Algorytmiczne Tendencje Rynkowe - metodologia 1. Opis stosowanych wskaźników 1.1 GUPPY & RMA To trendowy wskaźnik analizy technicznej, koncentrujący się przede wszystkim na szeregach dwóch zmiennych: ceny i czasu. Jest to indykator sygnalizujący określony trend, jaki panuje na danym rynku, mierząc w sposób umowny (jakościowy) takŝe jego siłę czy ekspansję. Wskaźnik został częściowo zbudowany na podstawie załoŝeń australijskiego tradera Daryla Guppy, który w swoich analizach odrzuca klasyczne przecinanie się średnich kroczących. Najprostsze testy ekonometryczne lub po prostu back-testy pokazują, Ŝe taka hipoteza powyŝszego Inwestora jest słuszna. Inaczej mówiąc standardowe przecinanie się średnich kroczących jest niskoefektywne, daje mało informacji o trendzie a przede wszystkim obarczone jest przeciętną skutecznością. W związku z tym zbudowano wypadkowy model średnich Gyppy ego i układu tęczy pomiędzy nimi, co zobrazowano na poniŝszym wykresie: Wykres 1. Wskaźnik GUPPY & RMA, Źródło: Opracowanie własne. Warto zauwaŝyć, Ŝe wstęga 88 średnich ekspotencjalnych (waŝonych wykładniczo) podzielona jest na kolory wspomnianej tęczy, które czytelnie segregują główne interwały czasowe. OtóŜ najwolniejsze średnie kroczące (fioletowe) odpowiadają za ujęcie długoterminowe. Następnie szybsze średnie (zielone) wskazują trend w średniej perspektywie czasowej, aby na samym końcu moŝna było oceniać timing krótkoterminowy, przez pryzmat najszybszych średnich (niebieskie i Ŝółte). Tak zestawione kolory średnich MMA (multiplikatywne średnie kroczące) zawierają się w interwale okresowym 2-200. Inaczej mówiąc wskaźniki te reprezentują tendencje od dwóch do dwustu okresów czasowych (minuty, godziny, dni lub tygodnie). WyŜsze przebiegi czasowe, wykraczające poza 200 okresów lub poza ujęcie tygodniowe, tracą na inwestycyjnym znaczeniu, które w ostatnich kilkunastu latach wyraźnie sygnalizuje wadliwość metody kup i trzymaj. Zdecydowanie trafniejszymi określeniami, dla dynamicznego handlu na światowych giełdach w latach 1997-2011r., są słowa klucze typu trading, timing czy stop & reverse. Właśnie w odpowiedzi na podwyŝszoną zmienność i cykliczność rynku 1 S t r o n a
finansowego stworzono metody typu GUPPY & RMA, aby moŝna było dynamicznie podejmować decyzje o zajmowaniu określonych pozycji na akcjach, indeksach, walutach czy towarach. PowyŜszy wskaźnik jest typowo trendowy, sygnalizując określone tendencje: - wzrostowa powstaje, gdy najszybsze średnie MA przecinają łącznie i trwale* do góry średnie średnio i długoterminowe, - spadkowa powstaje, gdy najszybsze średnie kroczące przecinają łącznie i trwale* do dołu średnie średnio i długoterminowe, - boczna powstaje, gdy średnie krótko i/lub średnioterminowe oscylują naprzemiennie wokół średnich długoterminowych, które powinny wtedy poruszać się w mocnym, widocznym skoncentrowaniu** - korekta spadkowa ma miejsce w przypadku wyraźnego przecięcia średnich niebieskich do dołu przez Ŝółte MA, - korekta wzrostowa wygląda dokładnie odwrotnie, gdy Ŝółte średnie kroczące przecinają do góry niebieskie MA. * sygnał łącznego i trwałego przecięcia oznacza, Ŝe najszybsze wstęgi MA przecinają te wolniejsze MA, ale do dopełnienia odwrócenia trendu wstęga fioletowa musi zostać, po wspomnianym przecięciu, czytelnie wyeksponowana, pogrubiona i skoncentrowana odpowiednio ponad lub poniŝej pozostałych średnich kroczących, ** widoczne skoncentrowanie, inaczej nazywane zgęszczeniem, wysoką zbieŝnością lub pogrubieniem, objawia się na wykresie przez brak lub prawie zerowe rozwarstwienie danej wstęgi średnich. Inaczej mówiąc taka grupa średnich wartości musi posiadać mocno zbliŝone wartości, co na wykresie widoczne w formie grubej linii. Najczęściej ocenianym i najbardziej wartościowym skoncentrowaniem jest zgęszczenie długoterminowych MA, co świadczy o utrwaleniu się danego trendu. Warto takŝe zapamiętać, Ŝe trend wzrostowy lub spadkowy nabiera proporcjonalnie siły względem toŝsamego rozszerzania się całej tęczy średnich kroczących. Im wyraźniejsze i większe oddalenie średnich krótkoterminowych od długoterminowych tym większa moc danego trendu, co nie pozwala grać przeciwko takim tendencjom. Dopiero pojawienie się korekty wstecznej (spadkowej lub wzrostowej) pozwala zamykać zyskowne pozycje i/lub przyjmować przeciwne stanowisko inwestycyjne względem głównej tendencji. Kwestie odnawiania pozycji naleŝy uznać za równie cenną, jak wejście w korekcyjne pozycje. OtóŜ wspomniane odnowienie lub wyjście z danej korekty ma miejsce wtedy, gdy Ŝółte średnie wyraźnie, w sposób skoncentrowany, przecinają średnie niebieskie MA. PrzewaŜnie wyjście z korekty wstecznej jest równoznaczne z odnowieniem pozycji długoterminowych. Do dopełnienia opisu powyŝszego wskaźnika warto jeszcze zapamiętać dwie ciekawostki. OtóŜ pozycje uznaje się za wyprzedane/wykupione w modelu GUPPY & RMA, gdy odpowiednio kurs znajduje się blisko wzrostowej, fioletowej wstęgi MA lub blisko spadkowej, fioletowej wstęgi MA. Wtedy teŝ często mówi się o testowaniu punktu zwrotnego rynku, albowiem odwrócenie układu najwolniejszej wstęgi z dwustu okresów staje się timingowym początkiem nowego, długoterminowego trendu. Warto takŝe zapamiętać, Ŝe na najpłynniejszych rynkach często dochodzi do próby negacji głównego trendu, co jest widoczne w formie dynamicznego przecięcia wstęgi fioletowej przez dwie wstęgi: Ŝółtą i niebieską. JeŜeli zaskakujące odchylenie, wbrew głównej tendencji, trwa przez krótki okres czasu to wtedy taką zmianę nazywa się wystopowaniem pozycji odpowiednio długich lub krótkich w zaleŝności od danego, głównego trendu. MoŜna takŝe takie momentum określić słowami szukanie dołka albo łapanie brzytwy. JeŜeli dynamicznie wyeksponowane ryzyko nie zadziała wówczas na szkodę inwestora (nie dojdzie do dotkliwej straty) to wtedy moŝna powiedzieć, Ŝe weszło się w pozycje w najdogodniejszym momencie wg ujęcia GUPPY & RMA. 2 S t r o n a
1.2 CHANNEL INDEX Wskaźnik znany takŝe pod symbolem CCI został w większości stworzony przez Donalda Lamberta, choć jego zmodyfikowanie przez Wellesa Wildera okazało się równie cenne dla ujęcia statystycznego oceny poruszania się kursów instrumentów finansowych. Jest to model weryfikujący przede wszystkim bieŝące odchylenie danej ceny w kontekście statystycznej wartości średniej danego waloru. Kanał cenowy pozwala takŝe na selekcjonowanie stanów wykupienia i wyprzedania oraz przede wszystkim odnajdywanie cennych dywergencji, które czytelnie pokazują nielogiczny stan rynku. Inwestowanie w oparciu o dywergencje jest dobrze znane Inwestorom. PowyŜszy wskaźnik został oczyszczony z niektórych niedoskonałości, które de facto wielokrotnie pasowały do timingu na rynku towarowym. Dla oceny kondycji indeksów, głównie z GPW, warto we wskaźniku tym zwiększyć stopień wygładzenia oraz zamienić średnie arytmetyczne na wykładnicze z takich samych okresów, jak proponował Lambert. Nie ma jednak przeszkód, aby uŝywać standardowych ustawień zaimplementowanych w większości programów do analizy technicznej. W modelu CHANNEL INDEX (CCI) korzysta się głównie z tak zwanej rzadkości statystycznej. Wskaźnik ten posiada dwie główne bariery +/- 100 punktów, poza którymi wyceny rynkowe lub ujęcia statystyczne kursów na przykład akcji są na krótki termin przeszacowane. Inaczej mówiąc wykroczenie kursu poza wskazane bariery jest stanem rzadkim i podwyŝszonego prawdopodobieństwa wystąpienia zwrotu w przeciwnym kierunku, oceniając dany ruch cen. Wtedy teŝ moŝna doszukiwać się klasycznej realizacji zysków, dynamicznej akumulacji lub wejścia danego rynku w stan wspomnianej dywergencji. PoniŜszy wykres nr 2 przedstawia zarówno klasyczny układ wg Lamberta a takŝe typowe ujęcie dla omawianego modelu. Warto jeszcze zapamiętać, Ŝe wartości CHANNEL INDEX (CCI) mniejsze od 100 punktów oraz większego od -100 punktów są mało istotne statystycznie, a zatem mogą zostać wykorzystane tylko i wyłącznie przez metodę swing trading. Dla wytrawnego timingu, w którym szuka się wyjątkowej bliskości dołka lub szczytu są to stany rozproszenia kursowego, czyli fazy rynku, w którym dominują konkretne trendy i cykliczne fazy zmienności. Wykres 2. Wskaźnik CHANNEL INDEX (CCI), Źródło: Opracowanie własne. 3 S t r o n a
1.3 DOUBLE EMA To wskaźnik, składający się z układu dwóch średnich kroczących ekspotencjalnie z okresów 5 i 50, zazwyczaj stosowany w ujęciach godzinowym, dziennym i tygodniowym. W zaleŝności od kierunku przecinania się wskazanych średnich następuje sygnał kupna lub sprzedaŝy. I tak, gdy EMA-5 przecina do góry EMA-50 to sygnalizowane jest kupno, niezbędne i wymagane dla trendu wzrostowego. Z drugiej strony, gdy szybsza średnia krocząca przecina do dołu wolniejszą średnią EMA to następuje sygnał sprzedaŝy, co często prowadzi do trendu spadkowego. PoniŜszy schemat czytelnie pokazuje wymienione powyŝej sygnały. Model DOUBLE EMA tworzy de facto wskaźnik wyłapywania cennego momentum, które jest niezbędnie konieczne do dłuŝszych ruchów cenowych. Warto zwrócić uwagę na układ trendowy poszczególnych średnich kroczących ekspotencjalnie. OtóŜ opadanie EMA-5 powyŝej EMA-50 jeszcze nie świadczy o trendzie spadkowym, lecz tylko i wyłącznie o korekcie spadkowej. Dopiero połączenie tendencji spadkowej na szybszej średniej ze wspomnianym, podaŝowym przecięciem z EMA-50 generuje ryzykowną zniŝkę, która moŝe rozwinąć się w czasie. Dokładnie odwrotnie ma miejsce korekta wzrostowa, gdy EMA-5 rośnie i leŝy jednocześnie poniŝej EMA-50. Dopiero popytowe przecięcie się obu średnich daje wypadkowe kupno wg DOUBLE EMA. Warto zapamiętać jako ciekawostkę, Ŝe w wersji zaawansowanej Inwestorzy mogą oceniać wyłącznie tendencje na EMA-50, której połoŝenie i nastawienie implikuje dalszy rozwój sytuacji na rynku. Gdy wyłącznie EMA-50 przyjmuje trend spadkowy lub wzrostowy to zlokalizowanie kursu w jej pobliŝu stanowi odpowiednio o swoistym wykupieniu lub wyprzedaniu, co traktuje się odpowiednio za dodatnie albo ujemne odchylenie się kursu od bieŝącej tendencji. W zaleŝności od połoŝenia dłuŝszej czasowo średniej EMA ocenia się wtedy obiektywnie sytuację za wzrostową lub spadkową. Tylko w ramach danego trendu przyjmuje się zbieŝnie dane pozycje na rynku. Przedstawione załoŝenie jest statycznym modelem DOUBLE EMA, w którym tak naprawdę sygnał sprzedaŝy powstaje, gdy EMA-50 opada a sygnał kupna, gdy EMA-50 unosi się w górę. Przy takim załoŝeniu kaŝdy Inwestor moŝe indywidualnie dopasować do modelu wymagane, minimalne nachylenie średniej do osi czasu oraz takŝe dołączyć subiektywne parametry zyskowności i ryzyka, co stworzy nieznacznie opóźniony, trendowy wskaźnik AT. Wykres 3. Wskaźnik DOUBLE EMA, Źródło: Opracowanie własne. 4 S t r o n a
1.4 PRICE ACTION To ekspercki zestaw znaczników LL, LH, HL oraz HH, które oznaczają odpowiednio niŝsze dno, niŝsze maksimum, wyŝsze dno oraz wyŝsze maksimum. Ich specyficzny układ pomiędzy sobą świadczy o danej tendencji na danym instrumencie. Trzeba podkreślić, Ŝe jest to metoda analityczna, traktująca tylko i wyłącznie o zmianach samej ceny lub kursu. Dzięki temu moŝna uzyskać na wykresie wyjątkową czytelność zmian, którą kaŝdy Inwestor powinien obiektywnie odczytywać według schematu: - trend wzrostowy: L L LH HL HH H L - trend spadkowy: H H H L L H L L LH Znaczniki HH (wyŝszy szczyt), HL (wyŝszy dołek), LH (niŝszy szczyt) oraz LL (niŝszy dołek) kształtują róŝnorodne trendy na wykresach, w zaleŝności od interakcji pomiędzy nimi. JeŜeli zaleŝność cenowa zmienia się tylko w zakresie LL>LH>HL lub HH>HL>LH i nie ma przejścia do dalszych faz ustalania się trendu to mamy do czynienia wtedy z wygasającym impulsem lub konsolidacją, czyli z brakiem wejścia w nową tendencję. Dopiero pojawienie się odpowiednio HH>HL lub LL>LH generuje nowy trend lub powoduje kontynuację wcześniejszej zaleŝności. Właśnie w takim stylu wzorca PA wyjątkowo obiektywnie ocenia się fale wzrostowe lub spadkowe dowolnych walorów, co zobrazowano poniŝej na wykresie nr 4. Ponadto jedna z reguł Price Action mówi, Ŝe wiele korzyści, przy zawieraniu transakcji, moŝna odnaleźć w okolicy poprzedniego HL lub LH, jeŝeli za status quo przyjmiemy kontynuację wcześniejszej tendencji, wykluczając sytuację pułapki cenowej. Wykres 4. Wskaźnik PRICE ACTION, Źródło: Opracowanie własne. 5 S t r o n a
1.5 HIGH LOW REV To wskaźnik weryfikujący niestandardową zmienność skorygowaną liczbami Fibonacciego. W zasadzie przedziały zmienności zagregowanej liczy się tylko i wyłącznie pomiędzy sesyjnymi ekstremami tj. pomiędzy sesyjnym szczytem i dołkiem. Następnie oszacowaną zmienność, która przyrównywana jest za kaŝdym razem do nowego kursu z zamknięcia dnia, selekcjonuje się według historycznej zmienności. Dzięki temu otrzymujemy tak zwany rząd zmienności, przy pomocy skomplikowanych macierzy ekonometrycznych. Dla Inwestora najwaŝniejsze znaczenie ma skorygowanie zmienności High Low o odpowiednie współczynniki Fibonacciego, którego takŝe się kategoryzuje wg ustalonego schematu (macierzy i rang Spearmana). Dzięki temu powstaje schodkowa linia, która jest opóźnieniem sesyjnych ekstremów. W taki sposób moŝliwe jest kroczenie zmienności za kursem danego instrumentu. Dopiero przełamanie przez cenę danego poziomu fioletowej, schodkowej linii odwraca pozycje na rynku, dopełniając model HIGH LOW REV. Nadrzędnym celem niniejszego wskaźnika jest śledzenie bliskiej, historycznej zmienności i sygnalizowanie kluczowego wybicia się kursu z zarysowanego obszaru (przedziału). W ten sposób w wielu przypadkach powstają tak zwane fale cenowe o dalszym od standardowego zasięgu, przesuwając jednocześnie wartość progową zmienności. Dzięki temu powstają korzystne sytuacje róŝnic kursowych, dzięki którym Inwestor powiększa swój kapitał. Warto zapamiętać, Ŝe na światowych giełdach handluje się zmiennością, najczęściej implikowaną, która jest nieco odmienna od poniŝszego, autorskiego ujęcia. Trzeba zawsze pamiętać, Ŝe zmienność nie liczy na trend, choć jego powstanie jest wysoce cenne dla danych pozycji, które dostosowują się do odpowiednich zmian na rynku. Inwestor, który zawiera określone pozycje na najpłynniejszych instrumentach liczy zmienność co dany okres lub na przykład śledzi zaprezentowane w danym biuletynie ujęcie zmienności. Dzięki temu obserwuje, jakie sygnały padają wg zmienności i zgodnie z nimi zajmuje określone pozycje lub szacuje szanse i ryzyka pojawienia się fal cenowych na rynku. Wybicie w górę ze zmienności podwyŝsza prawdopodobieństwo pojawienia się wzrostów na giełdzie natomiast wyłamanie się kursów ze zmienności w dół istotnie potęguje ryzyko wystąpienia przeceny, która moŝe przybierać na sile w ramach zgodnego kroczenia w dół zmienności HLR. Wykres 5. Wskaźnik HLR, Źródło: Opracowanie własne. 6 S t r o n a
1.6 RSC INDEX Wskaźnik ten jest niezbędny do oceniania i porównywania dwóch róŝnych rynków. W ten sposób indeks siły relatywnej, poprzez iloraz dwóch instrumentów pokazuje, który walor jest silniejszy, a który naturalnie przez to słabszy. Dzięki temu róŝne rynki, czasami niemające bezpośrednich powiązań, mogą znaleźć wspólny mianownik a Inwestorzy mogą wychodzić ze słabszych segmentów, nabywając jednocześnie walory w cenniejszym układzie. Często mówi się, Ŝe dany instrument leŝy poniŝej rynku lub jest w procesie przewaŝania względem porównywanego rynku. Tendencje relatywnej siły i słabości przeplatają się naprzemiennie, wykorzystując momentami prawo jednej ceny Stephena Rossa, jeŝeli rynki są w istotnym stopniu przystające. Wykres 6. Wskaźnik RSC, Źródło: Opracowanie własne. Ma wtedy miejsce arbitraŝ, choć jest to jednak rzadko spotykany proces. Znacznie częściej tak, jak na poniŝszym wykresie, Inwestorzy śledzą czy siła relatywna pomiędzy porównywalnymi instrumentami wkracza w określony trend. Najczęściej pilnują wskazanego momentum przez nakładanie na RSC INDEX średniej kroczącej EMA lub MA z krótkiego okresu. JeŜeli linia RSC wybija się ponad średnią EMA to analizowany rynek staje się silniejszy od benchmarkowego (porównywalnego). W przypadku wyłamania się dołem linii RSC poniŝej średniej kroczącej otrzymujemy fazę słabości danego segmentu, co generuje podwyŝszone ryzyko odwrotnie, niŝ w poprzednim przypadku, gdzie powstają cenne szanse większej siły danego rynku nad drugim. Właśnie w takim stylu oscyluje siła relatywna, ciągle weryfikująca zachowania i zaleŝności pomiędzy dwoma walorami. 7 S t r o n a
2. Algorytmiczne Tendencje Rynkowe PowyŜej przedstawione wskaźniki oraz techniki oceny rynku mogą zostać wykorzystane przez Inwestorów w wieloraki sposób. Jednym z nich są ALGORYTMICZNE TENDENCJE RYNKOWE (ATR), w których obiektywnie ocenia się trendy na głównych indeksach giełdowych z GPW, wyróŝniając zaleŝności pomiędzy frankfurckim DAX-em a warszawskim WIG30. W ten sposób powstają sygnały SHORT i LONG, uwzględniając tendencyjne zmiany wg powyŝszych wskaźników z taką samą wagą. Prowadzi to do oszacowania koncentracji danych sygnałów, podkreślając przewagę danego trendu w ujęciu procentowym. Na przykład, gdy wskazanie dla DAX-a typu SHORT wystąpiło w trzech modelach na pięć to otrzymujemy formułę 60% SHORT. Podobnie liczy się koncentrację danych pozycji dla LONG, jeŝeli występują dla danego rynku w większości, skalując ilość wskaźników zawsze do pięciu. Z tego tytułu Inwestor otrzymuje w biuletynie ATR podwyŝszone prawdopodobieństwo wzrostów lub spadków dla indeksów DAX, WIG30, WIG50 oraz WIG250. Ponadto w systemowym komentarzu udziela się krótkiego, obiektywnego stwierdzenia stanu rzeczy, podkreślając takŝe ujęcie relatywne powyŝszych indeksów wg wskaźnika RSC, który nie bierze udziału w szacowaniu koncentracji danych pozycji. 3. Test trafności Warto takŝe zapoznać się z poniŝszą trafnością hipotetyczną, odczytaną z okresu ostatnich 12 miesięcy (kwiecień 2010r. kwiecień 2011r.) dla powyŝszych wskaźników oraz modeli. W przeprowadzonych testach zajmowano dane pozycje zaraz po pojawieniu się odpowiedniego sygnału, równocześnie składając hipotetyczne zlecenie stop loss rzędu 15%. Brak zrealizowania zlecenia obronnego jednoznacznie wskazywał na poprawność zawieranych transakcji, które w takim przypadku, w dalszej fazie testów eksponowały zysk. Dzięki temu otrzymano szereg transakcji zyskownych, potwierdzających wspomnianą wcześniej trafność. KaŜda transakcja zyskowna jest trafnością, ale nie koniecznie kaŝda trafność musi odpowiadać za zysk (efekt kosztów i podatków). W związku z tym złapanie zlecenia SL w poniŝszych modelach sugerowało brak trafności i straty, co stanowi na poniŝszych wykresach kołowych róŝnicę pomiędzy wartością 100% a transakcjami zyskownymi. Zobaczmy zatem przykładowy wynik dla dwóch przypadków: 60%-100% SHORT na DAX oraz 60%-100% LONG na WIG30. Wykres 7. Trafność hipotetyczna na DAX, Źródło: Opracowanie własne. Wykres 8. Trafność hipotetyczna na WIG30, Źródło: Opracowanie własne. Autor: Michał Pietrzyca, m.pietrzyca@bossa.pl, 8 S t r o n a