Recenzent: Prof. dr hab. Jerzy Babiak Copyright by Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu ul. Umultowska 89, 61-614 Poznañ, tel. (061) 829 01 06 ISBN 978-83-60677-37-7 Sk³ad komputerowy MRS 60-408 Poznañ, ul. P. Zo³otowa 23, tel. (0-61) 843 09 39 Druk i oprawa Wieland Drukarnia Cyfrowa, Poznañ
Spis treœci Zdzis³aw MATUSEWICZ Co z t¹ Polsk¹? Co z t¹ Europ¹? Rzecz o wschodnim rozszerzeniu Unii Europejskiej............. 9 Zbigniew CZACHÓR ycie demokratyczne Unii Europejskiej. Podstawy systemu dystrybucji w³adzy integracyjnej po ratyfikacji Traktatu ustanawiaj¹cego Konstytucjê dla Europy.............................. 18 Andrzej RANKE Polska tydzieñ przed i tydzieñ w Unii Europejskiej. Przegl¹d wydarzeñ z obiegu publicystycznego....................... 29 Krzysztof HAJDER Perspektywy rozwoju unijnego rynku pracy. Szanse i zagro enia....... 43 Magdalena WRÓBLEWSKA Makroekonomiczne uwarunkowania rynku pracy w Polsce w okresie przedakcesyjnym....................... 55 Witold TURNOWIECKI Polska polityka spo³eczna po akcesji z Uni¹ Europejsk¹........... 69 Andrzej SEPKOWSKI Europa wyzwania przysz³oœci..................... 79 Maria SIWKO Postrzeganie Europy i Europejczyków przez m³odzie polsk¹ jako wyraz kultury politycznej (Przegl¹d wybranych stanowisk badawczych)...... 95 Monika PIENIAK Polityka i reklama naukowe podstawy i koncepcje kszta³tuj¹ce zewnêtrzn¹ reklamê polityczn¹ w Unii Europejskiej na przyk³adzie Niemiec....... 107 Szymon OSSOWSKI Dostêp do informacji publicznej w Polsce. Stan obecny i perspektywy na przysz³oœæ w œwietle wybranych rozwi¹zañ europejskich i œwiatowych... 113 Monika MARDAS Unia Europejska wobec przemian w Europie Wschodniej. Polityka wschodnia UE na przyk³adzie stosunków z Rosj¹ i Ukrain¹.............. 127
4 Spis treœci Zbigniew RYKIEL Polska racja stanu i polskie interesy narodowe wobec wyzwañ wspó³czesnoœci w jednocz¹cej siê Europie........................ 141 Jan RÓG Spo³eczne problemy badawcze pogranicza polsko-ukraiñskiego....... 157 Iwona HOFMAN Stanowisko Polski wobec wyborów prezydenckich na Ukrainie w 2004 roku, a koncepcja wschodnia Jerzego Giedroycia................ 173 Nartsiss SHUKURALIEVA Zachodnioeuropejskie i unijne œrodki przekazu a opinia publiczna Kirgistanu...................... 185
Wstêp Intensywne procesy zmian, które maj¹ miejsce w bie ¹cej dekadzie w pañstwach i w strukturze Unii Europejskiej, przyczyni³y siê do realizacji licznych prac badawczych, sprowadzaj¹cych siê do charakterystyki i oceny wystêpuj¹cych zjawisk, zachodz¹cych w tym obszarze. Problemy rozwoju i kierunki reform realizowanych w Unii Europejskiej s¹ przedmiotem wnikliwych badañ i analiz, prowadzonych przez interdyscyplinarne zespo³y badawcze. Wynika to z wszechstronnego zakresu przemian zachodz¹cych w integruj¹cej siê Europie. W ostatnim okresie tempo zmian przybra³o na sile i to zarówno w znaczeniu iloœciowym, jak i jakoœciowym. Proces integracji zdecydowanie przyspieszy³ wraz z przyjêciem Traktatu z Maastricht i wynikaj¹cych z niego nastêpstw. Budowa jednolitego rynku i stworzenie wspólnej waluty to najwa niejsze efekty tych procesów. S¹ one symbolem intensywnie pog³êbiaj¹cej siê integracji. Ostatnie lata to tak e, niespotykany dot¹d pod wzglêdem skali, proces rozszerzania Unii. Obj¹³ on przede wszystkim pañstwa Europy Œrodkowej, które dokona³y w latach dziewiêædziesi¹tych przejœcia od gospodarek centralnie planowanych do gospodarek rynkowych, a nastêpnie zg³osi³y aspiracje w zakresie integracji ze strukturami europejskimi. Specyfika tego rozszerzenia mia³a wymiar nie tylko iloœciowy, ale i jakoœciowy, gdy po raz pierwszy przyjêto kraje, tak znacz¹co odstaj¹ce pod wzglêdem rozwoju gospodarczego od dotychczasowych cz³onków. Czynnik ten wywo³a³ burzliw¹ dyskusjê na temat dalszego tempa integracji i jednoczeœnie spór w ramach okreœlenia granic wsparcia nowych pañstw cz³onkowskich, zgodnie z zasadami idei spójnoœci. W œwietle powy szego, niniejsza praca zbiorowa, licz¹ca piêtnaœcie artyku³ów, maj¹c na celu próbê ujêcia choæby niektórych determinantów zachodz¹cych procesów i zjawisk, jest wynikiem prowadzonych analiz przez miêdzyuczelniany zespó³ badawczy. Poszczególne fragmenty opracowania powstawa³y w okresie, pocz¹wszy od dnia du ego rozszerzenia, czyli od 1 maja 2004 roku. Ca³oœæ pracy mo na podzieliæ na trzy zasadnicze czêœci, zawieraj¹ce w sobie pewne wspólne elementy. Pierwsza z nich, dotyczy uwarunkowañ zwi¹zanych z procesem du ego, wschodniego rozszerzenia i wynikaj¹cymi z niego wyzwaniami. Zaprezentowano w niej rozwa ania dotycz¹ce wyboru kierunku i tempa dalszej integracji europejskiej. W drugiej natomiast, zawarto analizy wybranych, wspó³czesnych, spo³ecznych i politycznych problemów dotykaj¹cych poszerzaj¹c¹ siê Uniê. Szczególne miejsce poœwiêcono problemom rynku pracy, kszta³towaniu europejskiej polityki spo³ecznej, a tak e budowaniu wspólnej europejskiej to samoœci. W ostatniej, trzeciej grupie artyku³ów poddano analizie i ocenie powstaj¹ce koncepcje realizacji polityki wschodniej oraz efekty badañ stosunków pomiêdzy Uni¹ Eu-
6 Wstêp ropejsk¹ a wschodnimi s¹siadami. Wydaje siê, e czêœæ ta ma szczególne znaczenie, ze wzglêdu na unijne aspiracje Ukrainy, a tak e na trudnoœci w kszta³towaniu siê stosunków UE (w tym g³ównie Polski) z Rosj¹. Wœród pierwszej grupy artyku³ów na uwagê zas³uguj¹ rozwa ania Zdzis³awa Matusewicza, prezentuj¹cego perspektywy rozwoju Unii Europejskiej w kontekœcie rozszerzenia z 1 maja 2004 r. W oparciu o analizê historyczn¹ i prezentacjê koncepcji reformowania UE sformu³owano w nim kilka wniosków, sprowadzaj¹cych siê do wykazania specyfiki przyjêcia nowych pañstw cz³onkowskich, które znacz¹co odbiegaj¹ stopniem rozwoju spo³eczno-gospodarczego od pozosta³ej czêœci Unii. Nie mniej wa ne wydaje siê opracowanie Zbigniewa Czachóra, w którym dokonano syntezy spodziewanych efektów, wynikaj¹cych z oczekiwania przyjêcia przez pañstwa cz³onkowskie Traktatu Konstytucyjnego UE. Zwrócono uwagê, e proponowane rozwi¹zania zmierzaj¹ do pog³êbienia integracji europejskiej, co w œwietle tak rozleg³ego rozszerzenia wydaje siê szczególnie istotne, ale i bardzo trudne do przeprowadzenia. W artykule Andrzeja Ranke scharakteryzowano sytuacjê spo³eczno-polityczn¹ w Polsce, która kszta³towa³a siê w przededniu oraz tu po przyst¹pieniu do UE, koncentruj¹c siê m.in. na nastrojach panuj¹cych wœród elit politycznych w stosunku do akcesji. Drug¹ czêœæ opracowania otwiera artyku³, dotycz¹cy analizy zmian rozmiarów i struktury bezrobocia w Unii Europejskiej wynikaj¹cych ze wschodniego rozszerzenia. Szczególn¹ uwagê zwrócono w nim na istotê problemu, który mimo zarysowuj¹cych siê korzystnych perspektyw, nadal stanowi wiod¹ce wyzwanie dla europejskiej polityki gospodarczej i spo³ecznej. Interesuj¹c¹ czêœæ artyku³u stanowi¹ tak e rozwa- ania, dotycz¹ce wyboru modelu polityki rynku pracy realizowanego w pañstwach europejskich. Na uwagê zas³uguje równie, oscyluj¹cy wokó³ problemów rynku pracy artyku³ Magdaleny Wróblewskiej. Zaprezentowano w nim makroekonomiczne determinanty kszta³towania siê braku równowagi na polskim rynku pracy, który stanowi dominuj¹c¹ czêœæ rynku nowych pañstw cz³onkowskich. Inn¹ wa n¹ kwestiê dotycz¹c¹ polityki spo³ecznej, poruszono w artykule Witolda Turnowieckiego. Zwrócono w nim uwagê, e wprawdzie polityka spo³eczna w Unii Europejskiej nie ma charakteru ponadnarodowego, sformu³owane s¹ standardy socjalne, do których pañstwa cz³onkowskie powinny siê dostosowaæ, wskazuj¹c jednoczeœnie na wyzwania stoj¹ce przed nowymi pañstwami cz³onkowskimi w tym zakresie. Istotne rozwa ania zaprezentowano tak e w pozycji autorstwa Andrzeja Sepkowskiego. W oparciu o zestawienie historycznych koncepcji jednoczenia Europy dokonano próby wskazania wspó³czesnych wyzwañ w ramach pog³êbiania integracji we wszystkich obszarach, nie tylko gospodarczych. Interesuj¹ce zestawienie stanowisk badawczych zaprezentowano w artykule Marii Siwko. Zinterpretowano w nim wyniki badañ w zakresie postrzegania Europy i Europejczyków przez polsk¹ m³odzie w œwietle zmieniaj¹cej siê kultury politycznej. W materiale Moniki Pieniak z kolei, dokonano próby nakreœlenia trendów w rozwoju i znaczeniu marketingu politycznego w UE na przyk³adzie Niemiec, wskazuj¹c na rolê tej dziedziny w komunikowaniu siê ze europejskim spo³eczeñstwem.
Wstêp 7 Istotn¹ tematykê zawiera tak e artyku³, autorstwa Szymona Ossowskiego. Zawarto w nim diagnozê stanu dostêpu do informacji publicznej w Polsce na tle rozwi¹zañ europejskich i œwiatowych. W oparciu o trendy europejskie, zwrócono uwagê na wyzwania, zwi¹zane z wykorzystaniem Internetu w dzia³alnoœci polskiej administracji publicznej. Ostatnia, trzecia grupa artyku³ów zwi¹zana jest, jak wskazano na pocz¹tku, z polityk¹ wschodni¹ Unii Europejskiej. Wa n¹ czêœæ polityki wschodniej UE zaprezentowano w opracowaniu Moniki Madras. Charakterystykê oparto g³ównie na przyk³adzie stosunków Unii z Rosj¹ i Ukrain¹. Szczególne miejsce poœwiêcono te zmianom w polityce Unii Europejskiej w œwietle Pomarañczowej Rewolucji. Z perspektywy polskiej, politykê wschodni¹ poddano ocenie w rozwa aniach Zbigniewa Rykiela, gdzie skupiono uwagê na determinantach kszta³towania siê polskiej racji stanu i interesów narodowych ze szczególnym uwzglêdnieniem stosunków z s¹siadami. Uszczegó³owienie stosunków Polski z Ukrain¹ zaprezentowano w obszernej charakterystyce, autorstwa Jana Roga. Omówiono w nim rozwój i uwarunkowania stosunków gospodarczych miêdzy tymi krajami, a tak e wp³yw stereotypów na kszta³towanie siê relacji spo³ecznych w obszarze pogranicza. Zarys sytuacji wewnêtrznej na Ukrainie przedstawiono z kolei w artykule Iwony Hofman. Zawarto w nim tak e stanowisko Polski wobec przemian spo³eczno-politycznych zachodz¹cych na Ukrainie na tle koncepcji wschodniej sformu³owanej przez Jerzego Giedroycia. Ostatni artyku³ pracy zbiorowej, autorstwa Nartsiss Shukuralieva traktuje o roli mediów europejskich w procesie informowania i budowania œwiadomoœci spo³ecznej wœród ludnoœci Kirgistanu. Zaprezentowano w nim specyfikê uwarunkowañ, zwi¹zanych z istnieniem dualnego systemu przekazu informacji, polegaj¹cego z jednej strony na nadawaniu audycji przez stacje pañstwowe, a z drugiej zaœ, na akceptacji przekazów ze strony zagranicznych oœrodków informacyjnych. Maj¹c œwiadomoœæ, e niniejsza praca jest jedynie prezentacj¹ wybranych zjawisk i procesów, zachodz¹cych we wspó³czesnej Europie, wyra am przekonanie, e stanowi ona wartoœciowy wk³ad w rozwój badañ, prowadzonych nad uwarunkowaniami i problemami, pog³êbiaj¹cej integracjê Europy. Krzysztof Hajder