Zespołowe gry sportowe, ich znaczenie uprawiania w wychowaniu fizycznym i ich charakterystyka

Zespołowe gry sportowe, ich znaczenie uprawiania w wychowaniu fizycznym i ich charakterystyka W ubiegłym roku rozpocząłem pracę na stanowisku nauczyciela wychowania fizycznego w Zespole Szkół w Radomyślu Wielkim. Całe moje dzieciństwo i życie związane jest ze sportem a w szczególności z najpopularniejszą obecnie dyscypliną na świecie piłką nożną, którą do dziś czynnie uprawiam. Właśnie piłka nożna jako zespołowa gra zaszczepiła we mnie zamiłowanie do gier sportowych, które ze względu na łatwy dostęp do ich uprawiania, walory i prostotę przepisów są najpopularniejszą formą rozrywki, zarówno dla dzieci, młodzieży jak i starszych ludzi. To wszystko spowodowało iż dziś moją misją jest wychowywać uczniów Zespołu Szkół w Radomyślu Wielkim do zdrowego i sportowego trybu życia. Celem do realizacji moich zamierzeń są w głównej mierze zespołowe gry sportowe nie zapominając oczywiście o bardzo ważnej dla rozwoju fizycznym dziecka i młodzieży gimnastyce oraz lekkoatletyce. Wystarczy popatrzeć na ulicę czy na pobliskie boiska wiejskie gdzie dzieci uganiają się za piłką. Również w salach w okresie zimowym młodzież oraz dorośli chętnie przychodzą pograć w piłkę nożną, piłkę siatkową, koszykową czy ręczną. Popularność gier zespołowych z roku na rok wzrasta, powstają nowe sale gimnastyczne przy szkołach, nowe kluby sportowe, które są siłą do przyciągnięcia jeszcze większej rzeszy zwolenników gier sportowych. Zespołowe gry sportowe mają niesamowite walory i dlatego stanowią główny środek w wychowaniu fizycznym dzieci i młodzieży. Są również podstawowym środkiem rekreacji fizycznej osób dorosłych, jak istotnym środkiem aktywności fizycznej ludzi niepełnosprawnych. Uprawiając gry drużynowe ćwiczymy wiele ruchów bezpośrednio przydatnych w życiu i przyszłej pracy. Biegi, rzuty, skoki, sprawne chwyty, unikanie zderzenia się ze współgrającym oto najważniejsze i najczęściej występujące elementy w każdej grze drużynowej. Ogromna większość działań w czasie gry zależy od wytworzonej w danym momencie sytuacji u grającego, dlatego rozwijają się również tzw. sprawności umysłowe. Trzeba przecież jak najszybciej nie tylko patrzeć i zorientować się w sytuacji, ale wybrać spośród wielu możliwych rozwiązań najkorzystniejszą. Gracza zmusza do skupienia uwagi, ćwiczy spostrzegawczość i przytomność umysłu oraz przedsiębiorczość. Gry drużynowe wyrabiają pewne cechy charakteru, jak: umiejętność działania w zespole, uczciwość, wolę zwycięstwa, odwagę. Przez uprawianie zespołowych gier sportowych możemy nabyć umiejętności ruchów i kształcić cechy motoryczne. We wszystkich grach sportowych występuje współzawodnictwo, w związku z czym są zwycięzcy i pokonani. Zwycięstwo w rywalizacji sportowej nie może być jednak osiągnięte za wszelką cenę, kosztem przekraczania ogólnie przyjętych norm i przepisów. Dlatego już od najmłodszych lat powinno się uczyć właściwego rozumienia, współdziałania i współzawodnictwa sportowego jak i nauczać przepisów gier poszczególnych gier zespołowych. Po półroczu mojej pracy zawodowej mogę śmiało powiedzieć, iż gry sportowe są najpopularniejszą i dominującą formą zajęć nie tylko w programie 1

nauczania wychowania fizycznego, ale również we wszelkich formach ruchu po za szkołą tych najmłodszych i tych starszych ludzi. Poniżej opisałem zespołowe gry sportowe, ich historię i rozwój, aby przybliżyć młodzieży uczącej się w naszej szkole oraz odwiedzających naszą stronę internetową charakter gier zespołowych oraz ich początki w naszym kraju. Szkoła uczy i wychowuje każdego z was. Poprzez naukę na lekcjach nabywamy wiedzę, która jest niezbędna do dalszego życia każdemu człowiekowi. Tak samo w wychowaniu fizycznym nabywając i doskonaląc nowe umiejętności ruchowe doskonalimy swoje ciało, stajemy się bardziej sprawni i dumni z wysiłku jaki się nie jednokrotnie wkłada w ćwiczenie. Nabywając umiejętności i systematycznie uczestnicząc w zajęciach wychowania fizycznego możemy zapobiec wielu chorobom cywilizacyjnym, np. otyłości. Stres wpływa na nasze samopoczucie negatywnie, może się przytrafić każdemu uczniowi czy to z powodu jakiegoś sprawdzianu czy pytania przy tablicy. Dlatego wychowanie fizyczne a w nim każda forma ruchu z piłką czy bez powinno być swego rodzaju wyciszeniem i czynnikiem motywującym do większej pracy na sali gimnastycznej. W wychowaniu fizycznym więc dostrzeżmy same pozytywy zarówno dla zdrowia młodzieży jak i lepszej sprawności fizycznej, odpowiednich nawyków zdrowotno - higienicznych i dużo uśmiechu na co dzień uczącej się w naszej szkole młodzieży. 2

Zespołowe gry sportowe Zespołowa gra sportowa to działanie dwóch zespołów sportowych, zmierzających do niezgodnych celów, wykonywane według określonych reguł. Miarą zwycięstwa jest realizacja celu gry. Zespołowa gra sportowa przez swoje zorganizowanie umożliwia nie tylko poznanie sprawności działania człowieka, stanowi również atrakcyjny środek zaspokajania jego potrzeb psychicznych. Gra zespołowa jako jedna z nielicznych dyscyplin sportu zaspokaja potrzeby łączenia się ludzi (stowarzyszania). Dzięki społecznie bezinteresownej aktywności stwarza relacje, w których najistotniejsza jest zbieżność dążeniu ku wspólnemu celowi. Jak żadna inna dyscyplina sportu, umożliwia człowiekowi ujawnianie reakcji zewnętrznych, które będąc autentycznymi cieszą i wzruszają. Znaczenie szczególne dla człowieka mają utylitarne wartości gry, wyrażające się w doskonaleniu czynności zawodnika oraz nabywaniu wprawy we współpracy ze względu na przyjęty cel. Istotną cechą gry sportowej jest niezgodność celu, w związku z tym jest ona swoistą sprzecznością interesów, ponieważ zysk jednej z drużyn jest stratą dla drugiej strony. Charakter zespołowych gier sportowych, pojmowanych jako akt wielopodmiotowy, zależy od właściwego rozumienia istoty zespołu sportowego. Zespół sportowy to całość zorganizowana do współdziałania, składająca się z jednostek będących jej elementami. Działanie zespołowe wielu elementów ma umożliwić osiągnięcie sportowe będące efektem ich współdziałania. Warunkiem sprawnego działania zespołu sportowego jest jasność celu, który zamierza się osiągnąć. Działanie zespołowe dokonywane jest przez zawodników, trenera, jego doradców i organizatorów. Na rzecz zespołu sportowego działa więc wiele osób, stąd ich wzajemne funkcjonowanie. Zespołowe gry sportowe mają charakter wielopodmiotowy, charakteryzują się tym, że działania graczy są wymuszane i mają charakter dystrybutywny, co oznacza, że każdy z nich wykonuje odrębne zadania na rzecz wspólnego celu zwycięstwa. Gracze zajmują pozycje zróżnicowane ze względu na wykonywane zadania oraz pełnią odmienne funkcje. Rozmaitość pozycji i wynikająca z niej zmienność sytuacji sprawia, że niezbędnymi stają się: zdolność przystosowania się do nich graczy, twórcze urzeczywistnienie działań motorycznych na podstawie przewidywania zamysłów partnera i przeciwnika, zdyscyplinowanie i wysoki poziom integracji. Zespołowa gra sportowa ma to do siebie, że osiągnięcie oczekiwanego wyniku jest odczuwane jako rezultat wysiłków członków zespołu, a także widzów. Nieoczekiwane przebiegi wypadków, zmienność sytuacji, doskonałość graczy składają się na to, że gra jest związana z intensywnymi przeżyciami wszystkich jej uczestników. Wyjątkowość zespołowych gier sportowych polega na tym, że tu wszystko jest rzeczywiste (zmęczenie, ryzyko, smutek, radość, twórcze działanie, wzajemna pomoc), a to rodzi więzi emocjonalne między zespołem a widzem. Z kolei atrakcyjność gier wynika z ogólnej ich dostępności dla osób w różnym wieku i o zróżnicowanym poziomie sprawności motorycznej, natomiast jej powszechność wywołana jest tym, że kontakt z piłką umożliwia grającym przejawianie niekonwencjonalnej, równoważnej aktywności umysłowej i motorycznej. 3

Początki sportowych gier zespołowych w Polsce i ich rozwój Gry i zabawy ruchowe były znane już od najdawniejszych czasów będąc istotnym czynnikiem wychowania fizycznego. Najbardziej popularne w tamtych czasach to gry piłką. Starożytność pokazuje nam że były uprawiane gry i zabawy do których używano różnego rodzaju piłek. W Polsce gry ruchowe były znane również od najdawniejszych czasów. W drugiej połowie XIX w. nastąpiło szczególne zainteresowanie grami i zabawami ruchowymi. W tamtych latach w Polsce prawie wszystkie formy ruchu, zabawy i gry odbywały się na otwartym terenie. Szczególnie wielką rolę odegrał Park Jordana w Krakowie (1888r.), Ogrody Gier i Zabaw Ruchowych im. W. E. Raua w Warszawie, założone w 1899r. oraz Towarzystwo Zabaw Ruchowych we Lwowie (1095). W Parku Jordana znajdowało się dwanaście boisk. Boisko pierwsze przeznaczone było dla chłopców i dziewcząt. Uprawiano na nim chodzenie na szczudłach, skoki o tyczce, ćwiczenia na poręczach. Na boisku drugim, trzecim i czwartym prowadzono ćwiczenia, zabawy i gry dla dziewcząt. Boiska piąte, szóste, siódme i ósme były przeznaczone dla młodzieży męskiej; na szóstym boisku uprawiano ćwiczenia na przyrządach; siódme boisko służyło do ćwiczeń bez przyrządów; na boisku ósmym uprawiano grę w piłkę nożną. Dziewiąte boisko stanowiło teren zabaw, dziesiąte przeznaczone było dla starszej młodzieży szkolnej oraz dla młodzieży rzemieślniczej, na boisku jedenastym bawili się najmłodsi chłopcy. Na ostatnim dwunastym boisku odbywały się zabawy i ćwiczenia o charakterze bardziej masowym. Na terenie Parku znajdowały się urządzenia i boiska specjalne, jak np. korty do lawn-tenisa, boisko do gry w krokieta, strzelnica i inne. Henryk Jordan oparł swój system na najnowszych, w treści i formach, środkach z zakresu wychowania fizycznego. Obok tego uwzględnił cele wychowania moralnego, szczególnie patriotycznego, oraz intelektualnego i politechnicznego. W zakresie wychowania fizycznego, stanowiącego główny element systemu, podstawową rolę spełniały gry i zabawy ruchowe oraz sporty prowadzone w terenie otwartym i korzystające ze świeżego powietrza, słońca i zieleni. Towarzystwo Zabaw Ruchowych również wywarło istotny wpływ na rozwój gier i zabaw ruchowych. Towarzystwo to powołane przez grono pedagogów, lekarzy i dziennikarzy (m.in. Eugeniusz Piasecki, Kazimierz Hemerling, Władysław Chojnacki, Edmund Cenar) pod patronem Henryka Jordana, ujęło żywiołowy ruch sportowy młodzieży w ramy organizacyjne i nadało mu prawidłowy kierunek rozwoju. Fakt, że w programie ogrodów jordanowskich były nie tylko gry i ćwiczenia, ale również piłka nożna, ćwiczenia lekkoatletyczne oraz inne gry sportowe, spowodował, że ogrody te zapoczątkowały żywy rozwój sportu młodzieżowego a w konsekwencji i sportu kwalifikowanego, a także sportu rekreacyjnego. Podobnie jak Park Jordana i Towarzystwo Zabaw Ruchowych, Ogrody Gier i Zabaw im. Wilhelma Ellisa Raua wywarły wpływ na późniejszy rozwój gier i zabaw ruchowych. Ogrody im. Raua spełniały rolę krzewiciela idei jordanowskiej. W Ogrodach stosowano różne formy opieki nad dziećmi i młodzieżą, mające zapewnić jej prawidłowy rozwój fizyczny poprzez prowadzenie różnych gier i zabaw ruchowych, gimnastykę, pływanie, piłkę nożną. Dominującą więc formą rekreacji młodzieży były zorganizowane gry i zabawy ruchowe. W grach ruchowych dostrzeżono wielkie wartości nie tylko zdrowotne, ale również wychowawcze. Na temat walorów uprawiania gier ruchowych wypowiadali się znani lekarze, pedagodzy(stanisław Karpowicz), nauczyciele wychowania 4

fizycznego(edmund Cenar).Henryk Jordan z wykształcenia lekarz, wypowiadał się na temat znaczenia i walorów gier ruchowych w swoim odczycie pt. O zabawach młodzieży. Uważał on, że młodzież powinna codziennie spędzać dwie godziny na wolnym powietrzu, a za najbardziej stosowne gry i zabawy uznawał te, które charakteryzuje się wielką dynamiką. Dlatego też stał się popularyzatorem piłki nożnej. Ponadto podkreślał zdrowotno-higieniczne znaczenie gier ruchowych i wskazywał, iż są potrzebne zarówno zdrowym jak i tym, którzy mają dolegliwości. Podkreślił również korzystny wpływ gier i zabaw na układ nerwowy. Niepomiernym jest wreszcie wpływ na nerwy i mózg; jak inne części ciała, tak i one odżywiają podczas ruchu lepiej niż kiedy indziej, a nadto to łagodne ich pobudzanie przez zabawę to chwilowe napięcie w okresach zabawy rozstrzygających, ta wreszcie wesołość towarzysząca grom wspólnym wywołuje pewne łagodne podrażnienie, które bez korzystnego wpływu na ogólny stan zdrowia nie może. W historii gier największą karierę zrobiły gry w piłkę. W starożytności znane były już różnorodne gry w piłkę. Różne były także rodzaje piłek. Jak podawał Diderot, były wówczas czworakie piłki: follis, trigonalis, poganica, harpastum. Pierwsza z wymienionych przypominała dzisiejszą piłkę jaką używamy. Rzucano ją ramieniem ręki, jeśli była duża, natomiast jeśli była mała to rzucano przegubem ręki. Piłka trigonalis była małą piłeczką, którą trzej gracze, ustawieni w trójkącie, przerzucali sobie między sobą. Piłka pila poganica była wiejską piłką, obciągnięta skórą i wypełniona piórami, bardzo ścisła, twarda. Czwarty rodzaj piłki zwana harpastum, była maleńka. Rzucano ją w powietrze i usiłowano odbić temu, kto ją złapał. Gry w piłkę powszechne były w Średniowieczu i w czasach nowożytnych. O ich upowszechnieniu świadczą zakazy represyjne. Karol V zakazał gry w piłkę ręczną, ponieważ odciągała ludzi od pracy. Nawet duchowni wciągali się do zabaw z piłką a sobór w Sens zakazywał im w roku 1485 gry w piłkę ręczną, zwłaszcza w koszuli i publicznie. Pomimo zakazów gra w piłkę była uprawiana przez lud powszechnie. Ażeby uniknąć represji, grę w piłkę wiązano z kultem religijnym, grając w dni świąteczne ku czci świętym. Gry w piłkę uprawiane były też w miastach. O roli piłki w zaspokajaniu potrzeb ruchowych mieszczaństwa pisał Forbet l Aisne, autor pierwszych w języku francuskim przepisów gry w piłkę. Gra w piłkę uprawiana więc była powszechnie wśród ludu jak i wśród mas mieszczańskich. Stanowiła też ulubioną zabawę dworską. Na dworach królewskich istnieli instruktorzy gry w piłkę. Rozwój gry w piłkę, zwłaszcza w elitarnych kręgach społecznych, doprowadził do rozwinięcia się ośrodków produkcji piłki. Było wówczas 13 fabrykantów piłek do gry. Światowego rozgłosu nabrały piłki francuskie i włoskie. Francja i Włochy przodowały w XVII i XVIII wieku w produkcji piłek i rakiet, sprzedawając swoje wyroby dworom całego świata. W XV-XVIII wieku szczególnej popularności nabrały gry w piłkę:1. poruszaną kijem- z tego wywodzą swoją genezę takie konkurencje jak: hokej, golf, krokiet, palant i bilard. 2. poruszaną pięścią i nogą- zanikła w XIX wieku. Wcześniej we Francji była popularna jej odmiana o nazwie soule. 3. odbijaną dłonią a potem rakietą. Wtedy zakładano na rękę specjalne rękawice, które potem zastąpiła rakieta. 4. odbijaną nogą. Gra w piłkę poruszaną kijem wywodzi się ze starej gry francuskiej zwanej crosse. Rozmaite nazwy gier z kijem i piłką oznaczały ich różne odmiany: gdy bramki były ostrzeliwane (krykiet), gdy piłka przechodziła przez bramki (krokiet), gdy gra odbywała się na polu nierównym (mail), na polu równym (golf), gdy piłka była podbijana (palant) lub toczona po lodzie (hokej). Gra w dużą piłkę, odbijaną pięścią i nogą była tak atrakcyjna, że we Francji grywali w nią ludzie wszystkich stanów a jej zasady zachowały się w praktyce do XIX wieku. Dwie grupy rywalizowały między sobą a ich celem było: 5

trafić piłką w bramkę, zanieść ją w umówione miejsce, wrzucić na teren przeciwnika lub podobnie. Według umowy polem gry był wyznaczony teren a bramkę stanowić mógł jakiś mur, granica pola, wrota kościoła, sadzawka itp. Zawody odbywały się zazwyczaj w tłusty czwartek, przed środa popielcową, w dzień patrona parafii, na Wielkanoc, Boże Narodzenie lub inny ustalony dzień. Przeciwnikowi należało odebrać piłkę w obojętny sposób. Gra w piłkę odbijaną dłonią popularna była już w starożytności. Galen zalecał tą grę ludziom otyłym, uważającą ją za lek na rozpędzanie nadmiaru soków. Początkowo piłkę odbijano ręką a potem rakietą. Rakiety miały różny kształt. W Wielkiej encyklopedii francuskiej znajdujemy opis gry pod hasłem jeu de paume. Gra była obliczana na punkty, piętnastkami. Partię rozgrywano w czterech zagraniach. Przed grą rozwieszano siatkę na sznurku. Obok gry na terenie zamkniętym (jeu de courte paume) rozpowszechniona była gra na terenie otwartym (nie ogrodzonym) gra w długą piłkę (jeu de longue paume). Otwartym terenem była ulica lub fosa zamku. Antonio Scaino da Salo, duchowny i filozof, autor rozpraw o Arystotelesie, opisuję grę w piłkę nożną (calcio), która już w XVI wieku była znana i rozwinięta. Gra ta była rozpowszechniona na dworach włoskich, szczególnie na dworze Medyceuszów we Florencji. Z młodzieży uprawiającej gry sportowe w Parku Jordana rekrutowały się szkolne drużyny piłkarskie Krakowa z których wywodzą swój rodowód krakowskie kluby Cracovia, Wisła. Zawody międzyogrodowe w piłce nożnej, organizowane przez Ogrody im. Raua w Warszawie, zapoczątkowały rozwój piłki nożnej w stolicy. Tak samo było w Łodzi z gimnazjalnych drużyn piłkarskich biorą początek piłkarskie kluby Wielkopolski. W 1909 roku w Parku TZR we Lwowie odbył się pierwszy na ziemiach polskich pokazowy mecz koszykówki kobiet. W Parku Jordana, Ogrodach im. Raua i Towarzystwie Zabaw Ruchowych odbywały się kursy instruktorskie. Na przełomie XIX i XX w. wydano pierwsze podręczniki do nauczania gier sportowych. Głównym terenem upowszechniania gier sportowych były szkoły, zwłaszcza w latach dwudziestych, gdzie obserwujemy znaczny rozwój sportu. W tym okresie zakładano sekcje gier w klubach i towarzystwach sportowych. Rozpoczęto organizowanie pierwszych mistrzostw. Najpierw szkół, następnie miast, regionów, a na końcu mistrzostw Polski. Powstały regionalne, a później ogólnopolskie związki sportowe. W coraz większym stopniu gry sportowe wypełniały program obowiązkowego wychowania fizycznego w szkołach. Napływające z zagranicy wzory i nowości sportowe w grach, zwłaszcza w piłce nożnej, natrafiły na rodzinne tradycje i znaczną popularność gier sportowych w naszym kraju. Tymi tradycjami i zrozumieniem funkcji gier w wychowaniu fizycznym wraz z walorami sportowo - wychowawczymi należy tłumaczyć szybką karierę gier sportowych w Polsce a zwłaszcza piłki nożnej, koszykówki i siatkówki. W obecnych czasach znaczenie gier sportowych jest coraz większe zarówno w szkołach w programie nauczania wychowania fizycznego, jak również w całokształcie działalności w dziedzinie kultury fizycznej. W kolejnym moim wydaniu zamieszczę w kolejności historię i charakterystykę najpopularniejszej obecnie na całym świecie piłki nożnej a następnie: piłki ręcznej, piłki siatkowej oraz piłki koszykowej. Organizacja Mistrzostw Europy w naszym kraju w 2012 roku będzie największą szansą na rozwój nie tylko piłki nożnej ale również pozostałych gier sportowych. Po mistrzostwach zostaną wspaniałe stadiony na których będzie można uprawiać wszystkie dyscypliny sportowe a w szczególności gry zespołowe. Przy szkołach powstają nowe sale gimnastyczne a stare są wciąż doskonalone. Możemy zatem 6

osiągnąć sukces sportowy. Sukces ten może osiągnąć każdy z was. Wystarczy pomóc nam, nauczycielom, trenerom w postaci aktywnego uczestnictwa na zajęciach. Wystarczy zmotywować siebie do uprawiania każdej formy ruchu na sali gimnastycznej czy po za szkołą. Więc w młodzieży siła i wiara aby zaistnieć jeszcze bardziej na sali gimnastycznej. Czy wykorzystamy tą szansę? To będzie zależało droga młodzieży od was samych Literatura: J. Gaj, K. Hądzelek: Dzieje kultury fizycznej w Polsce. Wyd. AWF Poznań 1997 J. Kołodziej: Wybrane zagadnienia zespołowych gier sportowych. Wyd. WSP Rzeszów 1991 K. Fidelus, K. Hądzelek, W. Kłyszejko, T. Ulatowski: Wybrane Zagadnienia Teorii Sportowych Gier Zespołowych. Wyd. AWF, Warszawa 1971 R. Panfil: Edukacja uzdolnionego gracza i zarządzanie zespołem sportowym. Wyd. AWF Wrocław 2000 R. Wroczyński: Powszechne dzieje wychowania fizycznego i sportu. Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wrocław 1979 W. Jastrzębski: Historia kultury fizycznej. Wyd. Akademia Bydgoska im. Kazimierza Wielkiego Bydgoszcz 2005 Z. Naglak: Teoria zespołowej gry sportowej. Kształcenie gracza. Wyd. AWF Wrocław 2001 Z. Naglak: Zespołowa gra sportowa. Wyd. AWF Wrocław 1996 7