ROZDZIAŁ III ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014 DOBROSTAN I RODZINA Katedra i Zakład Pielęgniarstwa Neurologicznego Uniwersytetu Medycznego w Lublinie Department of Neurological Nursing, Medical University of Lublin REGINA LORENCOWICZ, JÓZEF JASIK, NATALIA CZERWIŃSKA, KRZYSZTOF TUROWSKI, ELŻBIETA PRZYCHODZKA Wpływ leczenia neurochirurgicznego na wydolność funkcjonalną The effect of neurosurgical treatment on patient's functional efficiency Słowa kluczowe: jakość życia, sprawność funkcjonalna, procedury neurochirurgiczne Key words: Quality of life, functional efficiency, neurosurgical surgery/procedure Funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie determinuje jakość życia rozumiana jako stopień zaspokojenia materialnych i niematerialnych potrzeb jednostek, rodzin i zbiorowości [5, 14]. Jakość życia odnosi się więc do faktu zaspokajania potrzeb i subiektywnej oceny możliwości funkcjonowania człowieka w oparciu o jego aspiracje i idealny model życiowego powodzenia. Ocena jakości życia osoby będącej w trakcie leczenia na oddziale neurochirurgii pozwala na odmienne spojrzenie na sytuację i potrzeby chorego człowieka w szpitalu. Postrzeganie problemów pensjonariuszy poprzez ocenę ich stanu zdrowia i zaawansowania procesu chorobowego przesuwa się w kierunku oceny stanu chorego w oparciu o poziom wydolności funkcjonalnej rozumianej jako zdolność chorego do realizacji elementarnych potrzeb egzystencjalnych [4, 12]. Pojęcie jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia wprowadził Schipper definiując je jako funkcjonalny efekt choroby i jej leczenia odbierany (przeżywany) przez pacjenta [16]. Ocena wydolności funkcjonalnej pacjenta stanowi kluczowy element w planowaniu i organizowaniu procesu pielęgnowania zarówno na oddziale szpitalnym, jak też w okresie dochodzenia do pełni zdrowia w domu [3]. Od przebiegu tego procesu zależy jak pacjent po leczeniu szpitalnym będzie żył i na ile będzie w stanie przejąć opiekę nad sobą samym oraz w jakim stopniu będzie mógł realizować się jako człowiek zarówno w czasie hospitalizacji jak również po wyjściu ze szpitala w społeczeństwie ludzi zdrowych. W konsekwencji jakość procesu pielęgnowania decyduje także jak długo pacjent będzie żył [1].
ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014 Dobrostan i rodzina W świadomości większości społeczeństwa interwencja chirurgiczna w obrębie układu nerwowego nierozerwanie związana jest z ograniczeniem bądź utratą sprawności psychoruchowej. Panuje powszechne przekonanie, że operacja neurochirurgiczna upośledza funkcje biologiczne organizmu i doprowadza do trwałych zmian psychicznych. Obawy te uzasadnia fakt, że uszkodzenia w obrębie układu nerwowego, które wymagają leczenia operacyjnego zazwyczaj przyczyniają się do powstania mniejszych lub większych deficytów w wydolności funkcjonalnej pacjenta. Duży problem w codziennym funkcjonowaniu osoby, u której wystąpiło uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego stanowią ograniczenia fizyczne wynikające z niedowładów, zaburzeń równowagi, trudności z koordynacją ciała. Problemy w codziennym funkcjonowaniu mogą także wynikać zaburzenia wzroku oraz padaczki. Zaburzenia sfery poznawczej, które w istotny sposób mogą obniżać wydolność funkcjonalną pacjenta po zabiegu neurochirurgicznym obejmują zaburzenia mowy, pamięci i uwagi, którym może towarzyszyć spowolnienie psychoruchowe. Z tego powodu pacjenci mogą mieć problemy z komunikacją interpersonalną oraz pracą umysłową. Utrudniać codzienne funkcjonowanie po operacji neurochirurgicznej mogą również problemy emocjonalne wyrażające się labilnością i impulsywnością. Wszystkie te objawy w zależności od ich nasilenia powodują, że pacjent po zakończeniu leczenia na oddziale neurochirurgii może wymagać pomocy osób trzecich w wykonywaniu czynności dnia codziennego [2, 10, 13]. Możliwości funkcjonalne pacjenta po zabiegu neurochirurgicznym w obrębie kręgosłupa zależą od stopnia uszkodzenia struktur nerwowych objętych procesem chorobowym. Szczególny wpływ na wydolność funkcjonalną chorego po zakończeniu leczenia neurochirurgicznego w obrębie kręgosłupa ma rozległość zmian degeneracyjnych w rdzeniu kręgowym [9]. We wczesnym okresie po operacji wydolność funkcjonalna pacjentów jest ograniczona ze względu na konieczność oszczędzania kręgosłupa i występowanie bólu. Chory wymaga pomocy w czynnościach dnia codziennego takich jak kąpiel całego ciała, korzystanie z toalety, ubieranie się, przygotowywanie posiłków. Nie może też dźwigać ciężkich przedmiotów ani się schylać przez co potrzebna mu pomoc na przykład w sprzątaniu czy robieniu zakupów [15]. Wydolność funkcjonalna pacjentów z poprzecznym uszkodzeniem rdzenia jest znacznie bardziej ograniczona. Chorzy z porażeniem czterokończynowym są zależni od pomocy innych we wszystkich czynnościach. Pacjenci z porażeniem kończyn dolnych początkowo również wymagają znacznej pomocy na przykład w wykonywaniu toalety ciała, w przemieszczaniu się w obrębie mieszkania, w załatwianiu potrzeb fizjologicznych, czy w ubieraniu się [11]. Po zakończeniu leczenia w szpitalu osoba z deficytami w wolności funkcjonalnej zazwyczaj potrzebuje pomocy osób trzeci w codziennych czynnościach. Naturalnym źródłem tej pomocy jest najbliższa rodzina pacjenta. Zakres pomocy, którą może świadczyć choremu najbliższe otoczenie określa się mianem wydol- 30
Regina Lorencowicz, Józef Jasik, Natalia Czerwińska, Krzysztof Turowski, Elżbieta Przychodzka Wpływ leczenia neurochirurgicznego na wydolność funkcjonalną ności pielęgnacyjno-opiekuńczej rodziny. Jest to potencjał i możliwości rodziny, które mogą być podstawą i warunkiem sprawowania przez nią opieki nad osobą chorą i niepełnosprawną w rodzinie, a także w opiece nad zachowaniem i potęgowaniem zdrowia [18]. Do podstawowych czynników warunkujących możliwości przejęcia przez rodzinę opieki nad pacjentem po zakończeniu leczenia w szpitalu należy [7]: struktura rodziny, sprawność fizyczna i psychiczna członków rodziny, funkcjonowanie społeczne członków rodziny, sytuacja bytowa rodziny, funkcjonowanie emocjonalne (więzi), wiedza i umiejętności członków rodziny. Gdy, z powodu choroby, niemożliwe staje się samodzielne funkcjonowanie największe znaczenie ma funkcja opiekuńczo-zabezpieczająca rodziny. Zadaniem rodziny jest zapewnienie właściwej opieki, pomoc w wykonywaniu czynności sprawiających trudność lub wyręczanie w sytuacji, gdy stan zdrowia tego wymaga. Działania opiekunów mają za zadanie prowadzić do przywracania i umacniania zdrowia podopiecznego. Stopień realizacji funkcji opiekuńczo-zabezpieczającej jest wyznacznikiem wydolności opiekuńczej rodziny [6, 8]. W przypadku nagłej utraty wydolności funkcjonalnej rodzina pełni ważną rolę w redukcji lęków, stwarzaniu poczucia bezpieczeństwa i pomaga w akceptacji stanu zdrowia. Niesprawność związana z chorobą układu nerwowego pociąga za sobą znaczne obciążenie finansowe związane z leczeniem i rehabilitacją, któremu pacjenci bez wsparcia finansowego zazwyczaj nie są w stanie sprostać. Ważną rolą rodziny w sytuacji nagłej choroby jest pomoc w aktywizacji społecznej pacjenta poprzez wspólny udziału w życiu kulturalnym oraz wybór odpowiednich form rekreacji [17]. Celem pracy była analiza deficytów w wydolności funkcjonalnej oraz możliwości codziennego funkcjonowania w środowisku rodzinnym pacjentów po przebytym leczeniu neurochirurgicznym. MATERIAŁ I METODA Badania przeprowadzono od marca do maja 2013 roku w Klinice Neurochirurgii i Neurochirurgii Dziecięcej Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego nr 4 w Lublinie. Badaniem objęto 108 pacjentów po leczeniu neurochirurgicznym. Struktura płci badanych była wyrównana. Średnia wieku badanych wynosiła 53 lata. Większość badanych (63,89%) mieszkała w mieście. Ponad połowa (51,85%) uczestniczących w badaniach to osoby w bardzo dobrej lub dobrej sytuacji materialnej. Większość badanych dobrze oceniało swoje warunki mieszkaniowe. Autorska ankieta przygotowana dla potrzeb niniejszej pracy była złożona z trzech części. Pierwsza część kwestionariusza miała na celu pozyskanie danych 31
ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014 Dobrostan i rodzina demograficznych o badanej populacji. Ta część ankiety posłużyła do uzyskania wiedzy o przyczynach hospitalizacji. Druga część kwestionariusza zawiera zmodyfikowany test EASY Care, który służy do oceny wydolności funkcjonalnej pacjentów w zakresie wykonywania podstawowych czynności dnia codziennego takich jak: przygotowanie i spożywanie posiłków, toaleta całego ciała, dbanie o wygląd zewnętrzny, ubieranie się, przyjmowanie lekarstw, przemieszczanie się, a także samodzielności w dotarciu do lekarza, robieniu zakupów, rozporządzaniu pieniędzmi, umiejętności korzystania z telefonu oraz kontroli czynności fizjologicznych. Trzecia część kwestionariusza zastała przygotowana w celu określenia wydolności opiekuńczej rodzin respondentów. W tej części ankiety zapytano badanych o zakres potencjalnej pomocy na jaką mogą liczyć po wyjściu ze szpitala ze strony bliskich. WYNIKI I DYSKUSJA Najliczniejszą grupę stanowili pacjenci leczeni z powodu dyskopatii (36,11%). Ponad jedna czwarta (25,93%) badanych była operowana z powodu guza mózgu. Mniej liczną grupę stanowili pacjenci z chorobami naczyń mózgowych (tętniakiem i naczyniakiem mózgu), 15,74% ogółu badanych. Osoby ze zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa to 11,11% badanej grupy. Najmniej liczną grupę stanowili pacjenci pourazowi z krwiakiem wewnątrzczaszkowym (8,33%) oraz z guzem kręgosłupa (2,78%). Pierwszym celem autorów była weryfikacja powszechnej opinii, że interwencja chirurgiczna w obrębie układu nerwowego wiąże się z bardzo poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Przeprowadzone badania wykazały, że jest to błędne rozumowanie. Okazało się bowiem, że zaledwie niespełna jedna piąta (17,59%) respondentów po przebytej operacji neurochirurgicznej oceniła swój stan zdrowia jako zły lub bardzo zły. Natomiast niemal połowa (48,15%) pacjentów określiła swój stan zdrowia jako bardzo dobry lub dobry (ryc. 1). 17,59% 48,15% Bardzo dobre i dobre Ani dobre ani złe Złe i bardzo złe 34,26% Ryc. 1. Subiektywna ocena stanu zdrowia badanych osób 32
Regina Lorencowicz, Józef Jasik, Natalia Czerwińska, Krzysztof Turowski, Elżbieta Przychodzka Wpływ leczenia neurochirurgicznego na wydolność funkcjonalną Skoro badani tak optymistyczne ocenili swoje zdrowie zasadnym zdaniem autorów było sprawdzenie czy ten optymizm ma swoje odzwierciedlenie w wydolności funkcjonalnej badanych po przebytym leczeniu neurochirurgicznym. Okazało się, że ponad dwie trzecie (68,52%) respondentów zadeklarowała pełną wydolność funkcjonalną, 29,63% pacjentów potrzebowało niewielkiej pomocy, a tylko dwóch (1,85%) chorych wymagało stałej opieki osób trzecich w dniu wypisu z oddziału (tab. I). Tab. I. Wydolność funkcjonalna badanych osób Wydolność funkcjonalna Liczebność Procent z ogółu Samodzielni 74 68,52 Wymagający pomocy 32 29,63 Niesamodzielni 2 1,85 Następnie zapytano respondentów o problemy, jakich się spodziewają po powrocie do domu z wykonywaniem codziennych czynności. Analiza udzielanych odpowiedzi wskazuje na to, iż pacjenci po przebytej operacji neurochirurgicznej sądzą, że będą potrzebować pomocy bliźnich przy codziennych zakupach (68,68%), w dotarciu do lekarza (54,45), w toalecie całego ciała (37,04%) oraz w przygotowywaniu posiłków (32,41%) i przy ubieraniu się (26,85%). Tab. II. obrazuje skalę problemów, których obawiają się pacjenci po zakończeniu leczenia na oddziale neurochirurgii. Tab. II. Samodzielność badanych osób w wykonywaniu wybranych czynności Czynność Bez pomocy Z pomocą Niezdolny Chodzenie po zakupy 31,48 32,41 36,11 Dotarcie do przychodni 55,55 35,19 9,26 Kąpiel 62,96-37,04 Przygotowywanie posiłków 67,59 14,82 17,59 Ubieranie się 73,15 25,00 1,85 Chodzenie po schodach 81,48 8,33 10,19 Poruszanie po mieszkaniu 86,11 12,04 1,85 Nietrzymanie moczu 87,04 6,48 6,48 Wzrok 87,96 12,04 0 Mówienie 88,89 8,33 2,78 Słuch 89,81 10,19 0 Korzystanie z toalety 91,67 6,48 1,85 Rozporządzanie pieniędzmi 92,59 5,56 1,85 Żucie pokarmów 93,52 6,48 0 Przemieszczanie się z łóżka na fotel 94,44 3,70 1,85 Dbanie o wygląd zewnętrzny 95,37-4,63 Przyjmowanie lekarstw 95,37 3,70 0,93 Spożywanie posiłków 96,30 2,78 0,93 Korzystanie z telefonu 96,30 1,85 1,85 Nietrzymanie stolca 96,30 0,00 3,70 33
ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014 Dobrostan i rodzina Następnie zapytano badanych o potencjalną pomoc ze strony otoczenia, na którą mogą liczyć w przypadku niedoborów wydolności funkcjonalnej po zakończeniu leczenia na oddziale neurochirurgii. Analiza zebranych informacji pozwala na stwierdzenie, iż wydolność funkcjonalna badanych jest na tyle dobra, że w przypadku zaistnienia ewentualnych dysfunkcji w czynnościach dnia codziennego najbliższe otoczenie będzie w stanie udzielić chorym niezbędnej pomocy. Na wsparcie opiekuńcze badani mogą liczyć przede wszystkim ze strony swoich współmałżonków (52,78%) oraz dzieci (40,74%). Tylko nieliczni badani oczekiwali na pomoc ze strony innych członków rodziny: rodziców 9,26% oraz rodzeństwa 5,56%. Nieliczni 10,19% pacjentów oczekiwało wsparcia opiekuńczego od dalszej rodziny, osób niespokrewnionych lub pomocy społecznej (ryc. 2). 8,59% 4,69% 44,53% 7,81% Współmałżonek Dzieci Rodzice Rodzeństwo Dalsza rodzina lub osoby niespokrewnione 34,38% Ryc. 2. Oczekiwania pacjentów w zakresie wsparcia opiekuńczego Kolejnym celem badawczym była analiza wydolności opiekuńczej najbliższego otoczenia pacjentów wracających do domu po przebytym leczeniu neurochirurgicznym. Analizie poddano przewidywany sposób radzenia sobie z potencjalnymi dysfunkcjami w codziennym funkcjonowaniu po powrocie do domu ze szpitala. Ankietowani twierdzili, że niemal ze wszystkimi problemami w codziennym funkcjonowaniu będą w stanie poradzić sobie z niewielką pomocą najbliższej rodziny. Niewielka część badanej populacji (11,43) wyraziła obawy, że mogą zdarzyć się sytuacje, w których najbliżsi nie będą mogli zagwarantować im pomocy w przygotowywaniu posiłków. Jedna czwarta ankietowanych nie miała pewności czy, w każdej sytuacji, będzie w stanie korzystać z telefonu bez pomocy najbliższej rodziny (tab. III). 34
Regina Lorencowicz, Józef Jasik, Natalia Czerwińska, Krzysztof Turowski, Elżbieta Przychodzka Wpływ leczenia neurochirurgicznego na wydolność funkcjonalną Tab. III. Oczekiwanie pomocy od rodziny w zależności od występujących problemów Problem Współmał-żonek Dzieci Rodzice Rodzeństwo Inny Chodzenie po zakupy 59,46 32,43 4,05 0 6,76 Dotarcie do przychodni 66,67 47,92 6,25 6,25 6,25 Kąpiel 62,5 42,5 7,5 2,5 2,5 Przygotowywanie posiłków 68,57 42,86 22,86 2,86 11,43 Ubieranie się 68,97 37,93 6,9 3,45 0 Chodzenie po schodach 65 55 20 5 0 Poruszanie po mieszkaniu 73,33 40 6,67 0 0 Nietrzymanie moczu 57,14 42,86 0 0 0 Korzystanie z toalety 55,56 44,44 22,22 0 0 Rozporządzanie pieniędzmi 62,5 37,5 12,5 12,5 0 Przemieszczanie się z łóżka na fotel 66,67 50 16,67 0 0 Dbanie o wygląd zewnętrzny 80 40 20 0 0 Przyjmowanie lekarstw 80 20 40 0 0 Spożywanie posiłków 50 75 0 0 0 Korzystanie z telefonu 25 50 0 0 25 Nietrzymanie stolca 25 75 25 0 0 Wyniki powyższych badań wskazują, że leczenie neurochirurgiczne nie musi się wiązać z dużą zmianą organizacji życia pacjenta i jego najbliższego otoczenia. Deficyty wydolności funkcjonalnej po zabiegu neurochirurgicznym są na tyle niewielkie, że rodzina chorego bez trudu może udzielić pacjentowi potrzebnego wsparcia opiekuńczego. Tezę tą potwierdzają kolejne badania, w których zapytano badanych jak oceniają wydolność opiekuńczą swoich rodzin. Zdecydowana większość (83,33%) określiła ją jako pełną. Nieliczni badani (12,04%) przyznali, iż ich rodzina może mieć niewielkie problemy z zapewnieniem im oczekiwanej opieki, a tylko 3,7% uczestniczących w badaniu wyraziło obawy, czy najbliżsi sprostają wyzwaniu przejęcia opieki nad nimi po zakończeniu leczenia na oddziale neurochirurgii (ryc. 3). 35
ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014 Dobrostan i rodzina 3,74% 12,15% Pełna Niepełna Brak 84,11% Ryc. 3. Ocena wydolności opiekuńczej rodzin przez badanych Następnie sprawdzono, jakie schorzenia są przyczyną najczęstszych dysfunkcji funkcjonalnych u pacjentów poddanych leczeniu neurochirurgicznemu. Istotnym problemem, z którym borykali się badani były trudności z kąpielą. Szczegółowa analiza wykazała, że problem z samodzielnym wykonaniem toalety całego ciała ma dwie trzecie operowanych z powodu guzów kręgosłupa oraz krwiaków wewnątrzczaszkowych oraz niemal połowa pacjentów po operacji z powodu dyskopatii (43,59%) i choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa (41,67%) (tab. IV). Tab. IV. Rodzaj schorzenia a samodzielność w zakresie kąpieli Kąpiel Rodzaj schorzenia Samodzielny Z pomocą lub niezdolny Liczba % z grupy Liczba % z grupy Dyskopatia 22 56,41% 17 43,59% Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa 7 58,33% 5 41,67% Guz kręgosłupa 1 33,33% 2 66,67% Guz mózgu 20 71,43% 8 28,57% Krwiak 3 33,33% 6 66,67% Choroby naczyniowe (tętniaki i naczyniaki) 15 88,24% 2 11,76% Dwie trzecie pacjentów po zabiegach neurochirurgicznych z powodu guza kręgosłupa obawiało się trudności z ubieraniem się po powrocie do domu. W przypadku innych kwalifikacji do operacji odsetek badanych, którzy obawiali się trudności z samodzielnym ubieraniem się po zakończeniu leczenia w szpitalu był istotnie (p = 0,008) niższy i wahał się od 5,88% wśród operowany z powodu chorób naczyniowych mózgu do ponad połowy (55,56%) leczonych neurochirurgicznie wskutek krwiaka w obrębie układu nerwowego (tab. V). 36
Regina Lorencowicz, Józef Jasik, Natalia Czerwińska, Krzysztof Turowski, Elżbieta Przychodzka Wpływ leczenia neurochirurgicznego na wydolność funkcjonalną Tab. V. Rodzaj schorzenia a ubieranie się Ubieranie się Rodzaj schorzenia Samodzielny Z pomocą lub niezdolny Liczba % z grupy Liczba % z grupy Dyskopatia 24 61,54% 15 38,46% Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa 10 83,33% 2 16,67% Guz kręgosłupa 1 33,33% 2 66,67% Guz mózgu 24 85,71% 4 14,29% Krwiak 4 44,44% 5 55,56% Choroby naczyniowe (tętniaki i naczyniaki) 16 94,12% 1 5,88% Większość pacjentów po leczeniu operacyjnym dyskopatii (84,62%), zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa (75%), guzów kręgosłupa (66,67%), guzów mózgu (67,86%) oraz krwiaków wewnątrzczaszkowych (66,67%) sygnalizowała, że po zakończeniu leczenia neurochirurgicznego nie będzie w stanie samodzielnie pokonać dystansu niezbędnego do zrobienia codziennych zakupów. Istotnie rzadziej (p=0,005) problem ten był sygnalizowany przez badanych operowanych z powodu chorób naczyń mózgowych (29,41%), (tab. VI). Tab. VI. Rodzaj schorzenia a problem z chodzeniem po zakupy Chodzenie po zakupy Rodzaj schorzenia Samodzielny Z pomocą lub niezdolny Liczba % z grupy Liczba % z grupy Dyskopatia 6 15,38% 33 84,62% Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa 3 25 9 75,00% Guz kręgosłupa 1 33,33% 2 66,67% Guz mózgu 9 32,14% 19 67,86% Krwiak 3 33,33% 6 66,67% Choroby naczyniowe (tętniaki i naczyniaki) 12 70,59% 5 29,41% Konsekwencją każdego leczenia, w skład którego wchodzi interwencja chirurgiczna, jest konieczność częstych wizyt kontrolnych w przychodni. Dla dwóch trzecich operowanych z powodu guza kręgosłupa częste wizyty w przychodni stanowią istotny problem organizacyjny, do którego rozwiązania będą potrzebować pomocy innych. Nieco mniejsze niedobory wydolności funkcjonalnej w tym zakresie zgłaszali hospitalizowani z powodu krwiaków układu nerwowego (55,56%). Pozostali ankietowani w większości nie sygnalizowali potencjalnych problemów z dotarciem do ośrodka ochrony zdrowia po zakończeniu leczenia w szpitalu (tab. VII). 37
ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014 Dobrostan i rodzina Tab. VII. Rodzaj schorzenia a dotarcie do przychodni Dotarcie do przychodni Rodzaj schorzenia Samodzielny Z pomocą lub niezdolny Liczba % z grupy Liczba % z grupy Dyskopatia 20 51,28% 19 48,72% Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa 7 58,33 5 41,67% Guz kręgosłupa 1 33,33% 2 66,67% Guz mózgu 15 53,57% 13 46,43% Krwiak 4 44,44% 5 55,56% Choroby naczyniowe (tętniaki i naczyniaki) 13 76,47% 4 23,53% Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że w większości jednostek chorobowych leczenie neurochirurgiczne nie stanowi istotnego zagrożenia dla codziennego funkcjonowania chorego po operacji. Jedynie pacjenci, którym usunięto guz kręgosłupa (66,67%) lub krwiaka układu nerwowego (55,56%) dość często zgłaszali problemy, które mogą uniemożliwić im samodzielne funkcjonowanie po zakończeniu leczenia na oddziale neurochirurgii (tab. VIII). Tab. VIII. Rodzaj schorzenia a wydolność funkcjonalna Wydolność funkcjonalna Rodzaj schorzenia Samodzielny Niesamodzielny Liczba % z grupy Liczba % z grupy Dyskopatia 27 69,23% 12 30,77% Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa 7 58,33% 5 41,67% Guz kręgosłupa 1 33,33% 2 66,67% Guz mózgu 21 75,00% 7 25,00% Krwiak 4 44,44% 5 55,56% Choroby naczyniowe (tętniaki i naczyniaki) 14 82,35% 3 17,65% 38 WNIOSKI Przeprowadzone w mniejszej dysertacji rozważania wskazują, że interwencja chirurgiczna w obrębie układu nerwowego nie stwarza realnego zagrożenia dla wydolności funkcjonalnej pacjenta. Potwierdzają to wyniki badań, w których wykazano że: 1. Niemal połowa (48,15%) pacjentów po zabiegu neurochirurgicznym określiła swój stan zdrowia jako bardzo dobry lub dobry. 2. Ponad dwie trzecie (68,52%) respondentów zadeklarowała pełną wydolność funkcjonalną. 3. Ankietowani twierdzili, że niemal ze wszystkimi problemami w codziennym funkcjonowaniu będą w stanie poradzić sobie z niewielką pomocą najbliższej rodziny.
Regina Lorencowicz, Józef Jasik, Natalia Czerwińska, Krzysztof Turowski, Elżbieta Przychodzka Wpływ leczenia neurochirurgicznego na wydolność funkcjonalną 4. Zdecydowana większość (83,33%) badanej populacji określiła wydolność opiekuńczą swojej rodziny jako pełną. 5. W większości jednostek chorobowych leczenie neurochirurgiczne nie stanowi istotnego zagrożenia dla codziennego funkcjonowania chorego po operacji. PIŚMIENNICTWO 1. Björvell H., Quality of Life and coping. EDTNA/ERCA J. 1990, 14, 13-15 2. Dopierała L.: Problemy pielęgnacyjne u chorych z krwawieniem podpajęczynówkowym z pękniętego tętniaka leczonych operacyjnie. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne. 2008, 2, s. 44-50. 3. Health for all targets. The health policy for Europe. European Health for All Series, No. 4. Updated edition, WHO, Regional Office for Europe, September 1991. 4. Jarema M., Konieczyńska Z., Ocena jakości życia zależnej od stanu zdrowia. W: Jakość życia w zdrowiu i chorobie (streszczenia). Materiały XI Ogólnopolskiego Sympozjum Sekcji Medycyny Psychosomatycznej Polskiego Towarzystwa Lekarskiego i Sekcji Chorego Somatycznie Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. PAN, Usz, Pomorskie Konsorcium Zdrowia, Kołobrzeg 1995. 5. Jasik J., Mróz A.: Jakość życia i sposób funkcjonowania osób niepełnosprawnych w szpitalu a zarządzanie informacją. W: Ergonomia niepełnosprawnym w przyszłości. Pod red. Jerzego Lewandowskiego, Joanny Lecewicz- Bartoszewskiej, Marka Sekiety, s. 232-239, bibliogr., Łódź 2003, Wydaw. Politech. Łódzkiej 6. Kawczyńska-Butrym Z. (red.): Pielęgniarstwo rodzinne: teoria i praktyka. Wyd. Centrum Edukacji Medycznej, Warszawa 1997. 7. Kawczyńska-Butrym Z.: Podstawy pielęgniarstwa rodzinnego. Wyd. PZWL, Warszawa 1995 8. Kawczyńska-Butrym Z.: Wyzwania rodziny: Zdrowie, choroba, niepełnosprawność, starość. Wyd. Makmed, Lublin 2008. 9. Kiwerski J.: Schorzenia i urazy kręgosłupa. Warszawa PZWL 2001 10. Korzeniewska J., Perek-Polnik M., Drogosiewicz M. i in.: Zaburzenia funkcjonowania intelektualnego i psychospołecznego u pacjentów po kompleksowym leczeniu nowotworów ośrodkowego układu nerwowego. Onkologia Polska. 2008, 11, 2, s. 65-69. 11. Lisiński P., Rozmiarek A., Samborski W.: Deficyty funkcji ruchowych u chorych po urazie rdzenia kręgowego w części szyjnej kręgosłupa. Nowiny Lekarskie. 2007, 76, 1, s. 9-13. 39
40 ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014 Dobrostan i rodzina 12. Lorencowicz R., Jasik J., Boczoń A, Przychodzka E, Turowski K., Wydolność samoobsługowa pacjentów ze stwardnieniem rozsianym (SM) a jakość opieki pielęgniarskiej. (Self-care efficiency of patients with multiple sclerosis (SM) and the quality of nursing care.). Pielęg. Neurol. Neurochir. 2013 t. 2 nr 1, s. 9-17, bibliogr. poz. 25, sum. 13. Lorencowicz R, Jasik J., Podkowiński A., Turowski K., Pogonowska K., Przychodzka E. Zapotrzebowanie na wsparcie ze strony zespołu terapeutycznego u pacjentów leczonych na oddziale neurologii i neurochirurgii. (Need for therapeutic team's support to patients treated at departments of neurology and neurosurgery.) W: Styl życia i dobrostan w zdrowiu, chorobie i niepełnosprawności. Red. nauk. Krystyna Markocka-Mączka, Lublin 2012, Wydawnictwo NeuroCentrum, s. 123-138, bibliogr. sum. 14. Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1995. 15. Pytel A., Wrzosek Z.: Standard opieki pielęgniarskiej nad chorym z dyskopatią lędźwiowo- krzyżową kręgosłupa jako wyznacznik wysokiej jakości świadczeń medycznych. Kwartalnik Ortopedyczny. 2009, 3, s. 339-345. 16. Schipper H., Quality of life: Principles of the clinical paradigm. J. Psychosoc. Oncol. 1990, 8, 23, 171 185. 17. Tobiasz-Adamczyk B.: Wybrane elementy zdrowia i choroby. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000. 18. Widomska-Czekajska T., Górajek-Jóźwik J. (red.): Encyklopedia dla pielęgniarek i położnych. Tom 3. Wyd. PZWL, Warszawa 2010. STRESZCZENIE Funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie determinuje jakość życia rozumianą jako stopień zaspokojenia materialnych i niematerialnych potrzeb jednostek, rodzin i zbiorowości. W świadomości większości społeczeństwa interwencja chirurgiczna w obrębie układu nerwowego nierozerwanie związana jest z ograniczeniem bądź utratą sprawności psychoruchowej. Po zakończeniu leczenia w szpitalu osoba z deficytami w wolności funkcjonalnej zazwyczaj potrzebuje pomocy osób trzeci w codziennych czynnościach. Naturalnym źródłem tej pomocy jest najbliższa rodzina pacjenta. Celem pracy była analiza deficytów w wydolności funkcjonalnej oraz możliwości codziennego funkcjonowania w środowisku rodzinnym pacjentów po przebytym leczeniu neurochirurgicznym. Badaniem objęto 108 pacjentów po leczeniu neurochirurgicznym. Struktura płci badanych była wyrównana. Średnia wieku badanych wynosiła 53 lata. Większość badanych dobrze oceniało swoje warunki mieszkaniowe. Pierwsza część ankiety badawczej miała na celu pozyskanie danych demograficznych o badanej populacji. Druga część kwestionariusza zawiera zmodyfikowany test EASY Care, który wykorzystano do oceny wydolności funkcjonalnej pacjentów. Trzecia część ankiety zastała przygotowana w celu określenia wydolności opiekuńczej
Regina Lorencowicz, Józef Jasik, Natalia Czerwińska, Krzysztof Turowski, Elżbieta Przychodzka Wpływ leczenia neurochirurgicznego na wydolność funkcjonalną rodzin respondentów. Najliczniejszą grupę stanowili pacjenci leczeni z powodu dyskopatii (36,11%). Ponad jedna czwarta (25,93%) badanych była operowana z powodu guza mózgu. Mniej liczną grupę stanowili pacjenci z chorobami naczyń mózgowych (tętniakiem i naczyniakiem mózgu), 15,74% ogółu badanych. Osoby ze zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa to 11,11% badanej grupy. Najmniej liczną grupę stanowili pacjenci pourazowi z krwiakiem wewnątrzczaszkowym (8,33%) oraz z guzem kręgosłupa (2,78%). Przeprowadzone w mniejszej dysertacji rozważania wskazują, że interwencja chirurgiczna w obrębie układu nerwowego nie stwarza realnego zagrożenia dla wydolności funkcjonalnej pacjenta. Niemal połowa (48,15%) pacjentów po zabiegu neurochirurgicznym określiła swój stan zdrowia jako bardzo dobry lub dobry. Ponad dwie trzecie (68,52%) respondentów zadeklarowała pełną wydolność funkcjonalną. Ankietowani twierdzili, że niemal ze wszystkimi problemami w codziennym funkcjonowaniu będą w stanie poradzić sobie z niewielką pomocą najbliższej rodziny. Zdecydowana większość (83,33%) badanej populacji określiła wydolność opiekuńczą swojej rodziny jako pełną. W większości jednostek chorobowych leczenie neurochirurgiczne nie stanowi istotnego zagrożenia dla codziennego funkcjonowania chorego po operacji. ABSTRACT The majority of society believes that surgical intervention within the region of nervous system is inevitably connected with limitation or loss of psychomotor efficiency. Following hospitalization, a person with deficiency of functional freedom usually needs help of third persons in his/her daily life activities. It is natural that such help is provided by the patient's closest family members. The goal of the paper is to analyze the deficiency of functional freedom and the ability of patient's everyday functioning in a family after his/her neurosurgical treatment. The study covered 108 patients after neurosurgical treatment. The survey questionnaire was aimed at obtaining demographic data of the examined population, assessment of patients' functional freedom and determination of the nursing care ability of the respondents' families. The consideration of this dissertation indicates that surgical intervention within the region of the nervous system does not create a real risk for patient's functional freedom. Nearly half (48,15%) of the patients after neurosurgical procedure described their health condition as very good or good. More than two thirds (68,52%) of the respondents declared full functional freedom. Interviewees claimed that they could cope with almost all everyday functional problems with a little help of their closest family members. The vast majority (83,33%) of the examined population defined their family care efficiency as complete. In majority of disease entities, the neurosurgical treatment does not cause any significant risk for patient's everyday functioning after the operation. Artykuł zawiera 27520 znaków ze spacjami + grafika 41