International Conference Międzynarodowa Konferencja CURRENT PROBLEMS IN FOREST ECONOMICS WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA organized under the patronage of the President of the Polish Forest Society and the Director General of the State Forests organizowana pod patronatem Przewodniczącego Polskiego Towarzystwa Leśnego oraz Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych Puszczykowo, 7 9.06.2011
Rada Programowa Przewodniczący: Prof. dr hab. Stanisław Zając Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym Członkowie: Mgr inż. Leszek Banach Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze Prof. dr hab. Tomasz Borecki Wydział Leśny SGGW w Warszawie Dr inż. Janusz Dawidziuk Dyrektor Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Mgr inż. Piotr Grygier Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu Dr inż. Krzysztof Janeczko Dyrektor Departamentu Leśnictwa w Ministerstwie Środowiska Prof. dr hab. Andrzej Klocek - Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym Prof. dr hab. Piotr Maria Paschalis-Jakubowicz Przewodniczący Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa Dr Anna Paszkiewicz Zastępca Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych ds. Ekonomicznych Dr inż. Marcin Piszczek Wydział Leśny Uniwersytetu Rolniczego im. H. Kołłątaja w Krakowie Dr hab. Lech Płotkowski - Wydział Leśny Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Dr inż. Kazimierz Szabla Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach Prof. dr hab. Hubert Szramka Wydział Leśny Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu Prof. dr hab. Tomasz Zawiła-Niedźwiecki Dyrektor Instytutu Badawczego Leśnictwa w Sękocinie Starym Przewodniczący: Komitet Organizacyjny Dr hab. Janusz Kocel - Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym Sekretarz: Mgr Danuta Lotz - Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym Członkowie: Dr inż. Krzysztof Adamowicz - Wydział Leśny Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu Dr inż. Adam Kaliszewski - Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym Dr inż. Mieczysław Kasprzyk Nadleśniczy Nadleśnictwa Babki Mgr inż. Jacek Kokociński Zastępca Dyrektora ds. Ekonomicznych Główny Księgowy Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu Mgr inż. Wojciech Młynarski - Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym Mgr inż. Adam Sikora - Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym Mgr inż. Krzysztof Szwartz Nadleśniczy Nadleśnictwa Jarocin Instytut Badawczy Leśnictwa Sękocin Stary, ul. Braci Leśnej 3, 05-090 Raszyn Tel. +48 22 7150300, Fax +48 22 7200397 www.ibles.pl
Spis treści 5 Program konferencji Streszczenia referatów I. Blok tematyczny: Makroekonomiczne aspekty gospodarki leśnej 11 Cele i zadania gospodarki leśnej na tle struktury Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Marian Pigan 14 Wycena zasobów leśnych oraz ocena możliwości wykorzystania wyników wartościowania nieruchomości leśnych do poprawy gospodarowania lasami Konrad Tomaszewski 17 Problemy ekonomiki leśnictwa w Unii Europejskiej Krzysztof Janeczko 18 Rola parametrów ekonomicznych w ocenie działalności podstawowej jednostek organizacyjnych lasów państwowych Anna Paszkiewicz 20 Koncepcja platformy technologicznej sektora leśno-drzewnego i warunki jej działania Władysław Strykowski, Andrzej Fojutowski 21 Zagadnienia ekonomiczne w planach urządzenia lasu Janusz Dawidziuk 22 Lasy państwowe a koncepcja społecznej odpowiedzialności Krzysztof Kannenberg 24 Wyzwania dla ekonomiki leśnictwa Birger Solberg 25 Zrównoważone leśnictwo w czasach zdominowanych przez sektor finansowy Ernest Ulrich Koepf 27 Jakie nowe wyzwania stawiają przed ekonomiką leśnictwa usługi ekosystemowe? Arto Naskali 31 Stare zmartwienia z lasami drobnej własności prywatnej. Problemy zagospodarowania lasu w lasach o szczególnej formie własności Albrecht Milnik 32 Finansowanie niedrzewnych funkcji lasu Ludek Šišak 36 Aktualna sytuacja na rynku drzewnym Brandenburgii z punktu widzenia brandenburskiej administracji lasów Panka Stefan, Noack Thilo 37 Powiązania międzysektorowe w obszarze produkcji leśno-drzewnej Stanisław Parzych 39 Absolutne i względne wskaźniki wartości dodanej leśnictwa w latach 1997 2009 Lubow Andruszko 41 Znaczenie ubocznego użytkowania lasu w rozwoju obszarów wiejskich Paweł Staniszewski
II. Blok tematyczny: Ekonomiczne uwarunkowania produkcyjnej funkcji gospodarstwa leśnego 47 Ekonomiczne konsekwencje klęsk żywiołowych w lasach Kazimierz Szabla 49 Analiza dochodów, kosztów i rentowności produkcji drewna nadleśnictw Regionalnej Dyrekcji LP w Krośnie Artur Królicki 51 Ekonomiczne skutki orkanu Cyryl w Nadleśnictwie Dąbrowa Tarnowska Maria Kuc 52 Rozwój dodatkowych kierunków produkcji gospodarstwa leśnego Hubert Szramka 54 Klastry a rozwój gospodarki leśnej na Pomorzu Tomasz Studzieniecki, Jerzy Fijas III. Blok tematyczny: Ekonomiczne aspekty publicznych funkcji lasu 59 Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie Anna Janusz 61 Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego Piotr Gołos 62 Możliwości komercjalizacji pozaprodukcyjnych funkcji lasów Michał Kalinowski IV. Blok tematyczny: Rozwiązania organizacyjno-funkcjonalne gospodarstwa leśnego 65 Prawno-organizacyjne oraz ekonomiczne rozwiązania państwowego gospodarstwa leśnego Andrzej Klocek 66 Problemy zarządzania konfliktami w gospodarce leśnej Piotr Grygier 67 Style kierowania we współczesnym nadleśnictwie Arkadiusz Gruchała 68 Ekonomiczne i organizacyjne zagadnienia usługowego wykonawstwa prac leśnych Leszek Banach 70 Znaczenie kontroli wewnętrznej w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych i nowoczesnym przedsiębiorstwie Monika Starosta, Piotr Szyszko 72 Marketingowe i organizacyjne uwarunkowania handlu drewnem nieprzetworzonym Marcin Piszczek 74 Ocena wewnętrznej przewagi komparatywnej w międzynarodowym handlu drewnem wybranych krajów europejskich Krzysztof Adamowicz 77 Uwarunkowania prawne zrzeszeń prywatnych właścicieli lasów Marek Geszprych 79 Stan i uwarunkowania rozwoju zakładów Lasów Państwowych Janusz Kocel
PROGRAM międzynarodowej konferencji Współczesne problemy ekonomiki leśnictwa Puszczykowo, 7 9 czerwca 2011 r. 6 czerwca 2011 r. (poniedziałek) 18 00 21 00 Kolacja zjazdowa DZIEŃ I (wtorek, 7 czerwca 2011 r.) 8 00 9 00 Śniadanie 9 00 10 00 Rejestracja uczestników 10 00 10 20 Powitanie I. Blok tematyczny: Makroekonomiczne aspekty gospodarki leśnej Obrady prowadzi Kazimierz Szabla i Hubert Szramka 10 20 10 35 Cele i zadania gospodarki leśnej na tle struktury Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Marian Pigan Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych 10 35 10 50 Wycena zasobów leśnych oraz ocena możliwości wykorzystania wyników wartościowania nieruchomości leśnych do poprawy gospodarowania lasami Konrad Tomaszewski Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy Lasów Państwowych w Bedoniu 10 50 11 10 Przerwa na kawę 11 10 11 25 Problemy ekonomiki leśnictwa w Unii Europejskiej Krzysztof Janeczko Ministerstwo Środowiska 11 25 11 40 Rola parametrów ekonomicznych w ocenie działalności podstawowej jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych Anna Paszkiewicz Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych 11 40 11 55 Koncepcja platformy technologicznej sektora leśno-drzewnego i warunki jej działania Władysław Strykowski, Andrzej Fojutowski Instytut Technologii Drewna w Poznaniu 11 55 12 10 Zagadnienia ekonomiczne w planach urządzenia lasu Janusz Dawidziuk Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej 12 10 12 25 Lasy Państwowe a koncepcja społecznej odpowiedzialności Krzysztof Kannenberg Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w Tucholi 12 25 13 00 Dyskusja 13 00 14 00 Obiad
Obrady prowadzi Piotr Grygier i Leszek Banach 14 00 14 30 Wyzwania dla ekonomiki leśnictwa Birger Solberg Katedra Ekologii i Zarządzania Zasobami Przyrodniczymi, Norweski Uniwersytet Nauk Przyrodniczych 14 30 15 00 Zrównoważone leśnictwo w czasach zdominowanych przez sektor finansowy Ernest Ulrich Koepf Uniwersytet Techniczny w Dreźnie 15 00 15 30 Jakie nowe wyzwania stawiają przed ekonomiką leśnictwa usługi ekosystemowe? Arto Naskali Fiński Instytut Leśnictwa METLA w Rovaniemi 15 30 16 00 Problemy zagospodarowania lasu w lasach o szczególnej formie własności Albrecht Milnik Landowe Centrum Kompetencyjne Forst w Eberswalde 16 00 16 20 Przerwa na kawę 16 20 16 50 Finansowanie niedrzewnych funkcji lasów Ludek Šišak Czeski Uniwersytet Rolniczy w Pradze 16 50 17 10 Aktualna sytuacja na rynku drzewnym Brandenburgii z punktu widzenia brandenburskiej administracji lasów Panka Stefan, Noack Thilo Landowe Centrum Kompetencyjne Forst w Eberswalde 17 10 18 00 Dyskusja 18 00 24 00 Uroczysta kolacja DZIEŃ II (środa, 8 czerwca 2011 r.) 8 00 9 00 Śniadanie I. Blok tematyczny (c.d.): Makroekonomiczne aspekty gospodarki leśnej II. Blok tematyczny: Ekonomiczne uwarunkowania produkcyjnej funkcji gospodarstwa leśnego Obrady prowadzi Anna Paszkiewicz i Stanisław Zając 9 00 9 15 Powiązania międzysektorowe w obszarze produkcji leśno-drzewnej Stanisław Parzych Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 9 15 9 30 Absolutne i względne wskaźniki wartości dodanej leśnictwa w latach 1997 2009 Lubow Andruszko Politechnika Świętokrzyska w Kielcach 9 30 9 45 Klastery a rozwój gospodarki leśnej na Pomorzu Tomasz Studzieniecki Akademia Morska w Gdyni, Jerzy Fijas Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku 9 45 10 00 Ekonomiczne konsekwencje klęsk żywiołowych w lasach Kazimierz Szabla Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach
10 00 10 15 Analiza dochodów, kosztów i rentowności produkcji drewna nadleśnictw Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krośnie Artur Królicki Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie 10 15 10 30 Ekonomiczne skutki Orkanu Cyryl w Nadleśnictwie Dąbrowa Tarnowska Maria Kuc Uniwersytet Rolniczy w Krakowie 10 30 10 45 Rozwój dodatkowych kierunków produkcji gospodarstwa leśnego Hubert Szramka Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 10 45 11 00 Znaczenie ubocznego użytkowania lasu w rozwoju obszarów wiejskich Paweł Staniszewski Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 11 00 11 20 Przerwa na kawę 11 20 12 00 Dyskusja III. Blok tematyczny: Ekonomiczne aspekty publicznych funkcji lasu Obrady prowadzi Jan Kraczek i Witold Koss 12 00 12 15 Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie Anna Janusz Uniwersytet Rolniczy w Krakowie 12 15 12 30 Wartość wybranych pozaprodukcyjnych dóbr i usług lasu i gospodarki leśnej Piotr Gołos Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym 12 30 12 45 Możliwości komercjalizacji pozaprodukcyjnych funkcji gospodarstwa leśnego Michał Kalinowski Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym 12 45 13 15 Dyskusja 13 15 14 15 Obiad IV. Blok tematyczny: Rozwiązania organizacyjno-funkcjonalne gospodarstwa leśnego Obrady prowadzi Janusz Dawidziuk i Adam Wasiak 14 15 14 25 Prawno-organizacyjne oraz ekonomiczne rozwiązania państwowego gospodarstwa leśnego Andrzej Klocek Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym 14 25 14 40 Problemy zarządzania konfliktami w gospodarce leśnej Piotr Grygier Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu 14 40 14 55 Style kierowania we współczesnym nadleśnictwie Arkadiusz Gruchała Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 14 55 15 10 Ekonomiczne i organizacyjne zagadnienia usługowego wykonawstwa prac leśnych Leszek Banach Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Zielonej Górze
15 10 15 25 Znaczenie kontroli w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych i nowoczesnym przedsiębiorstwie Monika Starosta, Piotr Szyszko Uniwersytet Przyrodniczyw Poznaniu 15 25 15 40 Marketingowe i organizacyjne uwarunkowania handlu drewnem nieprzetworzonym Marcin Piszczek Uniwersytet Rolny w Krakowie 15 40 16 00 Przerwa na kawę 16 00 16 15 Ocena wewnętrznej przewagi komparatywnej w międzynarodowym handlu drewnem wybranych krajów europejskich Krzysztof Adamowicz UP w Poznaniu 16 15 16 30 Uwarunkowania prawne zrzeszeń prywatnych właścicieli lasów Marek Geszprych Ministerstwo Środowiska 16 30 16 45 Stan i uwarunkowania rozwoju zakładów Lasów Państwowych Janusz Kocel Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym 16 45 18 00 Dyskusja 18 00 24 00 Spotkanie przy ognisku 8 00 9 00 Śniadanie DZIEŃ III (czwartek, 9 czerwca 2011 r.) Sesja terenowa I trasa: Nadleśnictwo Babki Rogalin Ważniejsze informacje: 9 15 wyjazd autokaru z Leśnego Ośrodka Szkoleniowego w Puszczykowie 13 00 14 00 powrót do Leśnego Ośrodka Szkoleniowego w Puszczykowie 14 00 15 00 obiad i zakończenie konferencji II trasa: Nadleśnictwo Jarocin Ważniejsze informacje: Uczestnicy powinni być wyposażeni w obuwie terenowe i ew. płaszcz przeciwdeszczowy. 9 15 10 45 przejazd autokaru z Leśnego Ośrodka Szkoleniowego w Puszczykowie do m. Czeszewo (gm. Miłosław) 14 00 15 00 obiad w terenie i zakończenie konferencji 15 00 16 30 powrót do Leśnego Ośrodka Szkoleniowego w Puszczykowie
I. Blok tematyczny Makroekonomiczne aspekty gospodarki leśnej z Cele i zadania gospodarki leśnej na tle struktury Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe z Wycena zasobów leśnych oraz ocena możliwości wykorzystania wyników wartościowania nieruchomości leśnych do poprawy gospodarowania lasami z Problemy ekonomiki leśnictwa w Unii Europejskiej z Rola parametrów ekonomicznych w ocenie działalności podstawowej jednostek organizacyjnych lasów państwowych z Koncepcja platformy technologicznej sektora leśno-drzewnego i warunki jej działania z Zagadnienia ekonomiczne w planach urządzenia lasu z Lasy państwowe a koncepcja społecznej odpowiedzialności z Wyzwania dla ekonomiki leśnictwa z Zrównoważone leśnictwo w czasach zdominowanych przez sektor finansowy z Jakie nowe wyzwania stawiają przed ekonomiką leśnictwa usługi ekosystemowe? z Stare zmartwienia z lasami drobnej własności prywatnej. Problemy zagospodarowania lasu w lasach o szczególnej formie własności z Finansowanie niedrzewnych funkcji lasu z Aktualna sytuacja na rynku drzewnym Brandenburgii z punktu widzenia brandenburskiej administracji lasów z Powiązania międzysektorowe w obszarze produkcji leśno-drzewnej z Absolutne i względne wskaźniki wartości dodanej leśnictwa w latach 1997 2009 z Znaczenie ubocznego użytkowania lasu w rozwoju obszarów wiejskich
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 11 Cele i zadania gospodarki leśnej na tle struktury Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Marian Pigan Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych Lasy Państwowe swoją ponad osiemdziesięciopięcioletnią historią zapisały się pozytywnie w polskim społeczeństwie, zyskując powszechną akceptację. Zajmując około jednej trzeciej powierzchni kraju, Lasy Państwowe wyznaczają standard gospodarki leśnej w Polsce. Obecnie zarządzają lasami o powierzchni 7,1 mln ha, przy całkowitej powierzchni lasów w Polsce sięgającej 9,2 mln ha. Zatem w gestii PGL LP znajduje się 78% polskich lasów. Fakt, że ogromna większość polskich lasów stanowi własność publiczną, a także forma organizacyjna i prawna zarządzających nimi LP, czyni polski model leśnictwa wyjątkowym w Unii Europejskiej. Dzięki dobremu planowaniu, zarządzaniu i prowadzeniu racjonalnej gospodarki, sytuacja finansowa LP jest dziś dobra. W publikowanym za 2010 roku rankingu 500 najbardziej dochodowych firm w Polsce, PGL LP znajdują się na 28 miejscu. Przychody sięgają w ostatnich latach ponad 5 mld zł rocznie, corocznie wykazują też dodatni wynik finansowy netto (wyjątkiem w ostatniej dekadzie był rok 2001). Przekłada się to na możliwość właściwego wypełniania wszystkich ustawowych zadań. Gospodarka leśna w LP prowadzona jest na podstawie planów urządzenia lasu, które sporządzane są dla każdego nadleśnictwa na okresy 10-letnie. Profesjonalną i odpowiedzialną realizację tych wielostronnych i nie zawsze spójnych obowiązków i oczekiwań, bez szkody dla stabilności i trwałości lasu, można nazwać współczesną formą służby polskiemu leśnictwu. Należy jednak podkreślić, że polskie leśnictwo nigdy nie kreowało tzw. modelu surowcowego leśnictwa, który rzekomo miał obowiązywać do 1989 r. Przecież do realizowania takiego modelu niezbędne byłoby intensywne pozyskiwanie drewna, co nie znajduje potwierdzenia w historii rozwoju zasobów leśnych. W rzeczywistości w Lasach Państwowych nastąpił w okresie ostatniego 50-lecia znaczny wzrost tych zasobów, od około 5,9 mln ha powierzchni leśnej i około 780 mln m 3 miąższości grubizny drewna na początku 1956 roku, do około 7 mln ha i około 1865 mln m 3 miąższości grubizny drewna na koniec 2010 r. Ogółem nasze zasoby drewna w ciągu ostatnich 50 lat zwiększyły się dwa i pół raza. Co roku Lasy Państwowe wykonują odnowienia (posadzenie na gruntach, na których las już rośnie albo wcześniej rósł) i zalesienia (posadzenie na gruntach dotychczas rolnych, przemysłowych itp.) na powierzchni około 50 tys. ha. Blisko
12 WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA 740 szkółek leśnych LP produkuje rocznie 755 mln sadzonek drzew liściastych i iglastych Sposób prowadzenia przez LP hodowli lasu uwzględnia warunki przyrodnicze i naturalne procesy. Leśnicy dążą przy tym na podstawie wieloletnich doświadczeń oraz dorobku nauk leśnych do tego, aby dostosować skład gatunkowy danego lasu do charakteru siedliska. Dlatego lasy są bardziej różnorodne biologicznie, zdrowsze i odporniejsze na różne zagrożenia. Racjonalna gospodarka leśna pozwala z kolei na to, by jednocześnie rósł wiek drzewostanów, co ma ogromne znaczenie przyrodnicze. Od 1990 r. średni wiek drzew w lasach zarządzanych przez Lasy Państwowe wzrósł z 53 do 61 lat. Drzewostany o średnim wieku ponad 100 lat (VI kl. i starsze) zajmują dziś 14,5% powierzchni lasów w zarządzie LP. Funkcja ekologiczna lasów realizowana jest m.in. poprzez tworzenie różnych form ochrony przyrody. W lasach zarządzanych przez LP znajduje się, np. prawie 1220 rezerwatów przyrody, 120 parków krajobrazowych, prawie 11 tys. pomników przyrody. Europejska sieć obszarów Natura 2000 objęła ponad 2,8 mln ha lasów na gruntach LP (38% wszystkich), strefy ochrony wokół gniazd to prawie 160 tys. ha, użytki ekologiczne to blisko 30 tys. ha. Narastającym, wraz z postępem cywilizacyjnym, zagrożeniem są śmieci wyrzucane do lasów. W latach 2007 2009 LP uprzątnęły z lasów 236 tys. m 3 śmieci. Tylko w 2010 r. koszt uprzątania śmieci przez leśników wyniósł około 11 mln zł. LP przeznaczają duże środki na edukację w tym zakresie Funkcja społeczna lasów realizowana jest przede wszystkim poprzez udostępnianie ich obywatelom w możliwie najszerszym, bezpiecznym dla lasów zakresie. Trasy i ścieżki rowerowe, szlaki konne, trasy do nordic walking, platformy i tarasy widokowe dla miłośników fotografowania, kładki czy mostki umożliwiające dotarcie w najciekawsze zakątki leśne, bezpieczne miejsca do urządzenia ogniska czy pikniku to przykłady projektów infrastrukturalnych realizowanych przez Lasy Państwowe. Jedną z podstawowych funkcji lasu jest także funkcja produkcyjna. O jej wadze świadczy to, że sektory polskiej gospodarki związane z leśnictwem głównie przemysł tartaczny, meblarski i papierniczy dają pracę 375 400 tys. osób. Wytwarzają one, według szacunków, około 8% PKB. Polski model leśnictwa, umiejętnie godzący różne funkcje lasu, sprawdził się w ciągu kilkudziesięciu lat, także w ostatnim dwudziestoleciu. Jest chwalony i stawiany za wzór przez wielu ekspertów, zwłaszcza zagranicznych, którzy porównują go niekiedy z całkowicie odmiennymi rozwiązaniami w innych krajach. Po przemianach ustrojowych lat 90-tych, tylko nasz model leśnictwa zachował się w niewiele zmienionej strukturze i organizacji. Dobrze zarządzane organizacje, zarówno non profit, jak i gospodarcze, budują swoją przyszłość na podstawie przyjętej strategii i wyznaczonych celów. Dotychczas rolę drogowskazu w leśnictwie poza oczywiście ustawą o lasach pełniła przyjęta przez Sejm RP Polityka leśna państwa z 1997 r. oraz nieco później uchwalony dokument Polityka ekologiczna państwa. Niemniej w obszarze zarządzania tak dużą organizacją jaką są Lasy Państwowe niezbędna jest bardziej szczegółowa strategia. Stąd aktualnie trwają prace nad jej sformułowaniem. Główne kierunki działalności pozostają
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 13 niezmienne, dalej mocno osadzone w art. 7 ustawy o lasach, gdzie działalność Lasów Państwowych podporządkowana jest ustawowemu obowiązkowi zachowania trwałości lasów i ich stabilności. W osiągnięciu celów przyjętych w strategii już dziś, organizacja Lasy Państwowe zmierzać musi do doskonalenia swoich struktur i procesów zarządzania. Przy czym zachowując właściwy stopień zorganizowania struktur, za priorytetowe trzeba uznać dążenie do: 1) ekonomizacji działalności gospodarczej, w tym racjonalizowania kosztów i zwiększania przychodów, poszukiwania dochodów ze źródeł innych niż tylko sprzedaż drewna, 2) optymalnego planowania i zarządzania zasobami, poprzez właściwe rozpoznanie stanu lasu i zasobów drzewnych w cyklicznych pracach urządzania lasu oraz inwentaryzacjach wielkoobszarowych oraz takiej zmiany w prawie aby plan urządzenia lasu był jedynym dokumentem planistycznym integrującym zadania gospodarki leśnej oraz potrzeby ochrony przyrody, 3) optymalnego dostosowania poziomu zatrudnienia oraz struktur do faktycznych obowiązków, zadań i odpowiedzialności poszczególnych szczebli zarządzania, 4) wdrażania długoletnich programów działania w obrębie gospodarki leśnej, wdrażania innowacji i inwestycji, 5) wdrażania nowych technologii we wszystkich kierunkach gospodarki leśnej, 6) kreowania skutecznej polityki informacyjnej oraz komunikacji ze społeczeństwem, 7) systematycznego kształcenia i rozwoju pracowników, 8) eliminacji niepotrzebnej biurokracji, w tym uproszczenia sprawozdawczości i działań administracyjnych, które utrudniają pracownikom pełnienie funkcji gospodarza lasu. Misją Lasów Państwowych jest, działając w sposób odpowiedzialny, profesjonalny i otwarty, sprawowanie pieczy nad dobrem wspólnym wszystkich Polaków, jakimi są lasy, gwarantując jednocześnie trwałość ekosystemów leśnych, powiększanie i ochronę zasobów przyrodniczych, a także doskonalenie ich do pełnienia różnorodnych funkcji zgodnych z oczekiwaniami społeczeństwa.
14 WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA Wycena zasobów leśnych oraz ocena możliwości wykorzystania wyników wartościowania nieruchomości leśnych do poprawy gospodarowania lasami Konrad Tomaszewski Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy Lasów Państwowych w Bedoniu Wstęp Opracowanie: 1) stanowi analizę norm prawnych regulujących szacowanie nieruchomości, przede wszystkim w aspekcie znaczenia tych regulacji dla rozwiązań, jakie powinny być stosowane przy szacowaniu lasów, 2) wykazuje brak standardu zawodowego wyceny nieruchomości leśnych, 3) porusza problem niezgodności stosowanych sposobów określania wartości lasów z regulacjami prawnymi, ponadto ujawnia w nich podstawowe błędy metodyczne, bo: wykazują one największe podobieństwo do określania wartości nieruchomości w podejściu mieszanym według metody likwidacji, pomimo że odnoszą się do lasów w fazie wypełniania funkcji produkcyjnych oraz pozaprodukcyjnych a nie w stanie likwidacji, posługują się tzw. tabelami wartości drzewostanów, które mogą być stosowane wyłącznie na potrzeby ustalania kwoty środków pieniężnych, jaką podmiot, dokonujący wyłączenia lasu z produkcji, jest obowiązany wpłacić na rzecz Skarbu Państwa na rachunek funduszu leśnego pozostającego w zarządzie dyrektora generalnego Lasów Państwowych, 4) określa projekt metodyki wartościowania lasów jako gruntów pokrytych drzewostanem i innych nieruchomości wchodzących w skład wielkoobszarowego gospodarstwa leśnego, 5) charakteryzuje przydatność wartościowania zasobów leśnych w procesie poprawy efektywności i racjonalności gospodarowania lasami. Tezy wyjściowe Zgodnie z regulacjami obowiązującymi w polskim systemie prawnym formalna wycena nieruchomości gruntowych jest możliwa pod warunkiem funkcjonowania standardu zawodowego rzeczoznawcy. Standard ten wyczerpuje znamiona ogólnego aktu stosowania prawa w rozumieniu linii orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. W Polsce Standard V.6., w odniesieniu do nieruchomości leśnych, został opracowany dopiero na początku obecnego wieku i nie ma mocy obowiązującej. Ponadto zasługuje na krytykę
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 15 z merytorycznego punktu widzenia, po pierwsze zawiera trudną do zaakceptowania metodykę wyceny gruntu leśnego jako powierzchni ziemskiej na czas przejściowy pozbawionej roślinności leśnej, po drugie powiela wszystkie błędy metodyczne popełniane w odniesieniu do lasów w dotychczasowej praktyce rzeczoznawczej. Zakres tematyczny opracowania Opracowanie ma charakter kompleksowy i kończy się postulatem adresowanym do kierownictwa Lasów Państwowych: 1) wydania zarządzenia w sprawie ustalania wartości lasów (z ewentualnym wykorzystaniem projektu tego zarządzenia, które stanowi część składową niniejszego opracowania), 2) zinformatyzowania procesu wyceny nieruchomości leśnych (z ewentualnym wykorzystaniem dokumentacji ontologicznej opisującej językiem naturalnym proces wartościowania nieruchomości leśnej; dokumentacja ta stanowi część składową niniejszego opracowania), 3) podjęcia działań inicjująco-inspirujących w celu usankcjonowania wyceny nieruchomości leśnych w formie standardu zawodowego rzeczoznawcy (z ewentualnym wykorzystaniem projektu takiego standardu przygotowanego w ramach niniejszego opracowania). Rozwiązanie problemu wartościowania nieruchomości leśnych zostało poprzedzone m.in: 1) zdefiniowaniem: wartości obiektu jako części składowej rzeczywistości (wartość zjawiska jako miara jego przydatności w wykonywaniu praw i obowiązków podmiotu, do którego dany obiekt należy), naturalnej zewnętrznej funkcji lasu oraz jej wypełniania, produktów wyjściowych działalności leśnej na gruncie teorii użyteczności nieinstytucjonalnej, nierzeczowych produktów wyjściowych działalności leśnej jako szczególnego przykładu produktów wyjściowych działalności leśnej, 2) zaprojektowaniem oryginalnego podziału nieruchomości leśnych na części funkcjonalne, wchodzące lub mogące wchodzić w skład gospodarstw leśnych, wraz ze sformułowaniem definicji tychże części; do ewentualnego usankcjonowania w formie zarządzenia dyrektora generalnego Lasów Państwowych, 3) zaprojektowaniem oryginalnego podziału terytorium Polski na obszary funkcjonalne wyodrębniane z punktu widzenia zapotrzebowania na produkty wyjściowe gospodarki leśnej; do ewentualnego usankcjonowania w formie zarządzenia dyrektora generalnego Lasów Państwowych, 4) zaprojektowaniem oryginalnego podziału naturalnych zewnętrznych funkcji lasu wraz z ich szczegółowymi definicjami i działaniami, mającymi na celu ich modyfikowanie oraz wraz ze szczegółowymi definicjami produktów wyjściowych gospodarki leśnej, powstającymi w wyniku tejże modyfikacji; do ewentualnego usankcjonowania w formie zarządzenia dyrektora generalnego Lasów Państwowych.
16 WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA Częściami składowymi opracowania są m.in.: 1) analiza regulacji prawnych dotyczących wyceny nieruchomości wraz z oceną ich wpływu na szczegółowe rozwiązania metodyczne, jakie powinny być przyjmowane przy określaniu wartości nieruchomości leśnych, 2) krytyczna analiza praktyki wartościowania nieruchomości leśnych z użyciem tablic wartości drzewostanów, 3) projekt metodyki określania wartości nieruchomości leśnych, z punktu widzenia uprawnień Skarbu Państwa jako właściciela lasów, uwzględnia obowiązujący porządek prawny w zakresie szacowania nieruchomości i zawiera elementy: a) podejścia dochodowego według metody zysków (a w pewnym zakresie według metody inwestycyjnej) z zastosowaniem: techniki kapitalizacji prostej, techniki dyskontowania strumieni dochodów, b) podejścia kosztowego do szacowania wartości lasów sensu stricto w początkowych fazach rozwojowych drzewostanu, c) zmodyfikowanej metody kosztów likwidacji służącej szacowaniu wartości powierzchni ziemskich (wraz z częściami składowymi), nie będących lasami sensu stricto i nieruchomościami wykorzystywanymi do prowadzenia działalności dodatkowej (zarobkowej), 4) szczegółowa procedura postępowania przy wartościowaniu nieruchomości leśnych zgodnie z metodyką, o której mowa w ppkt. 3), 5) projekt metodyki określania wartości nieruchomości leśnych z punktu widzenia wykonywania praw i obowiązków Skarbu Państwa jako właściciela lasów (wartość lasu jako dobra wspólnego), 6) szczegółowa procedura postępowania przy wartościowaniu nieruchomości leśnych z zastosowaniem metodyki, o której mowa w ppkt. 5, 7) projekt zarządzeń oraz projekt dokumentacji wdrożeniowej (uwzględniającej zinformatyzowanie procesu wartościowania nieruchomości leśnych), 8) projekt standardu zawodowego rzeczoznawcy przy wycenie nieruchomości leśnych, 9) przykłady wykorzystania wiedzy o wartości nieruchomości leśnych w procesie poprawy efektywności oraz racjonalizacji działalności leśnej. Opracowanie zawiera oryginalną koncepcję metodyczną ustalania wartości gruntu leśnego jako powierzchni ziemskiej pozbawionej na czas przejściowy roślinności leśnej, a także oryginalne podejście do ustalania leśnej stopy procentowej. Zakończenie W trakcie konferencji w Puszczykowie, ze względu na ramy czasowe, omawiane opracowanie zostanie zaprezentowane w sposób skrótowy, przy czym pełna wersja opracowania będzie dostępna na stronie internetowej, której adres zostanie przekazany uczestnikom konferencji po wygłoszeniu referatu.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 17 Problemy ekonomiki leśnictwa w Unii Europejskiej 1 Krzysztof Janeczko Ministerstwo Środowiska 1 Nie nadesłano materiałów konferencyjnych.
18 WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA Rola parametrów ekonomicznych w ocenie podstawowej działalności jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych Anna Paszkiewicz Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych Działanie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (PGL LP) w warunkach rynkowych charakteryzujących się dużą zmiennością, wymaga od osób zarządzających podejmowania szybkich i trafnych decyzji. Decyzje te, aby mogły być podjęte prawidłowo i szybko, muszą mieć podstawę w pełnych i rzetelnych informacjach: syntetycznych i szczegółowych. Uzyskane informacje powinny umożliwić sformułowanie zarówno działań strategicznych, tj. określających położenie podmiotu gospodarczego w istniejącym układzie gospodarczym, jak i operacyjnych (taktycznych) pozwalających na zlokalizowanie i likwidację niepożądanych odchyleń od zaplanowanych parametrów. Informacje o różnym stopniu złożoności i szczegółowości otrzymuje się m.in. w wyniku analiz wskaźników ekonomicznych, dlatego też prawidłowe prowadzenie analiz ekonomicznych jest istotnym warunkiem skutecznego zarządzania firmą, prowadzenia działań naprawczych czy restrukturyzacyjnych. Dane dotyczące sprawności poszczególnych procesów zachodzących w organizacji, sytuacji majątkowo-finansowej, czy zyskowności są cennym źródłem wiedzy dla kadry zarządzającej oraz wielu instytucji zewnętrznych. W zależności od zaistniałej sytuacji oraz dla lepszego zobrazowania zachodzących zjawisk parametry te mogą być przedstawiane w sposób liczbowy lub graficzny. W Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe parametry ekonomiczne, tak jak w każdym podmiocie gospodarczym działającym na rynku, służą do oceny sytuacji całej organizacji, jak i poszczególnych jednostek organizacyjnych. A w szczególności do: rocznej analizy działalności prowadzonej przez poszczególne jednostki RDLP oraz całe PGL LP (analiza wskaźnikowa), opłacalności inwestycji m.in. do podejmowania decyzji o wydatkowaniu środków funduszu leśnego, bieżącej oceny istotnej przy podejmowaniu aktualnych decyzji związanych z prowadzoną działalnością. W referacie zostaną omówione parametry ekonomiczne stosowane w ocenie podstawowej działalności jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych, osiągnięte w ostatnich latach przez regionalne dyrekcje Lasów Państwowych. Przy ocenie kon-
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 19 dycji finansowej Lasów Państwowych zaprezentowane zostaną trzy wskaźniki płynności finansowej obrazujące stosunek środków obrotowych o różnym stopniu płynności do zobowiązań bieżących, a mianowicie: wskaźnik bieżącej płynności (current ratio), wskaźnik szybkiej płynności (quick ratio), wskaźnik wypłacalności gotówkowej (super quick ratio). Prezentacja wyników badania płynności finansowej jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych, oprócz oceny osiągniętych wskaźników finansowych, obejmie również analizę funduszu obrotowego. W tym celu w referacie zostanie przedstawiony wskaźnik rotacji należności (wyrażony w dniach), który informuje o czasie w jakim dany podmiot gospodarczy kredytuje swoich odbiorców i wskazuje czas zamrożenia w należnościach środków pieniężnych firmy. Analiza funduszu obrotowego zostanie uzupełniona o wskaźnik rotacji zapasów (wyrażany w dniach) informujący, ile dni trwa odnawianie zapasów dla osiągnięcia sprzedaży na określonym poziomie. Z kolei na podstawie wartości wskaźnika rotacji zobowiązań (wyrażany w dniach) zaprezentowana zostanie sytuacja jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych w zakresie spłaty przez nie własnych zobowiązań krótkoterminowych. Dodatkowo w analizie poświęconej płynności finansowej Lasów Państwowych zostanie przedstawiony wskaźnik trwałości struktury finansowania, którego wartość świadczy o stopniu finansowania zapasów lub aktywów trwałych zobowiązaniami krótkoterminowymi. Prezentacja parametrów ekonomicznych wykorzystywanych w ocenie podstawowej działalności jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych obejmie także wskaźniki rentowności, a więc mierniki informujące, zarówno o szybkości zwrotu zaangażowanego w firmie kapitału, jak i oceniające zdolność jej kierownictwa do generowania zysków z zaangażowanych środków. Ocena rentowności zostanie dokonana na podstawie wskaźnika zyskowności netto sprzedaży, wskaźnika rentowności majątku (ROA) (stopa zwrotu z aktywów) oraz wskaźnika rentowności kapitału własnego (ROE) (stopa zwrotu z kapitału własnego).
20 WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA Koncepcja platformy technologicznej sektora leśno-drzewnego i warunki jej działania Władysław Strykowski, Andrzej Fojutowski Instytut Technologii Drewna w Poznaniu Platformy technologiczne są wielkim przedsięwzięciem Komisji Europejskiej i określonych podmiotów gospodarczych oraz instytucji z otoczenia biznesowego państw UE. Powstanie Europejskich Platform Leśno-Drzewnych poprzedziły odpowiednie przedsięwzięcia polityczno-ekonomiczne. Polska była do 2004 roku praktycznie nieobecna w inicjatywach Europejskich Platform Technologicznych (European Technology Platform). W roku 2004 z inicjatywy Krajowego Punktu Kontaktowego Programów Badawczych powołano w Polsce pierwsze Platformy Technologiczne, których zadaniem była integracja i mobilizacja polskiego przemysłu, połączenie sił przemysłu i zaplecza badawczego oraz wprowadzenie silnych reprezentantów do Europejskich Platform Technologicznych. Działanie to było sukcesem krajowego Punktu Kontaktowego Programów Badawczych UE, gdyż podpisał on umowy o współpracy z ponad 500 najlepszymi polskimi przedsiębiorstwami. Dotychczasowa praktyka potwierdza fakt, że diametralnie różnie przebiega proces wdrażania Platform Technologicznych w państwach o gospodarkach postplanowych w stosunku do pozostałych państw UE. Platformy Technologiczne niosą ze sobą nowe wyzwania, ale też nowe szanse i nadzieje. W krajach europejskich muszą powstać nowe struktury umożliwiające pełniejsze wykorzystanie istniejących zasobów surowca drzewnego. Proponowane w Krajowym Programie Badań (SRA) propozycje dotyczące innowacji w sektorze leśno-drzewnym są bardzo interesujące, ale ich realizacja wymaga ścisłej współpracy przemysłu z lasami. W warunkach całkowitej dezintegracji leśnictwa i przemysłów opartych na drewnie Polska Platforma Technologiczna Sektora Leśno-Drzewnego stanowi szansę podjęcia i realizowania partnerskiej współpracy przemysłu z lasami. Efekty tej współpracy, które będzie można osiągać, wymagają dłuższego horyzontu, który można znacznie skrócić poprzez zastosowane po stronie przemysłu innowacji. Jednakże całkowity sukces będzie wówczas, jeżeli dojdzie do rzeczywistej współpracy. Kraje skandynawskie i zachodnioeuropejskie bardzo szybko doszły do porozumień w tym zakresie. Świadczy o tym duża liczba realizowanych aktualnie projektów badawczych przez sektor leśno- -drzewny tych państw.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 21 Zagadnienia ekonomiczne w planach urządzenia lasu Janusz Dawidziuk Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej W całym powojennym okresie instrukcje urządzenia lasu przewidywały ujmowanie zagadnień ekonomicznych w planach urządzenia lasu, chociaż w różnym stopniu szczegółowości. Pierwsza powojenna Instrukcja urządzania lasu z 1957 r. (na okres definitywnego urządzania lasu) zobowiązywała do przedstawiania tylko ogólnej charakterystyki czynników ekonomicznych wpływających na kształtowanie warunków produkcji leśnej, z uwzględnieniem powiązania leśnictwa z innymi gałęziami gospodarki narodowej. W następnych cyklach urządzeniowych ekonomiczne warunki produkcji leśnej były charakteryzowane coraz szerzej w formie określonych instrukcjami zestawień wskaźników. Najszerzej ujmuje te zagadnienia obecna Instrukcja urządzania lasu (z 2003 r.), która obok syntetycznej oceny uwarunkowań ekonomicznych oraz zestawień wskaźników gospodarki leśnej przewiduje sporządzanie ramowego planu ekonomicznego na 10 lat. Instrukcja ta dopuszcza również załączanie do planu urządzania lasu ekspertyzy ekonomicznej nadleśnictwa, po wcześniejszym opracowaniu oraz zatwierdzeniu odpowiednich wytycznych do jej wykonywania. Wytyczne takie opracowane w Instytucie Badawczym Leśnictwa zostały wdrożone w 2009 r. (poprzez sporządzenie aneksu ekonomicznego do Planu urządzenia lasu dla nadleśnictwa Krynki na lata 2008 2017) przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, na zlecenie dyrekcji generalnej Lasów Państwowych. Z analiz przeprowadzonych w trakcie realizacji tego tematu wynika, że w aneksie ekonomicznym nieodzowne jest zaprojektowanie wskaźników dotyczących przychodów i nakładów powiązanych z 10-letnim okresem planowania, co pozwoli także na racjonalny rozdział środków funduszu leśnego. W ramach aneksu, który powinien stanowić integralną część planu urządzenia lasu, należy ująć trzy cele szczegółowe, a mianowicie: wycenę majątku nadleśnictwa, ocenę ekonomiczną gospodarki leśnej za ubiegły okres gospodarczy, program ekonomiczny dla nadleśnictwa, w tym prognozę przychodów, nakładów oraz wyniku finansowego w okresie obowiązywania nowego planu urządzenia lasu. Przy opracowaniu powyższych zagadnień wykorzystano dane i wyniki uzyskane dla nadleśnictwa Krynki przy sporządzaniu aneksu ekonomicznego do Planu urządzenia lasu obejmującego okres 2008 2017.
22 WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA Lasy państwowe a koncepcja społecznej odpowiedzialności Krzysztof Kannenberg Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w Tucholi Społeczna odpowiedzialność biznesu to jedna z najbardziej dynamicznych, złożonych i stanowiących wyzwanie kwestii, z którymi mają obecnie do czynienia liderzy biznesu, a i nie wykluczone, że jest to jeden z najbardziej istotnych problemów 1. Wielkie ponadnarodowe korporacje zasobne w potężny kapitał mają często większą siłę oddziaływania niż rządy państw. To powoduje, że stają się one odpowiedzialne nie tylko za efektywne gospodarowanie dostępnymi dla nich zasobami, ale również za relacje zachodzące z wszystkimi podmiotami bliższego i dalszego otoczenia. W literaturze przedmiotu jest wiele definicji społecznej odpowiedzialności. Dobrze rozumiana odpowiedzialność społeczna oznacza w praktyce, że menedżerowie muszą: być wrażliwi na sprawy, które oddziałują na życie osób, z którymi żyją i pracują, zrozumieć warunki panujące w społeczeństwie, aby wywierać na nie pozytywny wpływ, rozważać społeczne skutki wynikające z podejmowanych decyzji finansowych i biznesowych, a mające wpływ na szerokie grupy wyborców, interesariuszy i na środowisko, mieć świadomość nie tylko tego, co firma produkuje, ale także jak to produkuje. Co najważniejsze, bycie odpowiedzialnym społecznie oznacza wykraczanie poza uświadomienie sobie tych skutków społecznych- oznacza dobrowolne podejmowanie działań w tym zakresie 2. Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe to państwowa jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej. Jak zapisano w statucie, Lasy Państwowe nie są przedsiębiorstwem w rozumieniu prawa. Posiadając tzw. zdolność prawną zarządzają pozostającym w ich dyspozycji majątkiem Skarbu Państwa 3. W 2010 r. rząd zamierzał włączyć Lasy Państwowe do sektora finansów publicznych. Oznaczałoby to w praktyce konieczność przekazywania do dyspozycji Ministra Finansów wypracowanych w danych latach nadwyżek finansowych. Biorąc pod uwagę kłopoty rządu ze sfinansowaniem deficytu budżetowego, takie rozwiązanie stanowiłoby ogromne zagrożenie dla dalszego funkcjonowania Lasów Państwowych. Z drugiej strony, nie będąc przedsiębiorstwem Lasom trudno jest i będzie rywalizować z ar- 1 Jim Gus Gustafson, Czym jest społeczna odpowiedzialność biznesu?, w: Biznes, tom 1, PWN, Warszawa 2007, s. 190. 2 Tamże, s. 191. 3 Wikipedia, Lasy Państwowe, http;//pl.wikipedia.org/wiki/lasy_panstwowe
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 23 gumentem nadrzędności interesu państwa. Część ekonomistów jest zdania, że Lasy Państwowe powinny stać się ponownie przedsiębiorstwem państwowym 1 o konstytucyjnie chronionej własności, co skutkowałoby tym, że interes przedsiębiorstwa byłby zawsze nadrzędnym w stosunku do interesu państwa. Można mieć jednak wątpliwości, jak w takiej sytuacji wyglądałaby realizacja pozaekonomicznych funkcji lasu. Organizacja państwowa, niezależnie od przyjętej formy organizacyjno-prawnej, musi realizować cele określone przez właściciela. Ustawowym obowiązkiem PGL LP jest prowadzenie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej poprzez działania na rzecz realizacji podstawowych funkcji lasu, do których zalicza się funkcje ekologiczne, produkcyjne i społeczne. Realizacja tych funkcji wprost wpisuje się w koncepcję społecznej odpowiedzialności. Analizując działalność Lasów Państwowych na przestrzeni ostatniego półwiecza można dojść do wniosku, że jest to bez wątpienia organizacja kreująca nowoczesny i przyszłościowy model działalności oparty na prawidłach zrównoważonego rozwoju. Ten zrównoważony rozwój definiowany przez przyrodników jako zdolność zdrowych ekosystemów do nieograniczonego czasowo funkcjonowania stał się niedawno dla biznesu kategorycznym nakazem 2. Przyroda jak się okazuje dysponuje doskonałymi modelami tworzenia, reprodukcji i zachowania trwałości relacji pomiędzy biotycznymi i abiotycznymi elementami ekosystemów. Analizując efektywność tych modeli menedżerowie powinni czerpać z nich wzorce dla rozwiązań biznesowych, wszak skomplikowana i samoregulująca się biosfera ziemi jest w istocie genialnym systemem operacyjnym, który bez przerwy produkuje różne formy życia już od 3,5 miliarda lat 3. W referacie przeanalizowana zostanie realizacja przez Lasy Państwowe funkcji lasu pod kątem koncepcji społecznej odpowiedzialności. Dokonana będzie również próba zaadaptowania praw rządzących przyrodą do systemowych rozwiązań ekonomicznych. 1 Powstałe w 1924 r. przedsiębiorstwo Polskie Lasy Państwowe utraciło swój status w wyniku nacjonalizacji po II wojnie światowej. 2 Gregory C. Unruh, Biosfera górą! Czyli czego biznes może się nauczyć od przyrody, Harvard Business Review, marzec 2010, s. 73. 3 Tamże, s. 74.
24 WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA Wyzwania dla ekonomiki leśnictwa Birger Solberg Norweski Uniwersytet Nauk Przyrodniczych Prezentacja skupi się na następujących zagadnieniach: przede wszystkim, czym jest ekonomika leśnictwa i co cechuje analizy w tej dyscyplinie. Następnie bardziej szczegółowo omówione zostaną wyzwania związane z preferencjami czasowymi (jak podchodzić do kosztów i korzyści pojawiających się w różnym czasie), niedoskonałościami rynku, nierynkowymi dobrami i usługami, efektami dystrybucyjnymi, integracją aspektów ekologicznych i społecznych oraz aspektami etycznymi. Trzeci problem stanowić będzie modelowanie bioekonomiczne i dyskusja nad norweskimi doświadczeniami w analizowaniu kwestii związanych z leśnictwem i łagodzeniem zmian klimatu. Ostatnia część zostanie poświęcona omówieniu priorytetów w zakresie poprawy obecnej sytuacji oraz sformułowaniu głównych wniosków. Challenges in forest economics by Birger Solberg, Norwegian University of Life Sciences The presentation will focus on the following main points.: First, a brief account is given of what forest economics is and what are main characteristics of analyses in this disciplin. Then I will go more specifically into challenging related to time preference (how to deal with costs and benefits accruing at different points in time), market imperfections, non-marketed goods and services, distributional impacts, the integration of ecological and social aspects, and ethical aspects. Third, I will elaborate on bio-economic modelling and discuss my experiences from Norway in analysing issues related to forestry and climate change mitigatio. Finally, I will discuss main priorities ahead to improve the present situation, and draw main conclusions.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 25 Zrównoważone leśnictwo w czasach zdominowanych przez sektor finansowy Ernest Ulrich Koepf Uniwersytet Techniczny w Dreźnie Trwałość jest przyjętą od dwustu lat zasadą gospodarki leśnej w Europie. W dzisiejszych czasach leśnictwo musi stawiać opór warunkom porządku gospodarczego, niezgodnym z zasadą trwałości. Granice wzrostu globalnej cywilizacji są nieuniknione, co zostanie zaprezentowane w referacie. Nie oznacza to jednak, że nic nie powinno wzrastać. Pieniądze pozwalają na zróżnicowanie produkcji i wymianę dóbr na rynkach. Firmy leśne (jak wszystkie firmy) są zobowiązane do osiągania przychodów przewyższających koszty produkcji. W XIX w. kalkulacja inwestycyjna była po raz pierwszy opracowana przez leśników, ponieważ produkcja leśna z konieczności zależy od przyrody, co z finansowego punktu widzenia oznacza inwestycję długoterminową. Dyskusje na temat teorii renty gruntowej oraz wysiłki w celu zmaksymalizowania zysków z produkcji leśnej skończyły się całkowitym niepowodzeniem. Dlaczego? Fizyczny świat (rzeczywistość) jest kształtowany według praw przyrody, poprzez postęp technologiczny oraz postępowanie ludzi. Myślenie kategoriami finansowymi może informować o fizycznych warunkach gospodarki, które nie mogą być jednak zmienione inaczej niż przez inteligentną technologię. Interes finansowy nie powinien rządzić myśleniem gospodarczym. W istocie potrzebna jest koncepcja nowego trwałego porządku gospodarczego. Przyroda, praca i technologia muszą być uznane za równorzędne czynniki produkcji. Kapitał (który w tradycyjnej ekonomii jest czynnikiem produkcji) daje pierwszeństwo interesowi monetarnemu. Politycznie deklarowanym celem ekonomii w demokracji jest jednak interes ludzki, a warunkiem trwałej produkcji jest ochrona przyrody lub interes ekologiczny. Niedawny krach finansowy i jego konsekwencje uświadomiły nam niebezpieczeństwa ideologii monetarnej. Co rozumie się pod pojęciem czasów zdominowanych przez sektor finansowy? To, że wielcy biznesmeni oraz politycy ogólnie przeceniają monetarną charakterystykę gospodarki, co w istocie zaburza spojrzenie na rzeczywistość oraz interes społeczny i ekologiczny. Bankowość musi wspierać wysoko wyspecjalizowaną produkcję i rynkową wymianę dóbr. Tak zwana branża finansowa (ang. financial industries) oferuje wątpliwe produkty, które nie są dobrami czy usługami, ale po prostu robieniem pieniędzy. Jej zyski i wygórowane zarobki uszczuplają dochody z pracy ludzi i stosowanych technologii. Rozwiązań należy szukać poza leśnictwem i polityką leśną. Istnieją pewne koncepcje i dwie z nich zostaną naszkicowane w niniejszym referacie, mimo niewielkiej
26 WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA szansy ich realizacji w ramach europejskiego systemu politycznego. Trwały rozwój stał się oficjalną propozycją po Konferencji ONZ w Rio de Janeiro w 1992 r., więc powinniśmy nadal podejmować nad nim dyskusję. Sustainable Forestry in Financial Times by Ernst Ulrich Koepf, Dresden University of Technology Sustainability has been an established principle of forestry in Europe for the last two hundred years. Its history will be lined out. Forestry at present must resist conditions of the economic order in the world which are not in line with sustainability. It will be shown that limits to growth are unavoidable in the global civilization. But it does not mean nothing should grow. Money permits to differentiate production and exchange goods and services at the markets. Forest firms (as all firms) are bound to earn more money than their costs of production. In 19 th century investment calculation was first developed by foresters because forestry production necessarily depends on nature which, in financial terms, means long-term investment. Discussions on soil rent theory and efforts to maximize profits from forestry production turned out a complete failure. Why? We can learn from forest history that the physical world (reality) can only be shaped within the limits of nature, technology and men s behaviour. Financial thinking may inform on physical conditions of the economy, they cannot be changed but by intelligent technology. Money interest shouldn t govern economic thinking. In fact, a concept is needed for a new sustainable economic order. Nature, labour, and technology must be considered as production factors of equal weight. Capital (which in traditional economics has been a production factor) is favouring monetary interest. The politically declared aim of economics in democracy however is human interest. And the condition of sustainable production is conservation of nature or ecological interest. The late financial crash and its consequences have taught us the dangers of the monetarian ideology. What is meant by financial times? That business leaders as well as politicians generally overvalue the monetary description of the economy, which in fact troubles the view on reality, people s and ecological interest. Banking must support highly specialized production and market exchange of goods. So called financial industries offer questionable products, which are not goods or services but just money-making. Their profits and exorbitant wages are depriving revenues from working peoples and technological efforts. Solutions are to be found outside forestry and forest policies. Concepts are available, and two of them will be sketched in spite of little chance of realization in the European political system. However, sustainable development has been an official proposal since UNCED 1992, and we should continue to discuss it.