GMOtylĄ MINISTER EDUKACJI NARODOWEJ DKOW-WOKW-AS-043-7(2./11 Pani Irena Lipowicz Rzecznik Praw Obywatelskich Warszawa, 2011-10-^5 STOI ROCZNIKA PRAW OBYWATELSKICH WPŁ. 2011.-10- V *Ł ^^Kii/J odpowiadając na pismo - RPO - 683034-1/11/NC - w sprawie wprowadzenia zajęć poświęconych problematyce przeciwdziałania rasizmowi w polskich szkołach uprzejmie informuję: Obowiązująca podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. - Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17) wskazuje na potrzebę przygotowania uczniów do odpowiedzialnego i sprawnego funkcjonowania we współczesnym świecie. Preambuła rozporządzenia określa cele wychowania, które są ukierunkowane na rozwijanie postaw takich, jak społeczna i obywatelska odpowiedzialność, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, poszanowanie dla innych kultur i tradycji, ponadto gotowość do podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. W nowej podstawie programowej uwzględnione zostały treści dotyczące równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz popierania poszanowania przyrodzonej godności człowieka oraz odpowiednio silnie zostały zaakcentowane kwestie dotyczące przeciwdziałania rasizmowi.
Treści te przewidziano dla każdego etapu edukacyjnego. Znajdują się one w podstawach programowych wielu przedmiotów. Najbardziej wyraziste ich brzmienie można odnaleźć w wymaganiach szczegółowych przedmiotów takich jak Język polski, Wiedza o społeczeństwie, Etyka, Wychowanie do życia w rodzinie, Przyroda, Biologia, Wychowanie fizyczne, Historia i społeczeństwo (jako przedmiot na II etapie edukacyjnym oraz jako przedmiot uzupełniający na IV etapie edukacyjnym). Treści nauczania dotyczące wielokulturowości zostały uwzględnione w nowej podstawie programowej kształcenia ogólnego na każdym etapie edukacyjnym i mają charakter wielopłaszczyznowy. Począwszy od wychowania przedszkolnego w nowej podstawie programowej zwraca się uwagę na budowanie systemu wartości, wychowywanie w taki sposób, aby młody człowiek wiedział, co jest dobre, a co złe, rozwijanie umiejętności społecznych sprzyjających poprawnym relacjom z rówieśnikami i dorosłymi. Zagadnienia dotyczące wielokulturowości na wyższych etapach edukacyjnych uwzględnia podstawa programowa następujących przedmiotów: Język polski, Język obcy nowożytny, Historia i społeczeństwo, Historia, Etyka, Język mniejszości narodowej lub etnicznej, Język regionalny - język kaszubski, Wiedza o społeczeństwie, Geografia, przedmiot uzupełniający - Historia i społeczeństwo. Przewidywane efekty kształcenia opartego na realizacji obowiązkowych celów kształcenia oraz treści nauczania określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego obejmują m.in. znajomość mniejszości narodowych i etnicznych żyjących w Polsce, ich kultury i tradycji, szacunek dla siebie i innych, świadomość własnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego, zróżnicowania postaw społecznych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych, kształtowanie postawy otwartości na odmienne poglądy, 2
wzajemności, odpowiedzialności i zaufania. Realizowanie podstawy programowej pomoże uczniowi rozpoznać przejawy rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu i ksenofobii, uzasadnić potrzebę przeciwstawienia się im oraz przedstawić możliwości zaangażowania się w wybrane działania na rzecz równości i tolerancji. Realizacja podstawy programowej przedmiotów artystycznych umożliwia uczniom poznanie dorobku artystycznego i kulturalnego innych narodowości. Nowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w szerokim zakresie uwzględnia treści nauczania dotyczące wielokulturowości. Cele kształcenia oraz cele wychowawcze zależą od wieku uczniów na danym etapie edukacyjnym oraz ich możliwości poznawczych. Zgodnie z przyjętymi priorytetami wdrażane zmiany programowe powinny prowadzić do przygotowania młodego pokolenia do sprawnego, opartego na odpowiedzialności, solidarności oraz tolerancji funkcjonowania we współczesnym wielokulturowym świecie. Zgodnie z głównym celem reformy programowej, jakim jest poprawa jakości oraz efektów kształcenia, pragnę zaznaczyć, że cele oraz treści nauczania zostały zapisane w nowej podstawie programowej w języku wymagań, tzn. precyzyjnie określono to, czego szkoła jest zobowiązana nauczyć ucznia na każdym etapie kształcenia, zachęcając jednocześnie do wzbogacania i pogłębiania treści nauczania. Uwzględniono również rozwijanie kompetencji kluczowych, w tym kompetencji społecznych i obywatelskich. Zadaniem szkoły i nauczycieli jest rozwijanie tych kompetencji przy wykorzystaniu szerokiej gamy aktywizujących metod nauczania, w tym metody projektu edukacyjnego, wycieczek edukacyjnych lub innych form zajęć terenowych, wycieczek do muzeów, miejsc związanych z historią współczesną i dawną, teatru, na wystawę, koncert itp., jednak z zastrzeżeniem, aby aktywizujące metody poznawania otaczającego świata 3
były odpowiednio zaplanowane, efekty i obserwacje udokumentowane, a następnie publicznie zaprezentowane. Aktywizujące metody nauczania, pobudzając ciekawość i wysiłki poznawcze uczniów, sprzyjają ukazywaniu różnorodności kulturowej w skali regionu, kraju, Europy i świata. Na przykład podstawa programowa Języka polskiego zaleca wykorzystanie takich metod jak dyskusja i debata, drama, projekt edukacyjny, happening, samodzielne, aktywne i świadome wykonywanie zadań, bezpośredni kontakt z wydarzeniami kulturalnymi (seans kinowy, spektakl teatralny, wystawa, koncert i in.). W ramach kształcenia językowego zaleca się kontakt z autentycznym językiem (filmy, gazety, czasopisma, Internet i in.), kontakt z rodzimymi użytkownikami języka, uczestnictwo w projektach i programach współpracy i wymiany międzynarodowej. W zakresie szeroko rozumianej edukacji kulturalnej szkoła powinna umożliwić uczniom czynne uczestniczenie w kulturze poprzez ich udział w wystawach stałych i czasowych organizowanych przez muzea i instytucje kulturalne, uczestnictwo w wydarzeniach artystycznych oraz stwarzać uczniom warunki do prezentacji własnej twórczości. Jednocześnie uprzejmie informuję, że o ewentualnych zmianach w podstawie programowej można mówić w perspektywie 2015 roku. W procesie kształtowania postaw uczniów ważną rolę pełni dobrze wykształcony i odpowiednio przygotowany do pracy z uczniem nauczyciel. Elementem oferty edukacyjnej dla nauczycieli w zakresie wielokulturowości, w tym w zakresie historii i kultury Żydów polskich, ze szczególnym uwzględnieniem okresu Holocaustu, są organizowane od kilku lat wizyty studyjne, seminaria i kursy szkoleniowe dla nauczycieli historii i przedmiotów humanistycznych. Ich organizatorem są publiczne placówki doskonalenia nauczycieli (w tym Ośrodek Rozwoju Edukacji - ORE, jednostka podległa 4
MEN) oraz Instytut Yad Vashem, we współpracy z Międzynarodowym Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Program BLIŻEJ SIEBIE - Historia i kultura dwóch narodów" realizowany od 2004 r. przez Ośrodek Rozwoju Edukacji, Yad Vashem i Instytut Polski w Tel-Awiwie przy wsparciu Ministerstwa Edukacji Narodowej pozwolił na zbudowanie ogólnopolskiej struktury przeszkolonych (w Yad Vashem) koordynatorów regionalnych i nauczycieli, którzy w terenie inicjują i realizują własne projekty szkolne, we współpracy z organizacjami pozarządowymi, władzami lokalnymi, przyjmują grupy młodzieży izraelskiej, a także wyjeżdżają z młodzieżą polską do Izraela. W ramach programu ORE m.in. realizuje następujące zadania: - szkolenia dla nauczycieli edukacji o Holokauście oraz koordynatorów regionalnych edukacji o historii i kulturze Żydów; - seminaria międzynarodowe dla nauczycieli z Izraela i Polski w Sulejówku i Jerozolimie; - szkolenia dla uczestników seminarium w Yad Vashem, - wydanie publikacji adresowanych dla nauczycieli i instytucji realizujących programy polsko - izraelskiej wymiany młodzieżowej tj.: Polacy i Żydzi - wczoraj, dziś, jutro", Zachować pamięć" (publikacja opracowana w jęz. polskim i hebrajskim). Wprowadzenie (od 2005 r.) przez Ministra Edukacji Narodowej do polskich szkół stałej daty obchodów Dnia Pamięci o Holokauście i przeciwdziałaniu zbrodniom przeciwko ludzkości (19 kwietnia - rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim) wynika z międzynarodowych zobowiązań Ministra Edukacji Narodowej (realizacja programu Nauczanie Pamięci o Holokauście" Rady Europy oraz zapisów Deklaracji Sztokholmskiej Grupy Roboczej ds. Współpracy Międzynarodowej w dziedzinie Edukacji, Pamięci i Badań nad Holokaustem - Task Force for International Cooperation on Holocaust Education, Remembrance and Research). Z okazji Dnia Pamięci 5
o Holokauście i przeciwdziałaniu zbrodniom przeciwko ludzkości Minister Edukacji Narodowej kieruje do dyrektorów szkół i środowisk oświatowych list zachęcając do realizacji długofalowych projektów edukacyjnych angażujących uczniów, nauczycieli, rodziców i przedstawicieli społeczności lokalnych w celu upamiętnienia ofiar Holokaustu a także przybliżania uczniom tematyki dotyczącej historii i kultury Żydów w Polsce. W liście tym Minister Edukacji Narodowej zaprasza uczniów do udziału w ogólnopolskim konkursie na pracę pisemną organizowanym pod patronatem ministra przez Ośrodek Rozwoju Edukacji we współpracy ze Stowarzyszeniem Dzieci Holokaustu" w Polsce. Od 2003 roku Ośrodek Rozwoju Edukacji we współpracy ze Stowarzyszeniem Dzieci Holokaustu" w Polsce w ramach programu Pamięć dla przyszłości" organizuje ogólnopolski konkurs na pracę pisemną dla uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Od roku 2005 odbywa się pod patronatem Ministra Edukacji Narodowej, jako wsparcie szkół w przygotowaniu lokalnych obchodów Dnia Pamięci o Holokauście i przeciwdziałaniu zbrodniom przeciwko ludzkości. Corocznie konkurs odbywa się pod innym tematem przewodnim, na przykład w roku 2006 tematem konkursu był: Los dziecka w czasie Zagłady - pomoc Sprawiedliwych wśród Narodów Świata", w roku 2008: Obcy - Inny nie znaczy od niechęci do akceptacji", w 2009: Kartki z pamiętnika ukrywającego się Żyda". Głównym celem programu Pamięć dla przyszłości" (w tym konkursu i współpracy ze Stowarzyszeniem Dzieci Holokaustu" w Polsce) jest zwrócenie uwagi młodych ludzi na zagrożenia wynikające z braku tolerancji, budowanie pozytywnych postaw społecznych, rozwijanie wrażliwości uczniów na odmienność kulturową, etniczną i religijną. Udział w projekcie jest pomocny nauczycielom w uczeniu o Zagładzie, ale także przyczynia się do zachowania pamięci o tych, którzy tragicznie zginęli oraz o Sprawiedliwych, którzy ratowali skazanych na śmierć. Program Pamięć dla przyszłości" (oraz jego komponenty: ww. konkurs, szkolenia dla nauczycieli, oraz uroczyste finały w formie spotkań laureatów 6
i nauczycieli z ocalonymi z Zagłady oraz Sprawiedliwymi Wśród Narodów Świata) wielokrotnie wskazywany był przez przedstawicieli resortu edukacji jako przykład dobrej praktyki" w trakcie spotkań i posiedzeń międzynarodowych (m.in. podczas europejskich seminariów ministrów edukacji Rady Europy poświęconych problematyce nauczania pamięci o Holokauście i przeciwdziałaniu zbrodniom przeciwko ludzkości) gdzie spotykał się z dużym uznaniem i zainteresowaniem. Kolejnym konkursem o zasięgu ogólnopolskim przy wsparciu finansowym Ministerstwa Edukacji Narodowej jest konkurs pn. Na wspólnej ziemi" dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów oraz konkurs dla młodzieży szkół ponadgimnazjalnych pn. Historia i kultura Żydów w Polsce". Konkursy te organizowane są przez Fundację SHALOM. Ministerstwo Edukacji Narodowej wspiera finansowo i merytorycznie publikacje i upowszechnia materiały edukacyjne nt. historii Żydów i antysemityzmu w Europie. Dnia 5 marca 2009 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Ośrodkiem Rozwoju Edukacji i Biurem Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE zorganizowało ogólnopolską konferencję promująca polską wersję materiałów edukacyjnych nt. historii Żydów i antysemityzmu w Europie. Konferencja z udziałem przedstawicieli kierownictwa Ministerstwa Edukacji Narodowej, Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE w Warszawie, przedstawicieli Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz przedstawicieli ambasad państw członkowskich OBWE adresowana była do kuratoriów oświaty, przedstawicieli Wojewódzkich Ośrodków Metodycznych, koordynatorów regionalnych edukacji o Holokauście, nauczycieli, przedstawicieli stowarzyszeń i organizacji pozarządowych, a także mediów. Materiały nt. historii Żydów i antysemityzmu w Europie zostały opracowane przez Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (ODIHR) oraz Dom Anny Frank w Amsterdamie, we współpracy z gronem międzynarodowych ekspertów 7
z siedmiu krajów europejskich: Chorwacji, Danii, Holandii, Litwy, Niemiec, Ukrainy i Polski. Polskimi partnerami w projekcie byli Stowarzyszenie Centrum Polsko-Niemieckie w Krakowie oraz Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Państwowym Muzeum Auschwitz- Birkenau w Oświęcimiu. Przedstawiciele i eksperci organizacji partnerskich odpowiedzialni byli za dostosowanie materiałów do sytuacji edukacyjnej i doświadczeń historycznych danego kraju. Na całość opracowania składają się trzy zeszyty tematyczne (dostępne na stronie internetowej: http://www.zydziwpolsce.edu.pl/edukacia/asmaterials.html) obejmujące kolejno różne aspekty antysemityzmu: Część 1 - historię Żydów i antysemityzmu w Europie do 1945 r. Część 2 - problemy współczesnego antysemityzmu Część 3 - antysemityzm jako jedna z form dyskryminacji. Uzupełnieniem materiałów jest poradnik dla nauczyciela, zawierający dodatkowe informacje i wskazówki przydatne w nauczaniu tej problematyki. Materiały zostały opracowane w taki sposób, by mogli z nich korzystać nauczyciele ze szkół podstawowych i gimnazjalnych różnych przedmiotów humanistycznych. Po oficjalnej części konferencji odbyły się warsztaty metodyczne dla multiplikatorów przygotowujące do pracy z ww. materiałami. W latach 2008-2010 (kwiecień) organizowane były w Warszawie, przez Ośrodek Rozwoju Edukacji na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej, tygodniowe, europejskie warsztaty dla nauczycieli z państw członkowskich Rady Europy i polskich nauczycieli nt. Edukacja i Pamięć" (Education and Remembrance). W wyniku europejskiego warsztatu dla nauczycieli Rady Europy (Kraków, Auschwitz-Birkenau, 2006 r.) Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Radą Europy zainicjowało wspólne prace na przygotowaniem i opublikowaniem europejskiego pakietu edukacyjnego dla nauczycieli przygotowujących się do wizyt z uczniami w Miejscu Pamięci i Muzeum Auschwitz - Birkenau pt. Wizyta w Auschwitz"). Praca nad stworzeniem 8
pakietu jest wspólnym projektem Rady Europy (RE) i Polski, która jest reprezentowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Poza przedstawicielami ww. instytucji w pracę nad powstaniem pakietu zaangażowani zostali także eksperci zewnętrzni, reprezentujący m.in. Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie i Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie. Potrzeba przygotowania tego typu materiału pedagogicznego, wynikała z faktu, iż większość państw członkowskich Rady Europy wyznaczyła datę 27 stycznia jako Dzień Pamięci o Holokauście i przeciwdziałania zbrodniom przeciwko ludzkości obchodzony w szkołach. W związku z tym wzrosła zarówno liczba grup europejskich (nauczycieli i uczniów) odwiedzających Auschwitz- Birkenau w trakcie roku szkolnego jak i zainteresowanie materiałami pedagogicznymi, które miały stanowić konkretną pomoc dla nauczycieli przygotowujących grupy do takich wizyt. Pakiet został wydany w 2010 r. Począwszy od 1988 r., w Dniu Pamięci Ofiar Zagłady obchodzonym według kalendarza hebrajskiego, organizowany jest corocznie w Oświęcimiu Program edukacyjny pn. Marsz Żywych. Celem programu jest przekazanie młodym ludziom wiedzy o tragedii Holokaustu. Bierze w nim udział młodzież żydowska z różnych krajów: Izraela, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Francji, Wielkiej Brytanii, Węgier, Rumunii, Australii, Rosji i wielu innych. Od 2006 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej zajmuje się sprawami związanymi z udziałem polskiej młodzieży w Marszu Żywych, w tym dofinansowaniem dojazdu grup do/z Oświęcimia. Każdego roku obserwuje się znaczącą liczbę młodzieży polskiej zainteresowanej uczestnictwem w Marszu. Istotnym elementem tego wydarzenia jest możliwość kontynuacji i rozszerzania spotkań z młodymi Polakami grup młodzieży z Izraela i Diaspory uczestniczących w Marszu. W trakcie tych spotkań młodzież żydowska ma okazję poznania współczesnej Polski. 9
W 2010 r. (12 kwietnia) w Marszu Żywych wzięło udział ok. 8.500 osób wielu narodowości i wyznań, które przyjechały z przeszło 60 krajów i regionów, w tym z Izraela, USA, Kanady, Australii, Południowej Afryki, Ameryki Południowej, Francji, Niemiec, Belgii, Węgier, Czech i Słowacji. Z Polski uczestniczyło w ceremonii ok. 1500 uczniów i studentów. W tegorocznym Marszu Żywych, 2 maja, wzięło udział ok. 6.000 młodych Żydów z całego świata oraz około 1.000 Polaków. Od kilku już lat Ministerstwo Edukacji Narodowej wspiera poprzez dofinansowanie projekty z zakresu polsko-izraelskiej wymiany młodzieży wyłonione w ramach otwartych konkursów na realizację zadań publicznych. W 2010 r. w otwartym konkursie ofert na realizację zadania publicznego Polsko-izraelska współpraca szkół i wymiana młodzieży" przyznano kwotę w wysokości 300.000 zł na realizację 7 projektów. Celem konkursu było wyłonienie najlepszych ofert wnioskodawców realizujących projekty z zakresu polsko - izraelskiej współpracy szkół i wymiany młodzieży, w szczególności uwzględniające następujące obszary i cele: - utworzenie i rozwinięcie kontaktów oraz współpracy pomiędzy szkołami z Polski i Izraela; - budowanie dialogu międzykulturowego pomiędzy młodymi Izraelczykami i Polakami; - zbudowanie więzi na bazie wspólnych zainteresowań; - poszanowanie tożsamości narodowej i kulturowej; - wzajemne przezwyciężanie barier, stereotypów i uprzedzeń zakorzenionych w mentalności i kulturze; - przeciwdziałania dyskryminacji, rasizmowi i antysemityzmowi; - nauczanie o dziedzictwie Żydów polskich, z uwzględnieniem historii zagłady oraz martyrologii Polaków; 10
- poznawanie przez młodzież izraelską współczesnej Polski oraz poznawanie przez młodzież polską współczesnego Izraela. Konkurs został powtórzony również w 2011 r. i obecnie trwa ocena merytoryczna projektów. Resort edukacji przywiązuje wielką wagę do kwestii nauczania i pamięci o Holokauście oraz stosunków polsko-żydowskich, czego wyrazem jest powołanie Pełnomocnika Ministra Edukacji Narodowej ds. kontaktów polskożydowskich oraz Zespołu opiniodawczo-doradczego ds. nauczania o Holokauście. Pierwsze posiedzenia Zespołu odbyło się w listopadzie 2010 r. Jednym z głównych zadań Zespołu jest opracowanie tzw. zeszytu zaleceń" przez zebranie już istniejących, jak również wypracowanie nowych wskazań dotyczących treści, które powinny być przekazywane uczniom w zakresie wiedzy o Holokauście. Zespół powstał w trosce o zapewnienie w polskim systemie oświaty realizacji nauczania o Holokauście oraz dbałości o dalszy rozwój dobrych praktyk w tym zakresie, wypracowanych w Polsce w ostatnich latach. Zespół jest organem pomocniczym Ministra Edukacji Narodowej w sprawach kierunków działań i zmian w obszarze nauczania o Holokauście. Pracami Zespołu kieruje Pełnomocnik Ministra Edukacji Narodowej do spraw kontaktów polsko-żydowskich. Celem prac Zespołu jest umożliwienie wymiany poglądów, przeprowadzenie konsultacji oraz przekazywanie opinii i sugestii przez osoby zaangażowane w działalność na rzecz edukacji o Holokauście. W skład Zespołu wchodzą osoby wyróżniające się szczególną wiedzą, aktywnością i doświadczeniem w działalności na rzecz edukacji o Holokauście. W kwietniu 2010 r. w Ośrodku Rozwoju Edukacji w Warszawie odbyła się Konferencja Edukacja na rzecz praw człowieka w pracy z dziećmi", której celem było zainicjowanie dyskusji na temat działań podejmowanych przez placówki oświatowe na rzecz szacunku dla prawa oraz kształtowania postaw 11
odpowiedzialności obywatelskiej. W konferencji udział wzięli przedstawiciele Ministerstwa Edukacji Narodowej, kuratoriów oświaty, ośrodków doskonalenia nauczycieli oraz innych instytucji i organizacji edukacyjnych. Konferencja była okazją do inauguracji regionalnych szkoleń przygotowujących nauczycieli do pracy z dziećmi w obszarze praw człowieka, tolerancji, przeciwdziałania dyskryminacji i rasizmowi w oparciu o polskojęzyczną wersję pakietu edukacyjnego Rady Europy Kompasik - Edukacja na rzecz praw człowieka w pracy z dziećmi". Kompasik (...)" zawiera wskazania, jak przekazać w przystępny sposób wiedzę o prawach człowieka i rozmawiać na takie tematy jak godność osoby ludzkiej, szacunek do samego siebie i wobec innych, wolność, równość, tolerancja, solidarność. Tematyka zajęć koncentruje się wokół problematyki związanej m.in. z demokracją, dyskryminacją, równością płci, środowiskiem rodziny i opieki zastępczej, edukacją, zdrowiem i dobrym samopoczuciem oraz ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Zawarte w poradniku 40 propozycji zajęć można wykorzystać do zaangażowania dzieci w praktykowanie praw człowieka w sposób nawiązujący do ich życia codziennego. Ćwiczenia te pomagają dzieciom rozwinąć umiejętność krytycznego myślenia oraz poczucie odpowiedzialności i sprawiedliwości. Poradnik zawiera również uwagi dotyczące jego zastosowania w warunkach edukacji formalnej i nieformalnej. Dnia 11 maja 2011 r. w Warszawie odbyła się Konferencja Edukacja dla równości - równość w edukacji". Uczestniczyli w niej przedstawiciele: Biura Edukacji Urzędu m. st. Warszawy, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Związku Nauczycielstwa Polskiego, Akademii Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej, Amnesty International Polska. Konferencja była poświęcona dyskusji nad metodami i narzędziami wzmacniania perspektywy antydyskryminacyjnej w polskiej edukacji. Jej celem było zidentyfikowanie możliwości wprowadzania rozwiązań systemowych, na poziomie lokalnym, regionalnym i ogólnopolskim przyczyniających się do 12
zwiększenia obecności edukacji antydyskryminacyjnej w ramach kształcenia formalnego. Zdaniem organizatorów, Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej (TEA), konferencja była bardzo ważnym wydarzeniem w dialogu dotyczącym miejsca edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Wielka nieobecna - o edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce", to projekt realizowany przez TEA a finansowany przez Fundację in. Stefana Batorego, którego celem jest zbadanie miejsca edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Wstępne informacje nt. ww. projektu zostały zaprezentowane uczestnikom konferencji. Ponadto do ważnych działań TEA należą: Publikacje, m.in.: Antydyskryminacja. Pakiet Edukacyjny", Prawa człowieka. Poradnik nauczyciela" - stale dostępne dla wszystkich nauczycieli na stronie Ośrodka Rozwoju Edukacji wraz z innymi materiałami dydaktycznymi z tego zakresu tematycznego. Letnia Akademia pt. Demokracja w szkole", która jest poświęcona edukacji międzykulturowej, edukacji o prawach człowieka i edukacji obywatelskiej. Odbywa się ona corocznie w Polsce na początku lipca, w Centrum Szkoleniowym Ośrodka Rozwoju Edukacji w Sulejówku. W Letniej Akademii uczestniczą 3-osobowe zespoły w składzie: dyrektor i nauczyciel z tej samej szkoły oraz przedstawiciel organizacji pozarządowej lub stowarzyszenia rodziców, które z daną szkołą współpracują. Zespoły te pochodzą z państw objętych programem Partnerstwo Wschodnie (Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja, Mołdawia) oraz z Danii, Finlandii, Niemiec, Norwegii, Polski, Rosji i Szwecji. Letnia Akademia jest wspólnym projektem Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ośrodka Rozwoju Edukacji, Rady Europy i Europejskiego Centrum Wergeland. Celem Letniej Akademii jest upowszechnianie materiałów edukacyjnych Rady Europy 13
z zakresu edukacji międzykulturowej, edukacji obywatelskiej i edukacji o prawach człowieka. Ponadto Letnia Akademia inicjuje i rozszerza współpracę pomiędzy uczestniczącymi krajami przez wymianę doświadczeń i przykładów dobrych praktyk w tych obszarach. Przeszkoleni uczestnicy będą pełnić rolę multiplikatorów i promować zasady demokracji i praw człowieka w działaniach realizowanych w ich środowiskach. W bieżącym roku Letnia Akademia odbyła się w dniach 9-17 lipca. Dla uczniów i nauczycieli polskich gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych realizowany od 2005 r., w ramach bieżącej współpracy MEN z PK ds. UNESCO, organizowany jest projekt - warsztaty edukacji międzykulturowej W kręgu kultury islamu". Początkowo projekt skierowany był tylko do uczniów polskiej sieci Szkół Stowarzyszonych UNESCO (ASPnet). W 2007 r. poszerzono go o warsztaty dla nauczycieli. W 2010 r. rozpoczęła się seria warsztatów w różnych regionach Polski. Warsztaty przyczyniają się do kształtowania postaw otwartości i tolerancji religijnej wobec wyznawców innych religii, co stanowi dopełnienie edukacji młodego pokolenia Polaków. Dotychczas w ramach projektu zrealizowano: 27 całodniowych warsztatów dla szkół stowarzyszonych UNESCO (2005-2008), konferencje i warsztaty dla nauczycieli polskich (2008 r.), konferencję dla nauczycieli regionu M. Bałtyckiego oraz wydano publikację zawierającą materiały dydaktyczne dla nauczycieli (2007 r. i 2009 r.), która doczekała się przekładu na j. łotewski. W 2011 r. warsztaty edukacji międzykulturowej zatytułowane W kręgu kultury islamu" odbyły się w 15-16 kwietnia w Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli w Zielonej Górze. Kolejne warsztaty zostaną przeprowadzone w dniach 21-22 października, w Regionalnym Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli w Katowicach. 14
Minister Edukacji Narodowej realizując politykę oświatową państwa inicjuje także organizację ogólnopolskich olimpiad. W 2010 roku został ogłoszony otwarty konkurs na organizację i przeprowadzenie olimpiad w latach szkolnych 2010/11, 2011/12 i 2012/13. Wśród wyłonionych 41 organizatorów olimpiad przedmiotowych, zawodowych i interdyscyplinarnych. Tematykę praw człowieka i obywatela podejmują następujące olimpiady: - Olimpiada Wiedzy o Polsce i Świecie Współczesnym, której organizatorem jest Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego; - Olimpiada o Państwie i Prawie, organizowana przez Wyższą Szkołę Prawa i Administracji w Przemyślu; - Olimpiada Wiedzy o Prawach Człowieka, organizowana przez Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa-Dom Organizatora w Toruniu; - Europejska Olimpiada Społeczno - Prawna, organizowana przez Europejską Wyższą Szkołę Prawa i Administracji. Ponadto, elementy dotyczące różnorodności kulturowej oraz kształtowania postaw otwartości i tolerancji znajdują się także w programach olimpiady o integracji europejskiej oraz w olimpiadach lingwistycznych, w których poza znajomością gramatyki i słownictwa danego języka uczeń powinien wykazać się znajomością tradycji czy literatury, a zatem kultury danego kraju. W roku szkolnym 2010/11 do I etapu ww. olimpiad zgłosiło się 70 016 uczestników. Tak duże zainteresowanie wśród młodzieży tematyką zasad demokratycznego państwa pozwala na stwierdzenie, iż coraz więcej młodych ludzi, także poprzez czynny udział w olimpiadach poszerza wiedzę i kształtuje postawę otwartości wobec różnorodności wyznania, pochodzenia czy światopoglądu innych. Z wyrazami szacunku 15