DOSKONALENIE METOD I TECHNIK PRACY SOCJALNEJ - PRACA SOCJALNA ZE ŚRODOWISKIEM LOKALNYM

DOSKONALENIE METOD I TECHNIK PRACY SOCJALNEJ - PRACA SOCJALNA ZE ŚRODOWISKIEM LOKALNYM 1. Wyjaśnienie pojęć: struktura społeczna, rola, pozycja, środowisko lokalne, społeczność lokalna. 2. Klasyfikacja środowiska lokalnego 3. Podział środowiska wg. H. Radlińskiej 4. Społeczność lokalna 5. Cele pracownika socjalnego prowadzącego pracę w środowisku lokalnym 6. Etapy organizowania środowiska lokalnego 7. Etapy procesu poznawania społeczności przez pracownika socjalnego 8. Formy pracy ze środowiskiem lokalnym 9. Metody organizowania środowiska lokalnego przez pracownika socjalnego 10. Czynniki warunkujące skuteczność kampanii socjalnej na rzecz społeczności lokalnej 11. Etapy organizowania kampanii na rzecz społeczności lokalnej 12. Zasady organizowania środowiska w pracy socjalnej 13. Podstawowe przesłanki pracy socjalnej ze społecznością 14. Techniki stosowane przez pracownika socjalnego w praktyce pracy ze społecznością 15. Edukacja środowiskowa jako odmiana pracy socjalnej w środowisku 16. Nowoczesny model pracy socjalnej w środowisku 17. Profilaktyka pozytywna i negatywna 18. Podejście prewencyjne pierwszego stopnia w pracy ze środowiskiem lokalnym 19. Podejście prewencyjne drugiego stopnia w pracy ze środowiskiem lokalnym 20. Podejście prewencyjne trzeciego stopnia w pracy ze środowiskiem lokalnym

1. Wyjaśnienie pojęć: struktura społeczna, rola, pozycja, środowisko lokalne, społeczność lokalna. Praca socjalna, opiekuńczo wychowawcza czy rewalidacyjna z jednostką lub grupą realizowana jest w określonym kontekście środowiskowym, toteż pracownik socjalny / pedagog musi interesować się społecznością i niejednokrotnie inicjować działania, które będą do niej adresowane. ŚRODOWISKO LOKALNE obok rodziny najważniejszy czynnik socjalizacji, nieodłączny i nieuchronny element otoczenia życia jednostki, cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego, ma sens terytorialny, demograficzny, instytucjonalny, kulturowy i regulacyjny. To gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie wyizolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycję wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa Koncepcja istnienia spirali rozwoju i sieci zależności zakłada: że stopień istnienia oznacza istnienie rosnącej lub malejącej więzi społecznej, rosnącej lub malejącej świadomości osobistych powiązań i zależności od otoczenia, rosnącym lub malejącym znaczeniu w formułowaniu wzorców zachowań i sprawowania kontroli nad jednostką w jej własnych odczuciach. Pieter obok środowiska lokalnego i domowego tworzy 3 kręgi oddziaływania wychowawczego, o malejącej sile wpływu od największego znaczenia rodziny w socjalizacji człowieka do malejącego znaczenia kolejnych kręgów wychowawczych czyli społeczności lokalnej, środowiska okolicznego, kultury i społeczeństwa globalnego. Człowiek posuwając się po spirali rozwoju nie opuszcza obiektów swego kontaktu, posuwają się one razem z nim jeśli nie fizycznie to jako bagaż pamięci i doświadczeń wpływając na 1

zachowanie i postrzeganie otoczenia w tym sensie rodzina programuje rodzinę własną człowieka, a kultura lokalna, etniczna uczy nastawienia do kultury globalnej. Helena Radlińska wymienia 3 pary środowisk lokalnych: 1. Środowisko bezpośrednie (to, co najbliższe) i środowisko dalsze (szerszych granicach zasięgu). 2. Środowisko obiektywne (to, po co człowiek sięgać może) i środowisko subiektywne (zawiera elementy oddziaływujące w danej chwili na człowieka). 3. Środowisko materialne (realne wytwory człowieka i przyrody) i środowisko niewidzialne psychiczne (idee, wierzenia, zwyczaje, więź moralna). Struktura społeczna - rzeczywistość społeczna tworząca pewien model czy też strukturę, która każdemu z nas wyznacza określone miejsce, uświadamia, czego się od nas oczekuje oraz jak powinniśmy myśleć i postrzegać. Gdyby tak nie było, nigdy nie wiedzielibyśmy, jak się zachować i nigdy nie bylibyśmy pewni reakcji innych ludzi. Pozycja - podstawowa jednostka struktury społecznej, miejsce jednostki w sieci pozycji, które ma znaczenie w relacji do innych. Znając swoją pozycję wiemy, co do nas należy i czego się od nas oczekuje. Rola - sposób zachowania w pozycji społecznej, uwzględniający normy oraz systemy symboli tak, żeby odpowiadały one naszym potrzebom, osobowości a także wymaganiom danej sytuacji. Ciśnienie i konflikt ról - konflikt pojawia się wówczas, kiedy zajmujemy różne pozycje społeczne, które są ze sobą w konflikcie albo wręcz się wykluczają (matka trojga dzieci jedna pozycja społeczna, która studiuje druga pozycja społeczna może przeżywać konflikt, usiłują pogodzić bardzo odmienne wymagania). 2

Grupa - stanowi stosunkowo niewielką strukturę społeczną złożoną z jednego lub kilku rodzajów pozycji społecznych, małej liczby osób zajmujących te pozycje, ścisłych więzi pomiędzy tymi pozycjami i jasnych, kulturowych oczekiwań, co te osoby powinny robić. Organizacje - są większymi i bardziej formalnymi strukturami złożonymi z różnorodnych pozycji społecznych, które cechuje zróżnicowany udział we władzy, a także duża liczba osób zajmujących każdą pozycję. Organizacje powstają po to, żeby coś robić - zarabiać pieniądze, uczyć studentów, produkować jakieś dobra lub świadczyć usługi itp. - cechuje je skłonność do tworzenia specjalnych systemów kulturowych, związanych z ich celami i strukturą. Społeczność lokalna - to niewielka zbiorowość terytorialna, obejmująca ogół osób, z którymi jednostka może się spotkać bezpośrednio dzięki bliskości miejsca zamieszkania. Pojęcie społeczność lokalna, choć bardzo często współcześnie przywoływane, nie ma jednoznacznej definicji. Mimo to, lokalne działania dotyczące rozwiązania wielu dokuczliwych kwestii życia codziennego promuje się jako bardziej skuteczne, bo ich lokalni twórcy i realizatorzy lepiej znają rzeczywiste uwarunkowania i przejawy problemów. Działaniem lokalnym określimy zarówno wysiłki, mieszkańców niewielkiego osiedla mieszkaniowego zmierzające do stworzenia placu zabaw dla dzieci, jak i uchwalony przez radę gminy projekt oddania do dyspozycji młodzieży większej liczny obiektów sportowych. Tak więc pojęcie społeczność lokalna jest bardzo pojemne i może być używane równie dobrze w odniesieniu do małego osiedla mieszkaniowego, jak i gminy, a nawet dużego miasta. Aby wyczerpać potencjalną pojemność pojęcia społeczność lokalna, warto wspomnieć, że niekiedy odnosi się ono do grup społecznych, których nie łączy wspólnota terytorialna. 3

I tak społecznością lokalną nazwani są pracownicy tego samego zakładu pracy, nawet, jeśli ich miejsca zamieszkania są od siebie znacznie oddalonym. Pojęciem tym można też określić grupy wykonujące razem inne wspólne działania: uczniów tej samej klasy, uczestników obozu sportowego itp. Tutaj używając terminu społeczność lokalna mamy na myśli mieszkańców miasta, gminy lub osiedla. Na każdym z tych poziomów istnieje możliwość mobilizacji i współdziałania mieszkańców w celu tworzenia warunków ograniczających lub zapobiegających zjawiskom szczególnie zagrażającym. Te mniejsze społeczności charakteryzuje nie tylko fizyczna, ale i społeczna bliskość mieszkańców. Tam szansa, że ludzie borykają się z podobnymi problemami mają podobny poziom determinacji do ich rozwiązywania jest największa. W najmniejszych społecznościach prawdopodobieństwo wyrazistego konfliktu interesów, który niekiedy uniemożliwia uzgodnienie określonych rozwiązań, również jest relatywnie małe. Duża jest natomiast szansa na autentyczne zaangażowanie w uzgodnione działania większości mieszkańców. Osiedlowa (lokalna) mobilizacja może się przejawiać w takich działaniach, jak na przykład nocne patrole parkingów samochodowych, urządzanie placów zabaw dla dzieci czy samopomoc sąsiedzka w przyprowadzaniu i odprowadzaniu dzieci ze szkoły. Wymieniam tu tylko te przejawy działań najmniejszych społeczności, które są w Polsce stosunkowo najbardziej rozpowszechnione. Ich wachlarz może być znacznie szerszy, zależy, bowiem wyłącznie od ludzkiej inwencji i chęci do działania. Skrajnie odmiennym typem społeczności lokalnej jest miasto. Nawet jeśli tylko kilkudziesięciotysięczne, nie sposób wyobrazić sobie debaty na jakikolwiek temat, w której fizycznie i bezpośrednio wszyscy 4

mieszkańcy miasta mogą wziąć udział. W praktyce decyzje odnośnie do planowych działań są, więc podejmowane przez lokalne władze, które jeśli rzetelnie traktują swoje obowiązki wobec wyborców, w proponowanych rozwiązaniach starają się uwzględniać interesy i problemy różnych grup społecznych. Im większa społeczność, tym większa rozmaitość niekiedy sprzecznych ze sobą interesów, bardziej rozbudowana biurokracja i w konsekwencji dłuższy proces podejmowania decyzji. Niewątpliwą zaletą dużych społeczności jest to, że mogą też kreować lokalne przepisy i zarządzenia obowiązujące wszystkich mieszkańców. Małe społeczności, charakteryzujące się bliskimi więzami nieformalnymi, na ogół nie dysponują wystarczającymi środkami finansowymi i zasobami profesjonalistów. Małe społeczności nie mogą uchwalać przepisów, powoływać i utrzymywać wyspecjalizowanych agend ani wprowadzać ograniczeń, na przykład dotyczących liczby punktów sprzedaży alkoholu, czy obligatoryjnych programów edukacyjnych na terenie szkół. Czasami pojęcie to używane bywa dla opisania ludzi i stosunków między nimi, kiedy stosunki te rządzą się specjalnymi interesami, jak na przykład: kościół, szkoła, zbiorowość świadczeniobiorców. Społeczność geograficzna" składa się z wielu społeczności specjalnych interesów. Ponadto mniejsze człony społeczności geograficznej można nazwać społecznościami w mikroskali, na przykład: region, dzielnica, osiedle. Kiedy pracownik socjalny pracuje ze społecznością, to w rzeczywistości pracuje on z członkami i przedstawicielami jednej lub więcej subspołeczności "geograficznych" lub "specjalnych interesów". Te osobne (choć spokrewnione) mniejsze systemy bywają coraz częściej nazywane, w języku specjalistów systemem klienckim". Powyższe rozważania można sprowadzić do następującej definicji: 5

Społeczność lokalna to zbiorowość mieszkająca w zwartej jednostce terytorialnej, powiązana więzią sąsiedztwa, wspólnotą warunków życia i wspólną kulturą. Komisja ds. Organizacji Społeczności Krajowego Stowarzyszenia Pracowników Socjalnych następująco rozwija pojęcie społeczności z punktu widzenia pracy socjalnej: Słowo społeczność" odnosi się do ludzi i stosunków społecznych między nimi, jeśli stosunki te charakteryzują się: 1. Wspólnym systemem wartości; 2. Normatywnym określeniem relacji; 3. Współzależnością; 4. Świadomością przynależności; 5. Systemem stratyfikacji; 6. Umiejscowieniem. WIĘZI LUDZKIE podstawa współżycia społecznego, wewnętrzna spójność zapewniająca zaspokojenie potrzeb indywidualnych i zbiorowych Więź środowiskowa może wystąpić na kilku poziomach. K. Frysztacki wyróżnia: więź potoczną, która oznacza subiektywne dostosowanie człowieka do innych w codziennych kontaktach; więź identyfikacyjną opartą na wiedzy o cechy społeczności, do której się należy, i na gotowość jej utrwalania; więź osobową o silniejszym udziale pierwiastków wolicjonalno - emocjonalnych oraz więź normatywną, która jest formą najbardziej rozwiniętą poprzez wspólnie przeżywany stosunek do tradycji i wartości. Tworzenie więzi następuje samorzutnie i jest uzależnione od cech społeczno - demograficznych danej społeczności. 6

Koncepcja rozwoju społeczności lokalnej Pracownicy socjalni interesują się jednostkami i rodzinami, ale także społecznościami. W istocie wiele problemów, z jakimi pracownicy socjalni mają do czynienia, dotyczy społeczności lokalnej jako klienta. Społeczności różnego rodzaju i wielkości cierpią na różne schorzenia. Zadaniem pracownika socjalnego jest zrozumienie takich sytuacji społecznych i pomóc ludziom, aby sami potrafili stanąć w obliczu problemu, zrozumieli go i podjęli stosowne działania. W jaki sposób pracownik socjalny może pomóc społeczności? Jedna z ważniejszych odpowiedzi brzmi: przez organizację społeczności. Praca z przypadkiem zajmuje się głównie relacją między dwiema jednostkami. Praca z grupą traktuje grupę jako narzędzie powodujące nastąpienie zmian w życiu indywidualnym i zbiorowym. Organizacja społeczności jest metodą pracy ze społecznością jako całością. W rozwoju metody organizowania społeczności lokalnej możemy wyróżnić kilka, historycznie ukształtowanych, kierunków. Są to: Kierunek planowania społecznego owocujący próbami realizacji praktycznej takich idei utopijnej myśli, które zakładały możliwość tworzenia wyizolowanych, doskonałych społeczności jako enklaw postępu; Kierunek rozwoju środowiska zmierzający do społecznego rozwoju poprzez intensywny rozwój ekonomiczny, przemysłowy i urbanizacyjny; Kierunek organizowania środowiska rozumiany jako rozwój idei i doświadczeń koordynacji dobrowolnych i lokalnych sił dla zabezpieczenia występowaniu problemów socjalnych; Kierunek akcji środowiskowej najbliższy dzisiejszemu określeniu metody środowiskowej, która polega na celowym tworzeniu wielopoziomowej komunikacji pomiędzy wszelkimi siłami społecznymi o charakterze charytatywnym, państwowym, wyznaniowym itp., aby doprowadzić do współpracy w zapobieganiu obniżaniu się stopy życiowej ludzi. 7

Organizacja społeczności jako metoda pracy socjalnej Organizacja społeczności, jako metoda pracy socjalnej, jest zjawiskiem stosunkowo młodym, dopiero, bowiem na początku lat sześćdziesiątych Komisja ds. Praktyki Amerykańskiego Stowarzyszenia Pracowników Socjalnych opracowała i ogłosiła definicję praktyki organizacji społeczności. Jednakże już w okresie międzywojennym pracownicy służb społecznych, wykazujący zdolności organizatorskie, podejmowali działania społeczno wychowawcze na rzecz ożywienia społeczności lokalnych nie tylko w stanach zjednoczonych, ale także w Europie i w Polsce. Rozwojowi organizowania społeczności lokalnej w USA towarzyszyły przeobrażenia ekonomiczne, a do zadań pracowników socjalnych należało tworzenie szerokiego frontu sił społecznych przeobrażających środowisko. Na gruncie teorii pracy socjalnej wprowadzono wówczas takie pojęcia, jak: organizowanie wspólnoty lokalnej czy aktywizacji społeczności lokalnej. Organizowanie środowiska (metoda środowiskowa) opiera się na przekonaniu, że każdy człowiek potrzebuje więzi z innymi ludźmi, w tym także z ludźmi z dalszego środowiska, z tymi, których postrzega się jako innych, a więc nierzadko bardzo atrakcyjnych. A Kamiński wyróżnia wąskie i szerokie rozumienie pojęcia metody środowiskowej. W ujęciu szerokim metoda organizowania społeczności może odnosić się do pracy socjalnej, opiekuńczej i wspomagającej rozwój, a polega na ulepszaniu sytuacji społeczności lokalnej zjednoczonymi wysiłkami instytucji społecznych i organizacji, mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań opartych na wspólnym planie, wypracowanym za pomocą odpowiednich badań kompleksowych. Metoda ta polega, więc na ulepszaniu i wzbogacaniu życia społecznego w ramach długofalowego planowania, badania i organizowania społeczności, 8

a u podstaw jej dynamizmu leży psychospołeczna potrzeba ludzi, aby uczynić coś dla społeczności, w której żyją i pracują. Dla przedstawicieli profesji społecznych metoda ta może być swoistą sztuką planowania zmian i przekształcania stosunków społecznych w przestrzeni społecznej, która jest objęta ich zawodowym działaniem (gminy, osiedla, rejonu czy nawet instytucji). W wąskim rozumieniu metoda organizowania środowiska to sposób pobudzania i organizowania środowiska w sytuacji, gdy na użytek pracy socjalnej jest uruchamiana jakaś akcja. W wąskim sensie metoda ta zwykle zastosowanie w odniesieniu do jednej grupy klientów (ludzi starych, chorych, osób niepełnosprawnych itp., np. olimpiad sportowa dla niepełnosprawnych) lub do jednej kategorii problemów (ubóstwa, bezrobocia itp., np. zabawa choinkowa i przygotowanie paczek świątecznych dla dzieci z rodzin ubogich). W wąskim znaczeniu metoda ta może mieć zastosowanie w organizowaniu jakiegoś zbiorowego działania lub przedsięwzięcia przez jedną grupę ludzi lub jedną instytucję czy organizację. Zasadniczym celem organizowania środowiska jest w każdym przypadku wspomaganie jego rozwoju, aktywizowanie, inspirowanie do pozytywnych zmian, przekształcenie wadliwych struktur i elementów, przekształcanie zachowań, postaw w danym środowisku. Podjęte działanie profesjonalne odnosi się nie tylko do ludzi, ale przede wszystkim do warunków, w jakich oni żyją. Toteż wtórnym celem organizowania społeczności jest: kompensacja ; 9

stwarzanie możliwości samorealizacji i samorozwoju jednostek i grup wchodzących w skład danej społeczności; tworzenie wspólnoty w aspekcie integracji danego środowiska, budowania więzi (emocjonalnych, sąsiedzkich); eliminowanie anonimowości; stwarzanie płaszczyzny kontaktów społecznych; wymiany i przepływu informacji o tym, co dzieje się w danym środowisku. Zadania pracowników socjalnych prowadzących pracę w środowisku powinny koncentrować się na: ułatwianiu społeczności definiowania celów i określania priorytetów; pomocy w przeprowadzaniu skutecznych działań środowiskowych; kierowaniu uczestnikami działań w trudnych, konfliktowych sytuacjach; inicjowaniu działań przez kształcenie, pokazy i inne podobne techniki. Założenia i zasady organizowania środowiska Analiza różnych programów działań socjalnych wykorzystujących metodę organizowania środowiska wskazuje na istniejące zasady, które usprawniają stosowanie tej metody i pomagają w zrozumieniu procesów charakterystycznych dla organizacji społeczności (C.McNeil,1054). 1. Organizacja społeczności zajmuje się ludźmi i ich potrzebami, jej celem jest wzbogacenie ludzkiego życia, poprzez skuteczne dostosowanie zasobów do potrzeb pomocy społecznej i edukacji środowiskowej. 2. Głównym obiektem zainteresowania organizacji społeczności jest społeczność rozumiana jako osiedle, gmina, miasto, kraj, a w dobie 10

unifikacji i globalizacji może nim być także społeczność międzynarodowa. 3. W organizacji społeczności wychodzi się z założenia, że społeczność należy rozumieć i akceptować w jej obecnym miejscu i stanie. 4. Świadczenia socjalne i edukacyjne dotyczą wszystkich członków społeczności. Ważne jest, więc poznanie i reprezentowanie potrzeb i interesów wszystkich elementów populacji dla pełnego ich uczestnictwa. 5. Zmienność ludzkich potrzeb i rzeczywistość związków między ludźmi i wśród ludzi oraz grup stanowi o dynamice procesu organizowania społeczności. Podstawową wartością jest akceptacja pojęcia zmiany jako trwałego procesu ulepszania, doskonalenia i dojrzewania społeczności do wspólnych celów. 6. Nieodłączną cechą każdej organizacyjnej tkanki społecznej jest jej współzależność. Żadna instytucja, organizacja, społeczność czy grupa ludzi nie może skutecznie funkcjonować sama dla siebie, lecz spełnia swe funkcje tylko w odniesieniu do innych. 7. Organizacja społeczności dla celów pomocy społecznej i edukacji środowiskowej należy do zadań przedstawicieli pracy socjalnej. Przesłanki pracy socjalnej ze społecznością (M. Rossa, 1967). Teza dotycząca wymogu zaangażowania mieszkańców. Znajduje ona potwierdzenie w innych koncepcjach. M. Ross przedstawia ją następująco: l. Społeczności ludzkie wypracowują umiejętność radzenia sobie ze swoimi problemami. 2. Ludzie chcą i potrafią zmieniać siebie i swoje otoczenie. 3. Ludzie powinni mieć swój udział w przygotowaniu i nadzorowaniu 11

wprowadzanych w ich społeczności. 4. Samodzielne, podmiotowe zmiany w życiu społeczności mają większe znaczenie i żywotność, niż zmiany narzucone. Oddziaływując na naturę po to, aby ją zmienić, człowiek zmienia sam siebie - mówi Hegel. 5. Podejście całościowe może uporać się z problemami, którym działania cząstkowe nie są w stanie zaradzić. 6. Demokracja wymaga współudziału w sprawach społeczności i ludzie muszą posiąść odpowiednie umiejętności. 7. Społeczności ludzkie często potrzebują pomocy w zorganizowaniu się do zaspokojenia swoich potrzeb, tak samo, jak jednostki potrzebują pomocy w zaspokajaniu swoich. Pozytywne efekty metody Rossa. W przypadku tej metody warto pamiętać, że jedynie przy kontakcie z pracownikiem zaangażowanym w takie działania można ograniczyć u osób potrzebujących negatywne emocje związane z naznaczeniem, napiętnowaniem (wiktimalizacja). Ponadto metoda ta jest relatywnie tanim sposobem wychodzenia naprzeciw potrzebom społecznym. Prowadząc np. kilka projektów, organizatorzy społeczności lokalnej, po okresie wspierania mogą się stopniowo wycofywać z animowanych przez siebie grup i przechodzić do nowych zadań. Ograniczenia dotyczące możliwości wdrażania pracy socjalnej w środowisku lokalnym W zakresie ograniczeń, dotyczących możliwości wdrożenia pracy socjalnej w środowisku lokalnym dość często podkreśla się, że: efekty pracy socjalnej ze społecznością są odroczone w czasie konkretne wskaźniki skuteczności działania czasami są 12

trudno uchwytne Ponadto wymienia się takie cechy jak: niechęć kierownictwa do zmian związana z koniecznością podzielenia się władzą, zanikiem hierarchicznej kontroli, także w stosunku do budżetu postawa innych pracowników: praca socjalna w społeczności jest bardziej publiczna i widoczna, zwiększa poziom odpowiedzialności i daje wyższe poczucie satysfakcji zawodowej, co inni pracownicy mogą postrzegać jako pewien rodzaj zagrożenia konflikt interesów wynikający z małej reprezentatywności jednych grup na rzecz podejmowania działań tych silniejszych. W tym przypadku pracownik socjalny może znaleźć się w opozycji do instytucji, która go zatrudnia. Etapy procesu poznawania społeczności przez pracownika socjalnego 1. Znajomość lokalnych możliwości i czynników wpływu dowiedzieć się jak najwięcej o kulturze, przekonaniach i zwyczajach różnych społeczności stworzyć zindywidualizowaną i opartą na zaufaniu więź z osobami znaczącymi w poszczególnych społecznościach; opracować zasady zachowania na wypadek spotkań, podczas których mogłoby dojść do ujawnienia się rozbieżnych opinii między grupami być postrzeganym jako osoba bezstronna, unikać wykorzystania swej władzy w celu faworyzowania którejś z grup 2. Opracowanie profilu grupy Ważne jest gromadzenie jak największego zasobu informacji na temat terenu własnej działalności i uzupełnianie go na bieżąco ( znajomość 13

radnych i posłów, przekrój wiekowy społeczności, strefy mieszkalne, ośrodki przemysłu, szkoły, ośrodki zdrowia, domy kultury ośrodki i instytucje pomocy społecznej, kościoły biblioteki itp.). 3. Identyfikowanie potrzeb społeczności Przeprowadzenie sondaży i wywiadów oraz gromadzenie i przekazywanie do odpowiednich agend danych na temat potrzeb członków danej społeczności. Etapy metody organizowania środowiska Zgodnie z metodyką profesjonalnego działania w obszarze pracy socjalnej metoda ta, jak również wcześniej omówione, niezależnie od formy czy postaci, jaką przybierają, musi przebiegać zgodnie ze zracjonalizowanymi teoretycznie uzasadnionymi i praktycznie sprawdzonymi etapami, które stanowią pewien schemat postępowania przydatnego w organizowaniu społeczności. Etap 1 Rozpoznanie, diagnoza potrzeb, braków i zagrożeń danego środowiska, na rzecz, którego podejmujemy działanie. Na tym etapie rozpoznanie dotyczy nie tylko diagnozy instytucji i organizacji zdolnych do prowadzenia samodzielnej pracy społecznej (akcji socjalnej), ale także nieprofesjonalnych sił społecznych (wolontariuszy, animatorów społecznych, wychowawców społeczników, chętnych do działań rodziców, zaangażowanych w sprawy środowiska polityków, przedstawicieli środków masowego przekazu), którzy mogą być włączeni do planowanych działań. Odrębnego rozpoznania wymagają potrzeby, braki i zagrożenia środowiska, na rzecz, którego działania mają być ukierunkowane i praktycznie realizowane. Jeszcze inną kwestią jest rozpoznanie idei lub problemu, który staje się inspiracją i siłą motywującą do podjęcia działań w kierunku zmian. 14

Etap 2 Organizowanie zespołu pracy, które polega na podziale zadań między instytucje, zespoły i ludzi oraz zorganizowanie sprawnego systemu przepływu informacji. Organizowanie zespołu to przede wszystkim włączenie do działań wszystkich profesjonalistów i nieprofesjonalistów, którzy na etapie rozpoznania zostali wyłonieni jako osoby właściwie umotywowane i kompetentne w realizacji planów ulepszeń. Przygotowanie zespołu polega na wstępnej wymianie informacji i doświadczeń, które przyczyniają się do sprecyzowania zadań i adekwatnego ich podziału (zgodnie z możliwościami i kompetencjami osób uczestniczących w działaniu). Sprawny system informacji dotyczy określenia np. czasu miejsca spotkań zespołu, możliwości kontaktowania się między poszczególnymi członkami zespołu, rodzaju i sposobu wymiany informacji (telefon, komputer, gazeta lokalna, wydawnictwa broszurowe, ulotki). Etap 3 Planowanie i koordynacja działań opiekuńczo wspomagająco rozwojowych to etap systematycznego rejestrowania i analizowania potrzeb środowiska, na rzecz, którego podejmujemy działania. Planowanie wymaga zdefiniowania już skonkretyzowanych celów działań (zwykle w formie celów operacyjnych) oraz wskazanie realnych sposobów realizacji. Faktycznie dopiero na tym etapie następuje zasadniczy podział zadań i zaangażowanie sił środowiska. Główny realizator metody (pracownik socjalny) osobiście lub poprzez instytucję, którą reprezentuje, staje się koordynatorem pracy. Jego zadanie polega także na sprawnym podziale odpowiedzialności za powodzenie działania ( akcji) przez wszystkich jego uczestników. 15

Etap 4 Wtórne pobudzanie, czyli ciągła, dalsza inspiracja i umacnianie zespołu pracy oraz poszczególnych jego ogniw. Ten etap wydaje się uzasadniony ze względu na fakt, iż w miarę obejmowania działalnością wspierającą lub rozwojową osób i grup w środowisku lokalnym narastają trudności i bariery. W przypadku pierwszych niepowodzeń (np. w znajdowaniu sponsorów) lub frustracji (np. niskie zaangażowanie, frekwencja wśród adresatów usług, które oferujemy w ramach programu) niektórzy członkowie zespołu tracą chęć do działań, chcą się z nich wycofać. W związku z powyższym musi następować weryfikacja ludzi, ich motywacji i realnych możliwości. Mogą także pojawić się nowe zadania i potrzeby wcześniej nie zidentyfikowane w procesie diagnozy. Jest to ważny etap i moment próby dla całej idei organizowania środowiska. Bardzo pomocne w tym momencie może okazać się jakieś przedsięwzięcie, którego efekty będą szybko widoczne i odczuwane przez uczestników działania (np. nagłośnienie programu, akcji w lokalnych środkach masowego przekazu, prezentacja osób biorących udział w działaniu na rzecz środowiska i ich osobistych osiągnięć). Etap 5 Systematyczne ulepszanie środowiska, czyli poprawianie warunków życia w najszerszym rozumieniu, Jednym z działań objętych tym etapem może być eliminowanie uciążliwości publicznych, np. usuwanie barier architektonicznych dla niepełnosprawnych lub tworzenie bezpiecznych miejsc zabaw dla dzieci. Innym zadaniem w ramach ulepszania środowiska będzie podejmowanie działalności ratowniczo-opiekuńczej na rzecz najbardziej potrzebujących, np. środowiskowego domu samopomocy dla niepełnosprawnych ruchowo z gabinetami kinezyterapii czy fizykoterapii lub świetlicy środowiskowej dla dzieci z rodzin tzw. ryzyka. Jeszcze innym 16

przedsięwzięciem na tym etapie mogą być działania przełamujące anonimowość, gromadzące sympatyków podejmowanych akcji, tworzące świadomość wspólnoty i współodpowiedzialności środowiska lokalnego za jakość życia w nim. Np. zorganizowanie imprezy otwartej dla całej społeczności lokalnej ogniska, koncertu, pokazu, otwartych dni jakiejś instytucji (szkoły, domu kultury), na której możliwe będzie przekazanie informacji o tym, co się robi, co można zrobić, by usprawnić życie danego środowiska. Etap 6 Kontrola i doskonalenie to niezbędne elementy każdego społecznego działania. W każdym procesie organizowania pomocy lub wspomagania rozwoju społeczności niezbędna jest rejestracja zjawisk zdarzeń, wskaźników, które świadczą o jakości i celowości podejmowanych działań. Chociaż kontrola i doskonalenie towarzyszyć powinny od samego początku pracy metodą środowiskową w różnej formie (dyskusji, rozmów, wymiany informacji i uwag krytycznych, weryfikacji uzgodnień), to jednak ocena kompleksowa jest nieodzownym etapem zakończenia pewnego programu działań czy akcji socjalnej. Może być ona realizowana w postaci skumulowania danych o kolejnych etapach działań i udziale poszczególnych osób członków zespołu w realizacji nałożonych nań zadań. Ewaluacja taka powinna także zawierać komentarz dotyczący czynników ułatwiających(sprzyjających) realizację działań oraz czynników utrudniających. Winna również obrazować opinie od adresatów działań w środowisku lokalnym, a można je uzyskać m.in. na podstawie kwestionariusza ankiety przeprowadzonej wśród np. niepełnosprawnych korzystających ze wspomnianego dziennego domu pomocy lub dzieci w świetlicy środowiskowej, czy też innych osób objętych działaniem aktywizującym. Kontrola ma nie tylko sprzyjać doskonaleniu programów, 17

ale również zyskać przychylność dla akcji wśród różnych podmiotów środowiska lokalnego. Formy pracy ze środowiskiem lokalnym w ujęciu amerykańskim Organizacja społeczności edukacja środowiska lokalnego, informowanie o dostępnych usługach zachęcanie do udziału w lokalnych inicjatywach rozwijanie kontaktów między poszczególnymi grupami środowiska lokalnego, promowanie pozytywnych związków pomiędzy członkami różnych społeczności, organizowanie grup samopomocy angażowanie wolontariuszy w zaspokajanie potrzeb społecznych Rozwój społeczności Działania długofalowe dotyczące takich problemów jak: bezdomność, ubóstwo, ochrona zdrowia, alkoholizm, bezrobocie. Ich celem jest edukowanie ludzi w zakresie ich praw i przysługujących im uprawnień oraz zachęcanie do postrzegania swoich problemów z szerszej perspektywy, nie tylko osobistej, ale polityczno-społecznej. Akcja socjalna Forma mobilizacji społeczności lokalnej wokół organizacji imprez (konkursów, przeglądów, wieców), które są ważne z punktu widzenia rozwiązywania problemów społecznych, ekonomicznych, politycznych i środowiskowych ( niskie płace, brak pracy, dostęp do usług). Aktywność polega raczej na wyzwaniu i doprowadzenie do konfrontacji niż wypracowanie konsensusu i negocjacjach. 18

Możemy wyróżnić 3 metody organizowania środowiska lokalnego przez pracownika socjalnego. eksperyment społeczny typu action research, czyli badanie przez działanie projekt socjalny akcje socjalne Poczucie realizmu i socjologiczna wyobraźnia powinny podsuwać pracownikowi socjalnemu, który angażuje się w rozwiązywanie problemów socjalnych przy udziale społeczności mieszkańców wsi, miasteczka czy osiedla, takie metody, formy i techniki działania, które dawałyby szansę znalezienia rozwiązań optymalnych, akceptowanych przez większość zainteresowanych. Taką szansę stwarza eksperyment społeczny typu action research, czyli badanie przez działanie. Metoda ta stanowi specyficzne połączenie badania naukowego z działaniem praktycznym o charakterze aktywizującym. Badacze i badani występują wobec siebie jako równoprawni partnerzy; wspólnie budują plan badań i kontrolują ich przebieg; wymieniają na bieżąco doświadczenia i przemyślenia; analizują i wzajemnie oceniają własne wizje pożądanych zmian i propozycje rozwiązań. Inna odmianą metody organizowania środowiska coraz częściej stosowaną w praktyce pracy socjalnej i pedagogicznej jest realizacja projektu socjalnego. Jeszcze innym wariantem organizowania środowiska mogą być różnego typu akcje socjalne lub nawet formy mobilizacji społeczności lokalnych wokół organizacji imprez (olimpiad, konkursów, przeglądów, wieców), które są ważne z punktu widzenia rozwiązywania pewnych problemów aktywizacyjnych. 19

Czynniki warunkujące skuteczność kampanii socjalnej na rzecz społeczności lokalnej wyraźne określenie celów wytyczenie realnych Delów stosowanie kilku taktyk dostęp do potrzebnych zasobów pozyskiwanie sojuszników zachowanie inicjatywy Etapy organizowania kampanii na rzecz społeczności lokalnej 1. Przewiduj. Pozyskaj deklaracje dobrej woli i nawiązuj kontakty z ewentualnymi sojusznikami. 2. Miej jasność co do zagadnienia. Zgromadź dane i ustal fakty, jasno uzasadnij swą chęć wprowadzenia zmian. 3. Dowiedz się, co myślą współpracownicy, zwerbuj więcej osób zainteresowanych daną sprawą. 4. Dowiedz się, kto ma władzę, kto podejmuje decyzje. 5. Przeanalizuj swoją koncepcję, wypracuj stanowisko i przedstaw je zainteresowanym. 6. Zaplanuj swoją kampanię a) zmierzaj do osiągnięcia swych celów kilkoma drogami b) planuj, poszukując potencjalnych sojuszników. 7. Zdobądź potrzebne zasoby. Dokonaj bilansu swoich aktualnych możliwości finansowych. 8. Nie wywołuj konfliktów, ignorując bądź obrażając radnych i urzędników. 9. Wywieraj nacisk na odpowiednie władze i mobilizuj poparcie społeczne. Zdecyduj czy chcesz pracować na forum publicznym czy jedynie w lokalnym zespole. 20

10. Podsumuj. Ustal co udało się osiągnąć i co należy zrobić w dalszej kolejności. 11. Podejmij dalsze decyzje. 12. Przyjrzyj się osiągnięciom. Oceń swe postępy na tle zamierzeń. Techniki stosowane przez pracownika socjalnego w pracy ze społecznościami Techniki można rozumieć jako składowe metod, czyli konkretne sposoby stosowane w praktyce pracy ze społecznością w odniesieniu do konkretnych sytuacji czy etapów pracy. Wśród technik można wyróżnić następujące: a) strukturyzację jako sposób tworzenia struktury pod kątem potrzeb i zasobów społeczności oraz wykorzystanie zasobów do zaspokojenia potrzeb poprzez właściwy podział zadań między członków zespołu realizacyjnego; b) zarządzanie administrowanie jako proces przekształcania polityki socjalnej w świadczenia socjalne oraz proces realizacji przedsięwzięć, w którym oprócz kierowania sprawiedliwym podziałem świadczeń i usług socjalnych, konieczne jest administrowanie tymi przedsięwzięciami; c) przygotowanie planów i opracowań formalnych jest koniecznym elementem związanym zapisywaniem planowanych i opracowywanych wspólnie działań, przygotowaniem narzędzi diagnozy i ewaluacji (kwestionariuszy wywiadów, ankiet), prowadzeniem ewidencji formalnego podziału środków i funduszy itp.; d) edukacja i promocja polega na podnoszeniu świadomości oraz wiedzy grup i społeczności na temat problemów społecznych i możliwości przeciwdziałania im, sprzyja także mobilizacji zasobów społeczności, a może być realizowana w formie prelekcji, dyskusji problemowych itp.; 21

e) pokazy są techniką bezpośrednio związaną z edukacją i promocją i jak sama nazwa wskazuje, wiążą się z różnymi formami prezentacji audio-tele f) akcje socjalne podejmowane są wówczas, gdy istnieje zagrożony (upośledzony odłam populacji, który winien się zorganizować lub sprzymierzyć z innymi, aby wywrzeć odpowiedni wpływ na szeroko pojętą społeczność w celu uzyskania zwiększonych zasobów i lepszego traktowania zgodnie z zasadą sprawiedliwości społecznej. Akcje socjalne związane są z rozwojem socjalnym jako planowanym procesem zmian, a polegają także na organizowaniu się na rzecz pomocy lokalnym grupomi wywieraniu wpływu na struktury polityczne i biurokratyczne w środowisku. Mogą być realizowane w formie wieców, zbiórek, koncertów, czy nawet demonstracji. W Polsce akcją socjalną na szeroką skalę może być Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy; g) konsultacje i porady to możliwość spotkań członków społeczności ze specjalistami, którzy mogą dzielić wiedza i umiejętnościami mającymi zastosowanie do problemów społeczności i sposobów ich łagodzenia lub rozwiązywania; h) rzecznictwo jest jedna z technik (czy też form) pracy socjalnej stosowaną dość powszechnie przez pracowników socjalnych we wszystkich sytuacjach, w których istnieje potrzeba wspierania jednostek i grup pokrzywdzonych (zmarginalizowanych), zwłaszcza w odniesieniu do lokalnych potrzeb, a jego istotą jest ochrona praw tych jednostek i grup oraz prezentowanie ich interesów na forum społeczności. 22

Edukacja środowiskowa jako odmiana pracy socjalnej w środowisku Edukacja środowiskowa, staje się elementem aktywizacji środowiska lokalnego poprzez: 1. pracę środowiskową dostarczanie jednostkom, grupom i organizacjom profesjonalnego wsparcia o charakterze technologicznym (pomoce, sprzęt), edukacyjnym (doradztwo, kursy, wycieczki) i organizacyjnym (ułatwienie kontaktów, pomoc w nawiązaniu współpracy), 2. wzmocnienie społeczne rozwijanie wiedzy, umiejętności i pewności siebie oraz docieranie do miejscowych zasobów i sił, odkrywanie pozytywnych czynników środowiska i źródeł zmian. 3. działanie środowiskowe aktywność, która łączy osoby i grupy, podmioty działające dobrowolnie i wspólnie w celu realizacji określonych potrzeb lokalnych, rozwoju społeczności lokalnej oraz wzmocnienia lokalnej demokracji. Nowoczesny model pracy socjalnej w środowisku Interwencja podjecie działań zaradczych w celu umożliwienia rozwoju lub też zahamowania zachowań i sytuacji szkodliwych ze społecznego punktu widzenia. Kompensacja społeczna wyrównywanie braków środowiskowych w celu zmiany wzorów zachowań, stylu życia i radzenia sobie w sytuacjach trudnych Prewencja wszystkie środki i sposoby profilaktycznego oddziaływania zmierzające do zapobiegania zjawiskom związanym z funkcjonowaniem człowieka w środowisku lokalnym. 23

Profilaktyka pozytywna i negatywna (L.Pytka 2000) Profilaktyka pozytywna- jej celem jest rozwijanie, promowanie, rozpowszechnianie, inicjowanie wszelkich działań wspomagających zachowania akceptowane społecznie w środowisku. Profilaktyka negatywna jej celem jest zwalczanie, blokowanie, odstraszanie, napiętnowanie, niedopuszczenie do pojawienia oraz rozprzestrzeniania się sytuacji i zjawisk patologicznych. Stopnie prewencji w pracy ze środowiskiem lokalnym Podejście prewencyjne pierwszego stopnia w pracy ze środowiskiem lokalnym Podejście prewencyjne pierwszego stopnia w pracy ze środowiskiem lokalnym polega na informowaniu oraz edukacji jest ukierunkowane na całą społeczność. Podejmowane są następujące działania: Organizowanie szerokiej sieci informacyjnej (kampanie, ulotki, informatory, poradniki, broszury, plakaty, foldery itp.). Tworzenie w sytuacjach kryzysu sieci instytucji pierwszego kontaktu, które redukują izolację społeczną (telefony zaufania, punkty informacyjne, konsultacyjne).przystosowanie istniejących instytucji do działań profilaktycznych w zakresie danego problemu. Podejście prewencyjne drugiego stopnia w pracy ze środowiskiem lokalnym Profilaktyka drugiego stopnia odnosi się do wczesnego rozpoznawania oraz wczesnej interwencji i jest ukierunkowana na grupy wysokiego ryzyka. Metody wczesnego przewidywania i wykrywania zagrożeń stanowią punkt wyjścia tego typu prewencji. Zalicza się do nich : poradnictwo, wizyty domowe pracowników socjalnych, grupy samopomocy, przydzielenie opiekunki, pomoc w określonym sektorze środowiska lokalnego. 24

Podejście prewencyjne trzeciego stopnia w pracy ze środowiskiem lokalnym Profilaktyka trzeciego stopnia to konieczność interwencji. Pojawia się ona w momencie gdy dany problem jednostki lub grupy nasila się. Są to najczęściej sytuacje kryzysowe z powtarzającymi się, utrwalonymi zachowaniami nieakceptowanymi społecznie. Przed podjęciem odpowiedniej interwencji przeprowadza się diagnozę oraz ustala plan pracy, przy uwzględnieniu specyfiki psychospołecznej danego przypadku. Angażowanie lokalnej społeczności w działania profilaktyczne znajduje uzasadnienie w następujących faktach: profilaktyka jest mniej kosztowna, niż skutki patologii i koszty ponoszone na terapię i rehabilitację używanie środków psychoaktywnych to problem całych społeczności, a nie tylko wybranych środowisk. Dlatego obiektem oddziaływań lokalnych powinna być cała społeczność lokalna a nie tylko pojedyncze grupy koncentracja na grupach powoduje etykietowanie a w konsekwencji wzmacnia konflikty społeczne, które sprzyjają zjawiskom patologicznym. Oddziaływania na całe środowisko lokalne dają szanse na pełniejsze ukazanie problemu i osiągnięcie lepszych rezultatów w działaniach profilaktycznych zachowania dysfunkcjonalne, związane z sięganiem po środki psychoaktywne mają ograniczenia w ramach norm społecznych, a także nieformalnych strukturach wsparcia społecznego. Mają one wpływ na pojawianie się lub brak takich zachowań. 25

Strategie wprowadzania zmian w społeczności lokalnej. W społecznościach lokalnych - w osiedlach, miasteczkach, wsiach i metropoliach występują różnorodne przejawy patologii, które dotykają obywateli. Problemy przestępczości nieletnich, dezorganizacji rodziny, alkoholizmu, narkomanii, rasizmu, osób starszych i wiele innych wymagają jakichś zorganizowanych działań. Cechy charakterystyczne pracy socjalnej w społeczności lokalnej na tle innych metod pracy socjalnej. W tej metodzie pracy socjalnej: 1. Jesteśmy ukierunkowani na całe społeczności. 2. Ich sprawne funkcjonowanie może być pomocne w pracy socjalnej ale przede wszystkim ogranicza liczbę rzeczywistych (jak i potencjalnych) klientów służb społecznych. 3. Dzieje się tak przy założeniu, że to głównie sami mieszkańcy będą zaspokajać własne potrzeby - przy wsparciu z zewnątrz tylko wtedy, gdy okaże się to konieczne (samoorganizacja). 4. Organizator społeczności lokalnej musi posiadać dodatkowe umiejętności taki, jak np. występowanie publiczne, umiejętność pośredniczenia (bądź mediowania) pomiędzy grupami mieszkańców a instytucjami. 5. Organizator społeczności lokalnej musi działać aktywnie, nawiązywać kontakty, stawać się osobą rozpoznawalną. 26

Zadaniem pracownika socjalnego przystępującego do organizowania środowiska lokalnego jest, zatem identyfikacja terytorialnych granic tej społeczności oraz wstępne rozpoznanie środowiska. Pełny opis sytuacji wyjściowej powinien zawierać następujące elementy: charakterystykę geograficzną społeczności tzn. granice, terytorium, podziały administracyjne, zagospodarowanie przestrzenne warunki mieszkaniowe, stan środowiska naturalnego itp. charakterystykę socjodemograficzną społeczności (struktura wieku, płci, wykształcenia, wielkość i struktura rodzin, struktura społecznozawodowa, struktura dochodowa, zdrowotność itp.) charakterystykę społeczno-kulturową społeczności (historia, tradycje, wartości, autorytety, instytucje i organizacje społeczne, religijność, konflikty) charakterystykę lokalnych i ponadlokalnych układów politycznoadministracyjnych (lokalne partie, wpływowe instytucje, sponsorzy) charakterystykę sytuacji ekonomicznej społeczności w odniesieniu do regionu lub kraju charakterystykę problemów społecznych uzyskaną dzięki prowadzonym badaniom społecznym. W praktyce wykorzystuje są metody badawcze takie jak np. opracowanie statystyczne, zestawienia, analizy przypadków, sondaże opinii, obserwacja terenu, analiza informacji prasowych itp. Badania te powinny mieć charakter zespołowy, powinni w nich uczestniczyć przedstawiciele różnorodnych instytucji działających w środowisku zamieszkania a także mieszkańcy. 27

Kolejne etapy rozwiązywania problemów. Odczucie problemu. O tym, jakie sytuacje odczuwamy jako problemowe, decyduje to, czego szukamy, jakie są nasze motywacje i to co już wiemy. Definiowanie problemu. Odczucie problemu prowadzi do jego zdefiniowania określenia na czym właściwie polega odczuwana trudność. Trafnie sformułowany problem wyrazi się w pytaniu: Jakie dane o klientach są niezbędne do prowadzenia pracy socjalnej w danym środowisku? Poszukiwanie rozwiązań. Mając sformułowany problem, szukamy informacji, których nam brak do znalezienia rozwiązania. Obmyślamy również własne pomysły i w rezultacie gromadzimy pomysły - projekty rozwiązania problemu. Mogą to być rozwiązania. które wzięliśmy od innych, nasze oryginalne koncepcje lub zmodyfikowane przez nas sposoby wzięte od innych. Wybór rozwiązania. Zwykle problemy mają więcej niż jedno hipotetyczne rozwiązanie, nie każde jednak nadaje się do realizacji. Realizacja. Wprowadzenie w życie wybranego projektu rozwiązania problemu prowadzi do usunięcia różnicy między obecnym a pożądanym stanem rzeczy lub przynajmniej do zmniejszenia tej różnicy. Ocena realizacji rozwiązania. Ocena realizacji zastosowanego projektu rozwiązania powinna polegać na ustaleniu różnicy pomiędzy stanem osiągniętym w wyniku działań realizacyjnych, realizacyjnych stanem pożądanym - celem, który chcemy osiągnąć. 28

Pytania, które powinny postawić sobie osoby znajdujące się w sytuacji problemowej. Czego nie wiemy? Jakie dane znamy? Jakie są warunki? Czy możemy wyspecyfikować poszczególne warunki? Czy jest możliwe spełnienie warunków? Pojęcie analiza sytuacji oznacza zebranie wszystkich elementów odnoszących się do danego problemu, życzenia zgłoszonego pracownikowi socjalnemu przez jednostkę lub grupę, namysł nad tymi elementami oraz poszukiwanie związków między nimi. Problem jest to trudność, jaką należy rozwiązać dla osiągnięcia pewnego rezultatu. Jest to sytuacja o charakterze niestabilnym, stanowiąca zagrożenie i wymagająca podjęcia decyzji. Poprzez teren pracy rozumiemy miejsce, w którym odbywa się działanie pracownika socjalnego. Miejsce to można zdefiniować za pomocą przepisów prawnych odnoszących się do danego terenu (przepis wewnętrzny dotyczący organizacji na danym terenie) lub przepisów określających rodzaj podopiecznych placówek (np. placówka socjalna pomocy imigrantom), bądź typ zadań powierzonych placówce (np. placówka zajmująca się opieką nad dzieckiem). Proces pracy socjalnej ze społecznością to: 1. Badanie (diagnozowanie, rozpoznanie potrzeb i problemów) 2. Planowanie - celowe formułowanie przyszłych działań procedur 3. Koordynacja - proces współpracy, który ma na celu unikanie niepotrzebnego powtarzania działań, zbędnego wysiłku i konfliktów. Koordynacja to więcej niż kooperacja. Ta ostatnia oznacza współdziałanie na rzecz danego celu. Koordynacja zaś na ogół obejmuje szereg celów i oddziałuje na wiele osób i grup. 29

4. Organizacja - proces tworzenia struktury dla spełnienia określonego zadania; w pracy ze społecznością oznacza to metodę określenia struktury pod kątem potrzeb i zasobów społeczności oraz wykorzystania zasobów do zaspokojenia potrzeb. 5. Finansowanie - proces zbierania, przydzielania i wydawania funduszy, zgodnie z potrzebami i zasobami społeczności. Pieniądze pozyskuje się najczęściej połączonymi siłami profesjonalistów i wolontariuszy. 6. Administracja 7. Konsultacje - zasięganie opinii ekspertów, których wiedza może być przydatna w rozwiązywaniu problemów społecznych; podobnie pracownicy socjalni mogą być zapraszani jako konsultanci przez inne profesje i grupy. 8. Proces kształcenia - powiększanie wiedzy grup i społeczności głównie w zakresie odpowiedzialności i zaangażowania obywatelskiego oraz rozumienia zasad demokratycznego działania. 9. Komitety 10. Negocjacje 11. Protokołowanie 12. Akcja socjalna - inaczej praktyka działań w społeczności uwzględniająca np. wzrost udziału klientów i innych osób w planowaniu zadań i działań pracy socjalnej. 13. Rzecznictwo Partnerzy działań instytucji społecznych i służb socjalnych w środowisku lokalnym Przedsięwzięcia lokalne, niezależnie od tego, jakiej dotyczą dziedziny życia, powinny służyć integracji społeczności poprzez inicjatywy działań angażujących wiele grup środowiskowych. Oprócz instytucji ustawowo odpowiedzialnych za działania związane z polityką społeczną konieczne 30

jest uwzględnienie takich adresatów jak: grupy aktywnych obywateli liderzy społeczności lokalnej przedstawiciele organizacji pozarządowych, władz samorządowych eksperci, konsultanci i doradcy reprezentujący różne środowiska wszyscy ci, którzy chcą wspólnie rozwiązywać problemy społeczności lokalnej. Problemy społeczne, które mogą być wspólnie rozwiązywane Wśród problemów, które mogą i powinny być rozwiązywane w ramach organizacji społeczności lokalnej znajdują się takie, jak: ograniczenie zjawisk patologicznych będących skutkiem zachowań dysfunkcjonalnych. związanych z używaniem środków psychoaktywnych rozwój kulturalny jako element działań prowadzących do ulepszenia swojego środowiska. Przykład wykorzystania procedury 10 KROKÓW przy konstruowaniu programu profilaktycznego aktywizującego społeczność lokalną Każdy z 10 KROKÓW powinien być poddany ocenie po wykonaniu przypisanych działań, pozwalającej na przejście do kroku następnego lub wskazującej na konieczność uzupełnienia zadania. Podczas realizacji procedury w różnym stopniu (ze względu na możliwości i specyfikę środowiska) powinny być zaangażowane służby socjalne. KROK 1 Zidentyfikowanie (może być z udziałem ekspertów zewnętrznych), lokalnej społeczności, która będzie objęta programem. Przy doborze należy uwzględnić dwa aspekty: 31

stopień zagrożenia patologizacją jednostek i społeczeństwa gotowość do włączenia się w działania profilaktyczne KROK 2 Dokonanie szczegółowej oceny grupy, której ma dotyczyć program profilaktyczny. Uwzględnić tu należy zmienne demograficzne, społeczne, kulturowe, itd. KROK 3 Identyfikacja liderów społecznych, a więc osób, które mogą przewodzić lokalnej społeczności, przy wykorzystaniu takich kryteriów jak: są zainteresowane działaniami na rzecz lokalnej społeczności cieszą się zaufaniem w społeczności z racji pełnionych ról wywierają istotny wpływ w środowisku Przy takich założeniach mniej ważne staje się przygotowanie merytoryczne do prowadzenia działań profilaktycznych, które wskazane osoby uzupełnią podczas szkoleń. KROK 4 Wstępne szkolenie, podczas którego kandydaci na animatorów działań profilaktycznych integrują się jako grupa działania oraz nabywają wiedzę co do istoty programu profilaktycznego i jego znaczenia dla lokalnej społeczności. KROK 5 Wspólne spotkanie profesjonalistów zewnętrznych, wewnętrznych i liderów społecznych, w celu określenia struktury programu tak, aby odpowiadała potrzebom społeczności. Szczególnie na tym etapie postępowania programowego, zaangażowanie pracowników socjalnych i instytucji pomocy społecznej jest niezbędne. KROK 6 Określenie struktury zarządzania programem obejmującej: 32

miejsce i rolę zewnętrznych specjalistów strukturę zespołu animatorów działań profilaktycznych zadania poszczególnych członków zespołu strategie i metody superwizji programu KROK 7 Szczegółowe zaplanowanie programu z uwzględnieniem: celów programu (dostarczanie wsparcia, umożliwianie treningu umiejętności społecznych) poziomów prowadzonych działań (jednostka, sytuacja, środowisko) specyfiki programów szczegółowych, składających się na całość (szkolne, rodzinne, prowadzone w mediach, realizowane z inicjatywy organizacji pozarządowych) sposobu ewaluacji programu. KROK 8 Wszechstronne szkolenie animatorów działań profilaktycznych (określenie roli, identyfikacja słabych i silnych stron, komunikacja społeczna, współpraca z instytucjami specjalistycznymi). KROK 9 Wdrażanie programu zgodnie z opracowanym wcześniej planem działania (finalna ocena jego realizacji). KROK 10 Dostarczanie wzmocnień pozytywnych, służących wzmocnieniu i utrwaleniu skuteczności działania. Poniżej zamieszczony schemat obrazuje potencjalnych realizatorów strategii lokalnych. 33