Organizacja pracy domowej ucznia klas I III referat dla rodziców W klasach I III praca domowa ma przede wszystkim charakter utrwalający wiadomości i umiejętności nabyte w szkole. Właśnie w zaciszu domowym dziecko ma okazję do powtórnego przemyślenia czy pogłębienia tematu poruszanego w klasie. W domu może swobodnie zastanowić się nad tym, czego dowiedziało się w szkole, porozmawiać z rodzicami, wyjaśnić wątpliwości, które nasunęły się w związku z lekcją. W pierwszych latach nauki szkolnej dziecko nie ma jeszcze nawyku uczenia się samodzielnie ani w szkole, ani tym bardziej w domu. Do takiej pracy trzeba je stopniowo przygotować. W szkole robią to nauczyciele. Rodzice mogą wspomagać szkołę w realizacji tych zamierzeń. W pierwszej klasie początkowo do domu zadaje się niewiele. Jednak pierwszoklasista już w pierwszych miesiącach swego pobytu w szkole systematycznie jest wdrażany do obowiązków szkolnych. Współczesna szkoła dąży do tego, aby zwłaszcza w nauczaniu początkowym ograniczyć odrabianie lekcji do niezbędnego minimum. Umiejętności nabywane w szkole pobudzają dziecko do myślenia na temat lekcji także i poza szkołą. Szkolne obowiązki dopingują do przypominania, które jest tak ważne w procesie utrwalania nabytych wiadomości i umiejętności. Dzieci pilnie na ogół słuchają co mówi nauczycielka na lekcji. Ale zdolność koncentracji uwagi dziecka 7-8- letniego jest jeszcze bardzo mała. Czasem dziecko zagapi się lub zamyśli i może nie wiedzieć albo zapomnieć co miało przynieść do szkoły, co miało przygotować lub zrobić. Nie jest to powód do zmartwień. Ważne jest, jaka będzie reakcja dorosłych w takich wypadkach. Nie wolno bagatelizować pierwszych objawów nieobowiązkowości. Jeśli rodzic zlekceważy to, że dziecko dostało zły stopień, że czegoś zapomniało, popełni wielki błąd. Taka reakcja może doprowadzić do tego, że nasz zapominalski zacznie coraz bardziej i coraz częściej zaniedbywać swoje obowiązki. Jeśli będziemy krzyczeć na dziecko lub karcić je surowo, postąpimy jeszcze gorzej. W sprawach wychowania potrzebny jest umiar, opanowanie i wyrozumiałość. Nieodzowna w tych przypadkach jest rozmowa. Widząc, że dziecko ma trudności, należy mu dyskretnie pomóc, naprowadzić, wspólnie z nim zastanowić się nad problemem, zawsze starając się wykazać maksimum zainteresowania. Do należytego wypełniania obowiązków trzeba przyuczać dziecko od najmłodszych lat. Ważna tu jest też samodzielność, do której trzeba przyzwyczajać od najmłodszych lat. A na czym ma polegać pomoc rodziców? Nie chodzi tu o czasochłonną pomoc. Wręcz niewskazane jest siedzenie z dzieckiem przez cały czas przy odrabianiu lekcji. Dobrze byłoby natomiast przyzwyczajać je do wykonywania samodzielnie pracy w określonym czasie. Jest to przyzwyczajanie do dobrej organizacji. Początkowo można np. czytać w tych godzinach wspólnie książeczki. W następnych klasach dziecko będzie musiało w tym czasie lekcje odrabiać. Bywają sytuacje, że dziecko samo nie kwapi się do nauki w domu. 1
Na lekcjach w szkole musiało intensywnie pracować, a hałas i rygor szkolny wywołały zmęczenie. Po pracowitym dniu dziecko chciałoby w domu odpocząć, pobawić się, przejrzeć książeczkę. Nie brońmy mu tego. Do rodziców należy regulowanie proporcji między czasem spędzonym na zabawie, a innymi obowiązkami dziecka. Trzeba to robić umiejętnie. Kiedy dziecko nawet po odpoczynku nadal nie zabiera się do lekcji - trzeba mu pomóc. Porozmawiajmy na temat pracy w szkole, zaproponujmy żeby przeczytało nam to, co pisało w klasie. W trakcie tej rozmowy zapewne przypomni sobie i to, czego się nauczyło, i polecenia nauczycielki. Zachęta, zainteresowanie nauką, dyskretne naprowadzenie, pobudzenie dziecka do działania, do własnej inwencji, to właśnie jest najlepsza pomoc rodziców. Pomimo najlepszej pracy w szkole niezbędna jest pewna liczba samodzielnych ćwiczeń w domu. W domu dziecko wdraża się do samodzielnej pracy, m. in. uczy się na pamięć wierszy, wykonuje zadania podobne do tych, które w szkole wykonywało pod kierunkiem nauczyciela. Możemy wyodrębnić trzy podstawowe funkcje pracy domowej ucznia: powtarzanie i utrwalanie wiadomości i umiejętności zdobytych w szkole, pogłębianie i rozszerzanie oraz praktyczne wykorzystanie zdobytych umiejętności. Nauka w domu jest więc konieczna i dlatego pierwszorzędną sprawą jest stworzenie dziecku odpowiednich warunków do pracy. Nie wystarczy odciążyć ucznia od innych zajęć domowych, aby miał czas na naukę. Należy dziecku urządzić stałe miejsce pracy. Powinno ono mieć swój stolik, szafkę, półeczkę lub regał, gdzie będzie układało we właściwym porządku podręczniki, zeszyty i inne książki. Stolik do odrabiania lekcji musi być tak ustawiony, aby światło dzienne padało z lewej strony. Ważne jest również oświetlenie elektryczne. Lampa stołowa nie powinna mieć ani zbyt jaskrawego, ani zbyt słabego światła. Nieodpowiednie oświetlenie psuje oczy. Krzesełko musi być przystosowane do wzrostu dziecka tak, aby nie zwisały z niego nogi lub też odwrotnie, aby nie było ono za niskie. Niewygodna pozycja przy pisaniu i czytaniu może spowodować przykre konsekwencje, jak garbienie się czy skrzywienie kręgosłupa. Ma to również zły wpływ na jakość pracy. Ucząc się w pozycji nieprawidłowej dziecko szybciej się męczy, jest znużone i zniecierpliwione. Zależy też od ogólnego stanu zdrowia dziecka, od tego czy pomieszczenie przeznaczone do nauki zostało wywietrzone, czy dziecko dostatecznie już odpoczęło po zajęciach w szkole, czy ma spokój w domu. Dobrze, jeśli w rodzinie ustalony jest porządek dnia, w którym przeznacza się czas na różne zajęcia. W tym rozkładzie znajdują się również określone godziny na odrabianie lekcji, na czytanie, na zajęcia zgodnie z zainteresowaniami członków rodziny. Łatwiej też uczyć się codziennie w tych samych godzinach, gdyż po pewnym czasie wytwarza się trwałe przyzwyczajenie, które powoduje szybsze zabranie się do konkretnej pracy nad lekcjami. Dziecko w młodszym wieku szkolnym nie 2
powinno uczyć się zbyt późno w żadnym wypadku po godz. 20, gdyż nie może ono tracić cennych dla jego zdrowia godzin snu. Dzieci, które śpią krócej są bardziej nerwowe, niespokojne, pobudliwe lub przeciwnie, ospałe i apatyczne. W budżecie czasu ucznia odrabianie lekcji powinno znaleźć się na pierwszym planie, a godziny przeznaczone na naukę muszą być respektowane przez całą rodzinę. Nie można w tym czasie prowadzić w domu głośnych rozmów, nie trzeba kręcić się i robić zamieszania lub też z błahego powodu odrywać dziecka od pracy. Radio i telewizja muszą być wyciszone. Program telewizyjny w danym dniu nie może być wyznacznikiem czasu przeznaczonego na naukę w domu. W trakcie nauki domowej potrzebny jest odpoczynek. Nie można ni stąd, ni zowąd przerywać dziecku pracy i wysyłać je do sklepu po drobne zakupy, czy też kazać wynieść śmiecie. Wykonywanie takich czynności może być dla dziecka doskonałym relaksem. Krótkie przerywniki w pracy połączone z ruchem na powietrzu są nawet wskazane, tylko powinny być stosowane we właściwym czasie. Dziecko musi najpierw skończyć zaczętą pracę lub doprowadzić ją do jakiegoś punktu, np. przeczytać do końca czytankę, odrobić ćwiczenia i wtedy może zrobić sobie przerwę. Ważne jest, żeby dziecku nie przerywać w pracy. Zwłaszcza, że dziecko w młodszym wieku szkolnym ma jeszcze kłopoty z koncentracją uwagi i raz oderwane od nauki będzie miało duże trudności z powtórnym wdrożeniem się do pracy. Stworzenie dziecku dobrych warunków do nauki w domu nakłada na rodzinę wiele obowiązków. Składa się na to przyjemnie urządzony kącik dziecka, funkcjonalny warsztat pracy, przestrzeganie higieny pracy umysłowej. Pora odpoczynku, zabawy czy rozrywki powinny być z góry ustalone tak, aby w czasie odrabiania lekcji inne zajęcia nie zakłócały dziecku spokoju. W ten sposób nauce szkolnej i domowej dziecka nadajemy rangę spraw ważnych ucząc je od małego poważnego traktowania obowiązków szkolnych. Nawet najbardziej komfortowe warunki, własny pokój i biurko nie zapewniają jeszcze sukcesów w nauce, jeśli dziecko napotyka w domu na obojętność ze strony rodziców czy nawet na lekceważący stosunek do jego pracy domowej nad lekcjami, jeśli jest pozostawione samo sobie. Dzieci w młodszym wieku szkolnym nie potrafią początkowo sprostać wszystkim obowiązkom szkolnym. Pomoc rodziców daje im poczucie bezpieczeństwa, a także zadowolenia i radości, jeśli dostrzegają jego wysiłki i chwalą. Dziecko wykonując swoje szkolne obowiązki musi być przekonane, że to, co robi jest ważne i potrzebne. Już sam fakt, że w czasie odrabiania lekcji w domu pozostali członkowie rodziny starają się zachowywać cicho, nie przeszkadzają dziecku i z byle powodu nie odrywają go od zajęć, jest dowodem, że dorośli doceniają pracę dziecka. W atmosferze życzliwości i zrozumienia kształtują się takie cechy, jak pilność i wytrwałość. Dziecko cieszy się, jeśli rodzice dostrzegają jego sukcesy, żywo interesują się jego nauką, jeśli znajdują 3
czas na to, aby porozmawiać z nim o szkole. Wyrazem zainteresowania pracą dziecka jest m. in. kontrola. W przypadku, gdy dziecko jest pilne i staranne, wystarczy od czasu do czasu sprawdzić jego zeszyty. Czasem kontrolę trzeba przeprowadzić bardziej systematycznie. Jeśli potrafimy dostrzegać nawet drobne sukcesy i powodzenia, jeśli pochwalimy lub nagrodzimy dziecko za jego wysiłek, na pewno sprawimy mu tym ogromną radość i tym samym zwiększy się jego zapał do nauki. Poważnego traktowania nauki dziecka nie można sprowadzać do ciągłego wypytywania o stopnie. Nie wymagajmy, aby dziecko miało same piątki. Dziecko powinno uczyć się w miarę swoich możliwości, zawsze jednak z zainteresowaniem oraz zrozumieniem. Zdarza się również i tak, że niektórzy rodzice płacą dzieciom za piątki. Kierując się zdrowym rozsądkiem, nie powinno się tego robić. Wyrabia to bowiem komercjalny stosunek do nauki. Natomiast można przewidzieć nagrodę za dobre stopnie na koniec roku, np. rower, piłkę, wrotki czy wycieczkę. Taka niespodzianka będzie cenna ze względów wychowawczych. Zdarza się, że rodzice dzieci z klas młodszych są bardzo przejęci nauką swych pociech i poświęcają im dużo czasu. Siedzą lub stoją nad dzieckiem, kiedy odrabia lekcje, nieustannie nim dyrygują. Czasem zniecierpliwieni zbyt wolnym tempem pracy dziecka ponaglają je lub dyktują co ma pisać. Bywa też, że nawet wyręczają dzieci w wysiłku umysłowym. Nauczyciele zaś łatwo rozpoznają, że niektórzy rodzice wykonują prace domowe za dziecko. Nauczyciel bywa wtedy w kłopotliwej sytuacji. Jaki stopień postawić w takim wypadku? Przecież ocenia się wyłącznie samodzielną pracę dziecka. A sprawa uczciwości? Jak to wytłumaczyć dziecku? Wykonywanie różnych prac za dziecko jest z gruntu szkodliwe. Hamuje samodzielność dziecka, przyzwyczaja do nieuczciwości, jak również do unikania większego wysiłku. Niepotrzebną nadgorliwością jest także robienie dziecku dyktand w domu, jeśli okaże się, że robi ono błędy. Tekst przeznaczony do pisania ze słuchu musi być wcześniej dobrze opracowany i stosowany po uprzednim uzgodnieniu z nauczycielką. Rola rodziców w pierwszych latach nauki dziecka polega na wdrażaniu go do samodzielności. W żadnym wypadku nie można zastępować dziecka w wypełnianiu jego szkolnych obowiązków. Złym objawem zainteresowania rodziców pracą domową dziecka jest zadawanie mu za karę przepisywania lub czytania, a jeszcze gorszym objawem fałszywego zainteresowania nauką dziecka jest bicie za złe stopnie i wszelkie niepowodzenia szkolne. Atmosfera strachu powoduje stany lękowe i nerwowość u dzieci. Żeby dziecko chętnie uczyło się w domu, trzeba mu stworzyć odpowiednią atmosferę sprzyjającą nauce, zaś dobra atmosfera zależy przede wszystkim od rodziców. Czasem mimo kłopotów trzeba uśmiechnąć się do dziecka, życzliwie z nim porozmawiać na temat lekcji, obejrzeć zeszyty, pochwalić lub wyrazić swe niezadowolenie. Słowem trzeba dziecko traktować poważnie. 4
Czasem jedno zdanie wypowiedziane przez nas ciepłym tonem znaczy więcej niż cała tyrada krytycznych uwag. Ważny wpływ na organizację pracy domowej ma samodzielność dziecka. Stopień samodzielności dzieci zależy głównie od tego, jak postępują z nim dorośli, którzy go wychowują. Jeśli dziecko będzie wyręczane przez rodziców w różnych pracach, nie będzie samodzielne przy wykonywaniu pracy domowej. Bardzo istotną sprawą jest też nauczenie dziecka obowiązkowości. Chodzi tu głównie o systematyczne przynoszenie do szkoły potrzebnych przyborów szkolnych i dokładne wykonywanie poleceń nauczycielki. Dziecko musi dobrze zapamiętać, co jest zadane do domu. Do zadań domowych w klasach I III zalicza się również przyniesienie z domu różnych materiałów, o które trzeba się postarać. Dziecko musi samo przyzwyczajać się do zapamiętywania poleceń nauczycielki. Kiedy już dziecko zabierze się do pracy, niech pracuje samodzielnie. Dopiero w razie konieczności, jeśli zauważymy, że odrywa się od pracy, przypilnujmy, aby najpierw skończyło rozpoczętą naukę. Powinniśmy zawsze być w pobliżu i obserwować pracę dziecka, czuwając nad prawidłowym przebiegiem odrabiania lekcji. Nie wolno dziecka pozostawiać samemu sobie, ani też wtrącać się do jego pracy, wystarczy kontrola odrobionych prac. Nim dziecko przystąpi do odrabiania lekcji, dobrze byłoby z nim porozmawiać. Jest to element mobilizujący do nauki, a także ma duży wpływ na utrwalenie wiadomości. Dzieci z klas I-III dopiero trzeba nauczyć, jak mają się uczyć. Ważnym elementem nauki domowej będzie przypominanie i zapamiętywanie, które dokonuje się przy pomocy ze strony rodziców. Dzieci w młodszym wieku szkolnym już po trzech dniach zapominają, czego się nauczyły. Żeby temu zapobiec należy ciągle powtarzać i utrwalać zdobyte wiadomości i umiejętności. Ważne jest, aby dobrze nauczyć się tego, co ma być zapamiętane. Nie można po pobieżnej nauce przystępować do odrabiania lekcji z innego przedmiotu. Trzeba dobrze przygotować jedną lekcję, a dopiero po jej ukończeniu brać się do następnych. Wskazane jest też przeplatanie prac pisemnych pracą ustną czytaniem lub nauką wierszy na pamięć. Ważne jest też przeplatanie zadań trudnych łatwiejszymi. Na koniec należy zostawiać raczej zajęcia łatwiejsze, piśmiennicze, graficzne i najbardziej lubiane. Nieodzownym warunkiem nauki domowej jest dobre zrozumienie przerabianego materiału. Mechaniczne zapamiętywanie nie daje dobrych rezultatów. Trzeba więc przyzwyczajać dziecko, że jeśli czegoś nie rozumie, powinno pytać w szkole, jak też i w domu. Warto wspomnieć, że w czasie nauki domowej dziecka należy stosować przerwy na odpoczynek. Pauzy nie mogą być zbyt długie, aby dziecko nie zapomniało przez ten czas, czego się nauczyło. Z drugiej strony dziecko nie może uczyć się zbyt długo bez przerwy, gdyż zmęczenie powoduje gorsze i mniej trwałe przyswojenie wiadomości. Dzieci z klas I-III nie powinny zbyt długo pracować nad lekcjami w domu. Mogą siedzieć nad lekcjami od 30 minut do 1 godziny i to z kilkuminutową przerwą. Długie ślęczenie nad zeszytami 5
i podręcznikami kosztem innych zajęć i rozrywek, nieraz kosztem snu, wpływa ujemnie na ogólny rozwój dziecka. Bibliografia : Kozak Halina: Organizacja pracy domowej uczniów klas początkowych ; W-wa 1984 Polak Wojciech: Organizacja pracy domowej ucznia ; NK ; W-wa 1965 Kujawiński Jerzy: Doskonalenie pracy lekcyjno-domowej w klasach początkowych ; WSiP 1990 Opracowanie : MAŁGORZATA MAŁEK 6