Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego SYTUACJA NA DOLNOŚLĄSKIM RYNKU PRACY BADANIE ZAPOTRZEBOWANIA NA ZAWODY, KWALIFIKACJE I UMIEJĘTNOŚCI RAPORT PODSUMOWUJĄCY BADANIA REALIZOWANE PRZEZ: The Gallup Organization Poland Sp. z o.o. DLA: DOLNOŚLĄSKIEGO WOJEWÓDZKIEGO URZĘDU PRACY W RAMACH PROJEKTU OBSERWATORIUM DOLNOŚLĄSKIEGO RYNKU PRACY I EDUKACJI Wałbrzych 2011
Publikacja współfinansowana w ramach projektu systemowego Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet VI, Działanie 6.1, Poddziałanie 6.1.2 Przygotowanie i opracowanie raportu: Zespół The Gallup Organization Poland Sp. z o.o. Copyright by Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy Wałbrzych 2011 Publikacja dystrybuowana bezpłatnie
SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 9 STRESZCZENIE... 11 METODOLOGIA BADANIA... 38 1 Założenia metodologii, opis badania oraz technik badawczych... 38 OGÓLNA SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA... 45 2 Ogólna sytuacja społeczno-gospodarcza województwa dolnośląskiego... 45 2.1 Ogólny poziom rozwoju gospodarczego... 45 2.1.1 Infrastruktura transportowa... 47 2.1.2 Atrakcyjność inwestycyjna... 48 2.2 Wskaźniki demograficzne... 49 2.3 Wskaźniki rynku pracy... 56 3 Planowanie strategiczne w odniesieniu do rynku pracy... 59 3.1 Priorytety i działania prorozwojowe... 59 3.2 Branże strategiczne... 61 3.2.1 Istotne działy gospodarki wg dokumentów strategicznych... 61 3.2.2 Kluczowe branże na podstawie danych statystycznych... 62 3.2.3 Strategiczni pracodawcy... 62 4 Przestrzenne zróżnicowanie sytuacji na rynku pracy... 66 4.1 Wskaźniki rynku pracy wg jednostek terytorialnych... 66 5 Krótka charakterystyka powiatów... 73 5.1 Podregion 1 jeleniogórski... 73 5.2 Podregion 2 legnicko-głogowski... 77 5.3 Podregion 3 wałbrzyski... 79 5.4 Podregion 4 wrocławski... 80 5.5 Podregion 5 m. Wrocław... 83 6 Bezrobocie w województwie dolnośląskim... 85 6.1 Analiza zmian bezrobocia w województwie dolnośląskim w latach 2007-2010... 85 6.2 Charakterystyka lokalnego zróżnicowania bezrobocia... 88 6.2.1 Podregiony... 88 6.2.2 Analiza aktualnego poziomu bezrobocia na poziomie powiatów... 91 6.2.3 Analiza poziomu bezrobocia w latach 2007-2010 na poziomie powiatów... 92 7 Charakterystyka struktury przestrzennej podaży zawodów... 96 7.1 Poziom województwa... 96 7.2 Poziom podregionów i powiatów... 99 7.2.1 Podregion jeleniogórski... 99 7.2.2 Podregion legnicko-głogowski... 102 7.2.3 Podregion wałbrzyski... 104 7.2.4 Podregion wrocławski i Wrocław... 106 7.3 Feminizacja i maskulinizacja zawodów... 108 7.4 Płynność zawodów... 110 8 Charakterystyka struktury bezrobotnych w województwie dolnośląskim... 115 8.1 Bezrobocie a płeć... 115 8.2 Bezrobocie a zamieszkanie w mieście i na wsi... 118 8.3 Osoby długotrwale bezrobotne... 119 3
8.4 Bezrobotni absolwenci... 122 8.5 Bezrobocie po urodzeniu dziecka... 122 8.6 Bezrobotni powyżej 50. roku życia... 123 ANALIZA OGŁOSZEŃ O PRACĘ POZA SYSTEMEM PUBLICZNYCH SŁUŻB ZATRUDNIENIA... 126 9 Charakterystyka ogłoszeń o poszukiwaniu pracowników poza systemem publicznych służb zatrudnienia... 126 9.1 Charakterystyka badania... 126 9.2 Ogłoszenia o pracę a charakterystyka i polityka województwa... 127 9.2.1 Struktura branżowa podmiotów korzystających z pośrednictwa pracy poza systemem publicznych służb zatrudnienia... 127 9.2.2 Strategia rozwoju województwa... 128 9.3 Charakterystyka ogłoszeń o poszukiwaniu pracowników... 136 9.3.1 Analiza częstości występowania wymogów wobec kandydatów do pracy... 136 9.3.2 Struktura wymogów stawianych kandydatom... 137 9.3.3 Branżowa analiza wymogów wobec kandydatów... 140 9.4 Charakterystyka struktury zawodów i specjalności w ofertach pracy dostępnych na rynku pracy województwa dolnośląskiego poza systemem publicznych służb zatrudniania... 144 9.4.1 Najczęściej poszukiwane zawody i związane z nimi wymagania... 144 9.4.2 Pozostałe ogłoszenia analiza najczęściej poszukiwanych zawodów w ujęciu grup średnich.... 152 9.5 Oferty pracy z perspektywy poszukującego zatrudnienia... 158 9.5.1 Okresowość ofert pracy... 158 9.5.2 Forma i wymiar zatrudnienia... 163 9.6 Geografia ofert zatrudnienia... 164 9.6.1 Oferty pracy za granicą... 164 9.6.2 Charakterystyka źródeł ofert pracy dostępnych na rynku pracy województwa dolnośląskiego.... 166 9.7 Powiatowe Urzędy Pracy, jako źródło ofert pracy... 174 9.7.1 Wymagania pod adresem kandydatów do pracy... 176 9.7.2 Przestrzenne zróżnicowanie publikowanych ofert pracy... 178 9.8 Porównanie ofert pracy publikowanych za pośrednictwem publicznych i niepublicznych służb zatrudnienia... 187 ANALIZA OCZEKIWAŃ PRACODAWCÓW WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO W STOSUNKU DO ZASOBÓW RYNKU PRACY... 193 10 Wstęp... 193 10.1 Cele badawcze... 193 10.2 Metoda badania... 193 11 Charakterystyka ogólnej sytuacji przedsiębiorstw... 196 12 Metody poszukiwania pracowników... 210 13 Metody i kryteria rekrutacji pracowników... 215 14 Zapotrzebowanie na pracowników... 217 14.1 Zapotrzebowanie na pracowników w podziale na branże... 218 14.2 Zapotrzebowanie na pracowników w odniesieniu do poszczególnych typów stanowisk... 219 15 Oczekiwania pracodawców w stosunku do kandydatów do pracy... 222 15.1 Oczekiwania pracodawców od pracowników w ujęciu przestrzennym... 223 4
15.1.1 Podregion jeleniogórski... 225 15.1.2 Podregion legnicko-głogowski... 226 15.1.3 Podregion wałbrzyski... 227 15.1.4 Podregion wrocławski... 229 15.1.5 Podregion miasto Wrocław... 230 15.2 Kompetencje i umiejętności pracowników wykonujących określone zawody... 231 16 Bariery w procesie rekrutacji i selekcji pracowników... 234 17 Zapotrzebowanie na szkolenia... 237 18 Podsumowanie... 240 DIAGNOZA RYNKU PRACY WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO Z PERSPEKTYWY KLUCZOWYCH I INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW... 242 19 Charakterystyka ogólnej sytuacji przedsiębiorstw kluczowych i innowacyjnych na regionalnym rynku pracy.... 242 19.1 Czynniki wewnętrzne warunkujące sytuację przebadanych przedsiębiorstw... 242 19.1.1 Struktura organizacyjna... 242 19.1.2 Zmiany właściciela i polityk zatrudnienia... 243 19.1.3 Wzrost efektywności w oparciu o automatyzację... 243 19.2 Czynniki zewnętrzne warunkujące sytuację przebadanych przedsiębiorstw... 244 19.2.1 Położenie geograficzne. Różnice między powiatami... 244 19.2.2 Prawo i regulacje... 246 19.2.3 Sytuacja branżowa... 247 19.2.4 Koniunktura gospodarcza... 248 19.2.5 Tendencje na rynku pracy... 248 20 Struktura zatrudnienia w przedsiębiorstwach kluczowych i innowacyjnych... 250 20.1 Struktura zatrudnienia w zakładach produkcyjnych... 250 20.1.1 Pracownicy produkcyjni... 250 20.1.2 Pracownicy administracyjni, specjaliści i zarząd... 252 20.2 Struktura zatrudnienia w przedsiębiorstwach handlowych i usługowych... 253 20.3 Dynamika zatrudnienia... 253 21 Oczekiwania pracodawców wobec zawodów i specjalizacji oraz kompetencji i umiejętności potencjalnych pracowników.... 254 21.1 Decyzja o rekrutacji... 254 21.2 Oczekiwania i wymagania wobec kandydatów na stanowiska produkcyjne i okołoprodukcyjne... 255 21.2.1 Ogólne wymagania i sposób ich oceny... 255 21.2.2 Szczegółowe wymagania w zależności od typu stanowiska... 256 21.2.3 Szkolnictwo zawodowe a oczekiwania pracodawców wobec pracowników produkcyjnych i okołoprodukcyjnych... 259 21.2.4 Katalog zawodów i kwalifikacji zawodowych istotnych z punktu widzenia pracodawców z przedsiębiorstw kluczowych i innowacyjnych dotyczący pracowników produkcyjnych i okołoprodukcyjnych.... 261 21.3 Oczekiwania i wymagania wobec kandydatów na stanowiska administracyjne, specjalistyczne i kierownicze... 262 21.3.1 Ogólne wymagania i sposób ich oceny... 262 21.3.2 Szczegółowe wymagania w zależności od typu stanowiska... 263 21.3.3 Umiejętności absolwentów a oczekiwania pracodawców wobec kandydatów na stanowiska administracyjne, specjalistyczne i kierownicze.... 264 5
21.3.4 Katalog zawodów i kwalifikacji zawodowych istotnych z punktu widzenia pracodawców z przedsiębiorstw kluczowych i innowacyjnych dotyczący pracowników administracyjnych, specjalistycznych i kierowniczych... 267 21.4 Oczekiwania i wymagania wobec kandydatów na inne stanowiska... 268 22 Kanały i procedura rekrutacji... 269 22.1 Rekrutacja na stanowiska produkcyjne i okołoprodukcyjne... 269 22.1.1 Kanały poszukiwania pracowników... 269 22.1.2 Procedura rekrutacji... 271 22.1.3 Najważniejsze bariery... 271 22.2 Rekrutacja na stanowiska administracyjne, specjalistyczne i kierownicze... 274 22.2.1 Kanały poszukiwania pracowników... 274 22.2.2 Procedura rekrutacji... 275 22.2.3 Najważniejsze bariery... 276 23 Płeć a szanse zatrudnienia w przedsiębiorstwach kluczowych i innowacyjnych.... 279 23.1 Dysproporcje rozkładu płci po stronie podażowej rynku pracy... 279 23.2 Ograniczenia w zatrudnianiu kobiet lub mężczyzn na określone stanowiska... 280 24 Metody motywowania pracowników... 282 24.1 Premie i inne nagrody materialne... 282 24.2 Miękkie metody motywacji... 282 24.3 Szkolenia... 283 25 Charakterystyka zapotrzebowania na szkolenia z perspektywy przedsiębiorstw kluczowych i innowacyjnych... 285 26 Relacje firm z urzędami pracy... 287 26.1 Urząd Pracy, jako jeden z głównych kanałów rekrutacji... 287 26.2 Urząd Pracy jako marginalny kanał rekrutacji... 288 26.3 Zalety i wady pozyskiwania pracowników poprzez Urząd Pracy... 288 26.4 Rekomendacje... 290 DIAGNOZA RYNKU PRACY WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO Z PERSPEKTYWY STRATEGICZNYCH BRANŻ GOSPODARKI... 292 27 Diagnoza rynku pracy województwa dolnośląskiego z perspektywy strategicznych branż gospodarki... 292 27.1 Określenie strategicznych branż gospodarki województwa... 292 27.2 Ogólna sytuacja strategicznych branż gospodarki na regionalnym rynku pracy... 293 27.2.1 Nakłady na inwestycje... 297 27.2.2 Innowacyjność strategicznych branż gospodarki województwa... 299 27.2.3 Bariery rozwoju firm... 300 27.3 Charakterystyka deficytów kwalifikacji w strategicznych branżach gospodarki... 303 27.4 Zapotrzebowanie na kadry i kwalifikacje w strategicznych branżach gospodarki.... 305 27.5 Szkolenia pracowników w strategicznych branżach gospodarki... 309 28 Podsumowanie... 314 29 Charakterystyka ogólnej sytuacji przedsiębiorstw branż strategicznych na regionalnym rynku pracy... 315 29.1 Czynniki wewnętrzne warunkujące sytuację firm objętych badaniem... 315 29.2 Czynniki zewnętrzne warunkujące sytuację firm objętych badaniem... 316 29.2.1 Przetwórstwo przemysłowe... 316 29.2.2 Handel i naprawy... 317 29.2.3 Pośrednictwo finansowe... 318 29.2.4 Obsługa firm i nieruchomości... 318 6
30 Charakterystyka struktury zatrudnienia i dynamiki zmian zatrudnienia w strategicznych branżach gospodarki... 320 30.1 Charakterystyka struktury zatrudnienia wg branż... 320 30.1.1 Przetwórstwo przemysłowe... 320 30.1.2 Handel i naprawy... 321 30.1.3 Pośrednictwo finansowe... 322 30.1.4 Obsługa firm i nieruchomości... 323 30.2 Dynamika zmian zatrudnienia... 323 31 Charakterystyka zapotrzebowania na kadry w strategicznych branżach gospodarki na regionalnym rynku pracy... 325 31.1 Przetwórstwo przemysłowe... 325 31.2 Handel i naprawy... 326 31.3 Pośrednictwo finansowe... 326 31.4 Obsługa firm i nieruchomości... 327 32 Charakterystyka kluczowych deficytów obecnych i potencjalnych pracowników w zakresie kwalifikacji z perspektywy strategicznych branż gospodarki... 328 32.1 Przetwórstwo przemysłowe... 328 32.2 Handel i naprawy... 329 32.3 Pośrednictwo finansowe... 330 32.4 Obsługa firm i nieruchomości... 330 33 Charakterystyka zapotrzebowania na szkolenia z perspektywy strategicznych branż gospodarki... 332 PODSUMOWANIE... 333 34 Główne wnioski... 333 34.1 Sytuacja na dolnośląskim rynku pracy podaż pracy... 333 34.2 Sytuacja na dolnośląskim rynku pracy popyt na pracę... 334 35 Rekomendacje... 341 ANEKS I ANALIZA SYTUACJI NA RYNKU PRACY KRAJU ZWIĄZKOWEGO TURYNGIA... 347 36 Rynek pracy Turyngii, jako źródło wiedzy i inspiracji... 347 36.1 Ogólna charakterystyka kraju związkowego i uzasadnienie wyboru do analizy... 347 36.2 Dane i prognozy demograficzne... 349 36.3 Najczęstsze trudności zatrudnieniowe przedsiębiorców z Turyngii... 349 36.4 Największe wzrosty i spadki zatrudnienia wg zawodów 2002-2007... 350 36.5 Zawody perspektywiczne... 352 36.6 Rekomendacje dla władz Turyngii... 352 37 Analiza porównawcza struktury branżowej oraz zapotrzebowania na zawody w Turyngii i na Dolnym Śląsku... 354 37.1 Różnice w strukturze branżowej przedsiębiorstw Turyngii i Dolnego Śląska... 354 37.2 Zapotrzebowanie na zawody różnice i podobieństwa między Turyngią i Dolnym Śląskiem... 356 38 Instytucje rynku pracy: podobieństwa i różnice pomiędzy Turyngią i Dolnym Śląskiem... 358 38.1 Pośrednictwo pracy: duża skala, współpraca z podmiotami prywatnymi i szerokie spektrum zawodów... 358 38.2 Kontrola poziomu jakości usług rynku pracy... 358 38.3 Kształtowanie podażowej strony rynku pracy jak najwcześniej... 359 7
38.4 Kształcenie ustawiczne, wspieranie powracających na rynek pracy, wspieranie osób niepełnosprawnych... 359 ANEKS II ANALIZA INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH PROWADZONYCH NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO... 360 39 Inwestycje zagraniczne na obszarze Aglomeracji Wrocławskiej... 360 40 Aktualnie realizowane inwestycje zagraniczne na obszarze Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej... 362 ANEKS III ANALIZA POLITYKI KSZTAŁTOWANIA OFERTY WYŻSZYCH UCZELNI I SZKÓŁ ZAWODOWYCH W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM POD KĄTEM POPYTU NA OKREŚLONE ZAWODY I SPECJALNOŚCI... 364 41 Polityka kształtowania oferty nauczania na prywatnych wyższych uczelniach... 364 41.1 Kształtowanie oferty w odniesieniu do wymogów rynku pracy... 364 41.2 Kształtowanie korzystnego profilu absolwenta... 365 41.3 Współpraca z podmiotami zewnętrznymi w zakresie kształtowania oferty studiów... 365 41.4 Inne przejawy wsparcia absolwentów... 366 41.5 Rozumienie misji wyższych uczelni... 366 42 Polityka kształtowania oferty nauczania w szkołach zawodowych i technikach... 366 42.1 Kształtowanie oferty edukacyjnej uzasadnienie i metody... 366 42.2 Współpraca z podmiotami zewnętrznymi... 367 42.3 Zajęcia praktyczne utrzymywanie wysokiego standardu sprzętu... 367 42.4 Podsumowanie... 368 43 Program Wrocławski absolwent innowacja Uniwersystetu Wrocławskiego... 368 ANEKS IV MAPA ZAWODÓW... 370 ANEKS V MAPA UMIEJĘTNOŚCI... 379 BIBIOGRAFIA... 381 SPIS WYKRESÓW, TABEL I RYCIN... 383 8
WPROWADZENIE Przedstawiamy Państwu raport Sytuacja na dolnośląskim rynku pracy badanie zapotrzebowania na zawody, kwalifikacje i umiejętności. Głównym celem badania jest kompletna i wieloaspektowa diagnoza tych czynników rynku pracy w województwie dolnośląskim, które określają zapotrzebowanie gospodarki regionu na pracowników w określonych zawodach lub z określonymi kwalifikacjami i umiejętnościami zawodowymi, ze szczególnym uwzględnieniem kluczowych i innowacyjnych przedsiębiorstw oraz gałęzi gospodarki uznanych za strategiczne dla regionu. Badanie to spełnia również znamiona monitoringu regionalnego rynku pracy. Jego celem jest określenie kierunku, siły i zakresu zmiany stanu czynników rynku pracy w województwie dolnośląskim warunkujących zapotrzebowanie gospodarki regionu na pracowników w konkretnych zawodach, o określonych kwalifikacjach i umiejętnościach zawodowych ze szczególnym uwzględnieniem kluczowych i innowacyjnych przedsiębiorstw oraz gałęzi gospodarki uznanych za strategiczne dla regionu. Podobne badania, realizowane w przyszłości przy zastosowaniu tej samej metodologii, dostarczą wiedzy na temat dynamiki sytuacji na regionalnym rynku pracy. Aby odpowiedzieć na postawione przez Zleceniodawcę pytania badawcze autorzy i badacze pracujący nad raportem Sytuacja na dolnośląskim rynku pracy badanie zapotrzebowania na zawody, kwalifikacje i umiejętności zgromadzili i przeanalizowali wszelkie dostępne dane i informacje odnoszące się do dolnośląskiego rynku pracy. Katalog podstawowych problemów badawczych został poszerzony o kwestie, które wynikły w trakcie procesu badawczego. Badanie ma charakter wieloaspektowy wykorzystano w nim zróżnicowane techniki badawcze, uwzględniając dane zebrane od rozmaitych grup pozostających w obszarze zainteresowania Zleceniodawcy. Wyniki badania, uwzględniając różnorodne punkty widzenia, są dzięki temu trafniejsze. Dzięki drobiazgowej analizie i syntezie pozyskanych informacji udało zgromadzić wiedzę, która posłużyła wypracowaniu zestawu strategicznych rekomendacji dla dalszych działań na regionalnym rynku pracy. Metodologia badania Sprostanie postawionym celom badawczym wymagało wykonania czterech odrębnych badań i analiz na różnych populacjach oraz użycia różnych metod i technik badawczych. Badanie 1: Zgromadzenie i analiza informacji o rynku ofert pracy na obszarze województwa dolnośląskiego Badanie 2: Diagnoza oczekiwań pracodawców województwa dolnośląskiego w stosunku do zasobów rynku pracy Badanie 3: Diagnoza rynku pracy województwa dolnośląskiego z perspektywy kluczowych i innowacyjnych przedsiębiorstw Badanie 4: Diagnoza rynku pracy województwa dolnośląskiego z perspektywy strategicznych branż gospodarki Badanie 1: było badaniem materiałów, dokumentów i publikacji dotyczących regionalnego rynku pracy w województwie dolnośląskim. Obejmowało badanie desk research i analizę ogłoszeń prasowych i internetowych. Do analizy ogłoszeń prasowych i internetowych zastosowano system ankiety wypełnianej online (CAWI), gdzie jednostką analizy było pojedyncze ogłoszenie o pracę. 9
Badanie 2 zostało przeprowadzone na próbie warstwowo-losowej N=1500 przedsiębiorstw mających siedzibę (lub oddział) na terenie województwa dolnośląskiego, zatrudniających pracowników na umowę o pracę. Warstwy w procedurze losowania próby wyznaczone zostały poprzez sekcje PKD oraz wielkość przedsiębiorstw mierzoną liczbą pracujących. Próbę wylosowano z operatu REGON aktywnie działających firm mających siedzibę w województwie dolnośląskim. Ostatecznie zrealizowano 1505 wywiadów kwestionariuszowych. W ramach Badania 3, przeprowadzono 58 pogłębionych wywiadów indywidualnych (IDI) z przedstawicielami dobranych celowo przedsiębiorstw, uznanych za kluczowe (w tym innowacyjne) dla gospodarki województwa. W każdym powiecie były to, co najmniej dwa wywiady, z których jeden przeprowadzany był z przedstawicielem firmy innowacyjnej. Badanie 4 składa się z badania ilościowego, które przeprowadzono na próbie warstwowo-losowej oraz z badania jakościowego metodą indywidualnego wywiadu pogłębionego (IDI). W Badaniu 4, podobnie jak w Badaniu 2, przeprowadzono losowanie warstwowe, w którym warstwy wyznaczone zostały poprzez sekcje PKD oraz ogólną wielkość liczby zatrudnionych w przedsiębiorstwach z poszczególnych branż w poszczególnych kategoriach wielkości zatrudnienia. Realizacją części ilościowej tego badania objętych zostało 300 przedsiębiorstw z branż strategicznych, w części jakościowej przeprowadzono 30 wywiadów pogłębionych. 10
STRESZCZENIE Ogólna sytuacja województwa dolnośląskiego W 2007 r. dolnośląskie zajmowało czwarte miejsce wśród województw pod względem wygenerowanego produktu krajowego brutto, wytwarzając 8,21% PKB Polski. Pod względem PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca, osiągnęło drugie miejsce, z wynikiem 33 583 zł, ustępując mazowieckiemu (49 319 zł), zaś wraz z nim oraz województwami śląskim i wielkopolskim przekraczając średnią krajową (30 872 zł) 1. W końcowym okresie pomyślnej koniunktury gospodarczej dolnośląskie odznaczało się najwyższą dynamiką PKB, uzyskując wzrost w stosunku do roku 2006 na poziomie 9, 7% równie wysoki zanotowano tylko w województwie śląskim 2. Największą część wartości dodanej w 2007 r. wytworzyły w województwie dolnośląskim podmioty działające w przemyśle (32, 9%) przy średniej krajowej na poziomie 24,3%. Charakterystyczny był najmniejszy wśród pozostałych regionów udział województwa dolnośląskiego w wytwarzaniu wartości dodanej brutto jednostek działających w handlu i naprawach; hotelach i restauracjach oraz transporcie, gospodarce magazynowej i łączności (23%), podczas gdy właśnie ten segment gospodarki miał największy wkład (27,1%) do krajowej wartości dodanej brutto. W 2009 r. na terenie województwa było zarejestrowanych 316 811 podmiotów gospodarczych. Stanowiły one 8,46% wszystkich podmiotów gospodarczych w kraju. Statystyka ta daje dolnośląskiemu czwarte miejsce w rankingu województw pod względem liczby zarejestrowanych przedsiębiorstw. 392 podmioty zaliczały się do przedsiębiorstw dużych, (co najmniej 250 pracowników), co również dawało czwarty wynik w kraju. Pod względem liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na 10 tys. ludności, co jest istotnym wskaźnikiem informującym o poziomie przedsiębiorczości mieszkańców regionu dolnośląskie ponownie zajmuje czwarte miejsce, ustępując zachodniopomorskiemu, mazowieckiemu i pomorskiemu. Istotne przy szacowaniu perspektyw rozwoju rynku pracy jest uwzględnienie dynamiki wskaźnika przedsiębiorczości. GUS podaje dla każdego roku liczbę jednostek gospodarczych, które uzyskały wpis do rejestru REGON, oraz jednostek zeń usuniętych. W 2009 r. w dolnośląskim zakończyło swoją działalność przeciętnie 101 przedsiębiorstw na 10 tys. mieszkańców. Jednocześnie, w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców, działalność gospodarczą podjęły 102 podmioty w regionie. Bilans, więc był minimalnie dodatni, dając wzrost wskaźnika przedsiębiorczości na poziomie ok. 0,09%. Był to wynik nieco lepszy niż w skali całej Polski, w której zanotowano minimalny spadek liczby firm (o ok. 0,2%). Dolnośląskie znalazło się w gronie siedmiu województw z dodatnią dynamiką wskaźnika przedsiębiorczości. W stosunku do 2004 r. liczba przedsiębiorstw na 10 tys. mieszkańców w 2009 r. była wyższa o 4,66%. Na tle pozostałych województw stanowiło to wynik przeciętny: w ośmiu zanotowano wyższą dynamikę, z czego w opolskiem, pomorskiem i mazowieckiem zanotowano wzrost od 8 do 10%. Popyt na pracowników o określonych kwalifikacjach i umiejętnościach w danym województwie w istotnym stopniu warunkuje struktura branżowa podmiotów gospodarczych działających na jego obszarze. Analiza tej struktury w odniesieniu do województwa dolnośląskiego prowadzi do wniosku, że dużego zapotrzebowania na siłę roboczą należy oczekiwać w zawodach usługowych (m.in. handel, obsługa rynku nieruchomości) oraz związanych z budownictwem. Jednocześnie, duży na tle pozostałych województw popyt na pracę generują dziedziny działalności związane z nauką i techniką, co 1 Źródło: Bank danych regionalnych GUS, dostępny pod adresem http://www.stat.gov.pl/bdr_n/app/strona.indeks. Wszystkie dane podawane niżej, o ile nie zostało to zaznaczone w stosownych przypisach, pochodzą z tego źródła. 2 Produkt krajowy brutto rachunki regionalne w 2007 r., GUS 2008. 11
oznacza potencjalnie istotne zapotrzebowanie na wykwalifikowanych absolwentów nowocześnie sprofilowanych wyższych szkół technicznych i zawodowych. Wskaźniki demograficzne Sytuacja gospodarcza województwa, poziom rozwoju infrastruktury oraz atrakcyjność inwestycyjna warunkują w znacznym stopniu popyt na pracę, zaś kluczowymi czynnikami podaży pracy są wskaźniki demograficzne. Liczba mieszkańców i jej dynamika, struktura wiekowa, udział ludności miejskiej czy poziom wykształcenia to podstawowe zmienne, które trzeba uwzględnić, aby uzyskać obraz potencjału ludnościowego. W 2009 r. województwo dolnośląskie zamieszkiwało 2 876 627 osób, które stanowiły 7, 54% ludności Polski. Cztery województwa charakteryzowały się większą liczbą mieszkańców. W stosunku do 2004 r., populacja dolnośląskiego była mniej liczna o 16 428 osób, czyli o 0,57%. Na tle Polski był to stosunkowo duży ubytek: liczba mieszkańców kraju w latach 2004-2009 zmniejszyła się o 0,2%. W siedmiu województwach zanotowano wzrost liczby ludności, poza nimi jeszcze dwa osiągnęły poziom dynamiki tego wskaźnika korzystniejszy, niż dolnośląskie. W tabeli 2 przedstawiono liczbę ludności wg województw w 2004 i 2009 r. Tabela I. Liczba ludności wg województw w 2004 i 2009 r. 2004 2009 Zmiana 2009 w stosunku do 2004 (w %) POLSKA 38 173 835 38 167 329-0,02% MAZOWIECKIE 5 145 997 5 222 167 1,48% ŚLĄSKIE 4 700 771 4 640 725-1,28% WIELKOPOLSKIE 3 365 283 3 408 281 1,28% MAŁOPOLSKIE 3 260 201 3 298 270 1,17% DOLNOŚLĄSKIE 2 893 055 2 876 627-0,57% ŁÓDZKIE 2 587 702 2 541 832-1,77% POMORSKIE 2 194 041 2 230 099 1,64% LUBELSKIE 2 185 156 2 157 202-1,28% PODKARPACKIE 2 097 975 2 101 732 0,18% KUJAWSKO-POMORSKIE 2 068 258 2 069 083 0,04% ZACHODNIOPOMORSKIE 1 694 865 1 693 198-0,10% WARMIŃSKO-MAZURSKIE 1 428 714 1 427 118-0,11% ŚWIĘTOKRZYSKIE 1 288 693 1 270 120-1,44% PODLASKIE 1 202 425 1 189 731-1,06% OPOLSKIE 1 051 531 1 031 097-1,94% LUBUSKIE 1 009 168 1 010 047 0,09% Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS, opracowanie własne, Gallup 2010. 12
Malejące zasoby pracy mogą wiązać się z niekorzystnym ruchem naturalnym ludności nadwyżką zgonów nad urodzeniami starzeniem się społeczeństwa oraz emigracją, która po wejściu do Unii Europejskiej osiągnęła w Polsce dużą intensywność. Mimo że w 2009 r. notowano w Polsce dodatni wskaźnik przyrostu naturalnego, spowodowany wchodzeniem w dorosłość roczników wyżu demograficznego pierwszej połowy lat 80-tych, w dolnośląskim nadal przeważała liczba zgonów nad urodzeniami żywymi saldo wyniosło -1 046 osób, co oznaczało stopę przyrostu naturalnego na poziomie 0,036%, przy średniej dla Polski 0,086%. W 10 województwach odnotowano saldo dodatnie (w czołowym, pomorskiem, aż o 0,345%), tylko w trzech ubytek ludności był większy niż w dolnośląskiem (najwyższy w łódzkiem: - 0,231%). W statystyce publicznej GUS migracje zagraniczne odnotowywane są tylko w przypadku wymeldowania/zameldowania obywatela, przez co dostępne dane nie wskazują na zbyt wielką skalę tego zjawiska w stosunku do stanu faktycznego. Tym niemniej można zaobserwować istotny wzrost ujemnego salda migracji w skali kraju z -9 382 osób w 2004 do -36 134 w 2006, a następnie jego spadek do zaledwie -1 196 w 2009 r. W latach 2004-2009 łączna wartość tego wskaźnika dla Polski wyniosła 94 940 osób, z czego w województwie dolnośląskim aż 9 292, co stanowiło trzeci wynik w kraju, po śląskiem i opolskiem. Wpływ ujemnego przyrostu naturalnego na liczbę ludności województwa był, więc dodatkowo wzmacniany przez niekorzystne saldo migracji. Przegląd podstawowych wskaźników demograficznych prowadzi do wniosku, iż obserwowane trendy nie są korzystne dla regionalnego rynku pracy. Co więcej, na przestrzeni ostatnich lat, w województwie dolnośląskim nie doszło do znaczącej poprawy w stosunku do pozostałych regionów Polski. Obraz ten nieco poprawia fakt stosunkowo wysokiej aktywności zawodowej oraz wyższego poziomu wykształcenia mieszkańców regionu. Dobrą wiadomością jest również wyraźnie niższy niż w całym kraju odsetek długotrwale bezrobotnych. Jest to sygnał, że stosunkowo dużej liczbie bezrobotnych udaje się szybko znaleźć nową pracę, zaś jej brak nie jest skutkiem głębokich niedopasowań strukturalnych (z którymi wiąże się na ogół wieloletnia niemożność podjęcia pracy), częściej mając charakter naturalny, frykcyjny. Planowanie strategiczne w odniesieniu do rynku pracy Założenia planistyczne dotyczące rozwoju województwa dolnośląskiego w najbliższych latach przedstawione zostały w Strategii rozwoju województwa dolnośląskiego do 2020 r., przyjętej przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego w 2005 r. Dokument ten zawiera wykaz priorytetów podporządkowanych trzem głównym celom: gospodarczemu, przestrzennemu i społecznemu, w ramach których wyszczególniono konkretne działania prorozwojowe. Z punktu widzenia sytuacji na rynku pracy, szczególnie ważne są następujące, wybrane przez nas działania, przytaczane tu zgodnie z oryginalną klasyfikacją: 13
Tabela II. Kluczowe z punktu widzenia rozwoju rynku pracy działania przewidziane w Strategii rozwoju województwa dolnośląskiego do 2020 r. Cel Priorytet Działanie gospodarczy przestrzenny 1. Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Dolnego Śląska 2. Budowa gospodarki opartej na wiedzy 3. Wspieranie aktywności gospodarczej na Dolnym Śląsku 1. Poprawa spójności przestrzennej regionu 2. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich 1. Wspieranie inwestycji krajowych i zagranicznych. Marketing gospodarczy Dolnego Śląska. 2. Tworzenie obszarów oraz ośrodków wzrostu i rozwoju. 1. Rozwijanie nowoczesnych technik i technologii również w sferze usług, oraz umiejętności ich wykorzystania. 2. Wzmacnianie potencjału innowacyjności. 1. Wspieranie rozwoju MŚP. 2. Efektywne wykorzystanie zewnętrznych źródeł finansowania przedsięwzięć gospodarczych. 3. Promowanie produktów regionalnych i ich marketing. 6. Wspieranie zmian postaw mieszkańców regionu ukierunkowanych na przedsiębiorczość, w szczególności mieszkańców dolnośląskich małych miast 3. Przeciwdziałanie degradacji obszarów peryferyjnych i zagrożonych marginalizacją. 4. Kształtowanie układów komunikacyjnych sprzyjających zrównoważonemu rozwojowi społecznemu i gospodarczemu regionu. 3. Wykształcenie nowej koncepcji wsi rozwój pozarolniczej aktywności mieszkańców terenów wiejskich i wykształcenie nowych funkcji dla tych terenów. 6. Modernizacja i rozwój infrastruktury technicznej wychodząca naprzeciw wymogom funkcji gospodarczych oraz edukacyjnych. 14
C.D. Tabela II. Kluczowe z punktu widzenia rozwoju rynku pracy działania przewidziane w Strategii rozwoju województwa dolnośląskiego do 2020 r. Cel Priorytet Działanie społeczny 1. Integracja społeczna i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu 3. Poprawa jakości i efektywności systemu edukacji i badań naukowych 5. Aktywna polityka rynku pracy oraz wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich 1. Integracja i wsparcie osób niepełnosprawnych oraz innych grup społecznych pozbawionych możliwości samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie. 2. Doskonalenie i tworzenie systemów opieki nad dzieckiem i rodziną. Wsparcie dzieci i młodzieży oraz wychowanków domów dziecka dotkniętych sieroctwem, w tym sieroctwem społecznym. 4. Wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn. 5. Redukowanie zjawiska ubóstwa ze szczególnym uwzględnieniem obszarów regionu dotkniętych bezrobociem strukturalnym. Przeciwdziałanie marginalizacji społecznej i bezdomności. 7. Promowanie innowacyjnych metod i technik rozwiązywania problemów z zakresu polityki i profilaktyki społecznej. 8. Stworzenie i uruchomienie mechanizmów tworzących atrakcyjne warunki pierwszego zatrudnienia. 9. Wdrażanie planów działań na rzecz wzrostu zatrudnienia przy wykorzystaniu partnerstwa społecznego. Promocja zatrudnienia socjalnego i spółdzielczości socjalnej. 10. Tworzenie i promowanie mechanizmów w zakresie elastycznych i aktywnych form zatrudnienia, przeciwdziałających wykluczeniu z rynku pracy. 2. Zapewnienie powszechnego dostępu do technologii informacyjno-komunikacyjnych. 3. Zwiększenie liczby studiujących na kierunkach matematycznoprzyrodniczych i technicznych. 4. Kształtowanie drożnego systemu edukacyjnego umożliwiającego kształcenie ciągłe. 5. Dostosowanie oferty edukacyjnej do faktycznych potrzeb indywidualnych odbiorców i rynku pracy. 6. Rozwijanie kompetencji i umiejętności potrzebnych dla społeczeństwa wiedzy oraz postaw innowacyjnych. 7. Rozwijanie przedsiębiorczości poprzez promowanie inicjatywy i kreatywności w procesie kształcenia. 10. Koordynacja kierunków kształcenia i szkolenia bezrobotnych ghi osób szukających pracy z potrzebami rynku. 11. Zwiększenie zakresu informacji i jakości poradnictwa zawodowego. Rozwijanie systemu preorientacji zawodowej. 1. Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy identyfikowanymi w oparciu o badania i analizy tego rynku. 2. Wspieranie procesów restrukturyzacyjnych (reorientacja zawodowa osób zagrożonych utratą pracy w wyniku procesów restrukturyzacyjnych). 3. Promocja samozatrudnienia. 4. Zwiększanie dostępu do zatrudnienia. Źródło: Strategia rozwoju województwa dolnośląskiego do 2020 roku, Wrocław 2005. 15
W Dolnośląskiej strategii innowacji, przyjętej w 2005 r., wskazane są pewne dziedziny działalności gospodarczej, ważne z punktu widzenia gospodarki województwa, które Autorzy tej strategii określają, jako charakterystyczne i kluczowe dla niego. Są to następujące branże: Przemysł Usługi górnictwo i kopalnictwo, produkcja artykułów spożywczych i napojów, włókiennictwo, produkcja wyrobów chemicznych, produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków, produkcja maszyn i urządzeń, produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep, produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych pozostałych, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę. pośrednictwo finansowe, obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. W Strategii wskazany został również zakres technologii, których rozwój z uwagi na potencjał naukowy i naukowo-badawczy środowiska akademickiego i biznesowego województwa jest szczególnie warty wsparcia. W określeniu tych priorytetowych dziedzin uczestniczyły dwa podmioty kluczowe dla rozwoju innowacyjnych działów gospodarki regionu: Wrocławski Park Technologiczny i Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii. Twórcy tych instytucji wskazali następujące kluczowe dziedziny prac badawczo-rozwojowych oraz działalności naukowej: Wrocławski Park Technologiczny telekomunikacja, elektronika (w tym optoelektronika i mikroelektronika), komputery, informatyka, przetwórstwo rolno-spożywcze, inżynieria genetyczna, biologia molekularna, urządzenia i materiały medyczne, farmaceutyka, ochrona środowiska, energetyka (energia elektryczna i cieplna, alternatywne źródła energii), chemia, nowe materiały, tworzywa sztuczne, automatyka, aparatura pomiarowa i laboratoryjna, mechanika precyzyjna, technologie kriogeniczne, wysokich ciśnień, próżni. Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii projektowanie, wytwarzanie i zastosowanie materiałów zaawansowanych (Materials Science & Manufacturing), technologie informacyjne (Information Technologies), nauka i technologie na rzecz poprawy jakości życia (Quality of Life), odnawialne i alternatywne źródła energii (Energy). 16
Przestrzenne zróżnicowanie sytuacji na rynku pracy Analiza danych dotyczących przestrzennego zróżnicowania sytuacji na rynku pracy województwa dolnośląskiego wskazuje na silne zróżnicowanie poziomu wskaźników pomiędzy powiatami i podregionami. Dolny Śląsk jest regionem bardzo niespójnym: z jednej strony w stolicy województwa oraz powiatach czerpiących korzyści z faktu istnienia specjalnej strefy ekonomicznej mamy do czynienia z bardzo korzystną sytuacją. Bezrobocie rejestrowane osiąga wartości jednocyfrowe, pracuje bardzo duża część mieszkańców w wieku produkcyjnym, odsetek długotrwale bezrobotnych jest stosunkowo niski. Jednak na znacznych obszarach obserwujemy bardzo niekorzystne wartości wskaźników: dotyczy to szczególnie podregionu jeleniogórskiego i wałbrzyskiego, na terenie których znajdują się powiaty ze stopą bezrobocia przekraczającą 20%, a nawet 25%. Można wskazać kilka istotnych przyczyn tego stanu rzeczy: długofalowe efekty restrukturyzacji gospodarki (upadek tradycyjnego przemysłu ciężkiego, w tym górnictwa węgla kamiennego), brak dużych ośrodków miejskich oraz niekorzystne położenie geograficzne (peryferyjność, duża odległość od głównych dróg kołowych, obecność linii kolejowych o niskich prędkościach szlakowych wszystkie te cechy to szczególnie przypadłość obszaru Sudetów). Kwestia bliskości dużych aglomeracji miejskich oraz dobrych szlaków komunikacyjnych jest czynnikiem bardzo istotnym zarówno z punktu widzenia kondycji przedsiębiorstw, jak i mobilności pracowników. Tezę tę potwierdzają korzystne poziomy wskaźników rynku pracy w powiatach: średzkim, wrocławskim i oławskim. Przez ich obszar przebiega autostrada A4. Są one również zlokalizowane blisko stolicy województwa. Nie jest zaskakujący również fakt, że na obszarze powiatów o najkorzystniejszej sytuacji zlokalizowana jest zdecydowana większość kluczowych pracodawców to właśnie im w znacznej mierze mieszkańcy tych obszarów zawdzięczają istnienie większej liczby miejsc pracy niż w pozostałych częściach województwa. Z kolei na obszarze czterech powiatów odznaczających się ponad 25-procentową stopą bezrobocia nie znalazło się żadne z kluczowych dolnośląskich przedsiębiorstw. Bardzo zmienny terytorialnie jest odsetek osób pracujących wśród mieszkańców w wieku produkcyjnym. Niskie wartości tego wskaźnika charakteryzują szczególnie podregion wałbrzyski i jeleniogórski. Łącznie w pięciu powiatach dwóch z podregionu wałbrzyskiego i trzech z jeleniogórskiego określiliśmy poziom tego wskaźnika jako bardzo niski. Tylko ok. ¼ ich mieszkańców w wieku produkcyjnym jest tam ujmowanych w statystyce publicznej, jako pracujący. Z kolei w podregionie wrocławskim stosunkowo wysoki średni poziom tej zmiennej jest konsekwencją dobrych wyników powiatu wrocławskiego i oławskiego, co częściowo związane musi być z bliskością aglomeracji wrocławskiej. Jej sąsiedztwo nie kompensuje jednak niekorzystnej sytuacji na terenie powiatu trzebnickiego, w którym podobnie jak w trzech innych powiatach tego podregionu mamy do czynienia z niskim udziałem pracujących, co najwyżej nieznacznie przekraczającym 1/3. Z najwyższym poziomem aktywności ekonomicznej mieszkańców mamy do czynienia w podregionie legnicko-głogowskim, choć i na jego terenie dwa powiaty odznaczają się niekorzystnym poziomem omawianego wskaźnika. Udział pracujących w ogóle mieszkańców w wieku produkcyjnym nie jest skorelowany w stopniu istotnym statystycznie z poziomem urbanizacji powiatu. Jest natomiast na poziomie istotności 0,01 skorelowany z odsetkiem osób zatrudnionych w rolnictwie (korelacja Pearsona równa - 0,48). Oznacza to, że z wyższym odsetkiem zatrudnionych w rolnictwie współwystępuje niższe zatrudnienie w ogóle. 17
Bezrobocie w województwie dolnośląskim Stopa bezrobocia, czyli stosunek liczby bezrobotnych do liczby osób aktywnych ekonomicznie albo liczby osób w wieku produkcyjnym, należy do podstawowych wskaźników rynku pracy. W 2007 roku poziom bezrobocia rejestrowanego (liczonego względem osób aktywnych ekonomicznie) w województwie dolnośląskim był o 1% większy niż w całej Polsce. Od tego momentu, wraz z poprawą koniunktury i rozwojem gospodarczym, bezrobocie systematycznie malało, a dystans dzielący dolnośląskie od reszty kraju zmniejszał się i w 2008 roku osiągnął 0,3-0,4%. Niestety globalny kryzys ekonomiczny zahamował ten proces, a sytuacja polskiej gospodarki uległa pogorszeniu. Wpływ załamania się światowych rynków finansowych nie był gwałtowny, ale doprowadził do systematycznego pogarszania się sytuacji na rynku pracy. Kierunek oddziaływania tego trendu jest taki sam w całej Polsce i w dolnośląskim, jednak jego siła jest różna. Poziom bezrobocia w województwie dolnośląskim rósł szybciej niż w pozostałych regionach kraju, w efekcie obecnie jest on o 0,8% wyższy niż w całej Polsce i wynosi 12,4%. Liczba bezrobotnych ulega znacznym sezonowym wahaniom osób bez pracy jest więcej w miesiącach zimowych niż w letnich. W miastach oraz rejonach o niskim bezrobociu sezonowość zaznacza się w mniejszym stopniu. Największy poziom bezrobocia (liczonego względem ludności w wieku produkcyjnym) jest w podregionie wałbrzyskim (10,2%) i jeleniogórskim (9,3%), a najmniejszy we Wrocławiu (4,3%). Zawody najczęściej występujące wśród bezrobotnych całego województwa to: sprzedawca i demonstrator (7,88% bezrobotnych), ślusarz i pokrewny (2,86%) oraz murarz i pokrewny (2,7%). Powiaty tylko w niewielkim stopniu różnią się częstością występowania poszczególnych zawodów wśród bezrobotnych, jednak w niektórych rejonach ma miejsce koncentracja przedstawicieli jednej profesji. W takiej sytuacji należy rekomendować bezrobotnym szukanie zatrudnienia w sąsiednich obszarach. Tak jest na przykład w powiecie kamiennogórskim (robotnicy pomocniczy w budownictwie ogólnym, przy pracach prostych i w przemyśle oraz szwaczki, hafciarki i pokrewni), górowskim (ślusarze i pokrewni), a także w dzierżoniowskim (robotnicy przy pracach prostych w przemyśle) i strzelińskim (pracownicy do spraw finansowych i handlowych gdzie indziej niesklasyfikowani). Niektóre zawody wyróżniają się wśród bezrobotnych, jako typowo męskie lub damskie. Panie są niemalże wyłącznymi przedstawicielkami zawodów takich jak położne, sekretarki oraz szwaczki, hafciarki i pokrewni. Profesje stricte męskie to wśród bezrobotnych kierowca samochodu ciężarowego, blacharz, żołnierz, kowal, maszynista kolejowy oraz policjant. W województwie dolnośląskim odsetek kobiet wśród bezrobotnych jest nieznacznie (o niecałe 3%) wyższy niż udział kobiet w populacji w wieku produkcyjnym. Sytuacja jest, więc zbliżona do stanu równowagi. Największy odsetek kobiet wśród bezrobotnych wystąpił w czerwcu 2010 roku w powiecie głogowskim (59,19%), a najmniejszy w kamiennogórskim (43,61%). Równocześnie dynamika liczby bezrobotnych kobiet sugeruje, że krótkotrwałe zmiany koniunktury wpływają w większym stopniu na poziom zatrudnienia mężczyzn niż kobiet. Kobiety są częściej niż mężczyźni długotrwale bezrobotne. Osoby długotrwale bezrobotne stanowią aż 40,9% wszystkich bezrobotnych i odsetek ten od końca 2009 roku powoli rośnie. Największy udział osób długotrwale bezrobotnych jest w powiecie złotoryjskim (53,1%), a najmniejszy w lubińskim (25,1%). Relatywnie niewielki odsetek osób długotrwale bezrobotnych występuje w miastach regionu. Znaczny procent bezrobotnych (7,1%) stanowią kobiety, które nie znalazły zatrudnienia po urodzeniu dziecka. Udział takich osób w ogóle bezrobotnych zmalał wprawdzie w od 2008 roku, jednak nadal utrzymuje się na wysokim poziomie. 18
Mieszkańcy dolnośląskiej wsi częściej są bezrobotni niż mieszkańcy miast. Udział osób zamieszkałych na wsi w ogóle bezrobotnych jest o ponad 5% większy, niż wskazywałaby na to liczba osób w wieku produkcyjnym zamieszkała w obszarach wiejskich. Tendencja ta jest odwrotna jedynie w powiatach sąsiadujących z dużymi aglomeracjami, których mieszkańcy prawdopodobnie dojeżdżają do pracy do miasta. Osoby po 50. roku życia stanowiły w czerwcu 2010 roku 26,4% bezrobotnych i ich liczba, mimo stałego odpływu ludzi z tej kategorii (przejścia na emeryturę) od końca 2008 roku wzrosła. Podobnie jak w przypadku kobiet, poziom zatrudnienia osób po pięćdziesiątce jest w mniejszym stopniu podatny na chwilowe zmiany koniunktury niż poziom zatrudnienia osób młodych. Charakterystyka ogłoszeń o poszukiwaniu pracowników poza systemem publicznych służb zatrudnienia Największym źródłem ofert pracy w województwie dolnośląskim jest Gazeta Wyborcza ukazuje się w niej prawie 47,8% wszystkich ogłoszeń. Jednak liczba ogłoszeń w Internecie zwiększała się przez cały badany okres bardzo dynamicznie i we wrześniu 2010 roku dwukrotnie przekroczyła liczbę ofert opublikowanych w gazecie. Gazety: Wyborcza i Wrocławska zawierają cały przegląd różnorodnych ofert zatrudnienia. Serwisy internetowe są bardziej nakierowane na handlowców, programistów i ogólnie dobrze wykształconych specjalistów. Akademickie Biura Karier są skierowane głównie do dobrze wykształconych osób dopiero wchodzących na rynek pracy. Firmy rekrutacyjne natomiast są zatrudniane głównie do wyszukiwana doświadczonych ekspertów. Hufce pracy zapewniają oferty pracy młodym ludziom z wykształceniem średnim. Najwięcej ofert pracy w województwie dolnośląskim pochodzi z branż powiązanych z handlem i naprawami, budownictwem, przetwórstwem oraz działalnością usługową. Ponad połowa ogłoszeń nie wymaga od kandydata doświadczenia, choć jednocześnie doświadczenie należy do najczęściej poszukiwanych cech kandydata do pracy. Wśród przebadanych ofert znajduje się też wystarczająca liczba propozycji staży i praktyk, stąd osoby dopiero rozpoczynające karierę zawodową mają do wyboru kilka możliwości. Poza doświadczeniem, poszukiwane cechy kandydatów to: właściwy sposób pracy, umiejętności komunikacyjne i motywacja. Dopiero w następnej kolejności wymaga się znajomości branży i odpowiednich narzędzi oraz wykształcenia wyższego (jest to najczęściej wymagany poziom wykształcenia). Wymagania wobec kandydatów zmieniają się zależnie od branży, która prowadzi rekrutację. W każdej jednak przydatne jest doświadczenie oraz obeznanie zawodowe i umiejętności miękkie. W rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie oraz w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności przydaje się przede wszystkim prawo jazdy różnych kategorii. W budownictwie oraz ochronie zdrowia i pomocy społecznej jest zapotrzebowanie na uprawnienia zawodowe. W pośrednictwie finansowym, edukacji, administracji publicznej i obronie narodowej, ubezpieczeniu społecznym oraz obsłudze nieruchomości, wynajmie i usługach związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej ważne jest wykształcenie. Mniej wymagań niż inne branże stawia kandydatom budownictwo, a także hotele i restauracje. Niewielki odsetek ofert (1,4%) skierowany jest do osób niepełnosprawnych, emerytów i rencistów. Tym osobom oferowane są głównie prace proste, związane z ochroną albo wymagające technicznego wykształcenia. Jedynie 3,1% ogłoszeń umożliwia kandydatom elastyczny dobór czasu lub miejsca pracy, a to takie oferty ułatwiają wejście na rynek pracy osobom w szczególnej sytuacji. Ogłoszenia te zwykle dotyczą również mniej stałych form zatrudnienia w porównaniu do pozostałych ogłoszeń. 19
Prawie, co dziesiąte ogłoszenie wymienia preferowaną płeć kandydata, patrząc na oferty pracy nie daje się jednak zaobserwować dużych nierówności szans zawodowych kobiet i mężczyzn. Najczęściej poszukiwanymi zawodami w województwie dolnośląskim są agenci do spraw sprzedaży, sprzedawcy i demonstratorzy oraz programiści. Na wiele ofert pracy mogą też liczyć specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania gdzie indziej niesklasyfikowani oraz kierowcy samochodów ciężarowych. Liczba ofert pracy zmienia się w ciągu roku najwięcej ogłoszeń można znaleźć w okresie wakacyjnym i we wrześniu, a najmniej w styczniu i kwietniu. Fluktuacja liczby poszukiwanych pracowników różni się zależnie od branży i źródła ogłoszenia. Ogromny wzrost liczby ogłoszeń o poszukiwaniu pracownika miał miejsce w serwisach internetowych we wrześniu. Większość ogłoszeń, w których zaznaczono, o jaką formę pracy chodzi, oferuje kandydatom zatrudnienie na pełen etat. Niemalże, co dziesiąte ogłoszenie opisujące wymiar pracy dotyczy pracy na etacie w mniejszym wymiarze godzin, a co dwudzieste szóste pracy dodatkowej. Stała umowa o pracę oferowana jest w prawie 80% przypadków. Wśród przebadanych ogłoszeń prawie, co szóste dotyczyło pracy za granicą. Ogłoszenia te informują głównie o poszukiwaniu kierowców samochodów ciężarowych, pracowników domowej opieki osobistej i różnego typu robotników. Poza osobami do wykonywania prac raczej prostych poszukiwani do pracy za granicą są też programiści. Znaczna liczba ofert pracy publikowanych w województwie dolnośląskim nie zawiera informacji o lokalizacji miejsca pracy. Ponad jedna trzecia ogłoszeń dotyczy miasta Wrocławia i powiatu wrocławskiego. Osoby zamieszkujące poza tym rejonem mogą wybierać z bardzo niewielkiej liczby ofert umiejscowionych w ich powiecie, albo odpowiadać na ogłoszenia bez informacji o miejscu pracy. Porównanie ofert pracy z publicznych i niepublicznych służb zatrudnienia Przeprowadzone analizy wskazują, że pracodawcy publikujący swoje oferty za pośrednictwem publicznych służb zatrudnienia (urzędów pracy), liczą na zupełnie innych potencjalnych kandydatów niż ci, którzy publikują ogłoszenia w prasie albo Internecie. Oferty pracy publikowane w urzędach adresowane są do osób o niższych kwalifikacjach oraz bezrobotnych, czyli osób mających zapewne mniejsze oczekiwania od pracodawców. W ofertach tych nie tylko określone są niższe wymagania, ale także pojawia się mniej szczegółów dotyczących proponowanego zatrudnienia. Z kolei potencjalni odbiorcy ogłoszeń publikowanych w prasie i Internecie to niekoniecznie bezrobotni, ale także a może przede wszystkim osoby, które chcą zmienić obecną pracę na lepszą. Stąd pracodawcy bardziej dbają o dokładne przedstawienie swojej oferty (więcej szczegółów), bo zdają sobie sprawę, że odbiorcy nie jest wszystko jedno, gdzie będzie pracował. Oferty spoza urzędów zawierają też więcej wymagań dotyczących kwalifikacji pozaformalnych tzn. nie tylko poziom wykształcenia, lub takie czy inne uprawnienia zawodowe, ale także umiejętności interpersonalne, znajomość języków, orientacja w branży itp. Analiza oczekiwań pracodawców województwa dolnośląskiego w stosunku do zasobów rynku pracy Mimo niekorzystnych prognoz makroekonomicznych dla Polski na najbliższe miesiące, a także planowanych zmian w systemie fiskalnym (np. likwidacja niektórych ulg, zmiany stawek podatku VAT), 20
badani przedstawiciele firm i instytucji z Dolnego Śląska, prezentują raczej optymistyczne poglądy na przyszłość swoich firm. Wyraźnie pewniej czują się na rynku firmy większe niezależnie od tego, czy wielkość mierzymy liczbą zatrudnionych, czy wysokością obrotów. Najbardziej optymistyczne prognozy formułowali pracodawcy z branży budowlanej i pozostałej działalności usługowej. O sytuacji przedsiębiorstw w woj. dolnośląskim świadczyć mogą również dane dotyczące nakładów inwestycyjnych ponoszonych przez podmioty gospodarcze w ciągu ostatnich 2 lat. W poddanej analizie próbie pracodawców nie znalazły się podmioty gospodarcze, które nie zainwestowały w żadną ze wskazanych w kwestionariuszu kategorii inwestycji. Podmioty większe inwestowały częściej wyjątkiem jest jedynie zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych. Wśród barier rozwoju działalności gospodarczej ankietowani wskazywali przede wszystkim na czynniki systemowe: wysokie koszty zatrudnienia, niepewność ogólnej sytuacji gospodarczej i niejasne przepisy podatkowe oraz na czynniki związane z sytuacją na ich rynkach zbytu: na dużą konkurencję oraz niedostateczny popyt na ich produkty lub usługi. Przeważające optymistyczne nastawienie badanych pracodawców do przyszłości swoich firm znalazło również odzwierciedlenie w ich opiniach i zachowaniach dotyczących zatrudniania pracowników. Wielu przedsiębiorców planuje zwiększenie zatrudnienia, które jest w głównej mierze reakcją na rosnący portfel zamówień, a w mniejszym stopniu wynikiem reorganizacji lub zmian technologicznych. Najdynamiczniej rozwijające się branże to w oparciu o deklaracje badanych przedsiębiorców budownictwo, przetwórstwo przemysłowe i pozostała działalność usługowa. Rozwijające się firmy poszukują pracowników, przy czym największe zapotrzebowanie zgłaszają na pracowników niewykwalifikowanych ( bez zawodu ), ale poszukiwani są także specjaliści inżynierowie budownictwa i inżynierii środowiska. Wśród metod poszukiwania pracowników wskazywano najczęściej prywatne kontakty i portale internetowe. Lista kanałów rekrutacyjnych uważanych za najskuteczniejsze niemal nie różniła się ze względu na stanowiska, na które poszukiwano pracowników, natomiast wyraźne było zróżnicowanie sposobów rekrutacji ze względu na wielkość pracodawcy. Firmy większe wykazywały silniejszą tendencję do korzystania z wyspecjalizowanych agencji zatrudnienia publicznych, jak urzędy pracy, i niepublicznych, jak prywatne agencje i tzw. headhunters. Jednak we wszystkich kategoriach pracodawców bardzo często wykorzystywanym kanałem rekrutacyjnym były prywatne kontakty, z których korzystała i uznawała za najskuteczniejsze ponad połowa badanych podmiotów gospodarczych. Najczęściej stosowane sposoby selekcji kandydatów również miały charakter mało sformalizowany najczęściej wskazywano rozmowę rekrutacyjną i praktyczną weryfikację umiejętności kandydata. Więksi pracodawcy wykazywali tendencję do większej formalizacji procesu selekcji częściej niż inni odwołując się do wszelkiego rodzaju testów. Pytanie o oczekiwania od potencjalnych kandydatów do pracy okazało się pytaniem trudnym dla respondentów. Jest to związane przede wszystkim ze wskazanymi wyżej brakami formalizacji procesu rekrutacji i selekcji kandydatów. Osoby rekrutujące pracowników opierają się w znaczniej mierze na własnej intuicji i doświadczeniu, dlatego mają kłopoty ze sformułowaniem swoich kryteriów selekcyjnych. Zagadnienie to powinno być przedmiotem dokładniejszego badania metodami jakościowymi. Wśród barier rekrutacyjnych dominują braki kwalifikacji formalnych (np. wymaganych przez prawo certyfikatów i uprawnień zawodowych) oraz brak wymaganych umiejętności. Obie te bariery stanowią w sumie 40% wszystkich przeszkód utrudniających zatrudnienie odpowiednich pracowników. Wynika z tego, że mimo dość wysokiej na tle kraju stopy bezrobocia w województwie dolnośląskim, znaczna część wolnej siły roboczej nie nadaje się do pracy na tych stanowiskach, które są dostępne. 21