Dr Bogdan Ekstowicz Dyrektor ds. Rozwoju Egis Poland

Uwarunkowania dyplomatyczne i prawne Unii Europejskiej w stymulowaniu rozwoju sektora energetycznego w subregionie europejskim. Konsekwencje polityki zagranicznej dla systemu elektroenergetycznego w Polsce Dr Bogdan Ekstowicz Dyrektor ds. Rozwoju Egis Poland UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce Początkiem Unii Europejskiej (UE) było porozumienie energetyczne: Europejska Wspólnota Węgla i Stali. Przez 60 lat o tym zapomniano. Przez wiele lat Wspólnoty Europejskie (WE) nie poświęcały wiele uwagi problematyce energetycznej. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską nie przewidywał utworzenia wspólnej polityki energetycznej (na wzór na przykład wspólnej polityki rolnej). Stosowano w tej dziedzinie raczej zasadę subsydiarności, a działania wspólnotowe dotyczyły jedynie wybranych aspektów energetyki. Zasadniczy przełom nastąpił dopiero pod koniec lat 1980. W 1988 r. opublikowano roboczy dokument na temat wewnętrznego rynku energetycznego 1, w którym po raz pierwszy wyrażono stanowisko dotyczące ustanowienia jednolitego rynku energetycznego. Dokument postulował zintegrowanie wewnętrznego rynku energetycznego oraz określał obszary, które winny stać się przedmiotem uzgodnień w ramach integracji europejskiej. Zagadnie integracji rynków zostało rozwinięte w opublikowanych w 1995 r. Zielonej Księdze i Białej Księdze, określanych mianem Polityki energetycznej Unii Europejskiej. Postulaty integracji rynku energii znalazły realizację w dwóch podstawowych dyrektywach energetycznych: elektroenergetycznej z 1996 r. 2 i gazowej z 1998 r. 3. Obie dyrektywy miały rozpocząć proces tworzenia wspólnego, zliberalizowanego i konkurencyjnego rynku energii w subregionie europejskim 4. Obecny przewodniczący Parlamentu Europejskiego, Jerzy Buzek próbuje rozpropagować ideę wspólnoty energetycznej. Zdołał pozyskać do niej postacie kluczowe dla integracji europejskiej. Są to Jacques Delors, były wieloletni przewodniczący Komisji Europejskiej, a także Tommaso Padoa Schioppa, były minister finansów Włoch i członek pierwszej Rady Europejskiego Banku Centralnego. Obaj współtworzyli strefę euro. Dziś popierają współpracę w dziedzinie energii na obszarze Europy. Współpraca energetyczna mogłaby dotyczyć połączeń sieciowych oraz wspólnych projektów w dziedzinie badań naukowych i rozwoju. Ostatecznie ambitny projekt mógłby doprowadzić do stworzenia Europejskiej Wspólnoty Energetycznej, z własnym traktatem. Pod egidą Notre Europe został przygotowany raport, który przewiduje wspólne działania na rzecz gospodarki niskowęglowej oraz harmonizację opodatkowania energii w takim kierunku, żeby zachęcać do oszczędności i do przechodzenia na źródła odnawialne. 156

Kształtowanie polityki zagranicznej na bazie polityki energetycznej w Unii Europejskiej Wśród priorytetów polityki zagranicznej Unii Europejskiej wspólna polityka energetyczna będzie systematycznie zwiększała swoje znaczenie. Energetyka w UE, tak jak we wszystkich krajach uprzemysłowionych, odgrywa zasadniczą rolę w gospodarce i stanowi podstawowe tło w kształtowaniu wzajemnej polityki zagranicznej. Znaczenie energii dla wzrostu gospodarczego i konkurencyjności Europy systematycznie wzrasta. Stworzenie dobrze funkcjonującego rynku energii jest warunkiem sprostania trzem kluczowym wyzwaniom, przed którymi stoją rynki europejskie, to jest: konkurencyjność, stabilność i bezpieczeństwo dostaw nośników energetycznych. Wejście w życie Traktatu z Lizbony stworzyło nowe instytucje i usprawniło proces decyzyjny w ramach poszerzającej się Wspólnoty 5. Utworzone zostało stanowisko Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, który jest odpowiedzialny m.in. za wszystkie kwestie związane z europejską polityką zagraniczną w dziedzinie energetyki. Traktat z Lizbony stworzył możliwości rozwoju wspólnej i solidarnej polityki energetycznej UE, w tym polityki zagranicznej i bezpieczeństwa energetycznego dla Polski. Unia Europejska jako organizacja prawa międzynarodowego uzyskała osobowość prawną na mocy Traktatu z Lizbony w dniu 1 grudnia 2009 r. i powinna mieć stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych. Powinniśmy spodziewać się większej współpracy Unii Europejskiej, ONZ oraz NATO w zakresie zapewniania Europie bezpieczeństwa energetycznego. UE powinna doprowadzić do stworzenia mechanizmu skutecznego reagowania kryzysowego, m.in. przez zwiększenie sieci transgranicznych między krajami, a także poprzez zwiększenie rezerw energetycznych, które mogłyby być wykorzystywane w krajach Wspólnoty w przypadku kryzysów energetycznych, mających miejsce w Europie w ostatnich latach. Kryzys gazowy w styczniu 2009 r. między Rosją a Ukrainą jednoznacznie pokazał, że Unia Europejska nie jest w stanie osiągnąć długofalowych celów strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego bez zapewnienia bezpiecznych dostaw nośników energetycznych na poziomie wspólnotowym dla wszystkich krajów członkowskich. Polityka energetyczna i bezpieczeństwa są ściśle ze sobą powiązane. Kevin Rosner, konsultant energetyczny w G-8 i dyrektor ds. bezpieczeństwa forum energetycznego NATO, twierdzi, że Rosja używa energii jako narzędzia politycznego. Stąd bezpieczeństwo energetyczne UE powinno przenieść się poza sferę bezpieczeństwa narodowego, aby stać się międzynarodowym silnym partnerem w wymaganym obszarze dyplomacji międzynarodowej. Problem wspólnej polityki energetycznej UE, która bierze pod uwagę uzależnienie Europy od Rosji opiera się na różnicy w postrzeganiu UE wobec Rosji między państwami Europy środkowo-wschodniej a Europy zachodniej. Polska, popierana przez kraje bałtyckie, chciałaby żeby UE szybko zmniejszyła zależność energetyczną od Rosji i przyjęła wiele trudniejszych i zbiorowych stanowisk dyplomatyczno-politycznych w stosunkach z Rosją. Przed UE stoi trudny, ale konieczny proces budowy i realizacji wspólnej polityki energetycznej, szczególnie obecnie w globalnym środowisku, w którym bezpieczeństwo energetyczne i stosunki międzynarodowe są powiązane mocniej niż kiedykolwiek wcześniej. Najnowsze rozszerzenie UE na wschodzie Europy, jak i jego potencjalne rozszerzenie w przyszłości o Turcję, pomnożą wyzwania, dla których UE musi znaleźć efektywne rozwiązania dla krajów członkowskich. Takie kwestie, jak liberalizacja sektora energetycznego i dywersyfikacja źródeł energii powinny być skorelowane z europejskimi sieciami energetycznymi i muszą być związane z głównymi energetycznymi arteriami przesyłowymi do Europy z Norwegii, Rosji i Afryki Północnej, co wiąże się ze skonstruowaniem skutecznej polityki energetycznej w subregionie euro-azjatyckim. Polityka energetyczna Unii Europejskiej to w istocie korelacja dwóch powiązanych ze sobą polityk: polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa. Polityki energetycznej w zakresie bezpieczeństwa, popytu i podaży energii elektrycznej i zarządzania, które jest niezbędne dla zapewnienia właściwego rozwoju energetyki. Natomiast w zakresie polityki zagranicznej to kwestia stymulacji rozwoju właściwych relacji polityczno-ekonomicznych, różnorodności dostaw w celu zmniejszenia uzależnienia Europy od jednego źródła energii oraz tworzenia politycznego bezpieczeństwa poprzez właściwe zarządzanie źródłami energii. Tej wzajemnej korelacji nie można przeoczyć w unijnych stosunkach międzynarodowych. nr 4 (6v) 2010 157

Dwa ostatnie rozszerzenia UE o kraje z Europy Środkowo-Wschodniej w 2004 i 2007 r. szczególnie przyczyniły się do kształtowania polityki zagranicznej i bezpieczeństwa energetycznego wobec Rosji. Podobnie ewentualne członkostwo Turcji w UE otworzyłoby granicę UE z Syrią, a to mogłoby wywołać większe zaangażowanie UE na Bliskim Wschodzie. Stosunki zagraniczne i polityki energetyczne dużych dostawców będą miały istotne znaczenie dla obszaru Wspólnoty. Z perspektywy EU idea partnerstwa energetycznego powinna składać się z dwóch strategicznych wymiarów związanych z energią. Jednym z nich jest i byłoby dalsze zapewnienie dostaw energii dla państw UE poprzez współzależność gospodarczą i polityczną, a w drugim wymiarze partnerstwo staje się motorem rozwoju sektora energetycznego w tych krajach. Przywódcy państw członkowskich UE poparli propozycje wzmocnienia współpracy międzynarodowej w obszarze energetycznym z krajami OPEC i Rosją, dostarczającymi ropę i gaz, oraz współpracę z głównymi krajami tranzytowymi i konsumenckimi, które są w stanie zdywersyfikować źródła energii, zarówno przez zewnętrzne, jak i wewnętrzne trasy transportu oraz przez wspólne podejście w celu rozwiązywania ewentualnych sytuacji kryzysowych w duchu solidarności transeuropejskiej. Dość istotne jest poparcie obywateli dla stymulowania wspólnej polityki energetycznej w UE, gdyż największa część, bo aż 47% obywateli UE widziałyby nowe wyzwania energetyczne, takie jak: bezpieczeństwo dostaw energii, wzrost zużycia energii i zmian klimatu jako decyzje europejskie. Z kolei 37% obywateli UE preferuje pozostawienie tych decyzji dla rządów krajowych, a 8% respondentów chciałoby je wręcz przesunąć na poziom lokalny. UE jednak potrzebuje prawdziwej modernizacji polityki zagranicznej i bezpieczeństwa energetycznego, która byłaby ukierunkowana na bezpieczeństwo dostaw, konkurencyjność i zrównoważony rozwój regionu europejskiego. 6 Wybrane uwarunkowania geopolityczne rozwoju polityki energetycznej w Unii Europejskiej Rosnące zapotrzebowanie na energię w Azji Południowo-Wschodniej przyczyni się do zmian w zakresie geopolityki rurociągów, za UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce które odpowiedzialne są przede wszystkim rozwojowe gospodarki Chin i Indii. Rezerwy walutowe Chińskiej Republiki Ludowej, sięgające obecnie około 3.5 biliona dolarów, wraz z ponad 11% tempem wzrostu gospodarczego sprawią, że gospodarka chińska będzie w stanie kontraktować o coraz większe dostawy surowców energetycznych. Stanie się zatem jednym z głównych konkurentów dla Unii Europejskiej w wyścigu po rosyjskie zasoby gazu ziemnego. Szacuje się, że do 2030 r. energochłonność gospodarek Chin i Indii będzie odpowiedzialna za ponad połowę światowego wzrostu zapotrzebowania na energię, które zwiększy się o blisko 55% w stosunku do obecnego popytu. Z pewnością znaczenie rosyjskiego gazu ziemnego będzie w najbliższych latach na tyle duże, że Federacja Rosyjska zachowa swój wyjątkowy instrument do wywierania presji politycznej. Jednak zmniejszą się możliwości presji politycznej związanej z dostawami gazu, co będzie wynikać z konieczności modernizacji sektora energetycznego w Rosji i światowego rozwoju rynku LNG, a także zwiększającego się udziału OZE w bilansie energetycznym i rozwoju technologii alternatywnych. Problemem, z jakim przyjdzie się zmierzyć Rosji, jest zmniejszająca się liczba ludności, w coraz większym stopniu rekompensowana przez migracje ludności azjatyckiej. Gospodarka rosyjska będzie potrzebować ogromnych nakładów inwestycyjnych zwiększających sprawność, ograniczających energochłonność i zwiększających poziom zaawansowania technologicznego w sektorze energetyki. Wymusi to na Rosji większe otwarcie na inwestorów europejskich i azjatyckich, gdyż w przeciwnym razie wyeksploatowana magistrala rosyjskich gazociągów może nie podołać współczesnym wyzwaniom energetycznym. Zdaniem Komisji Europejskiej rosyjski sektor gazowy wymaga rocznych inwestycji na poziomie 20-25 mld dolarów. Brak modernizacji rosyjskich obiektów energetycznych oraz opóźnienie technologiczne może skutkować większą liczbą awarii, takich jak niedawny wypadek w Sajańsko Szuszeńskej elektrowni wodnej na Syberii. Rosnące znaczenie gazu ziemnego może przyczynić się do zacieśniania różnych form współpracy pomiędzy UE a krajami posiadającymi największe zasoby. Nie należy wykluczyć, że forsowana przez Rosję koncepcja kartelu gazowego zostanie zrealizowana, gdyż zwiększy to możliwości wywierania presji wobec odbiorców surowca. Z pewnością zaostrzy się rywalizacja o złoża ropy naf- 158

towej i gazu ziemnego w Arktyce, do których prawa roszczą Dania, Norwegia, USA, Kanada i Rosja. Ocieplający się klimat i topniejące lodowce mogą zdaniem geologów odsłonić ukryte dotychczas nawet do 14% nieeksploatowanych światowych zasobów ropy naftowej i blisko 30% gazu ziemnego. Zasadniczym jest pytanie, czy dojdzie do porozumienia międzynarodowego sankcjonującego podział tych surowców energetycznych, czy też rywalizacja będzie zaogniania przez incydenty natury politycznej. Niezwykle ciekawym procesem będzie zmniejszająca się skala wpływów rosyjskich w krajach byłego Związku Radzieckiego, co spowodowane będzie większym zainteresowaniem tych krajów ze strony Chin i Europy zachodniej. W warunkach zaostrzonej konkurencji Rosja będzie systematycznie tracić wpływy głównie na rzecz Chin będących w stanie kontraktować także w Rosji coraz większe ilości surowców energetycznych potrzebnych energochłonnej gospodarce. Swoją obecność w regionie krajów WNP wzmocnią także USA oraz kraje Europy zachodniej. Amerykanie dążą do uruchamiania coraz większej liczby baz wojskowych, co zwiększa ich możliwości tranzytu do Afganistanu, a także wzmacniają współpracę w sektorze energetycznym z krajami WNP. Wydaje się, że w nadchodzących dekadach w UE będzie systematycznie spadać znaczenie ropy naftowej jako surowca energetycznego. Wnioski takie można wyciągnąć na podstawie opinii nr 2009/182/13 Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, która została przyjęta na posiedzeniu w dniach 14-15 stycznia 2009 r.. Dotyczy ona rekomendacji związanych z zaopatrywaniem Unii Europejskiej w ropę naftową. Wspólnota importuje obecnie około 77% potrzebnej ropy naftowej, a na jej terenie znajduje się zaledwie 2% światowych zasobów tego surowca. W dokumencie wskazano na działania zwiększające udział w bilansie energetycznym energii z odnawialnych źródeł w tym trzeciej i czwartej generacji oraz wdrażanie technologii wychwytywania i składowania CO 2, co ma przyczynić się do zmniejszenia o przynajmniej 50% do 2050 r. zapotrzebowania UE na ropę naftową. Spowoduje to z pewnością spadek cen ropy naftowej w nadchodzących dekadach XXI wieku. Światowe trendy związane z walką z ociepleniem klimatu i zmniejszeniem emisji dwutlenku węgla w powietrzu wpłyną na opłacalność wytwarzania energii z węgla. Niezwykle istotne będzie stosowanie rozwiązań o niskiej emisyjności gazów cieplarnianych zgodnych z celami klimatycznymi UE. Cele te dotyczą zwiększenia efektywności energetycznej o 20% do 2020 r., w porównaniu z 1990 jako rokiem bazowym, a także zrealizowanie w tym samym horyzoncie czasu redukcji o 20% emisji gazów cieplarnianych oraz zwiększenia udziału energii produkowanej z odnawialnych źródeł w bilansie energetycznym do 20%. Wydaje się, że przez wdrażanie nowych i wypieranie starych technologii po 2030 r. zmniejszy się emisyjność dwutlenku węgla w USA i Chinach. Należy spodziewać się, że w globalnej gospodarce utrzyma się zainteresowanie energetyką jądrową. Budowana obecnie liczba 47 reaktorów jądrowych na świecie, o łącznej mocy ponad 40 GW, w połączeniu z obecną liczbą 442 reaktorów o łącznej mocy 370 GW jednoznacznie wskazuje na renesans w energetyce jądrowej. Do końca 2030 r. na świecie przewiduje się wzrost mocy z elektrowni atomowych do 473 GW, a w wariancie optymistycznym nawet do 748 GW. Rozwój wysokotemperaturowych reaktorów IV generacji zwiększy tak bezpieczeństwo, jak i efektywność elektrowni. Szczególnie interesujące wydają się technologie wysokotemperaturowych reaktorów grafitowo-helowych, które oprócz produkowanej energii będą mogły dostarczać wysokotemperaturowe ciepło wykorzystywane choćby do zgazowywania węgla. Rozwiązania takie wydają się szczególnie interesujące dla państw posiadających duże zasoby tego surowca naturalnego, a więc i dla Polski. Z pewnością najbardziej dynamicznie pod względem rozwoju technologicznego prezentować się będą odnawialne źródła energii (OZE), co wynika przede wszystkim ze strategii UE dążącej do dywersyfikacji struktury bilansu energetycznego. Poza UE szczególny rozwój OZE nastąpi w USA, które planują w najbliższych trzech latach podwoić ilość energii uzyskiwanej z odnawialnych źródeł. Duże nakłady finansowe na rozwój OZE przeznaczyła Japonia w specjalnym programie pomocy na walkę z kryzysem finansowym. Z kolei Chiny planują zwiększenie działań związanych z rozwojem OZE i z rozwojem technologii IGCC. Systematyczny wzrost opłacalności w inwestycje w OZE sprawi, że rozwijać się będą alternatywne paliwa wykorzystywane w transporcie, a także energia z OZE trzeciej i czwartej generacji, która charakteryzować się będzie dużą efektywnością energetyczną. 159

Charakterystyka i kierunki rozwoju sektora energetycznego w Unii Europejskiej i Polsce UE promuje odnawialne źródła energii (OZE) 7. Do OZE w UE zalicza się energię wiatrową, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, pływów, elektrowni wodnych o mocy poniżej 10 MW oraz biomasy. Cel polegający na zwiększeniu udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym poszczególnych państw członkowskich do 2020 r. stanowi integralną część pakietu klimatyczno-energetycznego przyjętego w grudniu 2008 r.. Wynosi on 20% dla UE, zaś Polska zaś jest zobowiązana do osiągnięcia 15% udziału. Najdynamiczniej rozwijającym się OZE jest energia wiatrowa. W Polsce przyrost mocy w przypadku energii wiatrowej od 2006 do końca 2007 r. wynosił 100% (moc zainstalowana wzrosła z 152 MW do prawie 300 MW) 8. Dla energetyki odnawialnej 2008 rok zaczął się bardzo obiecująco projektem dyrektywy i promocji OZE w ramach pakietu klimatycznego UE i zakończył się przyjęciem pakietu klimatycznego wraz z postanowieniami dotyczącymi energii odnawialnej (17 grudnia 2008 r.). Unia Europejska wspiera także stosowanie biopaliw paliw wzbogaconych o bio-komponenty, m.in. w celu zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, dekarbonizacji paliw używanych w transporcie, zmniejszenia uzależnienia UE od importu ropy naftowej i paliw płynnych, tworzenia nowych źródeł dochodu na obszarach wiejskich i opracowania trwałych substytutów paliw kopalnych. 9 Inwestycje związane z produkcją energii ze źródeł odnawialnych, w tym biogazu, są jednym z priorytetów UE (Dyrektywa 2009/28/ WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych). Przedsięwzięcia te są w Polsce współfinansowane ze środków UE w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (m. in. Działanie 9.4); Regionalnych Programów Operacyjnych; Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Paliwa kopalne co najmniej do r. 2050 będą znaczącym elementem mieszanki energetycznej. Eurelectric w Raporcie 2050 prognozuje, że produkcja energii w elektrowniach węglowych, wyposażonych w instalacje CCS, wyniesie około 30% w r. 2050. Podobna jest wymowa Polityki energetycznej Polski do r. 2030, gdzie prognozuje się, że w 2030 r. 52% energii produkowane będzie z węgla, UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce a 7% z gazu. Najwięcej prądu produkujemy jednak z węgla i tak będzie jeszcze długo. Chociaż do 2020 r. udział odnawialnych źródeł w produkcji energii elektrycznej ma wzrosnąć w Polsce do 15%, to obecnie udział wytwórców w produkcji energii kształtuje się następującą: elektrownie na węgiel kamienny 41%, a elektrownie na węgiel brunatny 35%, elektrociepłownie 16%, elektrownie przemysłowe 5%, odnawialne źródła energii 3%. Planuje się, że w 2020 r. Polska będzie produkować energię z następujących źródeł: węgiel kamienny i brunatny 84%, odnawialne źródła energii 15%, 10 energia atomowa 1%. Energetyce słonecznej również wróży się jasną przyszłość. Międzynarodowa Agencja Energetyki (IEA) podała, że elektrownie słoneczne będą do 2050 r. zaspakajać 22% globalnego zapotrzebowania na energię. Niestety, energia słoneczna jest mocno uzależniona od subsydiów. Obecnie jednak niektóre rządy w UE, m.in. Hiszpania, zaczynają żałować swojej wcześniejszej szczodrości. Barierą w rozwoju alternatywnych źródeł energii może okazać się kiepski stan polskich sieci elektroenergetycznych i brak planów jej rozwoju. Już teraz potencjalni inwestorzy gotowi stawiać w Polsce farmy wiatrowe narzekają, że długa kolejka oczekujących na podłączenia do sieci zniechęca do lokowania pieniędzy nad Wisłą. Do września 2012 r. każdy kraj UE ma obowiązek przeprowadzić badania i analizy ekonomicznej opłacalności wdrożenia zaawansowanych technicznie systemów opomiarowania zużycia energii elektrycznej, które obejmują między innymi systemy zdalnego odczytu zużycia energii elektrycznej. Na inwestycjach w tę dziedzinę każdy z podsektorów elektroenergetyki może zaoszczędzić miliardy złotych w ciągu kilku lat. Najważniejsze dane charakteryzujące sektor energetyczny w Unii Europejskiej: 160

kraje Unii Europejskiej są w 50% zależne od dostaw surowców i paliw energetycznych z importu. Prognozy wskazują, iż w 2030 r. ta zależność może wzrosnąć nawet do 70%. Dzieje się tak głównie za sprawą ciągłego wzrostu zapotrzebowania na energię; 45% importowanej ropy naftowej pochodzi z krajów Bliskiego Wschodu; 40% gazu ziemnego jest dostarczane z Rosji; prognozy przygotowane przez Komisję Europejską w 2003 r. mówią o znacznym wzroście zapotrzebowania na energię do 2030 r. w porównaniu z rokiem 2000; najważniejszym nośnikiem energii są paliwa płynne - około 39%; tylko około 5,9% obecnej produkcji energii pochodzi ze źródeł odnawialnych; Unia Europejska postawiła sobie cel 12% udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym UE do końca 2010 r. wydaje się, że cel ten nie zostanie osiągnięty. Polska energetyka, której potencjał jest w 60-70% wyeksploatowany, wymaga olbrzymich inwestycji. Pięć lat temu eksperci szacowali, że trzeba rocznie budować 800-1000 MW nowych mocy. Nie udało się tego nie zrobić. Teraz, jak twierdzą specjaliści, w Polsce powinno powstawać 1000-1300 MW rocznie. Na to się jednak nie zanosi, przede wszystkim dlatego, że trudno zamknąć finansowanie projektów budowy elektrowni. Ocenia się, że potrzeby inwestycyjne polskiej elektroenergetyki są co najmniej 2,5-krotnie większe niż wyceniana obecnie wartość jej majątku. Dlatego też partnerstwo publiczno-prywatne (PPP), rozwijane w Europie jako odpowiedź gospodarki i polityki na wyzwania cywilizacyjne, które wymagają coraz większych nakładów kapitałowych, mogłoby wesprzeć polską energetykę. Polska może wykorzystać formułę PPP jako ważny czynnik w realizacji założeń polityki energetycznej do r. 2030. Polska mimo względnie przyjaznych regulacji prawnych jest jeszcze na początkowym etapie wykorzystywania instrumentów PPP. Wyprzedzają nas inne kraje europejskie: nie tylko Wielka Brytania, Niemcy, Hiszpania, Francja i Irlandia, lecz także Czechy, Węgry, Słowacja, Rumunia i Bułgaria. Klimat dla PPP jest dziś zdecydowanie lepszy niż w latach 2005-2009, ale wola polityczna ma ciągle charakter bardziej deklaratywny niż praktyczny. Priorytety polityki energetycznej w Unii Europejskiej Priorytety polityki energetycznej UE wynikają z zasadniczych dokumentów, stanowiących pierwotne źródło prawa Wspólnot Europejskich. Dokumentami, na mocy których powstały i sukcesywnie były rozwijane podstawy dzisiejszej Unii Europejskiej, są: Traktat Rzymski, podpisany 25 marca 1957 r. przez reprezentantów Belgii, Francji, Niemiec Zachodnich, Włoch, Luksemburga i Holandii; Jednolity Akt Europejski, podpisany w 1986 r., wprowadzający poprawki do Traktatu Rzymskiego, m.in. przyjęcie ponad 300 kryteriów niezbędnych do utworzenia wewnętrznego rynku Wspólnoty; Traktat o Unii Europejskiej (TUE), tzw. Traktat z Maastricht, uzgodniony w grudniu 1991 r., podpisany w lutym 1992 r.; stanowił daleko idącą rewizję Traktatu Rzymskiego i wprowadzał dwie podstawowe grupy postanowień. Pierwsza z nich dotyczyła ustanowienia unii gospodarczo-walutowej najpóźniej od 1 stycznia 1999 r. oraz określiła działania w kierunku osiągnięcia unii politycznej, obejmującej wspólną politykę zagraniczną i obronną. Druga określiła kompetencje Wspólnoty w innych dziedzinach polityki oraz zmieniała uprawnienia różnych instytucji Wspólnoty Europejskiej; Traktat Amsterdamski, podpisany 2 października 1997 r., wprowadził dodatkowe zmiany ukierunkowane na zrównoważony rozwój energetyczny. Podstawą obecnie obowiązujących celów polityki energetycznej był Traktat z Maastricht. Jako cel ogólny Traktat wyznaczył utworzenie jednolitego rynku energii w ramach jednolitego rynku wewnętrznego, który zapewniłby swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału. Zgodnie z postanowieniami Traktatu polityka energetyczna ma być realizowana poprzez: eliminację ograniczeń ilościowych w celu zapewnienia swobodnej wymiany energii, eliminację dyskryminacji pomiędzy eksporterami we Wspólnocie w zakresie zaopatrzenia i zbytu; zasadę swobody i swobodnego przepływu usług w odniesienr 4 (6) 2010 161

niu do spółek energetycznych i świadczących usługi w krajach Wspólnoty; zasady konkurencji zapewniające jednakową płaszczyznę dla konkurencji, harmonizację prawa, która ma zapewnić swobodny przepływ towarów i usług, eliminację zniekształceń konkurencji; normalizację, stanowiącą strategiczny instrument określający integrację przemysłową i gospodarczą, która w dziedzinie energii obejmuje wytwarzanie i przesył energii elektrycznej, sektor ropy naftowej, zaopatrzenie w gaz, odnawialne źródła energii. Z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju polityka energetyczna obejmuje trzy zasadnicze cele: bezpieczeństwo energetyczne zminimalizowanie ryzyka i wpływu możliwego załamania zaopatrzenia w energię na gospodarkę i społeczeństwo Unii Europejskiej; konkurencyjne systemy energetyczne zapewnienie niskich kosztów energii dla producentów i użytkowników z punktu widzenia konkurencji przemysłowej i realizacji szeroko pojętych celów społecznych; ochrona środowiska przyrodniczego zintegrowana z wytwarzaniem i użytkowaniem energii dla zachowania ekologicznego i geofizycznego bilansu przyrody. Jako szczegółowe priorytety Unii Europejskiej w sektorze energetycznym należy wymienić: rozwój wspólnego rynku energii; przeciwdziałanie zmianom klimatu i rozwiązywanie innych problemów środowiskowych; promowanie efektywnego zużycia energii; zwiększenie konkurencyjności odnawialnych i alternatywnych źródeł energii; odpowiednie priorytety badawcze i rozwojowe dla zagadnień energii w 6 i 7. Programie Ramowym. 11 Bilans i bezpieczeństwo energetyczne w Unii Europejskiej UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce Państwa unijne różnią się strukturą bilansu energetycznego, poziomem zależności od importu oraz poziomem dywersyfikacji dostawców energii. Większość państw UE opiera swój bilans energetyczny przede wszystkim na ropie naftowej, m.in. Niemcy, Hiszpania, Włochy, Austria, Irlandia. Gaz ziemny jest drugim istotnym surowcem, stanowi dominujące paliwo w bilansie energetycznym pięciu państw: Holandii, Rumunii, Słowacji, Węgier i Wielkiej Brytanii. Dla Polski, Estonii, Czech i Bułgarii podstawę bilansu energetycznego stanowi węgiel. Dwanaście państw członkowskich nie posiada energii jądrowej, która stanowi podstawę energetyczną dla Francji, Litwy i Szwecji. Wyspy Cypr i Malta są w 100% uzależnione od importu surowców. Bardzo wysoki stopień zależności od importu występuje w Hiszpanii 81,2% konsumowanej energii, we Włoszech 84,5%, a w Irlandii 89,5%. Francja uzależniona jest w 51% od importowanych surowców. Dla Czech ten współczynnik wynosi 25%, dla Słowacji 69%, dla Węgier 61,4%., dla Rumunii 32%, Bułgarii 52%. Wielka Brytania i Polska są najmniej uzależnionymi od importu członkami UE (nie biorąc pod uwagę Danii, która jest eksporterem netto), z wartościami odpowiednio 13,9%. i 18%. 12. Zróżnicowanie i specyfika bilansów energetycznych poszczególnych państw członkowskich utrudnia formułowanie wspólnej polityki energetycznej. Istotnym problemem dla państw Europy środkowo-wschodniej, w tym dla Polski, jest uzależnienie od jednego dostawcy, czyli od Rosji. Dostawy gazu ziemnego z Rosji stanowią 79% konsumpcji gazu w Czechach, 100% na Słowacji, 54% na Węgrzech, 74% w Austrii, 96% w Bułgarii oraz około 47% w Polsce 13. Struktura bilansu energetycznego w poszczególnych krajach UE stanowi, iż dość ważną strategią jest utrzymanie bezpieczeństwa energetycznego poprzez dostęp do różnych nośników energii po przystępnej cenie. Przez najbliższe dekady paliwa kopalne utrzymają pozycję dominującą w bilansie energetycznym UE. Ich wydobycie w UE zmaleje, natomiast import zyska na znaczeniu. Bezpieczeństwo energetyczne Unii to zatem w najbliższych dekadach niezakłócony dostęp do importowanych paliw kopalnych. Aby osiągnąć wyższy poziom bezpieczeństwa UE musi po pierwsze stawić czoła zmieniającej się sytuacji na świecie: zwiększającej się monopolizacji i jednocześnie rywalizacji o surowce, m.in. wskutek wyczerpywania się niewielkich i średniej wielko- 162

ści złóż oraz wahaniom cen surowców. Istotnym konkurentem dla UE są Chiny, które zwracają się w poszukiwaniu surowców w stronę obecnych i potencjalnych unijnych dostawców w Afryce Północnej, na Bliskim Wschodzie i w Azji Środkowej. W wyniku wyczerpywania się zasobów na świecie, surowce będą z czasem zgromadzone na terytorium nielicznych państw, które w coraz większym stopniu będą mogły dyktować ceny. Po drugie, powstaje szereg kwestii problematycznych w relacjach z głównymi dostawcami UE, a w szczególności z Rosją, która jest największym pojedynczym dostawcą gazu i ropy do UE. Chociaż Unia odbiera 60% rosyjskiego eksportu gazu, relacje między dwoma podmiotami nie są tak dobre, jak mogłyby być, biorąc pod uwagę stopień wzajemnej zależności. 14 Po trzecie, relacje energetyczne Unii z Rosją i z innymi ważnymi dostawcami z Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej i Azji Środkowej stawiają pytanie o to, w jaki sposób energetyka powinna być obecna w unijnej polityce zagranicznej. Czy należy zmilitaryzować bezpieczeństwo energetyczne, m.in. poprzez wysłanie wspólnych oddziałów UE tam, gdzie zagrożone jest bezpieczeństwo przesyłu surowców lub przez zaangażowanie NATO w problematykę bezpieczeństwa energetycznego? Po czwarte, wyzwaniem pozostaje nieskończona liberalizacja rynku wewnętrznego. Dotychczasowe próby liberalizacji unijnego rynku energii podejmowane przez Komisję Europejską, a przede wszystkim propozycja rozdziału produkcji i dystrybucji od przesyłu napotykały ostry sprzeciw niektórych państw członkowskich, m.in. RFN i Włoch. Wreszcie kluczowa dla pełnego funkcjonowania wspólnego rynku energii jest budowa odpowiedniej infrastruktury przesyłowej i magazynowej, łączącej ze sobą państwa Unii z państwami producentami oraz stworzenie odpowiednich mechanizmów solidarności, umożliwiających szybką odpowiedź na kryzysy energetyczne w państwach UE. Podobnie jak w pozostałych politykach Unii posiadających istotny aspekt zewnętrzny, również w polityce energetycznej kluczowe jest mówienie jednym głosem. Obecnie nadal spotykamy nacjonalizm energetyczny państw członkowskich, wynikający między innymi z wagi sektora energetycznego dla bezpieczeństwa i suwerenności państwa, a także z różnic w bilansie energetycznym, infrastrukturze i związanym z nimi postrzeganiem potencjalnych zagrożeń dla bezpieczeństwa energetycznego. Aby Unia mogła zrealizować swoje priorytety potrzebna jest wola polityczna państw członkowskich do oddania części kompetencji na rzecz Brukseli, a z drugiej strony odpowiednie warunki do podjęcia takiej decyzji. Pierwszym krokiem do stworzenia takich warunków jest budowa infrastruktury łączącej państwa członkowskie ze sobą oraz z dostawcami energii oraz nadanie realnego kształtu zasadzie solidarności energetycznej. W czerwcu 2009 r. Komisja Europejska podjęła zdecydowane kroki przeciwko 25 państwom członkowskim, które nie przestrzegają przepisów UE, a tym samym uniemożliwiają konsumentom europejskim korzystanie z dobrodziejstw konkurencyjnego i otwartego rynku energii. Wśród państw utrudniających konkurencję na rynku energii jest także Polska. Według KE brakuje odpowiednich procedur rozstrzygania sporów konsumenckich na poziomie krajowym. Podstawowym założeniem dyrektyw w sprawie gazu i energii elektrycznej jest wysoki poziom ochrony konsumenckiej dla wszystkich obywateli korzystających z rynku wewnętrznego. Jednak brak przejrzystych, prostych i tanich procedur rozpatrywania ich skarg może zniechęcać konsumentów do uczestnictwa w rynku wewnętrznym. Dyrektywy dotyczące energii elektrycznej i gazu wprowadzają jednoznaczne wymogi ustanowienia takich procedur i zadbania, aby stanowiły one rzeczywistą alternatywę dla konsumentów. Utworzenie wewnętrznego rynku energii elektrycznej i gazu jest jednym z głównych celów, jakie postawiła sobie Komisja w strategii na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii. Zdaniem KE zapewnienie dostaw zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii nie będzie możliwe bez utworzenia otwartych, konkurencyjnych rynków energii, które uczynią europejskie przedsiębiorstwa konkurencyjnymi w skali ogólnoeuropejskiej. Utworzenie zintegrowanego europejskiego rynku energii ma podstawowe znaczenie dla poprawy bezpieczeństwa dostaw i dla zwiększenia konkurencyjności w UE. Służy to bezpośrednio interesom europejskich konsumentów. Spójna i zintegrowana polityka energetyczna Unii wymaga, zdaniem Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego, Jerzego Buzka i by- 163

łego szefa Komisji Europejskiej Jacquesa Delorsa, utworzenia europejskich rynków energetycznych opartych na zmodernizowanej, obejmującej całą Europę sieci energetycznej. Oznacza to konieczność rozbudowy sieci rurociągów i zwiększenie liczby połączeń między sieciami gazowymi i elektrycznymi poszczególnych państw. Mankamentem polskiego, a także europejskiego systemu przesyłowego jest niewystarczająca moc połączeń międzysystemowych. Likwidacji tego zjawiska niekorzystnego dla bezpieczeństwa energetycznego całej Europy, a także pełnemu otwarciu rynku energii ma służyć rozbudowa połączeń trans granicznych, planowana do 2020 r.. Zgodnie z programem rozwoju sieci przesyłowej PSE Operator planuje realizację następujących inwestycji na granicy z Niemcami: budowę sześciu linii 400 kv, modernizację ciągu liniowego 400 kv Krajnik-Morzyczyn-Dunowo, przełączenie dwutorowej linii Krajnik-Vierraden na napięcie 400 kv, instalację przesuwników fazowych w stacji Krajnik na linii 400 kv Krajnik-Vierraden, budowę rozdzielni 400 kv w stacji Byczyna. Na granicy z Czechami i Słowacją powstaną następujące inwestycje: doprowadzenie istniejącej linii 400 kv Tucznawa-Rzeszów do stacji Byczyna, modernizację linii 400 kv Łagisza-Tucznawa i obu torów linii 400 kv Tucznawa-Byczyna, modernizację linii 220 kv Moszczenica-Wielkopole i Podborze- Moszczenica, budowę 2-torowej międzysystemowej linii 400 kv Byczyna-Varin na Słowacji. Na granicy z Ukraina z kolei powstaną: budowa stacji konwertorowej typu B-T-B o mocy 2x600 MVA w stacji Rzeszów, modernizacja linii 750 kv Rzeszów-Chmielnicka. UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce Na granicy z Litwą jest planowana budowa mostu energetycznego Polska-Litwa. W dniu 8 grudnia 2006 r. Polska i Litwa podpisały umowę w sprawie budowy transgranicznego połączenia systemów elektroenergetycznych obu krajów. Łączny koszt technicznej integracji systemów energetycznych obu krajów jest szacowany na 290 mln euro. Oczekuje się, że inwestycja ta zyska finansowe wsparcie UE. Dzięki połączeniu z Polską, Litwa, a także Łotwa i Estonia zostaną włączone do europejskiego systemu energetycznego. 15 Kluczowe kierunki rozwoju geostrategicznej polityki energetycznej w Polsce Polska w zakresie polityki energetycznej powinna odpowiednio wcześnie przystosowywać się do światowych trendów. W interesie naszego kraju leży stworzenie w dziedzinie geostrategicznej polityki energetycznej profesjonalnej służby zagranicznej, stanowiącej istotne ogniwo Korpusu Dyplomatycznego Unii Europejskiej. Przygotowywana przez Ministerstwo Gospodarki Polityka energetyczna Polski 2030 powinna przyczynić się do usprawnienia polskiego sektora energetyki, który wymaga przede wszystkim modernizacji. W tym celu należy skutecznie sięgać po środki europejskie, zachęcać do zwiększenia inwestycji w nowe technologie oraz projekty badawcze. Na forum organizacji międzynarodowych głos Polski w dziedzinie polityki energetycznej powinien być jasny i zdecydowany bez niepotrzebnych rozdźwięków wynikających z braku synchronizacji na poziomie krajowym. Polska powinna zadbać o rozwój projektu pilotażowego CCS w Bełchatowie oraz rozsądnie stosownie do potencjału węglowego dobrać technologie do budowy elektrowni jądrowej. Droga do jej realizacji nie będzie procesem prostym, lecz wysiłek włożony teraz zwróci się w kolejnych latach. W interesie Polski jest systematyczne zwiększanie środków finansowych na badania i rozwój nowych technologii. Powinniśmy wykorzystać szansę związaną ze środkami europejskimi na rozwój nauki i techniki w kraju. Polska powinna przyjąć jasną strategię rozwoju polskiego sektora naukowo-badawczego, a także zwiększyć efektywność sięgania po środki europejskie w ramach ogólnodostępnych konkursów. 164

Udział poszczególnych źródeł energii w mocy zainstalowanej OZE pod koniec lipca wynosił 2334,8 MW, w tym: elektrownie wiatrowe 1057,8 MW; elektrownie wodne 947,5 MW; biomasa 252,2 MW; biogaz 77,3 MWoraz energia słoneczna 0,012 MW. Energetyka wodna nie wzbudza szczególnego entuzjazmu polskich inwestorów. Oprócz największych graczy nie ma wielu chętnych do budowy nowych mocy. Elektrownie wodne wymagają gigantycznych nakładów, a przychody pojawiają się dopiero po wielu latach. W Polsce działa ok. 700 elektrowni wodnych. Największe z nich nalezą do polskich gigantów energetycznych PGE, Energi i Tauronu. 16 Obecnie polski system wsparcia dla OZE należy do najdroższych w Europie. Elektrownie wiatrowe, wodne i na biomasę za każdą MWh dostają rynkową cenę energii około 200 zł, a do tego certyfikat ekologiczny wart 270 zł. Taki system jest zbyt drogi w 2009 r. zielone certyfikaty kosztowały 2,5 mld złotych. Dodatkowo branża jest wspierana dotacjami unijnymi i pożyczkami z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W efekcie jedni producenci energii zyskują bardzo dużo, inni wcale ocenia Grzegorz Wiśniewski, prezes Instytutu Energetyki Odnawialnej. Do r. 2030 Polskę czekają ogromne inwestycje związane z energetyką i aby przyniosły oczekiwany skutek, już teraz trzeba określić, w jaki sposób je przeprowadzić a czasu na efektywne decyzje jest coraz mniej. Dla wyeksponowania problemu posłużę się przykładem: przyjmując 40-50-letni czas życia elektrowni, łatwo obliczyć, że polskie elektrownie systemowe w ostatnich dziesięciu latach zużyły się w 20-25%. W tym czasie oddano do użytku zaledwie około 850 MW nowych mocy. Oznacza to zwiększenie potencjału energetyki systemowej o 3,4%, a całej energetyki o 2,86% czyli proces dekapitalizacji technicznej postępuje dramatycznie 17. Zatem w Polsce znaczna część infrastruktury energetycznej, w tym bloki energetyczne, ma ponad 30 lat. Duża część z nich zostanie wyłączona z eksploatacji po 2015 r.. System energetyczny wymaga zarówno modernizacji, jak i wymiany starych bloków na nowe, nowoczesne i wysokosprawne, odpowiadające obecnym potrzebom technologicznym. Program odtworzeniowy obejmie nie tylko zadania inwestycyjne związane z modernizacją urządzeń wytwórczych, ale również wyposażenie bloków w niezbędne instalacje ekologiczne. Współpraca Polski z innymi krajami w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa energetycznego Kraje bałtyckie i Polska muszą współpracować, aby skutecznie rozwiązać problemy typowe w sektorze energetycznym oraz wspólnie kształtować politykę zagraniczną i koordynować rozwiązywanie problemów w odniesieniu do Unii Europejskiej i NATO. Region Morza Bałtyckiego i Polska jest ważnym ogniwem na szlaku energetycznym z Rosji do Europy. To sąsiedztwo musi stać się zaletą, a nie kontekstem gry polityczno-ekonomicznej, w której Rosja posługiwała się Ukrainą, szczególnie w ostatnich latach w okresie zimowym. UE nigdy nie miała wspólnej polityki energetycznej, co jest dość niebezpieczne i niesprawiedliwe wobec krajów bałtyckich. Polska powinna odegrać w tym zakresie ważną rolę dyplomatyczną, szczególnie podczas prezydencji, którą rozpoczynamy 1 lipca 2011 r.. Zainaugurowane w dniu 7 maja 2009 r. w Pradze czeskiej Partnerstwo Wschodnie (PW) jest inicjatywą Unii Europejskiej skierowaną do sześciu państw Europy wschodniej i południowego Kaukazu: Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Gruzji, Mołdawii i Ukrainy. Partnerstwo Wschodnie powstało jako komponent funkcjonującej od 2004 r. Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (EPS). Wrzucenie do jednego worka krajów Europy wschodniej i krajów nieeuropejskich obniżało rangę relacji między UE i krajami Europy wschodniej oraz było traktowane przez niektóre kraje z tej części naszego kontynentu jako sygnał, że ich pro-unijne aspiracje nie mają szansy na realizację. Partnerstwo de facto nie jest skierowane przeciwko Rosji, a jest dla Unii Europejskiej instrumentem optymalizacji własnej polityki wschodniej. Rosja w dużym stopniu otrzymała w spadku po ZSRR zrównoważone, pragmatyczne stosunki z Niemcami, Włochami, Francją. Stosunkowo łatwo było więc budować stosunki z ważnymi krajami zachodnioeuropejskimi, które Rosja uważała za równorzędnych partnerów w ekonomii i polityce. Jednocześnie niedostateczną wagę przypisano krajom Europy wschodniej, w tym Polsce, która również z trudem wypracowywała własną politykę wschodnią pojmując ją w dużym stopniu jako transfer standardów ekonomicznych i politycznych na wschód Europy. nr 4 (6) 2010 165

Ważnym sygnałem w dyplomacji polsko-niemieckiej jest stanowisko RFN w sprawie Partnerstwa Wschodniego. Po pierwsze, Niemcy w przyszłości nie chcą zmian w relacjach politycznych UE z jej wschodnimi sąsiadami Ukrainą, Mołdawią, Białorusią, Armenią, Azerbejdżanem i Gruzją. Są za utrzymaniem status quo, w którym PW jest częścią Europejskiej Polityki Sąsiedztwa i nie wpływa pozytywnie na perspektywę akcesji krajów partnerskich do UE ani negatywnie na relacje UE z Rosją. Z tego względu Niemcy będą w przyszłości raczej sprzeciwiać się zwiększeniu środków na rozwój PW oraz ignorować współpracę wielostronną w ramach PW. Po drugie, RFN stoi na stanowisku, że PW powinno być instrumentem zbliżającym kraje partnerskie do UE w sferze gospodarczej. Dlatego też Niemcy powinny wspierać pogłębienie relacji gospodarczych z krajami partnerskimi oraz rozwój programów instytucjonalnych w ramach PW. Po trzecie, możliwości wspólnych polsko-niemieckich inicjatyw i projektów w ramach PW będą ograniczone. Niemcy nie będą się angażować tak intensywnie, jak np. Francja w Unię dla Śródziemnomorza, aby przez to nie podnosić rangi PW. Podkreślić jednak należy, że nie brakuje państw, które widzą swoje interesy we współpracy z Rosją. Są gotowe nawet poważnie ograniczać swoją suwerenność terytorialną, np. przez obecność Floty Czarnomorskiej w Sewastopolu na Ukrainie. Interesy w tym przypadku są rozumiane jako surowce energetyczne: gaz, ropa naftowa, które można kupować po niskich cenach. Rozwój atomowych planów Polski Międzynarodowa Agencja Energii (IEA) razem z Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) szacuje, że do 2030 r. zużycie energii elektrycznej wzrośnie o 76%. W tym czasie potrzeby energetyczne Polski zwiększą się o ponad połowę. Zdaniem wielu ekspertów tani prąd mogą zapewnić nam tylko elektrownie atomowe. Co prawda budowa siłowni jądrowej jest średnio dwa razy droższa niż węglowej, ale po wprowadzeniu pełnych opłat z emisję dwutlenku węgla ceny prądu z elektrowni węglowych będą horrendalne. Paliwo do elektrowni jądrowej o mocy 1000 MW kosztuje rocznie 56 mln euro. W przypadku bloku węglowego, UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce po uwzględnieniu ceny surowca i limitów emisji dwutlenku węgla, będzie to 370 mln euro. To dlatego Chiny i Indie, państwa trawione największym głodem energii, inwestują w atom. Chińczycy budują 20 reaktorów i chcą w ciągu 10 lat znacznie zwiększyć moc swoich elektrowni jądrowych. Hindusi zapowiadają, że w ciągu dekady wybudują 30 reaktorów atomowych. Im wcześniej polscy energetycy i budowlani wpiszą się w renesans energetyki jądrowej, tym więcej na nim zarobimy jako państwo. W Polsce brakuje spojrzenia na energetykę i całą gospodarkę w perspektywie wieloletniej. Nie widać poważnego zaangażowania ze strony rządu, aby rozwiązać problemy sektora energetycznego. Nie zostały nawet rozstrzygnięte kwestie przydziału darmowych emisji CO 2. Oprócz tego, że w Polityce energetycznej Polski do r. 2030 rząd wpisał energetykę węglową jako jeden z priorytetów, to nie widać żadnych działań tworzących warunki rynkowe dla ich budowy. Obecnie rynek pokazuje, że te plany zaczynają się rozwiewać. Zaniechania dotyczą też innych segmentów rynku energetycznego. Polska np. dotychczas nie dostarczyła planu rozwoju energetyki odnawialnej, mimo że upłynęły wymagane terminy. Wobec braku jasnej strategii rozwoju OZE realizuje się głównie budowę elektrowni wiatrowych bardzo drogich, trudnych we współpracy z systemem i de facto finansujących miejsca pracy w firmach niemieckich, hiszpańskich lub duńskich dostarczających nowe technologie i urządzenia. Rząd polski przyjął za to dość ambitny harmonogram działań w sprawie budowy pierwszej elektrowni jądrowej w Polsce. Prace nad budową siłowni zostały podzielone na cztery etapy. Pierwszy etap zakłada, iż do końca zostanie przygotowany program energetyki jądrowej. W drugim etapie, przypadającym na lata 2011-2013 ma zostać zawarty kontrakt na budowę elektrowni jądrowej. Trzeci etap, 2014-2015, to przygotowanie projektu technicznego i uzyskiwanie pozwoleń na budowę. Czwarty etap to budowa, która według założeń Ministerstwa Gospodarki potrwa od 2016 do 2020 r.. Najpierw powstanie elektrownia o mocy od 1 do 1,6 tys. MW, a w następnych latach ma zostać rozbudowana, by mogła wytwarzać ok. 3 tys. MW. To nadal jednak za mało, by myśleć o uniezależnieniu energetycznym Polski od wpływu geopolityki energetycznej w subregionie europejskim. Dla Polski rozwój energetyki jądrowej stanowi gigantyczny program gospodarczy. Tylko postawienie dwóch pierwszych elektrow- 166

ni jądrowych, których realizację już rząd zatwierdził, pochłonie 20 mld euro, czyli z grubsza tyle, ile cała istniejąca i planowana sieć autostrad w Polsce. Wpływ inwestycji w atom na gospodarkę będzie jednak daleko większy. Głównym inwestorem pierwszych dwóch elektrowni jądrowych będzie Polska Grupa Energetyczna (PGE), największy krajowy producent prądu z ponad 40% udziałem w rynku. Do powstającego konsorcjum PGE dobierze sobie jednego lub więcej partnerów branżowych, zachowując 51% udziałów. Wśród potencjalnych współinwestorów, którzy dostarczą know-how i pomogą przy budowie i zarządzaniu elektrowniami, wymienia się takie firmy jak francuski Electricite de France (EDF), niemieckie RWE czy szwedzki Vattenfall. Choć swoje reaktory chcą nam sprzedać także Rosjanie, Koreańczycy czy Kanadyjczycy, obok francuskiej Arevy najbardziej liczą się dwa koncerny amerykańskie: Westinghouse i General Electric. W 2006 większościowe udziały w Westinghouse r. kupili Japończycy za sumę 5,4 mld dolarów, słusznie przewidując powrót atomowego boomu. Również GE współpracuje z Japończykami z Hitachi. Trzeba podkreślić, że Japonia jest atomową potęgą rozpoczęła swój pokojowy program jądrowy w latach 1970. po wojnie izraelsko-arabskiej i wybuchu wielkiego kryzysu energetycznego. Obecnie zajmuje trzecie miejsce pod względem liczby czynnych reaktorów atomowych. 18. Wybór zagranicznego partnera do budowy pierwszej elektrowni atomowej w Polsce wkracza w decydująca fazę. Na finiszu są analizy możliwości wdrożenia w naszym kraju technologii jądrowych, które zaproponowały Polskiej Grupie Energetycznej firmy EDF, GE Hitachi i Westinghouse. Decydujące znaczenie przy ocenie będą mieć: cena technologii, bezpieczeństwo, gwarancja terminowego wykonania elektrowni i udział polskich firm w pracach. Eksperci przyznają, że koszty zakupu technologii, urządzeń i samej realizacji budowy będą miały istotny wpływ na końcowy budżet inwestycji. Polska Grupa Energetyczna, odpowiedzialna za implementację inwestycji, szacuje wstępnie, że wyniosą one około 3,3 mld euro za 1000 megawatów mocy. Pierwsza elektrownia jądrowa w Polsce będzie mieć moc ok. 3 tys. MW, a prąd ma z niej popłynąć w 2020 r.. 19 Terminarz kamieni milowych w ramach rozwoju atomowo- energetycznych planów w Polsce prezentuje tab. 1. Idea uruchomienia w Polsce elektrowni jądrowej została oparta na prognozach zapotrzebowania na energię elektryczną. Wskazują one według ekspertów, że nawet przy maksymalnym wykorzystaniu węgla, za dziesięć lat w Polsce może brakować energii elektrycznej i jedynie elektrownie jądrowe będą mogły uzupełnić te braki. Pogląd ten nie jest powszechnie akceptowany, ale jest wyrażany przez znaczną część środowisk związanych z polską energetyką. We wspomnianym strategicznym dokumencie rządowym Polityka energetyczna Polski do r. 2030 o energetyce jądrowej napisano: Obliczenia prognostyczne wskazują na potrzebę rozpoczęcia eksploatacji energetyki jądrowej w ostatnim pięcioleciu rozpatrywanego okresu. Jeśli wyjdziemy jeszcze dalej w przód, poza rok 2030, to konieczność budowy elektrowni jądrowej wydaje się ekspertom jeszcze lepiej uzasadniona m.in. z powodu wyczerpywania się złóż węgla brunatnego w Bełchatowie. Uznanie energetyki jądrowej za priorytetowy kierunek badań i rozwoju jest korzystne dla polskiej gospodarki, gdyż: w synergii z technologiami czystego węgla wskaże alternatywne źródło poszukiwanych paliw węglowodorowych. Bedzie elementem wzmacniającym bezpieczeństwo energetyczne już na wiele lat przez przemysłowym wykorzystaniem nowych technologii; umożliwi wykształcenie kadr dla planowanej energetyki jądrowej. Będą one niezbędne również w sytuacji, gdy pierwsza polska elektrownia jądrowa powstanie z wykorzystaniem już skomercjalizowanych technologii; ułatwi uzyskanie akceptacji społecznej dla energetyki jądrowej poprzez wykorzystanie wiedzy naukowców i inżynierów pracujących w znacznej autonomii od inwestora pierwszej elektrowni jądrowej; wreszcie da szansę wprowadzenia do polskiego systemu energetycznego małych (około 200 MW), wydajnych elektrowni niewymagających znacznych ilości wody do odprowadzenia ciepła odpadowego. System energetyki rozproszonej, opartej o małe elektrownie będzie bardziej dostosowany do potrzeb energetycznych. Pozyskanie kapitału inwestycyjnego dla pojedynczych inwestycji będzie łatwiejsze, a jednostkowa inwestycja nie zaburzy w istotny sposób istniejącego systemu energetycznego. 21 167

Podsumowanie UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce Dzięki dyplomatycznym działaniom w ramach wspólnotowej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa energetycznego UE w Polsce dokonano wielu zasadniczych zmian w modelu i funkcjonowaniu sektora energetycznego. Kluczowe dla gospodarki i konsumentów rynki gazu ziemnego i energii elektrycznej przeszły znaczącą transformację. Niektóre efekty są już zauważalne, inne powinny pojawić się w niedalekiej przyszłości. Oczywiście pozostało jeszcze dużo do zreformowania i zmodernizowania w sektorze energetycznym. Nie stworzono dotąd w Polsce dobrych warunków ramowych, sprzyjających inwestycjom, czyli stabilnego sytemu regulacyjnego oraz zachęty dla inwestycji. Nie zdołano poradzić sobie z problemami infrastrukturalnymi, które stanowią jedną z najpoważniejszych barier w rozwoju polskiej energetyki. W szczególności zabrakło czasu na efektywną dywersyfikację nośników energii i rozbudowę odpowiednich powierzchni magazynowych paliw płynnych i gazowych. Przyjęcie dyrektywy elektrycznej i gazowej stworzyło ramy prawne funkcjonowania wspólnotowego rynku energii. Implementacja dyrektyw nie oznacza automatycznie pojawienie się zliberalizowanego rynku, lecz jest warunkiem sine qua non powstania zliberalizowanego i konkurencyjnego rynku w przedmiotowym sektorze. Podkreślić jednak należy, że przekształcenia w polskiej energetyce są częścią trwającego procesu, którego pełnych efektów możemy się spodziewać w przyszłości. W szczególności należy pamiętać, że rzeczywista liberalizacja nie jest możliwa bez gruntownej dywersyfikacji. Podobnie nie jest możliwy rzeczywisty wspólny rynek bez likwidacji dominacji w Europie wielkich spółek energetycznych, które są zintegrowane pionowo i zmiany te można stymulować jedynie poprzez kształtowanie właściwych decyzji dyplomatycznych. Pomimo dotychczasowych wysiłków związanych z przekształceniami w sektorach gazu ziemnego energii elektrycznej Polska jest dopiero na początku drogi z perspektywą raczej kilkudziesięciu lat rozwoju swojej geoenergetyki. Nie udało się radykalnie zwiększyć bezpieczeństwa energetycznego Polski, gdyż gaz ziemny nadal jest importowany praktycznie z jednego kierunku. W sektorze paliwowym wzrosło bezpieczeństwo energetyczne Polski. Po pierwsze, Polska wypełniła zobowiązania z traktatu akcesyjnego i tym samym stworzyła zapasy, które stanowią margines bezpieczeństwa w przypadku kryzysu dostaw. Po drugie, Polska zyskała też dostęp do skutecznego mechanizmu w ramach UE pozwalającego zwalczać negatywne skutki przerw w dostawach ropy naftowej za pomocą rezerw należących do innych państw członkowskich. Przekształcenia dostosowawcze w sektorze energetycznym wiązały się z koniecznością poniesienia nakładów finansowych na modernizację bądź budowę nowych instalacji, gdyż jednym z największych polskich problemów w tym obszarze jest infrastruktura. Z tego względu niezbędne są kolejne nakłady finansowe, aby zapewnić Polsce infrastrukturę umożliwiającą dostarczenie taniej, zrównoważonej, bezpiecznej i czystej energii. W tym kontekście szczególnie ważne jest efektywne wykorzystanie środków finansowych dostępnych w ramach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. 1 Internal Energy Market 1988, COM (88), 238. 2 Dyrektywa 96/92/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 19 grudnia 1996 r. dotycząca wspólnych zasad dla wewnętrznego rynku w sektorze energii elektrycznej. 3 Dyrektywa 98/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 19 grudnia 1996 r. dotycząca wspólnych zasad dla wewnętrznego rynku gazu ziemnego 4 Polityka energetyczna UE została następnie politycznie wzmocniona na szczycie w Lizbonie w marcu 2000 r., na którym przyjęto program reform gospodarczych i społecznych tzw. Strategię Lizbońską. Na posiedzeniu w Lizbonie Rada Europejska wezwała do szybkiego zakończenia prac nad rynkiem wewnętrznym oraz zwróciła się do Komisji Europejskiej, Rady UE, a także państw członkowskich o przyśpieszenie liberalizacji rynków energetycznych. 5 J. Barcz (red.), Traktat z Lizbony. Główne reformy ustrojowe Unii Europejskiej, UKIE, Departament Dokumentacji Europejskiej i Publikacji, Warszawa 2008. 6 Green Paper: Doing more with less; http://europa.eu.int/comm/energy. 7 W grudniu 1997 r. Komisja Europejska przyjęła Białą Księgę Energia dla przyszłości odnawialne źródła energii. W dokumencie założono wzrost zużycia energii odnawialnej o 12% do r. 2010. W r. 2010 Parlament Europejski przyjął dyrektywę w sprawie promocji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej generowanej z odnawialnych źródeł energii. 168

Tab. 1. Decyzje polityczne atomowych planów Polski 20 Lp. data Decyzje polityczno - prawne 1 13 stycznia 2009 r. Rozwój projektu elektrowni jądrowej w Polsce rozpoczął się uchwałą Rządu Rzeczypospolitej Polskiej z 13 stycznia 2009 r. w sprawie działań podejmowanych w zakresie rozwoju energetyki jądrowej w Polsce. Jako cel programu określono uruchomienie pierwszej elektrowni jądrowej w 2020 r. Głównym inwestorem jest Polska Grupa Energetyczna S.A. Podjęto również decyzję o powołaniu Pełnomocnika Rządu ds. Polskiej Energetyki Jądrowej, a także wstępnie przygotowano 9 możliwych pod budowę lokalizacji, z których najbardziej istotne to Żarnowiec na Pomorzu i Klempicz w Wielkopolsce. 2 19 maja 2009 r. Powołanie Pełnomocnika Rządu ds. Polskiej Energetyki Jądrowej, którym została Hanna Trojanowska, dotychczasowy dyrektor Departamentu Energetyki Jądrowej Polskiej Grupy Energetycznej (PGE S.A.). 3 lipiec 2009 r. Ministerstwo Gospodarki opublikowało przygotowany przez Pełnomocnika Rządu ds. Polskiej Energetyki Jądrowej Ramowy harmonogram działań dla energetyki jądrowej. Harmonogram przewiduje prowadzenie działań w czterech etapach: Etap I do 30 czerwca 2011 roku opracowanie i przyjecie przez Radę Ministrów Programu polskiej energetyki jądrowej oraz uchwalenie i wejście w życie przepisów prawnych niezbędnych dla rozwoju i funkcjonowania energetyki jądrowej; Etap II od 1 lipca 2011 do 31 grudnia 2013 ustalenie lokalizacji i zawarcie kontraktu na budowę pierwszej elektrowni jądrowej; Etap III od 1 stycznia 2014 do 31 grudnia 2015 wykonanie projektu technicznego i uzyskanie wymaganych prawem uzgodnień administracyjno-technicznych; Etap IV od 1 stycznia 2016 do 31 grudnia 2022 pozwolenie na budowę i budowa pierwszego bloku pierwszej elektrowni jądrowej oraz rozpoczęcie budowy kolejnych; Etap V od 1 stycznia 2023 do 31 grudnia 2030 budowa kolejnych bloków elektrowni jądrowych. 4 9 września 2009 r. Premier Donald Tusk powołuje Zespół do spraw Polskiej Energetyki Jądrowej. Ma on być platformą współpracy wszystkich podmiotów i instytucji zaangażowanych w projekt budowy pierwszej polskiej elektrowni jądrowej. Do zadań Zespołu należy m.in.: formułowanie wniosków dotyczących udziału energetyki jądrowej w krajowym systemie elektroenergetycznym; przeprowadzanie analiz obowiązujących regulacji prawnych oraz formułowanie opinii w zakresie dostosowania prawa do wymagań i potrzeb wynikających z wdrażania energetyki jądrowej; proponowanie rozwiązań w zakresie organizacji procesu budowy i eksploatacji obiektów energetyki jądrowej. 5 3 listopada 2009 r. 6 18 listopada 2009 r. 7 28 grudnia 2009 r. Inauguracyjne spotkanie Zespołu do spraw Polskiej Energetyki Jądrowej w Ministerstwie Gospodarki. Uczestnicy spotkania zgodnie podkreślili konieczność przeprowadzenia szerokiej kampanii informacyjnej i edukacyjnej poświęconej pokojowemu wykorzystaniu energii jądrowej w Polsce. Polska Grupa Energetyczna (PGE S.A.) i Electricite de France (EDF)W podpisały memorandum o współpracy w zakresie energii jądrowej. Celem współpracy jest zbadanie możliwości partnerstwa przy budowie pierwszej elektrowni atomowej w Polsce. Firmy zapowiadają wspólne analizy dotyczące budowy reaktorów jądrowych w technologii EPR w Polsce, w szczególności pierwszego bloku do 2020 roku. Polska Grupa Energetyczna zarejestrowała w sądzie spółkę PGE Energia Jądrowa, której powstanie to kolejny etap w tworzeniu w ramach grupy PGE całej linii biznesowej zajmującej się energetyką jądrową. Prezesem nowej spółki został Marcin Ciepliński, dyrektor departamentu energetyki jądrowej w PGE.

LP. DATA DECYZJE POLITYCZNO - PRAWNE 8 2010 Ma zostać utworzona Agencja Rozwoju Energetyki Jądrowej odpowiedzialna za m.in. działania informacyjne w zakresie wprowadzenia energetyki jądrowej w Polsce. 9 11 stycznia 10 28 stycznia 11 1 marca 12 23 marca 13 27 kwietnia Ministerstwo Gospodarki przedstawiło listę 28 propozycji lokalizacji elektrowni jądrowych. Zgodnie z zapisami Ramowego harmonogramu działań dla energetyki jądrowej, zespół ds. oceny propozycji lokalizacyjnych wybierał spośród nich 3 wstępne kandydatury. W Krajowym Rejestrze Sądowym 28 stycznia 2010 roku została zarejestrowana spółka EJ1, która zajmie się bezpośrednim przygotowaniem procesu inwestycyjnego, przeprowadzi badania lokalizacyjne oraz uzyska wszelkie niezbędne decyzje, warunkujące budowę elektrowni jądrowej. Spółka odpowiada także za wybór partnera lub partnerów, z którymi stworzy konsorcjum do budowy pierwszej elektrowni jądrowej w Polsce.EJ1 Sp. z o.o. jest spółką zależną od zarejestrowanej w grudniu 2009 roku spółki PGE Energia Jądrowa, która odpowiada za zarządzanie linią biznesową Energetyka Jądrowa w ramach Grupy Kapitałowej PGE. Na początku marca PGE podpisała kolejne memorandum dotyczące możliwości współpracy w zakresie energetyki jądrowej. Drugą wybraną w tym celu firmą została GE Hitachi Nuclear Energy Americas. Memorandum przewiduje wspólne działania przy opracowaniu studium wykonalności dla rozwoju technologii reaktorów jądrowych ABWR i ESBWR w Polsce do 2020 roku wraz z potencjalną ich budową i eksploatacją w pierwszej polskiej elektrowni jądrowej. Ponadto obie firmy potwierdziły, że równolegle będą prowadzić rozmowy nad potencjalnym partnerstwem przemysłowym przy projekcie jądrowym w Polsce. W Ministerstwie Gospodarki zawarto porozumienie pomiędzy Pełnomocnikiem Rządu ds. Polskiej Energetyki Jądrowej a Prezesem Państwowej Agencji Atomistyki dotyczące współdziałania w zakresie tworzenia aktów prawnych umożliwiających realizację Programu polskiej energetyki jądrowej. PGE Polska Grupa Energetyczna oraz koncern Westinghouse Electric Company LLC podpisały memorandum o współpracy w zakresie energetyki jądrowej. Memorandum przewiduje podjęcie wspólnych działań w celu przeprowadzenia studium wykonalności dla rozwoju technologii reaktorów jądrowych AP1000 PWR i możliwości budowy pierwszego bloku w tej technologii w Polsce do 2020 roku. 14 6 maja PGE Polska Grupa Energetyczna podpisała list intencyjny z japońskim koncernem The Chugoku Electric Power Company Inc. Współpraca potrwa pięć lat. PGE oraz Chugoku Electric Power zobowiązały się do podjęcia współpracy w takich obszarach jak: energetyka węglowa, energetyka jądrowa oraz odnawialne źródła energii. Współpraca ma opierać się na wymianie informacji w zakresie rozwiązań technologicznych (w tym wizyty w elektrowniach) oraz ewentualnym finansowaniu lub współfinansowaniu wybranych inwestycji. 15 12 sierpnia 16 13 sierpnia 17 14 sierpnia 18 16 sierpnia Kierownictwo Ministerstwa Gospodarki przyjmuje Projekt programu rozwoju polskiej energetyki jądrowej i projekty założeń do projektów ustaw o energetyce jądrowej i o cywilnej odpowiedzialności za szkodę jądrową, przygotowane przez Hannę Trojanowską, pełnomocnika rządu do spraw polskiej energetyki jądrowej i podsekretarza stanu w Ministerstwie Gospodarki oraz postanawia skierować te dokumenty do uzgodnień międzyresortowych. Pełnomocnik rządu ds. polskiej energetyki jądrowej Hanna Trojanowska oraz Lee Joon - Jae, ambasador Republiki Korei w Polsce, podpisują memorandum o współpracy na rzecz pokojowego wykorzystania energii jądrowej. Pełnomocnik rządu ds. energetyki jądrowej Hanna Trojanowska poinformowała o przyjętej przez resort gospodarki aktualizacji harmonogramu do projektu programu rozwoju polskiej energetyki jądrowej. W skutek tego pierwszy blok elektrowni jądrowej w Polsce zostanie uruchomiony w 2022 roku. Wcześniej rząd przyjął, że będzie to rok 2020. Projekt Programu Polskiej Energetyki Jądrowej określający szczegółowy zakres oraz terminy realizacji działań mających na celu uruchomienie w Polsce pierwszej elektrowni jądrowej zostaje skierowany do konsultacji międzyresortowych i społecznych.

UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce UE o energetyce 8 Źródło: EWEA, www.ewea.org. 9 Dyrektywa Unii Europejskiej 2003/30/EC, 8 maj 2003 rok. 10 Źródło: ARE, szacunki DGP. 11 FEWE: Polityka Energetyczna Unii Europejskiej, Poradnik 2000. 12 Dane z Eurostatu 13 10 US Energy Information Administration, Country Analysis Russia http:// www.eia.doe.gov/emeu/cabs/russia/naturalgas.html 14 A. Łoskot-Strachota, Ekspansja Gazpromu w UE: Kooperacja czy dominacja?, OSW, Warszawa, 2009. 15 Pakiet klimatyczno-energetyczny. Analityczna ocena propozycji Komisji Europejskiej, UKIE, Departament Polityki Integracyjnej, Warszawa 2008, s. 142-143. 16 Źródło: DGP, nr 153/2784, 9 sierpnia 2010. 17 Źródło: Rzeczpospolita, Ekonomia i Rynek, E14, 8 października 2010; www. rp.pl/ekonomia 18 Źródło: DGP, 30 lipca-1 sierpnia 2010, nr 147/2778; www.dziennik.pl 19 Źródło: Rzeczpospolita, Ekonomia i Rynek, 2 sierpnia 2010, nr 178/8689; www. rp.pl/ekonomia 20 Źródło: http://elektrownia-jadrowa.pl/ 21 L. Pieńkowski, Energetyka jądrowa w Polsce. Synergia przemysłu węglowego i energii jądrowej, Środowiskowe Laboratorium Ciężkich Jonów, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2010 Bogdan Ekstowicz doktor nauk humanistycznych. Absolwent Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Magisterium z zakresu zarządzania finansami w 1998 r., dyplom ukończenia studiów doktoranckich w 2002 r.. Studium Polityki Zagranicznej na Akademii Dyplomatycznej Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych ukończył w 2009 r. oraz studia podyplomowe z zakresu przygotowania i zarządzania projektami Unii Europejskiej w Instytucie Biznesu w Kaliszu oraz w Bielskiej Wyższej Szkole Biznesu i Informatyki im. J Tyszkiewicza w 2003 r.. Ekspert polityki strategicznej i zarządzania międzynarodowego, w latach: 1984-1987 i 1989-1991 szef międzynarodowego kontraktu konsultingowego w Libii, 1999-2000 Dyrektor ds. Inwestycji w Raiffeisen Banku, 2000-2001 Dyrektor Oddziału BLB BICK Monachium w Polsce, od 2001 r. Dyrektor Rozwoju Francuskiej Grupy Consultingowej EGIS w Polsce oraz równolegle od 2002 r. Prezes Centrum Naukowego Przedsiębiorczości Intelektualnej w Warszawie. Autor i współautor książek pt.: Aspekty polityczne, społeczne i ekonomiczne wdrażania polityki strukturalnej w Polsce na tle casusu Irlandii, Grecji, Hiszpanii i Portugalii, Polityka strukturalna stymulatorem modernizacji i rozwoju Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 2007-2015, Polityka strukturalna UE w zakresie rozwoju Polski Wschodniej w okresie 2007-2015. Autor publikacji naukowych z zakresu polityki Unii Europejskiej, procesów integracyjnych UE, zarządzania międzynarodowego, polityki zagranicznej RP oraz procesów globalizacyjnych. Wykładowca w Akademii Leona Koźmińskiego. Kierownik studiów podyplomowych w zakresie Zarządzania projektami międzynarodowymi w Polsce w Centrum Kształcenia Podyplomowego Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie nr 4 (6) 2010 171