Lasy Państwowe a koncepcja społecznej odpowiedzialności

Transkrypt

1 Krzysztof Kannenberg Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w Tucholi Lasy Państwowe a koncepcja społecznej odpowiedzialności Puszczykowo 2011

2 Spo Społeczna odpowiedzialność biznesu to jedna z najbardziej dynamicznych złożonych i stanowiących wyzwanie kwestii, z którymi mają obecnie do czynienia liderzy biznesu, a i nie wykluczone, że jest to jeden z najbardziej istotnych problemów. 1 Dobrze rozumiana odpowiedzialność społeczna oznacza w praktyce, że menedżerowie erowie muszą: być wrażliwi na sprawy, które oddziałują na życie osób, z którymi żyją i pracują, zrozumieć warunki panujące w społeczeństwie, aby wywierać na nie pozytywny wpływ, rozważać społeczne skutki wynikające z podejmowanych decyzji finansowych i biznesowych, a mające wpływ na szerokie grupy wyborców, interesariuszy i na środowisko, mieć świadomość nie tylko tego, co firma produkuje, ale także jak to produkuje. Co najważniejsze, niejsze, bycie odpowiedzialnym społecznie oznacza wykraczanie poza uświadomienie sobie tych skutków społecznych- oznacza dobrowolne podejmowanie działań w tym zakresie 2. 1 Jim Gus Gustafson, Czym jest społeczna odpowiedzialność biznesu?, w: Biznes, tom 1, PWN, Warszawa 2007, s Tamże, s. 191.

3 Są przesłanki, aby sądzić, że w przyszłych nowoczesnych gospodarkach większą wagę będzie się przywiązywało poszukiwaniu powiązań kooperacyjnych czyniąc relacje pomiędzy podmiotami opartymi na zasadach gry o sumie niezerowej. Wszechobecna w gospodarce rynkowej konkurencja nie musi być zatem jedyną lokomotywą postępowych zmian. To wszystko uprawdopodabnia słuszność koncepcji społecznej odpowiedzialności. Milenijne badanie opinii społecznej przeprowadzone w 1999 roku na próbie przeciętnych mieszkańców 23 krajów z sześciu kontynentów utwierdziło w przekonaniu, że reputacja firmy i jej obroty są zagrożone, jeśli klienci negatywnie postrzegają jej działania społeczne 3. 3 Tamże, s. 192.

4 Obserwując gospodarkę światową w ostatnich dziesięcioleciach zauważyć można niepokojące zjawisko korporatyzacji wspólnych dóbr, do których można zaliczyć: jedzenie, wodę, nasiona, ludzki genom, fale radiowe, historie, kulturę itp. Niepohamowana chęć bycia liderem o dominującej pozycji rynkowej sprawia, że współczesne przedsiębiorstwa kolonizują obszary o bardzo ważnym dla społeczeństwa znaczeniu. Mc Donald otwierając rocznie około 2400 restauracji chce osiągnąć, że co piąty spożywany na świecie posiłek to ich produkt. Firma Coca-Cola zamierza osiągnąć pułap 20% spożycia wszystkich płynów na ziemi 4. Zamiast dążyć do globalizacji należy podjąć działania na rzecz ustanowienia właściwych relacji między gospodarkami w skali świata i korporacjami oraz ich wpływami w skali rynków. Korporacje nawet te o wielkim zasięgu działania powinny przede wszystkim zaspokajać potrzeby lokalnego rynku, na terenie którego działają. Firma, której celem jest zdominowanie gospodarki lokalnej- poprzez wykup czy przejmowanie mniejszych zakładów lub uzależnienie od siebie podmiotów gospodarczych działających na skalę lokalną- zdecydowanie narusza humanitarne zasady ekonomii 5. 4 Paul Hawken, Realizacja zrównoważonego rozwoju w zgodzie z naturą, w: Biznes, tom 1, PWN, Warszawa 2007, s Tamże, s. 211.

5 Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe to państwowa jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. Jak zapisano w statucie Lasy Państwowe nie są przedsiębiorstwem w rozumieniu prawa. Posiadając tzw. zdolność prawną zarządzają pozostającym w ich dyspozycji majątkiem Skarbu Państwa 6. Organizacja państwowa, niezależnie od przyjętej formy organizacyjno-prawnej musi realizować cele określone przez właściciela. Ustawowym obowiązkiem PGL LP jest prowadzenie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej poprzez działania na rzecz realizacji podstawowych funkcji lasu, do których zalicza się funkcje ekologiczne, produkcyjne i społeczne. Realizacja tych funkcji wprost wpisuje się w koncepcję społecznej odpowiedzialności. Analizując działalność Lasów Państwowych na przestrzeni ostatniego półwiecza można dojść do wniosku, że jest to bez wątpienia organizacja, kreująca nowoczesny i przyszłościowy model działalności oparty na prawidłach zrównoważonego rozwoju. Ten zrównoważony rozwój- definiowany przez przyrodników jako zdolność zdrowych ekosystemów do nieograniczonego czasowo funkcjonowania- stał się niedawno dla biznesu kategorycznym nakazem 8. Przyroda jak się okazuje dysponuje doskonałymi modelami tworzenia, reprodukcji i zachowania trwałości relacji pomiędzy biotycznymi i abiotycznymi elementami ekosystemów. Analizując efektywność tych modeli menedżerowie powinni czerpać z nich wzorce dla rozwiązań biznesowych. Ekosystemy są układami termodynamicznymi, otwartymi, w których prawidłową homeostazę gwarantuje nieustanny obieg materii i przepływ energii dokonujący się pomiędzy różnymi poziomami troficznymi biocenozy i środowiskiem nieożywionym- biotopem. 6 Wikipedia, Lasy Państwowe, http;//pl.wikipedia.org/wiki/lasy_panstwowe 8 Gregory C. Unruh, Biosfera górą! Czyli czego biznes może się nauczyć od przyrody, Harward Business Review, marzec 2010, s. 73.

6 Rysunek 1. Uproszczony model obiegu materii i energii w ekosystemie Źródło: Opracowanie własne Klucza do rozwiązania podstawowego problemu ekonomicznego, problemu rzadkości, rodzącego konflikt pomiędzy nieograniczonością potrzeb ludzi a ograniczonością zasobów należy być może poszukiwać w poznanych systemach przyrodniczych. Próba ich adaptacji do budowy systemów ekonomicznych zwraca uwagę na pewne obszary krytyczne stanowiące ograniczenia efektywności bądź będące źródłem nieefektywności.

7 Rysunek 2. Uproszczony obieg dóbr w systemie ekonomicznym Źródło: Opracowanie własne Powodem zanieczyszczenia środowiska jest m.in. wysoki koszt recyklingu tworzyw sztucznych i produktów odpadowych procesu produkcji. Z rysunku wynika jasno, że najefektywniejszym źródłem energii produkcyjnej są źródła odnawialne np. słońce, woda i wiatr. Ze sposobu rozumowania przedstawionego na rynku wynika, że w działalności ekonomicznej w tym produkcyjnej należy unikać stosowania kosztownych w recyklingu materiałów, a cały system oprzeć na zasadzie wielocykliczności przy zachowaniu środowiskowej równowagi.

8 Idea zrównowa wnoważonego onego rozwoju wkomponowana w działalność edukacyjną LP realizowana jest w ramach zadań wynikających z: Kierunków rozwoju edukacji leśnej społeczeństwa przyjętych przez polski Rząd w 1997r., Zarządzenia nr 57 dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z 9 maja 2003r., Programu edukacji leśnej społeczeństwa w nadleśnictwach obowiązującego od 1 stycznia 2004r. W realizacji zadań edukacyjnych LP wykorzystują prawie 5,5 tys. różnych obiektów własnych. Tabela 1. Obiekty własne Lasów Państwowych wykorzystywane w edukacji leśnej społeczeństwa (stan na koniec 2009r.) Obiekt edukacji Ośrodki edukacji Izby leśne Wiaty i zielone kasy Ścieżki dydaktyczne Parki i ogrody dendrologiczne Punkty edukacyjne Pozostałe obiekty Liczba obiektów RAZEM 5464 Źródło: Raport o stanie lasów w Polsce 2009, PGL LP, Warszawa Tak duża liczba obiektów świadczy o olbrzymim zakresie prowadzonej działalności edukacyjnej, w której w 2009r. zaangażowało się 7676 leśników.

9 Formy edukacji leśnej zrealizowane w 2009r. oraz liczby uczestniczących w nich osób przedstawia TABELA 2. Tabela 2. Formy edukacji leśnej zrealizowane w 2009r. przez Lasy Państwowe oraz liczby uczestniczących w nich osób. Forma edukacji Lekcje terenowe i wycieczki z przewodnikiem Lekcje w izbie edukacji leśnej Spotkania z leśnikami w szkołach Spotkania edukacyjne z leśnikami poza szkołą Konkursy leśne Akcje, imprezy edukacyjne Wystawy edukacyjne Liczba zajęć Ogółem Liczba Dzieci 3-6 lat Dzieci szkół podstawowych W tym Młodzież gimnazjalna RAZEM Udział % grup 8 13,2 42,5 17,1 wiekowych Źródło: Raport z działalności edukacyjnej Lasów Państwowych w 2009r., Warszawa Młodzież uczestników ponadgimnazjalna ,9 Studenci i dorośli ,3 Z tabeli wynika, że w różnych formach edukacji leśnej w roku 2009 wzięło udział ponad 1760 tys. osób, z których 81,7% stanowiła młodzież szkolna. Poza wymienionymi formami LP prowadzą działalność edukacyjną o charakterze medialnym w środkach masowego przekazu, w tym za pośrednictwem portalu internetowego

10 Opisana w skrócie działalność edukacyjna prowadzona przez Lasy Państwowe w 2009 roku finansowana była głównie ze środków własnych nadleśnictw (10,1 mln zł.). Przedstawione liczby i fakty przekonują, że żadna polska organizacja nie angażuje i nie jest w stanie zaangażować tak dużych zasobów w edukacje ekologiczną w tym lansowanie zwłaszcza wśród bardzo młodych ludzi idei zrównoważonego rozwoju. Jest to konkretny przejaw realizacji koncepcji społecznej odpowiedzialności. Wymaga to od LP ciągłego doskonalenia kadr edukatorów, którzy muszą legitymować się nowoczesną wiedzą o interdyscyplinarnym charakterze. Działalność edukacyjna LP uzupełniona jest ofertą turystyczną skierowaną do wszystkich grup społecznych.

11 Realizując społeczne funkcje lasu poprzez działalność edukacyjną, turystyczną czy rekreacyjną leśnictwo jest również pracodawcą dla blisko 50 tyś. osób zaangażowanych bezpośrednio w działalność gospodarczą i ochronną. Lasy Państwowe będąc prawie wyłącznym dostawcą surowca drzewnego mają olbrzymią siłę oddziaływania na podmioty z różnych sektorów gospodarki i choć leśnik zaliczy ten aspekt działalności do realizacji społecznych funkcji lasu, to ekonomiście bardziej kojarzy się to z funkcjami gospodarczymi (produkcyjnymi). Potrzeby hodowlane, zasady regulacji struktury zasobów leśnych, zapotrzebowanie na drewno i wyroby z niego na cele gospodarcze oraz konieczność zapewnienia ekonomicznych warunków prowadzenia gospodarki leśnej uzasadniają wykorzystanie lasów jako odnawialnego źródła surowca drzewnego. Użytkowanie lasu jest realizowane na poziomie określonym przyrodniczymi warunkami produkcji, wymogami hodowlanymi i ochronnymi, a przede wszystkim zasadą trwałości lasów i zwiększania ich zasobów 12. Tak określone reguły pozyskania surowca drzewnego nie mogą budzić zastrzeżeń zwłaszcza z punktu widzenia strategicznego i długookresowego myślenia. Są one przejawem odpowiedzialności za warunki życia i ekonomicznego działania przyszłych pokoleń. 12 Tamże, s. 33.

12 W polskim leśnictwie w końcu 2006 roku zatrudnionych było ponad 49 tyś. osób. Należy podkreślić, że w przypadku leśnictwa można mówić o występowaniu tzw. mnożnika zatrudnieniowego, ponieważ 1 miejsce pracy w leśnictwie jest wprost związane z kilkoma (około 5) miejscami pracy w przemysłach bazujących na surowcu drzewnym 14. Głównymi odbiorcami leśnictwa są przemysł drzewny zatrudniający pod koniec 2006 roku 138 tyś. osób i przemysł celulozowo-papierniczy, w którym w analogicznym okresie zatrudnienie znalazło 42 tyś. osób 15. Z danych tych wynika, że od zapewnienia bezpieczeństwa surowcowego, a to zależy w dużej mierze od polityki sprzedaży drewna realizowanej przez LP zależy przyszłość przedsiębiorstw bazujących na surowcu drzewnym. Wzrost lub spadek zatrudnienia w sektorze drzewnym wpływa istotnie na los i życie nie tylko pracowników sektora i ich rodzin, ale także osób zatrudnionych w przemysłach ściśle z nim związanych. Szacuje się, że od miejsc pracy w sektorze drzewnym uzależnionych jest 1,7-1,9 mln osób 17. Dostrzegając rangę problemu LP będąc dominującym dostawcą surowca drzewnego powinny podejmować działania, które nie naruszyłyby reguł społecznej odpowiedzialności. 14 Tamże, s Leśnictwo stymulatorem rozwoju regionalnego, pod red. E. Ratajczak, op. cit, s. 53.

13 Udział lasów w powierzchni poszczególnych województw Żródło: 30% powierzchni Polski pokryte jest lasami, a duża część pozostałej powierzchni to obszary o różnym stopniu zurbanizowania, to właśnie ochrona przyrody w lasach powinna stanowić ważny cel strategiczny państwa i całego społeczeństwa. Lasy Państwowe ten cel realizują nie znajdując należnego wsparcia ze strony państwa i zrozumienia ze strony społeczeństwa. Przyczyny tego stanu rzeczy są złożone i leżą m. in. po stronie instytucjonalnej (rozwiązania prawne np. w zakresie ochrony przyrody), po stronie środowisk naukowych (naukowcy traktują ochronę przyrody np. jako ochronę wybranych siedlisk czy gatunków) oraz po stronie organizacji społecznych zajmujących się ochroną przyrody, których członkowie bardzo często legitymują się skromną i wybiórczą wiedzą w tym zakresie. Realizowanie przez LP wielkoobszarowej ochrony przyrody jest przejawem odpowiedzialnego i strategicznego działania na rzecz zachowania przyszłym pokoleniom nie skansenów leśnych a lasów użytkowych o bogatej różnorodności biologicznej. Właśnie takie działanie jest przejawem społecznej odpowiedzialności. Należy mieć nadzieję, że tworzony obecnie Kodeks dobrych praktyk w leśnictwie będzie się w swej treści do tej odpowiedzialności się odwoływał. Reasumując należy stwierdzić, że Lasy Państwowe należą do nielicznych organizacji w Polsce, realizujących koncepcję społecznej odpowiedzialności w tak szerokim zakresie na tak dużą skalę.

14 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ dr Krzysztof Kannenberg Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w Tucholi krzysztof.kannenberg@wszstuchola.pl kann@umk.pl