Semiotyczne podstawy redagowania nowej generacji map topograficznych Dr hab. Wiesław Ostrowski Dr Tomasz Berezowski
Trzy części wykładu: 1. Semiotyka a kartografia. 2. Najważniejsze podstawy i uwarunkowania generalizacji, formy graficznej oraz redagowania napisów na mapach topograficznych z punktu widzenia semantyki, pragmatyki i syntaktyki kartograficznej. 3. Problemy do rozwiązania w zakresie generalizacji, formy graficznej i nazewnictwa na przykładzie nowoopracowanych arkuszy map topograficznych.
Podstawy opracowania zasad redakcji map topograficznych Doświadczenia praktyczne (kształtowanie się konwencji oraz tzw. szkół kartograficznych) Podstawy naukowe tradycyjne: matematyka, geodezja, geografia nowsze: fotogrametria, geodezja
Naukowe podstawy funkcjonowania map i oparte na nich nowe kierunki badawcze w kartografii: Psychologia poznawcza - kartografia poznawcza Teoria modelowania - teoria modelowania kartograficznego Wizualizacja naukowa - wizualizacja kartograficzna (geowizualizacja) Semiotyka - semiotyka kartograficzna (kartosemiotyka)
Semiotyka - nauka o sposobach funkcjonowania wszelkiego rodzaju znaków i systemów znaków Semiotyka kartograficzna (kartosemiotyka) część składowa semiotyki, składa się z trzech działów odpowiadających działom semiotyki: o semantyka kartograficzna (relacja mapy do prezentowanej rzeczywistości) o pragmatyka kartograficzna (funkcje mapy, relacja mapy do użytkowników, zarówno w wymiarze indywidualnym, instytucjonalnym, jak i ogólnospołecznym) o syntaktyka kartograficzna (wzajemne relacje między znakami i elementami graficznymi mapy) Przy projektowaniu, redagowaniu i ocenie mapy powinny być uwzględniane wszystkie trzy wymienione relacje
Najważniejsze elementy decydujące o wartości użytkowej mapy: Poprawność generalizacji kartograficznej Odpowiednia forma graficzna Projektowanie i redakcja napisów na mapie
Najważniejsze uwarunkowania generalizacji kartograficznej: Semantyczne: odzwierciedlenie charakterystycznych cech przestrzennych i atrybutowych (np. charakter geometryczny konturów, układy przestrzenne i gęstość dróg, kanałów, alejek) Pragmatyczne: uwzględnienie potrzeb oraz możliwości percepcyjnych i poznawczych użytkowników (m. in. jakie elementy treści są przedmiotem szczególnego zainteresowania Syntaktyczne: dostosowanie generalizacji do przyjętej grafiki mapy
1:250 000
Liczba osób Z map w jakich skalach najczęściej Pan(i) korzysta? 300 250 200 > 1:10 000 1:10 000 1:25 000 150 1:50 000 100 1:100 000 50 < 1:100 000 0
Z map w jakich skalach najczęściej Pan(i) korzysta? 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% > 1:10 000 1:10 000 1:25 000 1:50 000 1:100 000 < 1:100 000
Ilość odpowiedzi Jakie kategorie danych BDOT (TBD) najczęściej Pan(i) wykorzystuje? 700 600 500 400 300 200 100 0
Jakie kategorie danych BDOT10k najczęściej Pan(i) wykorzystuje? 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
Najważniejsze uwarunkowania formy graficznej: Pragmatyczne: możliwości percepcyjne użytkowników określone przez zasady percepcji wizualnej (zapewnienie czytelności mapy) Semantyczne: uwzględnienie podobieństw i różnic między obiektami, ich funkcjonalnego, fizjonomicznego i orientacyjnego znaczenia oraz wzajemnych powiązań między nimi.
Podstawowe zasady graficznego projektowania map: Zasada dostatecznej widoczności i rozróżnialności znaków określonych przede wszystkim ostrością widzenia i czułością na kontrast. Zasada łatwości rozpoznania (identyfikacji) uzyskanej dzięki poglądowości i uwzględnieniu konwencji graficznych. Zasada logicznego powiązania formy znaków z przedstawianą treścią, w tym: - selektywność poszczególnych kategorii treści - zgodność wagi optycznej znaków z prezentowanych obiektów. Zasada równowagi graficznej i estetyki mapy (m. in. koordynacja poszczególnych elementów treści.
Najważniejsze charakterystyczne cechy i funkcje napisów na mapach: Napisy należą do najważniejszych a jednocześnie do najważniejszych w redagowaniu elementów zarówno treści jak i formy graficznej map topograficznych. Nazwy geograficzne są dla użytkowników podstawowym układem odniesienia i środkiem jednoznacznej (z nielicznymi wyjątkami) identyfikacji obiektów (funkcja pragmatyczna) Podlegają wszystkim wymienionym zasadom graficznego projektowania map, przy czym szczególnie istotny jest ich walor estetyczny.
Podstawowe zasady stosowania i redagowania napisów na mapach: Zachowanie jak najlepszej czytelności napisów poprzez ich odpowiednie rozmieszczenie i unikanie, na ile to możliwe, kolizji z rysunkiem mapy W pełni jednoznaczne przyporządkowanie nazwy lub skrótu do obiektu, do którego się odnosi Przy braku możliwości spełnienia obydwu warunków nazwy nie należy umieszczać
1:100 000 1:100 000 Układ 1942
Selekcja dróg na nowych mapach: Selekcji podlegają drogi lokalne i dojazdowe o nawierzchni twardej, utwardzonej i gruntowej Ścisłe kryteria selekcji: odległość między drogami, długość drogi, funkcja (np. przebieg szlaku turystycznego) Powierzchnia obszaru, na którym znajdują się drogi (np. parki, cmentarze) Ogólne kryteria selekcji: gęstość sieci drogowej (w miarę możliwości zachowanie różnic gęstości), uwzględnienie relacji przestrzennych (układ przestrzenny, relacje do innych dróg), skrócenie połączeń między drogami lub obiektami
1:100 000 1:100 000 1:100 000
1:50 000
1:25 000
Poprawa formy graficznej Konieczność wydruku co najmniej kilku próbnych wersji kolorystycznych ze zwróceniem szczególnej uwagi na: Dobór barwy poziomic oraz ocena ich relacji do cieniowania i elementów sytuacji Zróżnicowanie obszarów zielonych (szczególnie sadów, plantacji, ogródków działkowych i roślinności trawiastej) Intensywność i szczegółowość cieniowania na mapach w poszczególnych skalach oraz dla różnych typów rzeźby terenu Zastosowanie barw do zróżnicowania funkcji budynków
Kryteria wyboru nazw (szczególnie nazw obiektów fizjograficznych i skrótów objaśniających): Wielkość (rozciągłość przestrzenna opisywanego obiektu) Ranga obiektu określona jego funkcją lub wartością historyczną Znaczenie orientacyjne obiektu Relacje przestrzenne obiektu w stosunku do innych obiektów
1:25 000 1:25 000
1:25 000 1:50 000
Podsumowanie Semiotyka kartograficzna porządkuje sposób funkcjonowania mapy. Zwraca uwagę na niby oczywistą, a nie zawsze braną pod uwagę prawdę, że każda mapa pokazuje coś (konkretne cechy terenu) komuś (konkretnemu odbiorcy) i że treść mapy powinna być spójna, zarówno pod względem logicznym jak i graficznym Przy projektowaniu i redagowaniu map topograficznych specjalną uwagę należy zwrócić na czytelność, przejrzystość i naoczność, szczególnie wobec możliwości wykorzystania baz danych obiektów topograficznych Ważnym etapem opracowania koncepcji map topograficznych są próbne wydruki różnych wersji kolorystycznych, ich krytyczna ocena i wybór najlepszej wersji