2015 BuroHappold Engineering. Niniejszy dokument został przygotowany przez BuroHappold Engineering wraz z partnerami projektu. Treść niniejszego dokumentu nie stanowi żadnego zobowiązania ani rekomendacji ze strony BuroHappold Engineering i obowiązuje na dzień jej sporządzenia. Zabrania się odtwarzania, przechowywania w systemach wyszukiwania i przesyłania dowolnych fragmentów niniejszego dokumentu, bez względu na formę i środki, w tym powielania elektronicznego, mechanicznego, przez tworzenie fotokopii lub w inny sposób, bez pisemnej zgody BuroHappold Engineering.
3
SPIS TREŚCI O projekcie Analiza rynku zrównoważonego budownictwa w Polsce Główne wnioski Wprowadzenie Jakie jest uzasadnienie biznesowe dla zrównoważonego budownictwa? Jaki jest związek między zdrowiem, samopoczuciem a budynkami? Jak znaleźć uzasadnienie biznesowe dla zrównoważonego budownictwa? Jak stosować wskaźniki zarządcze? Jak stosować wskaźniki percepcji? Jak stosować wskaźniki fizyczne? Podsumowanie dyskusji Kluczowe czynniki inżynieryjne do przemyślenia przez inwestorów i najemców Techniczna grupa robocza Firmy uczestniczące w projekcie Bibliografia 5 6 7 8 9 10 11 14 16 20 22 24 25 28 4
O PROJEKCIE ANALIZA RYNKU ZRÓWNOWAŻONEGO BUDOWNICTWA W POLSCE Niniejsza Biała Księga stanowi część projektu badawczego dotyczącego zrównoważonego budownictwa w Polsce. Projekt został zainicjowany przez BuroHappold Engineering w ramach Construction Marketing Group. Projekt składa się z dwóch etapów. W pierwszym zbadano postrzeganie zrównoważonego budownictwa przez rynek. Partnerami projektu były firmy: Colliers International, Jones Lang LaSalle, Skanska Property Poland, Hill International, Philips Lighting, PwC, PRC Architekci, Imtech oraz SPIE Polska 1. Drugi etap polega na analizie danych i korzyści płynących ze zrównoważonego budownictwa na polskim rynku. W pierwszej części projektu, wykorzystując ankietę internetową, zbadano postrzeganie korzyści płynących ze zrównoważonego budownictwa przez deweloperów, inwestorów i głównych najemców w sześciu kategoriach: ogólna percepcja, wartość kapitałowa, koszty operacyjne, koszty budowy, wydajność i zdrowe miejsce pracy, oraz ograniczanie ryzyka inwestycyjnego. Badanie pokazało m.in., że 54% respondentów nie zgadza się ze stwierdzeniem lub nie ma pewności, czy ich firma jest skłonna ponieść większe koszty kupna lub wynajmu zielonego budynku po to, by zapewnić swoim najemcom lub pracownikom zdrowe miejsce pracy 2. Pokazało to jak niski jest poziom wiedzy na rynku o wpływie zrównoważonych budynków na zdrowie, samopoczucie i wydajność pracowników. Aby sprostać temu wyzwaniu, w ramach drugiego etapu BuroHappold Engineering wraz z ekspertami i partnerami (Colliers International, Skanska Property Poland, Philips Lighting, PRC Architekci, Ecophon oraz Halton) stworzyło techniczną grupę roboczą, której celem było uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania: Dlaczego i w jaki sposób firmy powinny mierzyć oddziaływanie budynków na swoich pracowników? Jakie podejście powinniśmy zastosować na rynku lokalnym? W jaki sposób globalna metodologia zaprezentowana przez World Green Building Council (WGBC) 4 znajduje zastosowanie na polskim rynku? Rysunek 1: Analiza rynku zrównoważonego budownictwa w Polsce - badanie percepcji rynku 3 Moja firma jest w stanie zapłacić więcej za wynajem zielonego budynku, ponieważ chce zapewnić pracownikom zdrowe środowisko pracy. 1, 2, 3. Construction Marketing Group. 2013. Analiza rynku zrównoważonego budownictwa w Polsce. Badanie percepcji rynku. Warszawa, Polska: http://issuu.com/constructionmarketinggroup/docs/analiza_rynku_zrownowazonego_budown. 4. World Green Building Council. 2014. Health, Wellbeing and Productivity in Offices. The next chapter for green building. Dostęp 14 maja, 2015. http://www.worldgbc.org/activities/health-wellbeing-productivity-offices/. 5
GŁÓWNE WNIOSKI Zrównoważone budownictwo nie oznacza jedynie oszczędności energii, lecz również poprawę samopoczucia, zdrowia i produktywności ludzi. Firmy powinny i są w stanie zmierzyć wpływ budynków na swoich pracowników. Większość potrzebnych danych jest już dostępna w różnych miejscach w organizacji lub dostęp do nich można uzyskać we względnie prosty sposób. Jednakże istnieje potrzeba opracowania metodologii przedstawiającej w jaki sposób budynki wpływają na zdrowie i samopoczucie ludzi w pracy oraz na ich wydajność. Zdaniem autorów Białej Księgi na polskim rynku można zastosować zanalizowaną w ramach projektu metodologię zaproponowaną przez WGBC. Liczne badania 5 wskazują, że zrównoważony projekt jest kluczem do sukcesu. Inwestorzy powinni zadbać o takie elementy jak: jakość powietrza w pomieszczeniach (regulacja wentylacji i ciepła), jakość światła, komfort akustyczny, układ przestrzenny, kontakt z przyrodą, widok przez okno czy dostęp do udogodnień. Celem niniejszej Białej Księgi jest zachęcenie firm do zbadania rzeczywistego oddziaływania budynków na osoby w nich pracujące. Przedstawiona metodologia pozwoli firmom zbierać informacje, których potrzebują, by móc zrozumieć ten związek i wprowadzić zmiany niezbędne do uzyskiwania korzyści finansowych związanych ze zdrowiem, samopoczuciem i produktywnością. 5. Patrz Bibliografia. 6
WPROWADZENIE W BuroHappold Engineering mamy świadomość, że dobrze zaprojektowany budynek łączy w sobie minimalny negatywny wpływ na środowisko oraz pozytywny wpływ na zdrowie i samopoczucie ludzi. Takie obiekty uważamy za przykład zrównoważonego budownictwa. Celem niniejszej Białej Księgi jest zwiększenie świadomości biznesowej na temat wpływu ekologicznych budynków na ludzi i możliwych korzyści finansowych dla firm. Dokument skierowany jest do inwestorów, liderów biznesu, najemców i agentów nieruchomości. Nie można nie zauważyć związku między zdrowiem, a produktywnością ludzi. Wiele badań, wymienionych w bibliografii niniejszego opracowania 6 udowadnia, że takie cechy budownictwa zrównoważonego, jak czyste powietrze w pomieszczeniach czy dostęp do światła słonecznego, mają pozytywny wpływ na zdrowie i samopoczucie ludzi. Pomimo to, wpływ budynku na samopoczucie i wydajność osób w pracy jest często niedoceniany przez firmy. Ian Booth Partner BuroHappold Engineering Rysunek 2: Typowe koszty operacyjne w biznesie 8 Rzeczywiste koszty ponoszone przez większość firm to koszty zatrudnienia, w tym pensje i świadczenia. Koszty te stanowią zazwyczaj około 90% kosztów operacyjnych w biznesie 7. Ewentualna poprawa zdrowia lub produktywności pracowników może mieć dla pracodawcy dużo większe korzyści finansowe niż oszczędność energii i wody. Dlaczego więc nie uwzględniamy tego w kalkulacji zwrotu z Pensje Koszty Koszty inwestycji w zrównoważony charakter budynku? i świadczenia wynajmu energii 6. Patrz Bibliografia. 7, 8. World Green Building Council. 2014. Health, Wellbeing and Productivity in Offices. The next chapter for green building, str. 6. Dostęp 14 maja, 2015. http://www.worldgbc.org/activities/health-wellbeing-productivity-offices/. 7
Niniejszy dokument opiera się na raporcie Zdrowie, samopoczucie i wydajność w biurach (ang. Health, Wellbeing and Productivity in Offices) opublikowanym przez World Green Building Council (WGBC) w roku 2014. W raporcie tym przedstawiono prawdziwe uzasadnienie biznesowe dla obiektów budownictwa zrównoważonego i zaproponowano metodologię pomiaru wskaźników zarządczych oraz powiązania ich z cechami fizycznymi obiektów budownictwa zrównoważonego i percepcją pracowników. Metodologia ta jest efektem warsztatów z ponad 50 konsultantami z szeregu firm na całym świecie. Firma BuroHappold Engineering, wraz z ekspertami i partnerami (Colliers International, Skanska Property Poland, Philips Lighting, PRC Architekci, Ecophon oraz Halton) podjęła się analizy metodologii przedstawionej w raporcie WGBC. Podczas szeregu sesji roboczych specjaliści z rynku lokalnego z takich obszarów jak: kadry, marketing, inżynieria, architektura, akustyka, certyfikacja BREEAM oraz LEED, spróbowali zweryfikować globalną metodologię, podkreślić, zanalizować i opisać problem, jak również wskazać, że istnieje globalne rozwiązanie, które można z powodzeniem zastosować na rynku lokalnym. JAKIE JEST UZASADNIENIE BIZNESOWE DLA ZRÓWNOWAŻONEGO BUDOWNICTWA? Budynki nie tylko wpływają na środowisko, głównie poprzez zużycie energii, ale mają również wpływ na nasze samopoczucie i wydajność. Badania wskazują, że cechy zrównoważonego budynku mogą wpłynąć na poprawę zdrowia, samopoczucia i wydajności osób w nim przebywających. Jako że rzeczywiste koszty każdej firmy są powiązane z kosztami pracowniczymi, w tym wynagrodzeniem i świadczeniami, oraz że koszty te zazwyczaj stanowią około 90% kosztów operacyjnych firmy 9, każda poprawa samopoczucia i produktywności pracowników może dla pracodawcy przynieść dużo większy skutek finansowy niż oszczędność energii. 9. World Green Building Council. 2014. Health, Wellbeing and Productivity in Offices. The next chapter for green building, str. 6. Dostęp 14 maja, 2015. http://www.worldgbc.org/activities/health-wellbeing-productivity-offices/. 8
JAKI JEST ZWIĄZEK MIĘDZY ZDROWIEM, SAMOPOCZUCIEM A BUDYNKAMI? Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zdrowie oznacza stan dobrego samopoczucia (dobrostanu) fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności 10. Związek pomiędzy samopoczuciem, a produktywnością jest powszechnie rozumiany, ale rynek nie jest w pełni świadomy całego zakresu cech, które są brane pod uwagę w budownictwie zrównoważonym. Jest to również związane z brakiem dostępności danych o tego typu obiektach. Warunki środowiskowe wewnątrz budynków mają wpływ na nasze zdrowie. Z tego względu ustalono kluczowe uregulowania prawne dla różnego typu budynków, w tym biurowców. Od początku XX wieku prowadzone są badania empiryczne na temat wpływu warunków środowiskowych biur na wydajność i zadowolenie z pracy. Przez ostatnie 20 lat opublikowano wiele analiz ukazujących wpływ wewnętrznego środowiska biurowego, w tym jakości powietrza w budynku, światła i akustyki, na wyniki pracownika i firmy. Wraz z rozwojem naukowych metod pomiaru wydajności pracowników rośnie również liczba dowodów wiążących warunki miejsca pracy w biurze z wydajnością 11. W związku z pojawieniem się koncepcji jakości środowiska wewnętrznego (Indoor Environmental Quality - IEQ) w budynkach o przeznaczeniu innym niż przemysłowe takich jak: biura, szkoły czy budynki mieszkalne, coraz częściej porusza się ten temat w debatach o zdrowiu publicznym oraz prowadzi się badania nad sposobem zaprojektowania i przywiązuje do niego wagę w praktyce. Szereg badań 12 skupia się na różnych aspektach IEQ i ich wpływie na zadowolenie i wydajność pracowników, czy ich absencję. Chociaż niektóre z tych badań można uznać za nierozstrzygające, to jednak wśród europejskich naukowców istnieje zgoda, jak również dowody potwierdzone w artykułach specjalistycznych, co do tego, że poprawienie wentylacji, oświetlenia i dostępu do widoku z okna jest ściśle związane z poprawą postrzegania poziomu wygody, mniejszym ryzykiem krótkich urlopów zdrowotnych oraz ze zwiększoną produktywnością 13. Jako że przeciętnie spędzamy około 90% naszego czasu w czterech ścianach 14, środowiska wewnętrzne źle zaprojektowanych budynków mają w dłuższej perspektywie negatywny wpływ na samopoczucie i zdrowie ludzi. 10. World Health Organization. 2006. Constitution of the World Health Organization, Basic Documents, Forty-fifth edition, Supplement. New York: Dostęp 14 maja, 2015. http://www.who.int/governance/eb/who_constitution_en.pdf. 11. Barry Haynes. 2008. The impact of office comfort on productivity, Journal of Facilities Management, 6 (1), 37-51. 12, 13. Patrz Bibliografia. 14. U.S. Environmental Protection Agency. 1989. Report to Congress on indoor air quality: Volume 2. EPA/400/1-89/001 C. Washington, D.C. 9
JAK ZNALEŹĆ UZASADNIENIE BIZNESOWE DLA ZRÓWNOWAŻONEGO BUDOWNICTWA? PRZEŁOMOWE WARSZTATY NA RYNKU POLSKIM Firma BuroHappold Engineering zaangażowała ekspertów z takich dziedzin jak: kadry, marketing, inżynieria, architektura, akustyka, certyfikacja BREEAM oraz LEED. Stworzyli oni techniczną grupę roboczą. Jej praca oparta była na analizie zintegrowanej metodologii zaproponowanej przez ekspertów współpracujących z WGBC. Celem tej metodologii jest ocena dostępnych ogólnych wyników spółek w kontekście budynku. Pozwoli to firmom na wprowadzenie zintegrowanego podejścia w celu zrozumienia rzeczywistego oddziaływania budynków na pracowników. Rysunek 3: Podsumowanie globalnej metodologii i kluczowe relacje między wskaźnikami 15 Percepcja Odbyły się cztery dyskusje warsztatowe; uczestnicy każdej z nich skupili się na jednym z obszarów metodologii zaproponowanej przez WGBC: wskaźniki zarządcze, wskaźniki fizyczne oraz percepcja. Ostatni warsztat dotyczył podsumowania wszystkich wniosków, które zostały przedstawione w Białej Księdze. Główne pytanie, na które próbowano znaleźć odpowiedzi podczas warsztatów, to: jak budynek oddziałuje na pracowników? 15. World Green Building Council. 2014. Health, Wellbeing and Productivity in Offices. The next chapter for green building, str. 12. Dostęp 14 maja, 2015. http://www.worldgbc.org/activities/health-wellbeing-productivity-offices/. 10
JAK STOSOWAĆ WSKAŹNIKI ZARZĄDCZE? Podczas sesji do dyskusji dołączyli specjaliści do spraw kadrowych, a techniczna grupa robocza przeanalizowała parametr zarządczy zaproponowany przez WGBC. DYSKUSJA Uczestnicy warsztatów stwierdzili, że oddziaływanie budynków na pracowników może być widoczne w danych, które firmy gromadzą 1. ABSENCJA Absencja: liczba dni (lub godzin) nieobecności w roku spowodowanych chorobami. Uczestnicy warsztatu zwrócili uwagę na różne badania wskazujące na to, że zła jakość powietrza w budynku ma poważny wpływ na zdrowie ludzi. Jest to widoczne w wyższych wskaźnikach zachorowań. Wskaźnik ten należy rozważyć w kontekście środowiska fizycznego, poprzez zastosowanie następujących zaleceń: Firmy powinny podzielić wszystkie nieobecności na te związane z problemami zdrowotnymi i te wynikające z innych przyczyn. Następnie z grupy nieobecności związanych ze zdrowiem należy odjąć nieobecności spowodowane ciążą, opieką nad dzieckiem lub członkiem rodziny. Wszystkie nieobecności związane ze zdrowiem powinny zostać powiązane z konkretnym miejscem w budynku. Jeśli nieobecności z przyczyn zdrowotnych są wyższe w określonych budynkach lub obszarach biura, należy poszukać korelacji ze środowiskiem fizycznym. zgodnie z przepisami prawa pracy. Podkreślono, że podejście to rzadko wymaga dodatkowych kosztów lub zasobów. Czynniki, które powinny zostać wzięte pod uwagę podczas oceniania wpływu środowiska fizycznego na ludzi to: absencja, rotacja pracowników, przychody, skargi o podłożu medycznym i fizycznym. Poniżej przedstawiono elementy wskaźnika stosowanego dla firm w Polsce. 2. ROTACJA PRACOWNIKÓW Rotacja pracowników: wyrażona procentowo liczba stałych pracowników pracujących na pełny etat, którzy odchodzą z pracy (dobrowolnie lub przymusowo) w danym roku. Wiele organizacji traktuje rotację pracowników jako normalne zjawisko. Jako że dość kosztowne jest zastąpienie dotychczasowego pracownika, firmy powinny poszukać korelacji pomiędzy rotacją, a fizycznymi warunkami środowiska pracy. Co ciekawe, nawet 72% najemców na polskim rynku, z którymi przeprowadzono rozmowy, stwierdziło, że posiadanie biura w budynku nienaruszającym równowagi ekologicznej może zwiększyć atrakcyjność firmy z punktu widzenia pozyskania lub zatrzymywania pracowników 16. Eksperci biorący udział w warsztatach zaproponowali następujące podejście: Jeśli organizacja przeprowadza rozmowy wstępne z kandydatami do pracy, należy do nich dodać zestaw pytań na temat budynku. Organizacje powinny mierzyć rotację pracowników w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Należy ją porównać ze standardowym poziomem rotacji w danej branży. 16. Construction Marketing Group. 2013. Analiza rynku zrównoważonego budownictwa w Polsce. Badanie percepcji rynku. Warszawa, Polska: http://issuu.com/constructionmarketinggroup/docs/analiza_rynku_zrownowazonego_budown. 11
Podczas rozmowy końcowej należy zadać pytania na temat wpływu środowiska fizycznego na pracownika. Warto śledzić rotację pracowników i jej występowanie w określonych budynkach lub obszarach biur. Chociaż niektórzy pracownicy nie będą przypisywać podejmowanych przez siebie decyzji poziomowi wygody w środowisku pracy, może on mieć wpływ na ich refleksje i podejmowane decyzje. 3. PRZYCHODY Przychody: przychody na oddział/dział/zespół, na budynek/strefę budynku, i/lub na pracownika. Ten wskaźnik jest związany z najważniejszym parametrem biznesu: wydajnością. Spółki rzadko przyglądają się trendom w przychodach w powiązaniu z konkretnymi nieruchomościami. Aby w pełni zrozumieć wpływ biznesowy fizycznych warunków środowiska pracy, przychody należałoby rozpatrywać w rozbiciu na budynki. Ten wskaźnik może zostać zastosowany przez podmioty rozlokowane w różnych siedzibach. Podczas warsztatów uzgodniono poszczególne działania: Rozpisanie przychodów według biur lub działów. Pogrupowanie biur lub obszarów w biurach według charakteru wykonywanej pracy. Porównanie przychodów jednostek organizacyjnych na osobę lub na metr kwadratowy. Porównanie wyników, a tam gdzie wyniki są znacząco różne rozważenie przyczyn fizycznych. Uczestnicy warsztatów przyznali, że wpływ budynku na przychody jest trudny do pomiaru. Przychody zależą bowiem od wielu czynników innych niż budynki. Ponieważ jednak twierdzi się, że dobrze zaprojektowane budynki poprawiają zdrowie i samopoczucie, sytuacja ta powinna znaleźć odzwierciedlenie w wyższych przychodach lub zyskach netto. 4. SKARGI ZDROWOTNE Skargi zdrowotne: przypadki zgłaszanych lub udokumentowanych skarg medycznych wynikających z fizycznego środowiska pracy lub czynności wykonywanych w pracy. Wielu uczestników warsztatów stwierdziło, że jeśli budynki mają wpływ na zdrowie i samopoczucie pracowników, należy założyć, że wyższa będzie liczba skarg zdrowotnych w budynkach zaprojektowanych bez uwzględnienia elementów pozytywnie oddziałujących na zdrowie i wydajność. W związku z tym zaleca się: Monitorowanie liczby skarg zdrowotnych, incydentów przy pracy i wypadków w poszczególnych budynkach. Śledzenie przypadków chorób zawodowych. Porównanie skarg zdrowotnych, incydentów związanych z pracą, wypadków oraz chorób zawodowych w całym portfelu i wytypowanie nieruchomości, w których poziom jest znacznie wyższy od średniego poziomu skarg. Monitorowanie liczby par okularów dotowanych przez pracodawcę. Tam gdzie wyniki są znacząco różne lub nieoczekiwane, należy wziąć pod uwagę przyczyny fizyczne. 12
5. SKARGI FIZYCZNE Skargi fizyczne: liczba i typ skarg zgłaszanych pracodawcy, wynikających z fizycznego dyskomfortu związanego ze środowiskiem pracy lub czynnościami wykonywanymi w pracy. Skargi fizyczne są zazwyczaj gromadzone przez firmy tylko doraźnie albo też informacje takie są znane tylko zarządcy obiektu lub administratorowi biura. Jak pokazują różne badania, skargi na temat komfortu termicznego, hałasu, jakości powietrza i jakości światła, zazwyczaj mają wpływ na wydajność pracowników. W związku z tym, podczas warsztatów opracowano następujące zalecenia: Należy monitorować i rejestrować skargi fizyczne zgłaszane przez wszystkich pracowników, nawet te drugorzędne, które zazwyczaj są niezauważane. Należy wprowadzić stosowną strategię w tym zakresie. Wszystkie skargi fizyczne należy oceniać pod względem miejsca w budynku (pozycjonowanie). W tych budynkach lub miejscach, gdzie wartości są widocznie wyższe, należy rozważyć możliwe przyczyny fizyczne. Należy sprawdzać szybkość reakcji na skargę oraz czy została ona rozwiązana w sposób zadowalający dla pracownika. 13
JAK STOSOWAĆ WSKAŹNIKI PERCEPCJI? Badanie percepcji: ankieta lub projekt badawczy przeprowadzany w celu zebrania wrażeń na temat spółki, produktu, programu lub problemu. Badanie może być ustne, pisemne lub elektroniczne, a jego długość może być różna. Główną cechą wyróżniającą badanie percepcji jest to, że jego celem jest odkrycie opinii, a nie suchych danych. Podczas sesji do dyskusji dołączyli specjaliści do spraw kadrowych, a techniczna grupa robocza zbadała wskaźniki percepcji zaproponowane przez WGBC. Poniżej przedstawiono podsumowanie tej dyskusji. DYSKUSJA Wskaźniki zarządcze omówione na pierwszym warsztacie są związane z tak obiektywnymi kwestiami jak: zdrowie, samopoczucie i wydajność. Trudniej jest natomiast zmierzyć postrzeganie środowiska fizycznego, które może mieć znaczny wpływ na produktywność. Uzgodniono, że analiza percepcji umożliwia uzupełnienie tego brakującego elementu pomiędzy informacjami o środowisku fizycznym a zdrowiem, samopoczuciem i wydajnością. Ponadto, na lokalnym rynku koszty zorganizowania badania percepcji są względnie niskie, a wartość wyników bardzo wysoka. Wiele podmiotów przeprowadza regularnie badanie percepcji, ale rzadko zadaje pytania na temat zdrowia, samopoczucia i wydajności w odniesieniu do fizycznego środowiska pracy. Uczestnicy warsztatów podkreślili, że nie należy nadmiernie polegać na samych wynikach ankiet, jako że analiza korelacji w porównaniu ze wskaźnikami zarządczymi i fizycznymi dostarczy stosownego narzędzia dla lepszego zrozumienia wpływu środowiska biura na jego użytkowników. Kluczowe czynniki poprawy, cele, struktura organizacyjna i wyniki różnią się pomiędzy firmami i dlatego w miarę możliwości należy różnice te uwzględnić w badaniu. Ogólna zasada jest taka, że w ankietach należy jednocześnie odnieść się do kwestii zdrowia, samopoczucia i wydajności. W ramach uzupełnienia wskaźników zarządczych i fizycznych, badanie percepcji powinno mieć na celu zbadanie następujących obszarów: postrzeganie budynku i jego lokalizacji, jakość powietrza w budynku, komfort świetlny, komfort akustyczny, projekt i układ biura. Specjaliści zebrani na warsztatach podkreślili, że: Badania percepcji nie wymagają specjalistycznej infrastruktury i zazwyczaj proste narzędzia do badań internetowych są wystarczające. Aby wyniki badania były miarodajne, należy zaangażować jak największą liczbę pracowników. Należy poinformować pracowników o badaniu i jego celu w jak najbardziej gruntowny sposób oraz zachęcać ich do udziału w badaniu. Pracownicy uczestniczący w ankiecie powinni zostać powiadomieni, że głównym celem badania jest poprawa ich ogólnego zadowolenia. 14
Wyniki badania pozwolą pracodawcy podjąć działania naprawcze na rzecz zwiększenia ogólnego zadowolenia wśród pracowników. Takie podejście będzie mieć bardzo pozytywny wpływ na ogólne zaangażowanie pracowników. W raporcie WGBC przedstawiono kilka dostępnych na rynku metodologii, pozwalających zarówno zarządcom budynków, jak również najemcom na ocenienie komfortu w środowisku pracy i wskazanie obszarów o gorszych wynikach. Uczestnicy warsztatów uznali za cenne: Ankietę Badania Jakości Środowiska Wnętrz dla Użytkowników (IEQ) z Center for the Built Environment na Uniwersytecie Berkeley Audyt Miejsca Pracy Gallupa Wskaźnik Leesmana Metodologię Badań Użytkowania Budynków (BUS) Uzupełnia on LEED Green Building Rating Systems oraz inne standardy dostępne na rynku. WELL Building Standard Precondition 86 Post Occupancy Surveys wykorzystuje obszary kluczowych pytań ankiety badania jakości środowiska wnętrz dla użytkowników Occupant Indoor Environmental Quality (IEQ) Survey TM. Obejmują one akustykę, komfort cieplny, układ mebli i przestrzeni, poziomy oświetlenia miejsca pracy, ilość świeżego powietrza i inne zagadnienia związane z jakością powietrza oraz dostęp do wody pitnej. Aby ankieta była ważna, musi obejmować odpowiedzi reprezentatywnej grupy przynajmniej 30% stałych użytkowników. Powyższe metodologie skupiają się na obliczaniu wyników w miejscu pracy oraz postrzeganiu wskaźników komfortu w środowisku wewnątrz budynków. Warto wspomnieć, że w wiodących programach certyfikacji związanych z budownictwem zrównoważonym (LEED, BREEAM, DGNB) zaleca się stosowanie ankiet zadowolenia obecnych użytkowników budynków, jak również gromadzenie ocen wydanych przez byłych użytkowników. Spółki i instytucje, które pragną całościowego podejścia do zagadnienia środowiska wewnętrznego, mogą również skorzystać z opracowanego niedawno Standardu dla Budynków WELL, który jest w całości poświęcony poprawie zdrowia i samopoczucia osób. Bieżące wersje tego standardu, wydanego w październiku 2014 r., można zastosować do nowych budynków i gruntownych renowacji, ulepszeń dla najemców oraz wykończenia powierzchni wspólnych. 15
JAK STOSOWAĆ WSKAŹNIKI FIZYCZNE? "Warunki panujące w środowisku pracy mają znaczący wpływ na wydajność pracowników. Najnowsze badania wykazały, że inwestycja w poprawę klimatu w pomieszczeniach jest bardzo opłacalna. Najważniejszymi czynnikami wpływającymi na wydajność pracowników w biurach są warunki termiczne i jakość powietrza. Mimo precyzyjnie określonych parametrów środowiska wewnętrznego, tylko subiektywna ocena użytkowników budynku wyznacza jego efektywność. Dzięki dużej wydajności systemu, możliwe jest stworzenie zdrowego, produktywnego prof. Risto Kosonen Director of Research and Development of Office Segment Halton Oy i energooszczędnego środowiska pracy". Podczas warsztatów techniczna grupa robocza przeanalizowała wskaźniki fizyczne zaproponowane przez WGBC. Na sesji był obecny profesor Risto Kosonen z Uniwersytetu Aalto w Finlandii. DYSKUSJA Techniczna grupa robocza omówiła wykonalność i znaczenie pomiaru czynników zidentyfikowanych przez WGBC biorąc pod uwagę cechy charakterystyczne dla polskiego rynku. Jak zgodnie zauważono, niektóre z proponowanych, bezpośrednio mierzonych kryteriów, mogą być trudne do zarejestrowania biorąc pod uwagę obecną praktykę w Polsce. Ponadto, zalecane przez WGBC zaawansowane obliczenia pewnych kwestii, mogą wymagać strategicznego uproszczenia w celu uzyskania niezbędnego poziomu wykonalności na gruncie polskim. Z tego samego powodu techniczna grupa robocza zgodziła się na wycofanie z lokalnej metodologii niektórych pomiarów i ocen, zalecanych przez WGBC, aby ułatwić wykonalność badania oraz uzyskać bardziej praktyczne podejście przy akceptowalnej niedokładności. W grupie bezpośrednio mierzalnych czynników wskazano zestawy zmiennych, które należy zbadać wspólnie jako powiązane, charakterystyczne dla różnych aspektów środowiska pracy oraz związane z tymi samymi rodzajami wrażeń. 16
1. JAKOŚĆ POWIETRZA Jakość powietrza: jakość powietrza wewnątrz budynku, mająca wpływ na wygodę oddychania i wrażenia cieplne. Większość zanieczyszczeń wpływających na jakość powietrza w pomieszczeniach pochodzi z wnętrza budynków. Niektóre z typowych substancji powodujących zanieczyszczenia to produkty spalania, takie jak tlenek węgla, cząstki stałe oraz dym papierosowy; substancje pochodzenia naturalnego, takie jak radon; czynniki wpływające na procesy biologiczne, takie jak pleśnie, pestycydy, ołów, azbest, ozon (z drukarek i niektórych filtrów powietrza) oraz lotne związki organiczne pochodzące z mebli, materiałów budowlanych oraz materiałów biurowych 17. Należy zmierzyć szeroki zakres parametrów związanych z komfortem termicznym, poziomem zanieczyszczeń i ilością świeżego powietrza. Ta grupa parametrów powinna dostarczyć istotnych informacji na temat ryzyka związanego z problemami z oddychaniem i nieprzyjemnymi wrażeniami cieplnymi. Aby zapewnić zadowalającą jakość powietrza, należy brać ją pod uwagę na wszystkich etapach projektowania, zaczynając od koncepcji budynku czy nawet wyboru miejsca jego powstania. Należy również wziąć pod uwagę czynniki zewnętrzne, takie jak obecność zanieczyszczeń w powietrzu, klimat i mikroklimat. Zanieczyszczenia mogą mieć podłoże sztuczne (przemysł, ruch uliczny), pół-naturalne lub naturalne (rolnictwo). Mogą one być charakterystyczne dla wybranego miejsca lub pojawić się w wyniku działalności związanej z budynkiem, na przykład w wyniku ruchu pojazdów silnikowych, spalin z urządzeń odpowiedzialnych za wentylację, klimatyzację i ogrzewanie, itp. Kluczowe znaczenie dla optymalnego projektu ma gruntowna analiza miejsca, ale także profil planowanych na miejscu działań. 2. JAKOŚĆ ŚWIATŁA Jakość światła: dostęp do światła dziennego i sztucznego oraz parametry światła wpływające na samopoczucie. Należy wziąć pod uwagę zarówno światło naturalne jak i sztuczne, jego intensywność i dystrybucję. Komfort świetlny jest bezwzględnie jednym z kluczowych czynników wydajności, a problemy ze wzrokiem często wynikają ze złych warunków pracy, należy więc tej kwestii poświęcić szczególnie dużo uwagi. Światło naturalne wydaje się być najzdrowszym rodzajem światła (nie mówiąc już o tym, że także najtańszym), zawsze warto więc podejmować wysiłki na rzecz zapewnienia dostępu do niego. Podczas projektowania należy wziąć pod uwagę nie tylko bryłę budynku z oknami i wnętrzami, ale także interakcje pomiędzy budynkiem, a jego otoczeniem, w tym przeszkodami dla światła oraz obiektami odbijającymi światło. Dostępne obecnie narzędzia projektowe oraz specjalistyczna wiedza inżynierów pozwalają na pozorowanie i maksymalizację wykorzystania światła dziennego. Jest to zadanie trudne, wymagające uwzględnienia licznych, często sprzecznych ze sobą czynników (bezpośrednie światło dzienne i komfort cieplny). 17. U.S. Environmental Protection Agency. 2008. Report on the Environment. What are the trends in indoor air quality and their effects on human health? 2-73. Washington D.C. 17
Projektowanie sztucznego oświetlenia koncentruje się na właściwościach naturalnego ideału, tak by było one dobrze odbierane przez ludzkie zmysły, przy jednoczesnej oszczędności energii. Wybór źródeł sztucznego światła i ich ustawienie to tylko połowa sukcesu. Odpowiednie sterowanie umożliwiające podział na strefy i zmianę charakterystyki (np. regulowane LED-y) stanowią kluczowe wyzwanie dla dopasowania oświetlenia do bieżącej działalności. 3. JAKOŚĆ AKUSTYKI Jakość akustyki w środowisku pracy: czynniki akustyczne zależne od użytkowników budynków (np. rozmowy), elementów budynku oraz jego otoczenia. Aby budynek zapewniał komfort pod względem akustycznym, wymaga wprowadzenia rozwiązań na różnych poziomach: od planu ogólnego i ogólnej koncepcji przestrzennej, po szczegóły wyposażenia i wykończenia wnętrz. Chodzi tu zarówno o ograniczenie hałasu u źródeł (np. pochodzącego z urządzeń wentylacyjnych oraz hałasu wynikającego z rozmów), a także o wydzielenie różnych stref akustycznych. Miejsca pracy zaprojektowane do interaktywnej komunikacji i przekazywania wiedzy często stanowią źródło zakłóceń dla współpracowników, którzy próbują się skoncentrować. Zapewnienie prywatności wymaga ograniczenia rozprzestrzeniania się hałasu, w szczególności zakłóceń spowodowanych rozmowami, które często mają najbardziej negatywny wpływ na pracę innych. Pomieszczenia należy tak projektować, by ograniczyć rozchodzenie się dźwięków. Aby wnętrza na planie otwartym były funkcjonalne, ważne jest określenie całkowitej chłonności akustycznej pomieszczenia potrzebnej do sprawienia, by hałas pozostawał blisko swojego źródła. Należy także kontrolować ogólny poziom hałasu, tak by tło akustyczne pozostawało na poziomie, który nie jest męczący i zapewnia prywatność rozmów. W miejscach przeznaczonych do rozmów pomieszczeniach do spotkań i telekonferencji, w budkach telefonicznych potrzebna jest przejrzystość dźwięku, którą można osiągnąć ograniczając niepożądane odbicia od powierzchni sufitu i ścian. "Wymiana doświadczeń w trakcie warsztatów pokazała, jak złożonym organizmem jest biuro i jak wiele czynników decyduje, czy biuro będzie realizowało założone przez organizację cele. W kontekście powszechnego już trendu otwierania przestrzeni biurowej, akustyka odgrywa bardzo istotną rolę. Dobre środowisko pracy to najczęściej kwestia wiedzy i dobrej woli. Celem naszej pracy jest wskazanie kluczowych obszarów wpływających na produktywność i satysfakcję pracowników oraz zachęcenie firm do prowadzenia obserwacji i badań w tym kierunku". Magda Szubert Concept Developer Office Environments Saint-Gobain Ecophon 18
4. KONFIGURACJA PRZESTRZENNA Konfiguracja przestrzenna: przestrzenne rozmieszczenie środowisk pracy i ich ustawienie w stosunku do siebie i otoczenia. Oprócz bezpośrednio mierzalnych czynników, uczestnicy technicznej grupy roboczej uzgodnili, że kluczową rolę dla zdrowia i wydajności odgrywa konfiguracja przestrzenna środowiska pracy. Chociaż trudno ją opisać za pomocą parametrów liczbowych, warto uwzględnić ten aspekt w ocenach. Pod uwagę należy wziąć konfigurację przestrzenną na różnych poziomach: oddziaływanie zewnętrznych udogodnień na biura, co ma wpływ na wydajność, konfigurację i liczbę miejsc pracy w danym biurze oraz przestrzenne zależności pomiędzy pojedynczym miejscem pracy, a jego najbliższym otoczeniem. Prawdopodobne jest, że będzie trzeba tu wziąć pod uwagę sprzeczne interesy, takie jak dostępność, prywatność, design i środowisko naturalne. Inne elementy, które mogą odegrać ważną rolę, to sposób, w jaki ludzie postrzegają środowisko swojego biura oraz jak się w nim czują, w tym takie czynniki jak kontakt z naturą, widok za oknem i dostęp do udogodnień. "Wśród klientów Colliers coraz częściej spotkamy się z potrzebą przyciągnięcia i zatrzymania pracowników reprezentujących pokolenie Y. To właśnie dla nich zrównoważony rozwój, środowisko pracy, możliwość pracy z dala od biurek i praca z zespołem ma ogromne znaczenie". Jonathan Cohen Director Building Consultancy Eastern Europe Colliers International 19
PODSUMOWANIE DYSKUSJI "Każdy budynek jest prototypem, odpowiadającym unikalnemu zestawowi wymagań. Budynek zrównoważony stworzony jest tak, by zminimalizować wykorzystanie zasobów w całym cyklu swojego życia, oraz by zapewnić wysokiej jakości środowisko sprzyjające zdrowiu i produktywności użytkowników. Uzyskanie optymalnych rezultatów w wymienionych obszarach w rozsądnym czasie i budżecie jest zadaniem, któremu mogą podołać wyłącznie zgrane zespoły złożone ze specjalistów z wielu dziedzin przy ścisłej współpracy z Klientami (użytkownikami budynku)". dr inż. arch. Jan Cieśla Associate - Sustainability BuroHappold Engineering SPOSÓB PROJEKTOWANIA BUDYNKU BIUROWEGO MOŻE POLEPSZYĆ WYDAJNOŚĆ PRZYSZŁYCH NAJEMCÓW. Podczas sesji końcowej podkreślono, że proces projektowania budynku biurowego może mieć pozytywny wpływ na zdrowie i samopoczucie pracowników oraz może potencjalnie podnieść ich wydajność w przypadku zastosowania podejścia całościowego i odejściu od kierowania się wyłącznie wydajnością energetyczną. Należy uwzględnić kryteria związane z innymi aspektami zrównoważonego budownictwa, takie jak: jakość powietrza wewnątrz (kontrola wentylacji i ciepła), jakość światła, komfort akustyczny, zagęszczenie stanowisk pracy. Uzgodniono, że standardy krajowe oraz przepisy prawa polskiego dotyczące środowiska wewnętrznego budynków i BHP są ograniczone do podstawowych parametrów, takich jak: temperatura powietrza, przepływy świeżego powietrza, ilość światła i poziom hałasu 18. Wartości zawarte w tych standardach opierają się na badaniach, które nie są do końca aktualne. Ponadto, wymagania te są bardzo ogólne. Ostatnio wprowadzono nowe sposoby oceny warunków fizycznych w środowisku pracy. Europejski standard EN 15251 jest dokumentem zawierającym wszystkie aspekty środowiska fizycznego, które mają udowodniony wpływ na wygodę i wyniki użytkowników obiektów. Dokument ten zawiera odniesienia do metodologii mierzenia i weryfikacji i chociaż projektanci nowoczesnych biurowców w Polsce coraz częściej stosują ten standard, to jednak nie jest to jeszcze praktyka powszechna. 18. Polski Komitet Normalizacyjny.1983. Wentylacja w budynkach mieszkalnych zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej. Wymagania. PN-83/B-03430. Polski Komitet Normalizacyjny. 2008. Wentylacja budynków niemieszkalnych - wymagania dotyczące właściwości instalacji wentylacji i klimatyzacji. PN-EN 13779: 2008. Polski Komitet Normalizacyjny.1987. Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem pomieszczeń w budynkach. Dopuszczalne wartości poziomu dźwięku w pomieszczeniach. PN-87/B-02151/02. Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej. 1998. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, Dz.U. 1998 nr 148 poz. 973. Polski Komitet Normalizacyjny. 2012. Światło i oświetlenie - Oświetlenie miejsc pracy - Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach. PN-EN 12464-1:2012. 20