( Paweł Szczepanik, makler DI BRE) Prawie wszyscy doradcy i twórcy produktów inwestycyjnych obiecują łatwą drogę do bogactwa lub przynajmniej sugerują, że wielkie zyski na giełdzie mogą być zrobione łatwo i szybko. Prawie wszystkie książki, seminaria, video i inne edukacyjne produkty zostawiają potencjalnego inwestora w przekonaniu, że jeśli podąży on za ich instrukcjami, to krzywa kapitału inwestora będzie się podnosić pod kątem nie mniejszym niż 45 stopni. Jakiekolwiek wpadki będą niewielkie i z małymi konsekwencjami. Żaden z tych promocyjnych materiałów nawet nie sugeruje, że handel lub inwestowanie może powodować straty o wiele częstsze niż zyski. Handel na giełdzie to taki sam business jak każdy inny Trading nie jest niczym innym jak każda inna działalność gospodarcza. Sukces nie zostanie osiągnięty dopóki właściciel firmy nie rozpozna otoczenia, w którym prowadzi swoje interesy. Pamiętajmy, że zawsze mamy wybór i to my podejmujemy decyzje, za które jutro będziemy odpowiadać. Wszystkie materiały edukacyjne mówią o paśmie sukcesów, nikt w nich nie wspomina o stratach. A nawet jeśli omawia się przypadek strat, to tylko w kategorii nieczęstego i mało ważnego zdarzenia. Dlaczego tak się dzieje? Dlatego, że nikt nie kupi systemu, który może generować straty. Każda transakcja jest potencjalnie zyskowna i potencjalnie stratna. Nigdy nie wiemy, co wyniknie z transakcji. Jedynym wyjściem jest planowanie straty w każdej transakcji. Zawsze musimy sobie zadać pytanie, jaka musi być aktywność rynku, która potwierdzi lub zaneguje naszą opinię o nim. Należy zacząć myśleć jak trader a nie jak gracz. Gracz opiera swoje transakcje na strachu, nadziei, zadowoleniu i wielu innych nieracjonalnych emocjach. Odnoszący sukces trader opiera swoje transakcje na obiektywnej analizie i prawdopodobieństwie wystąpienia zdarzenia. Większość uczestników rynku marzy o tym, aby dobrze analizować rynek. Co ciekawe wielu analityków nigdy nie będzie dobrymi traderami. Oznacza to, że dobry analityk może nie zarabiać na giełdzie, gdyż nie będzie potrafił zawierać poprawnych transakcji. Z kolei dobry trader nie musi być dobrym analitykiem, aby odnieść na giełdzie sukces. Plan i reguły dotyczące inwestowania Zanim inwestor określi swoje ulubione techniki otwierania pozycji na rynku musi się zastanowić, jaka jest jego filozofia inwestowania. Przez filozofię inwestowania rozumiemy styl inwestycyjny i cele, jakie przed sobą stawia inwestor. Filozofia opisuje to, czego inwestor próbuje dokonać na rynku. Po pierwsze należy określić ramę czasową, w której zamierzamy się poruszać. Czy naszym celem jest robienie transakcji w krótkim, średnim czy długim terminie? Co dla nas oznacza krótki, średni oraz długi termin? Należy sobie odpowiedzieć na pytania jaka rama czasowa jest priorytetowa dla nas. Czy będzie to wykres godzinowy, dzienny a może tygodniowy? Po drugie należy sobie odpowiedzieć na pytanie, które techniki wchodzenia w rynek włączymy do naszego planu inwestycyjnego. Czy szukamy wyłącznie technik służących do otwierania pozycji zgodnych z trendem czy szukamy okazji do gry na zmianę trendu? A może jesteśmy zainteresowani stosowaniem obu technik? Po trzecie należy się zastanowić, jakie są nasze ogólne parametry dotyczące ekspozycji kapitału, które jesteśmy w stanie zaakceptować (np. czy ekspozycja 100 pkt na kontraktach nas interesuje)? Kolejne pytanie: jaki jest akceptowalny poziom zysków, dla którego warto przeprowadzić transakcję np. czy warto wchodzić dla 20 pkt na kontrakcie? Przykład dotyczący filozofii inwestowania. Oczywiście każdy z traderów ma inny zestaw planu i reguł inwestycyjnych. Np. celem inwestora jest zidentyfikowanie kierunku trendu długoterminowego i dokonywanie krótkoterminowych transakcji trwających od jednego do trzech dni, ale tylko i wyłącznie w kierunku istniejącego trendu. Zlecenie zabezpieczające stop musi być stawiane bardzo blisko rynku. Celem jest szybki i mały zysk w bardzo krótkiej ramie czasowej. Tak jak w każdej innej dziedzinie wymagana jest specjalizacja i raczej niemożliwe jest stosowanie innej strategii jednocześnie. Każdy, kto osiąga sukces specjalizuje się tylko i wyłącznie w jednej technice. Filozofia inwestycyjna określa nasz styl handlu oraz generalne parametry, na podstawie których zrealizujemy nasze cele. Ww. przykład jest tylko przykładem. Każdy musi sam przemyśleć swoją filozofię, swoje cele inwestycyjne. Nie jest to jednak miejsce na zawieszanie się na szczegółach, muszą to być proste zasady, zgodnie z którymi będziemy dążyć do zrealizowania naszego celu. Zapamiętajmy, że planem jest fundamentalny zbiór zasad na podstawie których podejmujemy swoje decyzje inwestycyjne. Plan opisuje podstawy strategii i taktyki, którymi się będziemy posługiwać każdego dnia. Zawiera fundamentalne podstawy, którymi należy się kierować. Nie zawiera jednak szczegółów dotyczących danej akcji. W ten sposób doszliśmy do różnicy między systemem inwestycyjnym a strategia inwestycyjną widać jaka przepaść dzieli oba te podejścia. 1
Zlecenia stop - loss Celem analizy dynamicznej jest identyfikowanie okazji w kontekście metod analitycznych. Metody analizy nie opisują idealnie pozycji każdego rynku przez cały czas. Nie jest to celem analizy technicznej. Jej cel to identyfikowanie rynków, które obecnie znajdują się w pozycji pozwalającej na transakcję charakteryzującą się niskim ryzykiem i małą ekspozycją kapitału. Najważniejszym składnikiem tradingu jest kontrolowanie strat i identyfikacja poziomów dla zleceń obronnych. Jest to jedyny czynnik, który trader może kontrolować przez cały czas. Potencjalny zysk jest zawsze niczym innym jak osądem i nigdy nie może być ściśle zdefiniowany. Dziwią mnie materiały, w których uczy się, że stosunek zysku do ryzyka powinien wynosić 1 do 3. Zysku nie można założyć. Nie można go zdefiniować, można tylko zdefiniować potencjalną stratę. Zlecenie zabezpieczające stop musi być zawsze określone w kontekście tej samej metodologii analitycznej, która wywołała transakcję. Chodzi o to, że rynek musi pokazać swoim zachowaniem, że neguje pierwotny układ. Poziom zlecenia stop musi być zawsze określony przed wejściem w rynek. Przed otwarciem pozycji należy zadać sobie pytanie: jaka aktywność rynku zaneguje przyczynę, dla której otworzyłem pozycje na rynku to jest nasza linia obrony. Należy pozwolić, aby rynek sam nas wyrzucił z rynku. Lepiej żeby rynek wyrzucił nas z pozycji aniżeli abyśmy sami próbowali brać zysk z zasięgu cenowego. Oczywiście jeśli rynek dochodzi do prognozowanego poziomu cenowego lub trend jest bliski zakończenia w naszym mniemaniu, zlecenie stop powinno być podciągnięte bliżej rynku np. tick poniżej wczorajszego dołka lub gdy rynek zamknie się poniżej otwarcia itd. To chroni tradera przed wyjściem z rynku, podczas gdy ten będzie kontynuował trend. Ryzykujemy tylko małą część zysku z nadzieją na większy profit. W przypadku wielu pozycji część można zamknąć na targacie, a do części pozostałej podciągnąć stopa. Zlecenia odwracające Zawsze rozważamy czy wystawiony stop nie powinien być zleceniem odwracającym stop and reverse. Czy nasza analizuje wskazuje, że jeśli rynek przejdzie nasz stop to oznacza, że trend pójdzie w nowym kierunku? Jest to sprawa godna rozważenia. Zalecenie jest następujące: stop and reverse rozważamy wtedy, gdy takie samo zlecenie w odwrotnym kierunku złożylibyśmy gdybyśmy nie mieli pozycji. Ciekawostką jest, że traderzy nie lubią grać zleceń odwracających. Pamiętajmy jednak, że naszym biznesem jest trading a nie przewidywanie przyszłości. Naszym celem jest handel zgodnie z ruchem rynku, a nie dążenie do posiadania racji przez cały czas. Otwieranie pozycji na przebicie wsparcia lub oporu (breakout) Jest to pierwsza technika, od której można zacząć. Cała trudność polega na znalezieniu punktu, w którym możemy kontrolować ryzyko. Proste wybicie jest najprostszą metodą zdyscyplinowanych technik wejścia do nauczenia się i wypraktykowania. Ma to miejsce wtedy, kiedy rynek wybija się z ustalonego, dobrze znanego przedziału cenowego w nową strefę aktywności. Te poziomy są łatwo definiowane na wykresach, są to strefy gdzie rynek łapie równowagę. Jeśli ilość stopów jest wystarczająca rynek rusza ostro. Jeśli stopów nie ma w wystarczającej ilości rynek robi fałszywe wybicie i wraca do poprzedniej strefy cenowej. W takiej sytuacji nie chcemy trzymać pozycji branej na wybicie. Bardzo prosta strategia, ale niezwykle efektywna. Metoda breakoutu pracuje najlepiej, kiedy gramy zgodnie z dominującym trendem. Poziom wybicia jest definiowany poprzez pojedynczy dołek, szczyt lub serię podwójnych dołków lub szczytów. Im mocniejsza strefa tym silniejsze powinno być wybicie, dlatego gra na wybicie podwójnego dna lub szczytu jest lepsza niż na wybicie pojedynczego. Te strefy są niezwykle istotne dla potwierdzenia trendu. Dla wielu traderów te poziomy są podstawową wartością w ich trading planie. To, czego szukają przez cały czas to miejsce gdzie trend będzie kontynuowany i gdzie znajduje się bezpieczne miejsce do otwarcia pozycji tak, aby kontrolować ryzyko. Jeśli dobrze opanuje się tą metodę można żyć z niej do końca swoich dni nie robiąc nic innego. Najlepsze okazje powstają wtedy, kiedy breakouty występują na pędzącym w kierunku głównego trendu rynku. Dlatego ogromne znaczenie ma właściwa ocena siły i kierunku trendu. Jest to pierwsza przeszkoda, z którą należy się uporać. Dużym wsparciem dla inwestora z punktu widzenia oceny siły i kierunku trendu jest jego makler prowadzący. Zanim zostanie wybrany makler prowadzący, z którym będzie się współpracować należy iść i zrobić z nim wywiad. Dobry makler prowadzący często jest największym kapitałem inwestora. Dzięki maklerowi Klient jest informowany. Bycie poinformowanym to osiągnięcie przewagi na rynku. Jest konieczne pozwolenie dobremu maklerowi informować inwestora o fundamentach i bieżącej psychologicznej euforii i desperacji, które są powszechne w codziennych fluktuacjach rynku. Maklerzy ostrzegają o specjalnych wydarzeniach, które mogą się pojawić i które mogą zamieszać opinią ludzi o bieżącym trendzie. Bycie poinformowanym jest najważniejsze w biznesie zwanym spekulacją. Wielokrotnie czyta się i słyszy jak technicy mówią, że nie potrzeba znać fundamentów. Wszystko, czego potrzeba to znajomość ceny. Inwestorzy, którzy w to wierzą są zazwyczaj graczami systemowymi lub zwolennikami 2
teorii fal. Jeżeli rzeczywiście chcemy odnieść sukces musimy podążać za informacjami i informacjami fundamentalnymi. Kiedy na podstawie ww. czynników ocenimy jaki jest kierunek rynku możemy zacząć handlować w tym kierunku. Idea polega na tym, że kiedy np. dzienny trend jest spadkowy to należy grać krótkie na wykresach godzinowych. Następny etap to ochrona kapitału. Są dwa sposoby zabezpieczenia kapitału poprzez stop loss w omawianej technice otwierania pozycji. Pierwszy to tzw. bulldog stop czyli tzw. stop wartościowy np. 3 lub 4 punkty, jeśli rynek nie podąża we właściwym kierunku. Drugi sposób to postawienie obrony na ostatnim low/high swing lub na low/high z ostatnich dwóch dni lub na low/high świecy wybijającej. Osobiście preferuję w przypadku wybicia w górę ustawianie linii obrony na dnie świecy wybijającej. Dobrym sposobem praktykowanym przez niektórych traderów jest kombinacja metod. Np. handlujemy 2 kontraktami i jeden zabezpieczamy bulldog stopem a drugi na ostatnim swingu. Otwieranie pozycji na odrzucenie wsparcia/oporu w trendzie wzrostowym/spadkowym Pospolity opis techniczny tego układu jest podwójnym szczytem lub podwójnym dnem w środku rynku trendowego. Zazwyczaj formacja ta oznacza pchnięcie rynku w kierunku trendu. Polega to na sprzedawaniu siły na trendzie spadkowym i kupowaniu słabości na rynku w trendzie wzrostowym. Nie wolno mylić tej metody ze sprzedawaniem podwójnego szczytu na maksimum i kupowaniem podwójnego dna na minimum, te dwa układy mają swoje odrębne zasady traderskie i nie wolno ich ze sobą łączyć. Technika, o której tu mówimy jest prostym cofnięciem w trendzie. Kupno podwójnego dna w trendzie wzrostowym jest wspaniałą okazją inwestycyjną m. in dlatego, że wystawiamy się na mała ekspozycję kapitału. Formacje zwrotne tzw. trend - reversal Szukający okazji traderzy często szukają okazji do tzw. podbić, czyli chcą handlować korektę. Trzeba mieć wielkie szczęście, żeby korektę wyłapać, tylko kilku niewielu utalentowanych traderów to potrafi. Większość czeka na korektę przez cały czas i pomija duże ruchy. Okazuje się po fakcie, że indeks spadł 1000 pkt a inwestor szukał w tym czasie okazji do otwarcia długiej pozycji jest to błąd i należy go w sobie zwalczać. Podobnie próba gry na krótko w czasie hossy powoduje, że nie dość, że pomijamy duży ruch w górę, to ponosimy wiele małych strat. Jedną z możliwości zagrania na szczyt rynku jest wybicie z klina zwyżkującego dołem. Zanim omówimy tę technikę proponuję przypomnieć sobie jedną z zasad znanej od 100 lat teorii Dow a. Na poniższym wykresie widzimy przypomnienie teorii Dow a. Przełamanie nastąpiło w punkcie S1. Gdyby punkt B nie występował na wykresie musielibyśmy poczekać na zejście do punktu D podbicie do E i sygnał sprzedaży w punkcie S2. 3
Na wykresie kontraktów w skali godzinowej widzimy pewną odmianę klina noszącą nazwę Three Little Indians (Trzech Małych Indian). Kiedy rynek wybija się z klina dołem dochodząc do 3250 mamy wygenerowany wstępny sygnał sprzedaży. Nie podejmujemy żadnej akcji, gdyż sygnał może być fałszywy. Po podbiciu do 3300 pojawia się okazja do zaprojektowania strategii na dzień następny. Jeśli kontrakt przebije 3250 otwieramy krótką ze stopem na 3300 (niestety luka, pozycję otwieramy tylko wtedy jeśli nasz trading plan na to pozwala). Przebicie 3230 potwierdza sygnał sprzedaży i jeżeli nasz trading plan nie pozwolił na otwarcie krótkiej z 50 pkt stopem to mamy teraz okazje zrobić to ze stopem 20 pkt otwarcie krótkiej po 3230 ze stopem na 3250, czyli maksimum czarnej świecy wybijającej punkt A lub B. Logicznym jest, że jeśli rynek ma spadać to nie powinien pokonywać punktu A. Warto zwrócić uwagę na fakt, że traderzy, którzy otworzyli krótką po 3250 po spadku poniżej 3230 mogą przesunąć zlecenie stop na zero do 3250. Od tego momentu zarabiają nie ponosząc żadnego ryzyka w najgorszym razie wyjdą na zero. Kliny mają tę cenną cechę, że projektują minimalny zasięg spadków do podstawy klina w naszym przypadku 3125. Kolejną cenną cechą jest to, że w większości przypadków ten zasięg spełniają. Jest to przykład jak w logiczny sposób można zyskać 100 pkt z logicznie ustawioną obroną. Na tym właśnie m. in polega tradingcierpliwym czekaniu na ulubione układy i formacje. Kiedy na wykresie nic nie widać nie podejmuje się żadnej akcji. Na zakończenie przypomnijmy sobie jak wyglądała formacja kończąca w strefie 3950 na kontraktach godzinowych. Kolejna odmiana Three Little Indians z zasięgiem minimalnym na 3760. Trudno było wtedy zakładać, że spadek wyniesie ponad 1000 pkt. Pamiętajmy o jednej z podstawowych reguł: zysku nie można zaplanować, gdyż jest nieograniczony. Można tylko zdefiniować potencjalną stratę. 4
Makler Paweł Szczepanik Dom Inwestycyjny BRE Banku S.A. 5