PROGRAM WŁASNY Z GIMNASTYKI KOREKCYJNEJ DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM I SPDP Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ W STOPNIU UMIARKOWANYM I ZNACZNYM Opracowanie: mgr Joanna Bek mgr Przemysław Góźdź OPOLE 2011
SPIS TREŚCI I. WSTĘP.3 1.Założenia programowe.3 2.Charakterystyka programu..3 3.Warunki realizacji programu 4 II. CELE NAUCZANIA 4 1. Cele edukacyjne programu..4 2. Procedury osiągania celów nauczania.5 III. ZADANIA SZKOŁY I NAUCZYCIELA.6 1. Zadania dydaktyczne...7 2. Zadania wychowawcze 7 IV. METODY I FORMY PROWADZENIA ZAJĘĆ...8 1. Metody oddziaływania wychowawczego 8 2. Metody kształcenia i wychowania fizycznego 8 3. Metody nauczania ruchu..8 4. Metody nauczania ćwiczeń ruchowych w zależności od charakteru i rodzaju postrzegania zmysłowego...8 5. Formy organizacji zajęć.. 8 V. ZASADY REEDUKACJI POSTURALNEJ...9 VI. OCENA POSTAWY UCZNIA... 9 VII. TREŚCI PROGRAMOWE.11 1. Ogólne treści kształcenia i wychowania..12 2. Zadania szczegółowe dla poszczególnych wad postawy... 13 VIII. PLAN PRACY NAUCZYCIELA....19 IX. STANDARDY UMIEJĘTŚCI Z ZAKRESU ĆWICZEŃ KOREKCYJNO KOMPENSACYJNYCH DO OPANOWANIA PRZEZ UCZNIA...21 X. EWALUACJA...23 XI. BIBLIOGRAFIA 24 XII. ZAŁĄCZNIKI 25 2
Żadne lekarstwo nie zastąpi ruchu, ruch zastąpi każde lekarstwo prof. Wiktor Dega I. WSTĘP 1. Założenia programowe Prawidłowa postawa ciała każdego człowieka jest gwarantem jego zdrowia. Ruch jest elementem życia, a jego przejawy są obecne w codziennym funkcjonowaniu człowieka. Aktywność ruchowa jest bezwzględnie konieczna dla każdego człowieka, w każdym okresie życia. Dla wszystkich dzieci, niezależnie od współistniejących dysfunkcji ruchowych, wydolności fizycznej i dojrzałości społecznej, ważne jest systematyczne uczestniczenie w zorganizowanych zajęciach ruchowych. Powinny one służyć w realizacji wielu celów i wspomagać rozwój w sferze ruchowej, poznawczej, emocjonalnej i społecznej. Rozwój dziecka jest procesem niezwykle złożonym, dlatego obok tradycyjnego toku lekcyjnego zapewnia się uczniom zajęcia z rewalidacji indywidualnej, które wspomagają proces rewalidacyjny dziecka z niepełnosprawnością intelektualną. Jedną z podstawowych form wspomagających rozwój ruchowy osób z niepełnosprawnością intelektualną, są organizowane w szkole zajęcia z zakresu gimnastyki korekcyjnej. Wielu uczniów trafiających do naszej placówki posiada znaczące wady postawy. Uczęszczają oni na zajęcia specjalistyczne, służące korygowaniu wad postawy i usprawnianiu narządu ruchu. Zajęcia ruchowe z gimnastyki korekcyjnej ułatwiają swobodę poruszania się, kształtowania zmysłu równowagi, koordynacji ruchowej oraz ogólnej sprawności. Aktywność ruchowa w istotny sposób wpływa na wszechstronny rozwój dziecka niepełnosprawnego intelektualnie. 2. Charakterystyka programu Podstawa programowa określa ogólne cele edukacji uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym dla wszystkich etapów kształcenia. Zwraca uwagę na specyfikę kształcenia osób głębiej upośledzonych umysłowo, która polega na całościowym, zintegrowanym, wielozmysłowym poznawaniu otaczającego świata. 3
Działalność dydaktyczna, wychowawcza i rewalidacyjna opiera się na indywidualnych programach terapeutycznych IPT, ustalanych dla każdego ucznia na podstawie wielospecjalistycznej oceny poziomu jego funkcjonowania i zawierających realne, szczegółowe cele, zadania i treści zawarte w strefie najbliższego rozwoju ucznia. Program jest spójny z Podstawą programową kształcenia ogólnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym (wg Rozporządzenia MEN w sprawie podstawy programowej z dnia 23 grudnia2008, Dz. Ustaw z 15stycznia 2009 r. Nr 4, poz17) oraz Zarządzeniem MEN z dnia 19.11.1996 r. w sprawie zasad organizowania przez szkoły i placówki publiczne gimnastyki korekcyjnej oraz nadobowiązkowych zajęć z wychowania fizycznego ( MP Nr 83, poz. 724 z 1996 r.). Program gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej opracowany został do realizacji w Zespole Szkół Specjalnych w Opolu dla trzeciego etapu edukacyjnego i szkoły ponadgimnazjalnej, w wymiarze trzech godziny tygodniowo dla każdej klasy. Wszechstronność ćwiczeń i dokładność ich wykonania mają zapobiegać wadom postawy i działać profilaktycznie. 3. Warunki realizacji programu. Zajęcia odbywać się będą na szkolnej sali gimnastyki korekcyjnej, wyposażonej w odpowiedni sprzęt sportowy (m.in. materace, drabinki, ławeczki szwedzkie, lustro, przybory do ćwiczeń korekcyjnych, trampolinę, rotory, orbitrek, stepper, twister, piłki Bobath, wałki, przybory nietypowe), sali gimnastycznej oraz w terenie w okresie wiosenno-jesiennym. Grupy na gimnastyce korekcyjnej nie są jednolite pod względem wady rozwojowej, dlatego stworzyliśmy program, który stara się sprostać zarówno założeniom gimnastyki korekcyjnej, jak i specyficznym potrzebom uczniów. Każdy uczeń, biorący udział w zajęciach gimnastyki korekcyjnej ma przygotowany indywidualny program postępowania korekcyjnego, który uwzględnia jego indywidualne potrzeby i możliwości psychoruchowe. II. CELE NAUCZANIA 1. Cele edukacyjne programu. Gimnastyka korekcyjna jest specyficzną formą ćwiczeń fizycznych, w której ruch został w pewien sposób podporządkowany celom terapeutycznym. Stosowane na tych zajęciach ćwiczenia mają przede wszystkim doprowadzić do korekcji wad postawy ciała, wyrobienie w uczniu nawyku prawidłowej postawy ciała oraz odpowiedzialności za własne ciało i kondycję fizyczną. 4
Cel ćwiczeń korekcyjnych, którym jest prawidłowa postawa, jako wyraz pełnego zdrowia fizycznego, psychicznego i sprawności dziecka, podporządkowany jest ogólnym celom wychowania fizycznego. CELE OGÓLNE: 1. Korygowanie istniejących wad. 2. Zapobieganie pogłębianiu się wad postawy. 3. Kształtowanie odruchu prawidłowej postawy. 4. Wszechstronny i harmonijny rozwój organizmu. 5. Wdrożenie do rekreacji ruchowej i troski o własne zdrowie. CELE SZCZEGÓŁOWE: - korekcja istniejących zaburzeń statyki ciała i doprowadzenie jej, o ile to możliwe, do stanu prawidłowego; - niedopuszczanie do powstania wad postawy ciała, u uczniów zagrożonych powstaniem wady; - doprowadzenie sprawności fizycznej dzieci do stanu uznanego za prawidłowy, a gdy nie jest to możliwe, maksymalne usprawnienie aparatu ruchowego; - wyrobienie u dzieci nawyku prawidłowej postawy ciała we wszystkich sytuacjach i czynnościach dnia codziennego; - wytworzenie silnej i wytrzymałej stabilizacji mięśniowo więzadłowej kręgosłupa, po uprzednim usunięciu dystonii mięśniowej; - wyrabianie odruchu prawidłowego ustawiania stóp i nawyku prawidłowego chodu; - usunięcie dystonii mięśniowej; - rozciąganie mięśni przykurczonych; - wzmacnianie mięśni osłabionych; - zwiększenie pojemności życiowej płuc; - wykształcenie świadomości odczuwania własnego ciała; - wdrożenie do rekreacji ruchowej uwzględniającej elementy profilaktyki i korekcji zaburzeń zagrażających lub istniejących; - zapobieganie nadwadze i otyłości uczniów oraz jej następstwom; - uświadomienie uczniom i rodzicom istnienia wady i wynikających stąd zagrożeń. 2. Procedury osiągania celów nauczania: dostosowywanie form i metod nauczania do rozwoju psychofizycznego uczniów- indywidualizacja, preferowanie metod aktywnych; 5
stosowanie zasady aktywności i świadomości oraz wszechstronności i zdrowotności; konsekwentne realizowanie postępowania korekcyjnego wg planu; stosowanie zasady selektywnego obciążania pracą właściwych mięśni, informowanie uczniów, jakie mięśnie biorą udział w wykonywanym ćwiczeniu; dobieranie właściwych pozycji wyjściowych do ćwiczeń, przestrzeganie precyzji wykonania, tempa i czasu; rozpoczynanie korekcji od ćwiczeń w pozycjach izolowanych (odciążających), ze stopniowym przejściem do pozycji wysokich; stosowanie zasady racjonalnego natężenia wysiłku; obok ćwiczeń dynamicznych stosowanie ćwiczeń izometrycznych zasada zmienności pracy mięśniowej; przestrzeganie zasady stopniowania trudności i systematyczności; zwracanie szczególnej uwagi na poprawność wykonywania ćwiczeń, z zachowaniem skorygowanej pozycji; dostosowanie obciążenia do możliwości ćwiczącego, z zachowaniem pozycji skorygowanej; wdrażanie uczniów do samodzielnego i systematycznego wykonywania indywidualnych zestawów ćwiczeń domowych; wdrażanie uczniów do samokontroli i samooceny efektów postępowania korekcyjnego; wykorzystywanie w pracy środków audiowizualnych (filmy, plansze i inne materiały w celu pogłębienia wiedzy uczniów); stwarzanie w czasie zajęć miłej i przyjaznej atmosfery. III. ZADANIA SZKOŁY I NAUCZYCIELA 1. Organizacja zajęć korekcyjno kompensacyjnych i utworzenie grup ćwiczebnych. 2. Przygotowanie badań okresowych, dokonywanie oceny postawy ciała. 3. Zapewnienie odpowiednich warunków do podejmowania aktywności ruchowej, harmonijnego rozwoju fizycznego i psychicznego, promowanie zachowań sprzyjających zdrowiu. 4. Monitorowanie rozwoju psychomotorycznego dziecka z wadą postawy. 5. Ścisła współpraca z rodzicami - rozmowy, instruktaż odnośnie trybu życia dziecka z wadą postawy, lekcje pokazowe (pielęgniarka szkolna, nauczyciele wf). 6.Włączenie wszystkich nauczycieli do współpracy poprzez zwracanie uwagi na prawidłową postawę ucznia na lekcji oraz przeprowadzanie ćwiczeń śródlekcyjnych. 6
1. Zadania dydaktyczne: Przywrócenie prawidłowej ruchomości kostno stawowo więzadłowej (stosowanie technik eliminujących bloki czynnościowe stawów oraz wyrównujących dystonię mięśniową). Wyrobienie umiejętności korygowania wadliwej postawy najpierw na drodze korekcji lokalnych, a następnie globalnych. Wyrobienie wytrzymałości posturalnej tj. zdolności do długotrwałego utrzymywania prawidłowej postawy. Uaktywnienie układów narządu ruchu, krążenia i oddychania. Wydłużanie, skracanie i wzmacnianie odpowiednich grup mięśniowych wpływających na wadę postawy, przywrócenie fizjologicznej długości mięśni oraz ich właściwego napięcia. Podniesienie ogólnej sprawności i wydolności organizmu dziecka. Wygaszenie istniejącego nieprawidłowego nawyku postawy i wytworzenie nawyku prawidłowego. Stosowanie szeroko pojętej indywidualizacji postępowania korekcyjnego: dobór ćwiczeń w zależności od wady postawy, rozwoju fizycznego i psychicznego, sprawności i wydolności, realizacji celów korekcyjnych z uwzględnieniem przeciwwskazań. Utrwalenie osiągniętej korekcji postawy ciała. Wyrobienie umiejętności automatycznego utrzymywania skorygowanej prawidłowej postawy w różnych warunkach życia codziennego bez udziału ciągłej kontroli świadomości. 2. Zadania wychowawcze: Uświadomienie dziecku i rodzicom specyfiki wady postawy i negatywnych konsekwencji w przypadku zlekceważenia problemu. Wdrożenie do poprawnego wykonywania ćwiczeń z zachowaniem pozycji skorygowanej. Wdrożenie do autokorekcji ( reedukacja czucia prawidłowej postawy ciała). Rozwijanie poczucia odpowiedzialności za siebie i innych, wdrażanie do wzajemnej ochrony i pomocy w czasie ćwiczeń. przekonanie i zachęcenie dziecka do podjęcia trudu pracy korekcyjnej. Zachęcanie do aktywnego spędzania czasu wolnego i uprawiania tzw. sportów bezpiecznych (nie pogłębiających istniejącej wady postawy). Wdrożenie do przestrzegania 24-godzinnego systemu przeciwdziałania wadom postawy ( przestrzeganie przyjętych zasad). Wdrożenie do dbania o higienę osobistą. Akceptowanie samego siebie, samoocena postawy ciała i dążenie do stopniowego eliminowania przyczyn i skutków wady. 7
IV. METODY I FORMY PROWADZENIA ZAJĘĆ 1. Metody oddziaływania wychowawczego: - metody wpływu osobistego; - metody wpływu sytuacyjnego; - metody wpływu społecznego; - metody kierowania samowychowaniem. 2. Metody kształcenia i wychowania fizycznego w zależności od rodzaju zadań: Metody reproduktywne odtwórcze: - naśladowcza ścisła; - zadaniowa ścisła; - programowanego uczenia się; Metody aktywizujące (usamodzielniające): - zabawowo-klasyczna; - bezpośredniej celowości ruchu; - programowanego usprawniania się. 3. Metody nauczania ruchu: - syntetyczna (całościowa) - analityczna (nauczania częściami), - kombinowana (kompleksowa) 4. Metody nauczania ćwiczeń ruchowych w zależności od charakteru i rodzaju postrzegania zmysłowego: - oglądowa, - słownego ujęcia ruchu, - oddziaływania proprioceptywnego rozwijająca czucie ruchu i położenia części ciała względem siebie, - oddziaływania sensorycznego- np. test ścienny, - działania praktycznego. 5. Formy organizacji i prowadzenia zajęć ruchowych Dotyczą strony organizacyjnej przebiegu ćwiczeń czasie i przestrzeni i są ściśle owiązane z metodami realizacji zadań. Wybór odpowiedniej formy zależy od: zaawansowania zajęć, możliwości wykorzystania sprzętu, urządzeń i przyborów. Wyróżnia się: 1. Formy podziału uczniów np.: pary, grupy, drużyny. 2. Formy porządkowe. 8
3. Formy organizacji zajęć: - indywidualna - frontalna - zespołowa (w grupach): a) obwodowo stacyjna; b) strumieniowa np. tory przeszkód. V. ZASADY REEDUKACJI POSTURALNEJ: zasada nie szkodzić, zasada powszechności (wszystkie dzieci z wadami postawy powinny być objęte opieką), zasada wczesności większa skuteczność wczesnej interwencji we wszystkich stanach patologicznych, przeciwdziałanie rozwojowi i utrwalaniu się zmian strukturalnych oraz nawyku nieprawidłowej postawy, zasada ciągłości (systematyczności) konieczność taka wynika z podstawowego, iż wszelkie usprawnianie prowadzone nie systematycznie nie przynosi żadnych rezultatów, a przerwy w nim powodują zwykle nieobliczalna szkody, zasada kompleksowości dotyczy całokształtu opieki nad dziećmi i samego postępowania: konieczność dalszych badań, modyfikowania programów postępowania korekcyjnego, dodatkowe badania konsultacje ortopedyczne, rehabilitacyjne wspierane badaniami radiologicznymi czy fotogrametrycznymi, dodatkowe zastosowanie jakiegoś przedmiotu ortopedycznego (wkładka lub gorset), a niekiedy leczenia operacyjnego, utrwalanie efektów postępowania korekcyjnego w życiu codziennym (unikanie przyjmowania niewłaściwych pozycji, zaniechanie uprawiania sportów nie przychylnych dla postawy, zasada podmiotowego traktowania, zasada świadomości i aktywności, zasada indywidualnego doboru ćwiczeń postępowania korekcyjnego, zasada dostępności (stopniowania trudności), zasada współpracy z najbliższym otoczeniem osoby poddawanej postępowaniu korekcyjnemu. VI. OCENA POSTAWY CIAŁA UCZNIA Oględziny z przodu wyznaczamy linie poziome, poprzez połączenie punktów położonych symetrycznie względem siebie, po obu stronach ciała. W warunkach prawidłowych linie te są równoległe względem siebie i do podłoża: 9
linia barkowa łącząca oba wyrostki barkowe; linia sutkowa; trójkąt: linia sutkowa pępek; trójkąty talii winny być symetryczne; trójkąt: pępek linia międzykolcowa; linia międzykrętarzowa; linia rzepkowa, umownie górny lub dolny brzeg rzepki; ustawienie stóp, odległość między kostkami wewnętrznymi ponad 5 cm świadczy o koślawości kolan; ustawienie kolan, odległość między szparami stawów kolanowych ponad 5 cm świadczy o szpotawości kolanowych. Badanie w skłonie Wyznacza się również linię pionową, biegnącą przez środek brody, wcięcie jarzmowe mostka, wyrostek mieczykowaty, pępek, linię białą, spojenie łonowe i środek odległości między kłykciami przyśrodkowymi kości udowych oraz kostkami przyśrodkowymi kości piszczelowych. Linia ta powinna padać na środek płaszczyzny podparcia stóp. Oględziny z tyłu linia pionowa przebiega przez guzowatość potyliczną zewnętrzną, wyrostki kolczyste wszystkich kręgów, szparę pośladkową, środek odległości między kłykciami przyśrodkowymi kolan i kostek wewnętrznych stóp i pada na środek płaszczyzny podparcia stóp: linia barków; linia dolnych kątów łopatek, a także odległość łopatek od wyrostków kolczystych kręgów; odstawanie dolnych kątów od klatki piersiowej; linia łącząca najwyższe punkty talerza biodrowego; linia międzykrętarzowa (pomiędzy guzowatymi wyniosłościami na końcu kości udowych w miejscu przyczepu grup mięśni poruszających staw biodrowy); linia fałdów pośladkowych i napięcie mięśni pośladkowych; 10
linia łącząca fałdy zgięcia w dołkach podkolanowych; ustawienie głowy i szyi; ustawienie pięt odchylenie kości piętowej od osi długiej na zewnątrz świadczy o koślawości stóp, natomiast odchylenie kości piętowej do wewnątrz świadczy o szpotawości stóp. Oględziny z boku linia pionowa biegnie przez wyrostek sutkowaty, barkowy łopatki, krętarz większy kości udowej, głowę strzałki i nieco w przód od kostki bocznej; ustawienie głowy i szyi wysunięta lub cofnięta; zarys klatki piersiowej wysklepiona lub płaska; zarys pleców kifoza powiększona lub pomniejszona; kształt lordozy lędźwiowej powiększony lub pomniejszony; zarys powłok brzusznych płaski lub wypukły; ustawienie miednicy w przodopochyleniu lub w tyłopochyleniu; przeprost lub przykurcz w stawach kolanowych, kształt stopy; ustawienie barków i łopatek. VII. TREŚCI PROGRAMOWE Całokształt procesu korekcyjno-kompensacyjnego wymaga takiego postępowania dydaktycznego, w trakcie którego zakres materiału nauczania ćwiczeń ruchowych, stopień trudności, formy, metody i zasady będą dostosowane do psychofizycznego i motorycznego rozwoju oraz wydolności organizmu ucznia. Zastosowanie w procesie korekcyjnym różnych form, metod oraz zasad ma na celu osiągnięcie pozytywnych efektów całokształtu działań, a także intensyfikację ruchu, uatrakcyjnienie zajęć, wzrost zainteresowania nimi oraz pogłębienie motywacji. Uczeń powinien rozumieć sens i cel stosowanych ćwiczeń, które mają nie tylko rozwijać potrzeby ruchowa, ale także stanowić źródło wiedzy o sposobach i formach samodzielnego usprawniania się. 11
1. Ogólne treści kształcenia i wychowania 1. Uświadomienie dziecku jego defektu i konsekwencji (wyeliminowanie ewentualnych kompleksów psychicznych i fizycznych spowodowanych uczestnictwem w zajęciach korekcyjnych). 2. Uświadomienie rodzicom przyczyn i skutków wad postawy oraz wskazania i przeciwwskazania w formie pogadanek. 3. Ćwiczenia ogólnorozwojowe mające na celu harmonijny rozwój fizyczny oraz jego wydolność i sprawność fizyczno ruchową. 4. Nauka umiejętności skorygowania wady przez przyswojenie korekcji lokalnych, następnie globalnych: a) rozciągnięcie mięśni przykurczonych - istnienie przykurczów ogranicza ruchomość stawową i uniemożliwia przyjęcie postawy skorygowanej. Rozciągając mięśnie przykurczone należy przestrzegać kilku zasad: - w początkowym okresie rozciągania mięśni powinny dominować ćwiczenia rozciągające bierne, - kierunek ruchów rozciągających powinien uwzględniać budowę mięśnia, - rozciągając mięsień i oddalając jeden z jego przyczepów należy ustabilizować drugi przyczep mięśnia; b) wzmacnianie mięsni osłabionych: - mięśnie osłabione powinny być wzmacniane w postawie skorygowanej tj. w pozycji zbliżenia ich przyczepów, - pozycja skorygowana powinna być utrzymana przez cały czas ćwiczenia, - stosowane obciążenia nie powinny powodować utraty korekcji. 5. Korygowanie zaburzeń poprzez ćwiczenia specjalne. 6. Kształtowanie odruchu prawidłowej postawy. 7. Wyrabianie wytrwałości posturalnej tj. zdolności do długotrwałego utrzymania skorygowanej postawy np. poprzez ćwiczenia elongacyjne. 8. Aktywizacja mięśni odpowiedzialnych za pionizację ciała poprzez ćwiczenia antygrawitacyjne. 9. Utrwalenie nawyku postawy prawidłowej w najrozmaitszych warunkach zbliżonych do dnia codziennego- automatycznie tj. bez udziału ciągłej kontroli świadomości. 10. Stosowanie ćwiczeń oddechowych, które służą: - poprawie ruchomości i kształtu klatki piersiowej, - zwiększenia pojemności życiowej i wentylacji płuc, - usprawnienie oddychania. 11. Kontrolna ocena postawy ciała (badanie lekarskie). 12. Opracowanie przykładowych zestawów ćwiczeń domowych. 13. Współpraca z pielęgniarką (higienistką), nauczycielami, rodzicami i opiekunami. 12
2. Zadania szczegółowe dla poszczególnych wad postawy. PLECY OKRĄGŁE Sylwetka z boku: głowa i barki wysunięte do przodu, klatka piersiowa spłaszczona, zapadnięta, łopatki odstające, kifoza piersiowa nadmiernie uwypuklona. Osłabione są mięśnie grzbietu, przykurczone mięśni klatki piersiowej, upośledzona jest funkcja oddechowa klatki piersiowej. Zadania szczegółowe: 1. Likwidacja dystonii mięśniowej. 2. Nauka przyjmowania pozycji skorygowanej. 3. Utrwalenie nawyku postawy prawidłowej. 4. Odciążenie kręgosłupa od ucisku osiowego. 5. Rozciągnięcie mięśni nadmiernie napiętych i przykurczonych: mięśni piersiowych (wielkich i małych), mięśni brzucha, mięśni zębatych przednich, 6. Wzmacnianie mięśni nadmiernie osłabionych i rozciągniętych: mięśni prostowników grzbietu odcinka mięśni karku, mięśni ściągających łopatki (czworoboczny, równoległoboczny, najszerszy grzbietu), mięśni pośladkowych, mięśni kulszowo goleniowych. 7. Hiperkorekcja nadmiernej kifozy piersiowej. Zalecenia: ćwiczenia wyrabiające nawyk prawidłowej postawy, ćwiczenia elongacyjne i antygrawitacyjne, ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia w różnych pozycjach Klappa, siad klęczny, opady tułowia, leżenia, krążenia ramion w tył. Przeciwwskazania: nadmiar skłonów w przód ( zastępujemy je opadami tułowia); podpory przodem o ramionach wyprostowanych należy zastępować podporami o ramionach ugiętych w stawach łokciowych i nadgarstkowych, krążenia ramion w przód; należy unikać zbyt długo trwającej pozycji ze wzniesionymi do poziomu ramionami w przód, ograniczyć skoczność. PLECY WKLĘSŁE Sylwetka z boku: zaznaczone wygięcie lordozy lędźwiowej nad uwypuklającymi się pośladkami, zaakcentowane przodopochylenie miednicy, brzuch wypięty. Osłabione są mięśnie brzucha, pośladków oraz zginacze stawu kolanowego. Nadmiernie napięte: mięśnie grzbietu w odcinku lędźwiowym i zginacze stawu biodrowego. 13
Zadania szczegółowe: 1. Likwidacja dystonii mięśniowej. 2. Nauka przyjmowania pozycji skorygowanej. 3. Utrwalenie nawyku postawy prawidłowej. 4. Odciążenie kręgosłupa od ucisku osiowego 5. Rozciągnięcie mięśni nadmiernie napiętych i przykurczonych: mięśni prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego, mięśni czworobocznych lędźwi, mięśnia prostego uda, mięśnia biodrowo lędźwiowego, mięśnia czworobocznego grzbietu (część dolna). 6. Wzmacnianie mięśni osłabionych i rozciągniętych: 1. mięśni brzucha (prostego i skośnych), 2. mięśni: półścięgnistego, półbłoniastego, dwugłowego uda, 3. mięśni pośladkowych, 4. mięśni kulszowo goleniowych, 5. mięśni ściągających łopatki. 7. Hiperkorekcja nadmiernej lordozy lędźwiowej. Zalecenia: ćwiczenia odruchu prawidłowej postawy, ćwiczenia elongacyjne i antygrawitacyjne, ćwiczenia klęczne, klęk, pozycja Klappa, pływanie, narciarstwo. Przeciwwskazania: akrobatyka, gimnastyka artystyczna, mostek, kołyska, skoki. PLECY WKLĘSŁO OKRĄGŁE Są połączeniem wymienionych wyżej wad. Obie krzywizny kręgosłupa, kifoza piersiowa i lordoza lędźwiowa są nadmiernie uwypuklone. Mięśni prostownika grzbietu odcinak piersiowego ulegają rozciągnięciu, a w odcinku lędźwiowym skróceniu. Przykurczone są również mięśni obręczy barkowej i klatki piersiowej, rozciągnięte mięśnie brzucha i osłabione mięśnie pośladkowe. Zadania szczegółowe: 1. Nauka przyjmowania pozycji skorygowanej. 2. Utrwalanie nawyku postawy prawidłowej. 3. Likwidacja dystonii mięśniowej. 4. Odciążenie kręgosłupa od ucisku osiowego. 5. Zwiększenie ruchomości w stawach poszczególnych odcinków kręgosłupa. 6. Rozciągnięcie mięśni nadmiernie napiętych i przykurczonych: w odcinku szyjnym - mięśnia prostownika grzbietu, w odcinku piersiowym mięśnia piersiowego większego, mniejszego i zębatego przedniego, 14
w odcinku lędźwiowym mięśnia czworobocznego lędźwi, biodrowo lędźwiowego, prostownika grzbietu, łydki, smukłego i prostego uda, przywodziciela wielkiego. 7.Wzmocnienie mięśni osłabionych i rozciągniętych: w odcinku piersiowym- mięśni prostownika grzbietu, równoległobocznego, czworobocznego, najszerszego grzbietu, w odcinku lędźwiowym- mięśni brzucha ( prosty, skośny zewnętrzny i wewnętrzny), pośladkowych ( wielki, średni, mały), mięśni kulszowo goleniowych dwugłowy uda, półbłoniasty, półścięgnisty Zalecenia: 1. Korekcja nadmiernie powiększonej kifozy odcinka piersiowego kręgosłupa. 2. Stabilizacja odcinka lędźwiowego przez ugięcie kończyn dolnych w stawach biodrowych i kolanowych. 3. Korekcja lordozy lędźwiowej. 4.Stabilizacja kończyn górnych celem uniknięcia powiększenia kifozy piersiowej. Przeciwwskazania: akrobatyka, gimnastyka artystyczna, mostki, skoki, skłony w przód. PLECY PŁASKIE Charakteryzując sylwetkę stwierdza się: zmniejszony kąt przodopochylenia miednicy, spłaszczenie lordozy lędźwiowej, spłaszczenie kifozy piersiowej. Spłaszczenie fizjologicznych krzywizn kręgosłupa jest niekorzystne dla funkcji amortyzacyjnej kręgosłupa, poszczególne segmenty kręgosłupa ulegają przeciążeniom, szybszemu zużyciu, prowadząc równocześnie do zmian zwyrodnieniowych. Podaje się również, że przy słabym gorsecie mięśniowym przy plecach płaskich istnieje tendencja do występowania bocznych skrzywień kręgosłupa, a pojemność i ruchomość klatki piersiowej jest pomniejszona. Zadania szczegółowe: 1.Zwiększenie ruchomości stawów kręgosłupa, szczególnie zgięcia w odcinku Th. 2. Nauka przyjmowania postawy skorygowanej. 3. Wykształcenie fizjologicznej kifozy, lordozy i fizjologicznego przodopochylenia miednicy. 4. Wzmacnianie mięśni osłabionych i rozciągniętych: mięśnia prostownika grzbietu w części C i L. mięśnia piersiowego (wielkich i małych). mięśnia zębatego przedniego, mięśnia czworobocznego lędźwi, 15
mięśnia biodrowo lędźwiowego, mięśnia prostego uda, 5. Rozciągnięcie mięśni nadmiernie napiętych i przykurczonych: mięśnia prostownika grzbietu w odcinku Th, mięśni pośladkowych, mięśni brzucha, mięśnia półścięgnistego, półbłoniastego, dwugłowego uda, mięśnia równoległobocznego, czworobocznego grzbietu w części środkowej i dolnej. Zalecenia: W korekcji tej nieprawidłowości kręgosłupa należy dążyć do ukształtowania prawidłowej lordozy lędźwiowej, wpływającej kompensacyjnie na właściwe ustawienie pozostałych odcinków kręgosłupa. Stosujemy ćwiczenia ogólnorozwojowe kształtujące, ćwiczenia w płaszczyźnie strzałkowej w pozycjach niskich, średnich i wysokich, ćwiczenia oddechowe z użyciem przyboru i ze współćwiczącym. Przeciwwskazania: elongacje, zwisy, wyciągi, ćwiczenia w siadach (szczególnie niskich). WADY KLATKI PIERSIOWEJ Zniekształcenia klatki piersiowej zalicza się do wad wrodzonych. Klatka piersiowa kurza polega na wysunięciu ku przodowi obwodowej części mostka wraz z najbliższą częścią żeber, które są od boku jakby ściśnięte. Łuki żebrowe często tworzą falistą linię zamiast łukowej. Po nabraniu i zatrzymaniu powietrza w płucach stopień kurzego zniekształcenia zmniejsza się. Osłabione są mięśnie oddechowe, pojemność życiowa płuc jest zmniejszona i ograniczona jest ruchomość klatki piersiowej. Klatka piersiowa lejkowata ( szewska ) jest wadą znacznie częściej spotykaną niż klatka piersiowa kurza. Wada jest następstwem wrodzonego zaburzenia rozwoju przepony lub nieproporcjonalnego rozrostu chrząstek żebrowych w stosunku do jej elementów. Charakteryzuje się lejkowatym zapadnięciem dolnej części mostka i przylegających odcinków żeber. Na skutek osłabienia mięśni grzbietu, wysunięcia barków do przodu, spłaszczenia klatki piersiowej i wiotczenia mięśni brzucha, przy oddychaniu występują paradoksalne ruchy klatki piersiowej. Zadania szczegółowe: 1.Ćwiczenia ogólnorozwojowe. 2.Ćwiczenia oddechowe : przy klatce piersiowej lejkowatej akcentuje się fazę wdechu, wspomaganą pracą ramion; kształtuje się piersiowy tor oddechowy, ćw. usuwające przykurcze; 16
przy klatce kurzej w korekcji oddechowej dominują ćwiczenia pogłębiające fazę wydechu oraz kształtuję się przeponowy tor oddechowy. 3. Ćwiczenia wzmacniające mięśnie obręczy barkowej, brzucha. 4. Ćwiczenia specjalne. 5. Utrwalanie prawidłowej postawy ciała. 6. Pływanie. SKOLIOZA I POSTAWA SKOLIOTYCZNA /asymetria ramion i łopatek/ Skolioza jest bocznym skrzywieniem kręgosłupa, polega na wielopłaszczyznowym odchyleniu linii kręgosłupa od stanu prawidłowego. Najczęściej skoliozy dzielimy na: - czynnościowe, w których nie stwierdza się utrwalonych zmian w budowie kręgosłupa; - strukturalne, w których stwierdza się utrwalone zmiany w budowie kręgosłupa. W większości przypadków pochodzenie jest nieznane, tzw. skoliozy idiopatyczne. Najczęstsze skrzywienie prawostronne piersiowe, zniekształca klatkę piersiową - garb żebrowy. Skrzywienia o lokalizacji lędźwiowej są mniej szpecące, natomiast powodują częste bóle tego odcinka kręgosłupa. Skoliozy statyczne wynikają z zaburzeń statyki ciała na skutek urazu, anomalii kończyn złamań. Skoliozy mogą być I, II, III i IV stopnia, w zajęciach gimnastyki korekcyjno kompensacyjnej powinni uczestniczyć uczniowie ze skoliozami I stopnia (do 30) oraz gdy nie ma możliwości skierowania na gimnastykę leczniczą uczniowie ze skoliozami II stopnia (od 30 60). Zadania szczegółowe: 1. Nauka przyjmowania pozycji skorygowanej. 2. Utrwalenie nawyku prawidłowej postawy. 3. Odciążenie kręgosłupa od ucisku osiowego. 4. Elongacja kręgosłupa /czynna i bierna, w różnych pozycjach niskich i wysokich/. 5. Ćwiczenia dla przeciwdziałania utraty fleksyjności kręgosłupa /usztywniania się kręgosłupa w części Th7 Th12/. 6. Wzmocnienia mięśni osłabionych i rozciągniętych: mięśni brzucha, mięśni prostownika grzbietu odcinka piersiowego, mięśni pośladkowych, mięśni ściągających łopatki, mięśni karku, mięśni obręczy barkowej. 7. Rozciąganie mięśni przykurczonych: mięśnia prostego uda i wszystkich zginaczy biodra, 17
mięśni i tkanek przykręgosłupowych- po stronie wklęsłej skoliozy piersiowej i lędźwiowej. 8. Ćwiczenia oddechowe. 9. Zwiększenie aktywności ruchowej. Zalecenia: zwisy, elongacje, leżenie, wzmacnianie mięśni prostownika grzbietu, pływanie stylem klasycznym, jazda na nartach, jazda na rowerze, zabawy na czworakach, umiarkowany bieg, dużo ruchu na świeżym powietrzu. Przeciwwskazania: skoki, dźwiganie, przewroty, mostki, nadmiar skłonów w przód, dłuższe wysiłki w pozycji stojącej, długie biegi wytrzymałościowe szczególnie na twardym podłożu, uprawianie takich sportów jak: koszykówka, lekkoatletyka, gimnastyka. Nie leczona skolioza może prowadzić do: - zniekształcenia klatki piersiowej, - uciskania narządów wewnętrznych (serce i płuca), prowadząc do upośledzenia wydolności krążenia i oddychania, duszności, - zmniejszonej sprawności fizycznej, - kompleksu psychicznego, spowodowanego obecnością garbu żebrowego KOŚLAWOŚĆ KOLAN I STÓP Zadania szczegółowe: 1. Odciążanie stawów kolanowych. 2. Zmniejszenie wagi ciała w przypadku otyłości. 3. Nauka poprawnego stania. 4. Wyrobienie odruchu i nawyku prawidłowego ustawiania i obciążania nóg i stóp w chodzie i w biegu. 5. Ograniczenie do minimum pozycji rozkrocznych (siadu płotkarskiego, siadu klęcznego ze stopami i podudziami na zewnątrz). 6. Wzmocnienie mięśni osłabionych i rozciągniętych: mięśnia półścięgnistego i półbłoniastego, mięśnia krawieckiego, mięśnia smukłego, głowy przyśrodkowej czworogłowego uda, mięśnia strzałkowego (zwłaszcza długiego), mięśnia piszczelowego tylnego, zginaczy palców i palucha 7. Rozciągnięcie mięśni nadmiernie napiętych i przykurczonych: Mięśnia czworogłowego uda-głowy bocznej i pasma biodrowopiszczelowego. 18
8. Utrzymanie pełnej sprawności ruchowej stawu kolanowego oraz wszystkich stawów stopy. 9. Przeciwdziałanie płaskostopiu. 10. Nauka zabaw i gier z elementami ćwiczeń korekcyjnych. PŁASKOSTOPIE Stopę płaską nabytą, w przeciwieństwie do wrodzonej poprzedza stan określany jako płaskostopie czynnościowe. Jest to proces stopniowego obniżania się podłużnego sklepienia stopy na skutek jej niewydolności statyczno-dynamicznej. Zadania szczegółowe: 1. Wyrobienie nawyku prawidłowego stawiania stóp w chodzie i w biegu. 2. Wyrobienie nawyku poprawnego trzymania się w staniu i siedzeniu. 3. Ćwiczenia analityczne wzmacniające poszczególne grupy mięśniowe: mięśnie strzałkowe, piszczelowy tylny, długie i krótkie zginacze palców i palucha /w odciążeniu/. 4. Ćwiczenia syntetyczne- aktywizujące wszystkie mięśnie stopy i podudzia. 5. Ćwiczenia chwytne- aktywizujące zginacze podeszwowe palców stóp. 6. Nauka zabaw i gier z elementami ćwiczeń korekcyjnych. Zalecenia: codzienne wykonywanie ćwiczeń, kąpiele stóp w różnej temperaturze i pozycjach (stanie, siedzenie), chodzenie i bieganie po urozmaiconym podłożu. Przeciwwskazania: długotrwałe stanie, bierne zeskoki i skoki na twardym podłożu, rozsuwanie na zewnątrz palców w staniu, ćwiczenia w dużym rozkroku. VIII. PLAN PRACY NAUCZYCIELA I Semestr Zajęcia organizacyjne- zapoznanie z celem zajęć, regulaminem i przepisami BHP. Badanie i ocena postawy ciała uczniów, podział na grupy ćwiczebne Badania i testy uzupełniające - test minutowy mięśni brzucha, grzbietu, obręczy barkowej Ćwiczenia ogólnokształtujące ze szczególnym uwzględnieniem mięsni posturalnych Ćwiczenia rozluźniające i zwiększające ruchomość kręgosłupa w pozycjach niskich i izolowanych Ćwiczenia rozluźniające i zwiększające ruchomość stawów barkowych i biodrowych Nauka i doskonalenie prawidłowych pozycji i kierunku ruchu podczas ćwiczeń 19
Nauka korekcji lokalnych i globalnych Ćwiczenia elongacyjne i antygrawitacyjne ( przeciwwskazanie przy plecach płaskich ) Nauka prawidłowego oddychania - torem brzusznym i piersiowym Kontrola przyjmowania prawidłowej postawy ciała przez uczniów, nauka ćwiczeń domowych Ćwiczenia rozciągające mięśnie przykurczone (w zależności od rodzaju wady postawy) Nauka ćwiczeń wzmacniających mięśnie (w zależności od rodzaju wady postawy) Ćwiczenia wzmacniające prostownik grzbietu Ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha Ćwiczenia wzmacniające mięśnie obręczy barkowej o zwiększonej intensywności Ćwiczenia wzmacniające mięśnie grzbietu i obręczy biodrowej o zwiększonej intensywności Ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha o zwiększonej intensywności Ćwiczenia prawidłowego ustawiania kolan i stóp oraz prawidłowego chodu Ćwiczenia wzmacniające mięśnie posturalne ze współćwiczącym Ćwiczenia korekcyjne z podkładem muzycznym Test sprawdzający efektywność ćwiczeń (mięśnie brzucha, grzbietu, obręczy barkowej) II Semestr Kontrola przyjmowania prawidłowej postawy ciała, kształtowanie wytrzymałości posturalnej Ćwiczenia o zwiększonej intensywności z zastosowaniem obciążeń lub oporu mięśni: - klatki piersiowej, - grzbietu, - brzucha, - pośladkowych - stóp Ćwiczenia na obwodzie stacyjnym i indywidualne wzmacniające mięśnie: - grzbietu, - brzucha prosty i skośne, - obręczy barkowej, - pośladkowe - stóp 20