i owoców w zale noœci od p³ci, a jedynie wœród dziewczynek w zale noœci od miejsca zamieszkania dziewczynki w mieœcie spo ywa³y warzywa surowe czêœciej ni dziewczynki na wsi. Dzieci w mieœcie jad³y wiêcej produktów typu fast-food; odwrotnie ni mia³o to miejsce w badaniu Pióreckiej i wsp. oraz zmniejszy³ siê równie odsetek dzieci jedz¹cych wymienione produkty pomiêdzy g³ównymi posi³kami [11].

Kozio³-Kozakowska A i wsp. Ocena sposobu ywienia dzieci w wieku przedszkolnym z regionu Krakowa... 427 Wnioski 1. Stwierdzono pozytywn¹ zale noœæ pomiêdzy poziomem wykszta³cenia rodziców a sposobem ywienia ich dziecka. 2. Zaobserwowano korzystniejsze dla zdrowia zachowania ywieniowe wœród dzieci w wieku przedszkolnym zamieszka³ych w mieœcie. 3. W domach rodzinnych dzieci, mieszkaj¹cych zarówno w mieœcie jak i na wsi, obserwuje siê zbyt niskie w stosunku do zalecanych norm spo- ycie ryb i przetworów rybnych. 4. Badane dzieci zdecydowanie zbyt czêsto spo ywa³y s³odycze. 5. Uzyskane wyniki wskazuj¹ na koniecznoœæ prowadzenia edukacji ywieniowej, obejmuj¹cej nie tylko pracowników przedszkoli ale równie rodziców dzieci. 6. Niepokoj¹ca jest niewiedza rodziców na temat preferencji ywieniowych ich dzieci; kwestia wp³ywu rodziców na zachowania ywieniowe dzieci równie wymaga dodatkowych badañ. Piœmiennictwo / References 1. Friedrich M, Rujkoæ M. Ocena wegetariañskiego i tradycyjnego sposobu ywienia oraz stanu od ywienia dzieci w wieku 1-3 lat. ywnoœæ 2001, 3(28) supl: 42-53. 2. Herbst J. Uwarunkowania dostêpu do wychowania przedszkolnego w Polsce. Fundacja Rozwoju Dzieci im. J.A. Komeñskiego 2005. www.frd.org.pl 3. ***Ma³y Rocznik Statystyczny Polski 2005. www.stat.gov.pl 4. Pliner P, Hobden K. Development of a scale to measure the trait of food neophobia in humans. Appetite 1992, 19: 105-120. 5. Waœkiewicz A, Synowska E, Szczeœniewska D. Wp³yw poziomu wykszta³cenia na ywienie wybranych grup ludnoœci w 10-letnim okresie obserwacji. Badanie POL-MONIKA Warszawa. yw Cz³ow Metab 2000, 37(3): 219-237. 6. Czapiñski J, Panek T (red). Diagnoza spo³eczna 2005. www.diagnoza.com 7. North K. Multivariate analysis of diet among three-yearold children and associations with socio-demographic characteristics. Eur J Clin Nutr 2000; 54: 73-80. 8. Cooke LJ, Wardle J, Gibson EL i wsp. Demographic, familiar and trait predictors of fruit and vegetable consumption by pre-school children. Public Health Nutr 2003, 7(2): 295-302. 9. Birch LL. Psychological influences on childhood diet. J Nutr 1998; 128, 2: 407-410. 10. Brawa S, Weker H, Vuækowiæ A. Preferencje pokarmowe i nawyki ywieniowe dzieci z nadwag¹ i oty³oœci¹ prost¹ w wieku od 2 do 7 lat. Ann Univ Mariae Curie-Sk³odowska Lublin-Polonia 2003, 58 (supl) 13: 215-219. 11. Gronowska-Senger A, Drywieñ M, Hamu³ka M. Analiza stanu ywienia dzieci w wieku w przedszkolnym i szkolnym w oparciu o istniej¹ce piœmiennictwo z lat 1980-1995. Roczn PZH 1998, 49: 337-383. 12. Piórecka B, wirska J, Kozio³ A i wsp. Home eating habits of pre-school children attending kindergartens from Southern Poland [w:] Edwards JSA, Kowrygo B, Rejman K (ed.): Culinary Arts and Science V. Global National Perspectives 2005; The Worshipful Company of Cooks Research Centre at Bornemouth, Warsaw Agricultural University (SGGW): 483-490.