UWAGA A FUNKCJE MÓZGU SPOTKANIE ÓSME USZKODZENIA MÓZGU JEDNOSTRONNA NIEUWAGA
OGNISKOWE USZKODZENIA UKŁADU NERWOWEGO Jako źródło wiedzy o jego funkcjonowaniu Charakterystyka zaburzenia Zespół jednostronnej nieuwagi (połowicznej nieuwagi, jednostronnego pomijania unilateral neglect) powstaje w wyniku uszkodzeniu obszarów korowych zlokalizowanych w obrębie płata ciemieniowego, skroniowego lub czołowego (najczęściej prawej półkuli mózgu). Pavani, Ladavas & Driver (2003) TICS, 7: 407-414 Halligan et al. (2003) TICS, 7: 125-133
OGNISKOWE USZKODZENIA UKŁADU NERWOWEGO Jako źródło wiedzy o jego funkcjonowaniu Charakterystyka zaburzenia Pacjenci zachowują się jakby cała część przestrzeni kontralateralnej do lezji nie istniała. Mogą ignorować obiekty znajdujące się po lewej stronie, omijać słowa znajdujące się po lewej stronie kartki, omijać detale z lewej strony rysunków (rysowanie z pamięci lub kopiowanie). Nie oznaczają obiektów znajdujących się po lewej stronie w testach klinicznych. Dysfunkcje te obserwowane są pomimo braku oznak uszkodzenia systemu wzrokowego. W przypadku dużych lezji ignorują części ciała z lewej strony (twarz, kończyny), ignorują bodźce dotykowe pojawiające się po lewej stronie i nie reagują na polecenia werbalne z lewej strony.
NEGLECT LOKALIZACJA USZKODZENIA USZKODZENIA W OBSZARACH KOROWYCH Uszkodzenie lokalizowane najczęściej w polach BA 39 & 40 - dolna część płata ciemieniowego (zakręt kątowy i nadbrzeżny) (Heilman, Watson & Valenstein, 1994) Uszkodzenie może być lokalizowane w rejonie tylnej części górnego zakrętu skroniowego (Karnath, Ferber & Himmelbach, 2001) Uszkodzenie może też dotyczyć grzbietowej kory przedczołowej (Heilman & Valenstein, 1972; Husain & Kennard, 1996; Maeshimaet al., 1994) lub zakrętu obręczy (Watson, Heilman, Cauthen, & King, 1973) Inne doniesienia pęczek podłużny w części tylnej lub dolny pęczek czołowy USZKODZENIA PODKOROWE Uszkodzenie może dotyczyć obszarów wzgórza (poduszka, jądra siatkowate), jąder podstawy (Heilman et al., 1978) Wskazuje się również na wstępujące układy cholinergiczne lub monoaminoergiczne (Watson, Heilman, Miller, & King, 1974)
TESTY KLINICZNE: KOPIOWANIE RYSUNKU
TESTY KLINICZNE: PODZIAŁ LINII Line bisection: As the lines decrease in length, the tendency to bisect to the right diminishes. At very short lengths, patients (and normals) tend to bisect to the left of center. Podział linii pacjenci przejawiają tendencję do wskazywania środka linii po prawej stronie, szczególnie w przypadku długich linii. Gdy ich długość się zmniejsza tendencja ta słabnie, aż w przypadku relatywnie krótkich odcinków u pacjentów pojawia się tendencja do wskazań po lewej stronie
TESTY KLINICZNE: TESTY SKREŚLEŃ Random letter cancellation W teście pacjent zakreśla określoną literę w matrycy. U góry typowy wynik pacjenta z wyraźną przewagą skreśleń po prawej stronie. U dołu wynik tego samego pacjenta w sytuacji gdy za dobry wynik może on uzyskać gratyfikację pieniężną wyraźnie lepsze wykonanie
TESTY KLINICZNE: TESTY SKREŚLEŃ Random letter camcelation Test wykonywany przez pacjenta po rozległym uszkodzeniu prawej półkuli. U dołu zmiana aranżacji matrycy lepsze wykonanie testu.
TESTY KLINICZNE: TEST SKREŚLEŃ Neglect globalny vs lokalny ten sam pacjent który pomija w teście skreśleń wszystkie obiekty znajdujące się po lewej stronie, pomija je również w podzielonej matrycy skreślając w każdej z nich tylko te znajdujące się po prawej stronie Global vs focal neglect: Same patient that neglects the left side of space above (a), neglects left side of each half of the display (b) when the workspace is split in two.
TESTY KLINICZNE: KOPIOWANIE RYSUNKU Object centered neglect. A. Patient with left hemi-neglect copies details of the right side of the tower. B. Same patient copies the right side of the tower when it is tilted, rather than the left half of space. Object centered neglect pacjent przerysowując rysunek pomija jego lewą stronę, w przypadku gdy obiekt przedstawiony na rysunku zostaje przechylony pomijanie dotyczy lewej części obiektu a nie lewej strony rysunku
BEHAWIORALNE TESTY KLINICZNE
Eksperyment z placem katedralnym w Mediolanie: - dwoje pacjentów z uszkodzoną w wyniku wylewu prawą półkulą poproszono o opis dobrze znanego im placu katedralnego (raz z jednego krańca a następnie z drugiego) - osoby badane wymieniły w każdym przypadku jedynie budynki znajdujące się po prawej stronie (Bisiach & Luzatti, 1978)
Eksperyment z Piazza del Cinquecento w Rzymie: - pacjent nie wykazuje objawów charakterystycznych dla jednostronnej nieuwagi w testach standardowych - rysunki - opis wyobrażonego placu rzymskiego zawiera wyłącznie budynki z prawej strony - w przypadku tego pacjenta uszkodzenie zlokalizowano w prawym płacie czołowym (Guariglia et al. 1993) Eksperyment z rysowaniem linii i rzucaniem lotkami: - pacjent ze zdiagnozowanym lewostronnym pomijaniem po ciężkim wylewie zlokalizowanym w prawej korze ciemieniowej - w testach standardowych (test określania środka linii) wyraźne deficyty - po zwiększeniu odległości z 45 cm do 250 cm wyraźna poprawa (pacjent określał środek linii dzięki laserowemu wskaźnikowi lub rzucając lotką) (Halligan et al. 1991) Test linii z dodatkami: - pacjenci z lewostronną nieuwagą określając środek linii stawiają znacznik z prawej strony - po dodaniu symbolu po lewej stronie linii wyniki się polepszają - jeśli symbol pojawia się symetrycznie po obu stronach (lub co gorsza tylko po prawej stronie) ponownie wyraźne deficyty
NEGLECT SPOSTRZEGANIE ŚWIADOME KONTROLA REAKCJI Czy te dwa obrazki są takie same? - TAK W którym z tych domków chciałbyś zamieszkać? Zawsze wskazanie na dolny (Marshall & Halligan, 1988).
NEGLECT SPOSTRZEGANIE ŚWIADOME KONTROLA REAKCJI Halligan and Marshall (1998) opisali przypadek pacjenta o bilateralnej nieuwadze - tesowany za pomocą różnorodnych zadań wykazywał raz prawo raz lewostronne pomijanie. Niektórzy pacjenci wykazują brak uświadomienia obiektów w lewej części pola widzenia, nawet wtedy gdy prawidłowo wodzą palcem po konturze obiektu (misapiłka), lub dokonują nieprzypadkowo zgodnych wyborów z spośród dwu obiektów pomimo, iż usilnie twierdzą, iż obiekty są identyczne (płonący dom, wyszczerbiony kielich) Tracing Model Response
NEGLECT PRZESZUKIWANIE POLA WZROKOWEGO Husain et al. (2001) Brain Pomiar ruchów sakadowych u pacjenta z jednostronnym pomijaniem (szukaj litery L) czerwone punkty = fiksacja; żólte linie = sakady
NEGLECT JEDEN CZY DWA TYPY ZABURZENIA INNE FORMY ZABURZEŃ POJAWIAJACE SIĘ U PACJENTÓW Akinezja zaburzenia inicjacji ruchów w lewą stronę Akinezja kierunkowa (directional akinesia; gaze palsy) tendencja do odwracania, poruszania oczu lub patrzenia tylko w jedną stronę Dysocjacja motoryczna część pacjentów spostrzega obiekty w lewym polu widzenia lecz ma trudności w inicjowaniu ruchu w kierunku obiektu (sięganie, naciskanie przycisku) Neglect osoby (personal neglect) apraksja związana z czynnością ubierania; przestrzeń bliska odmiennie reprezentowana niż dalsza Neglect a anozognozja (brak uświadomienia paraliżu kończyny) i mizoplegia (uświadomienie kończyny przy silnej niechęci do niej)
NEGLECT JEDEN CZY DWA TYPY ZABURZENIA Albert (1973) 37 % lezji prawej półkuli oraz 30 % lezji lewej półkuli powoduje neglect kontralateralny (zaniedbywanie lewostronne dużo wyraźniejszym objawem) Chedru et al. (1973) analiza ruchów oczu: - pacjenci z lezją prawej półkuli: brak przeszukiwania w lewej połowie przestrzeni (polu widzenia) - pacjenci z lezją lewej półkuli: bardzo zwolnione przeszukiwanie (poorsearchers) Delis (1990) pacjenci z lezją lewej półkuli pomijają szczegóły obiektów obustronnie; pacjenci z lezją prawej półkuli tracą Gestalt obiektu, struktury całościowej, szczególnie po lewej stronie
NEGLECT HIPOTEZY WYJAŚNIAJĄCE NEGLECT JAKO ZABURZENIE UWAGOWE HIPOTEZA KINSBOURNE A Obie półkule niezależnie od siebie sterują uwagą w kontralateralnym polu widzenia (przestrzeni) i dodatkowo sterowanie to (kierowanie uwagi) jest hamowane przez półkulę przeciwną. Każdą z półkul charakteryzuje odmienna siła takiego sterowania (odmienny wektor). Lewa półkula generuje relatywnie silniejszy wektor niż półkula prawa (rightside bias). uszkodzenie prawej półkuli lewa (zdrowa) półkula silnie kieruje uwagę na prawo (jest rozhamowywana) uszkodzenie lewej półkuli brak tak silnego efektu
NEGLECT HIPOTEZY WYJAŚNIAJĄCE NEGLECT JAKO ZABURZENIE UWAGOWE HIPOTEZA HEILMANA & MESULAMA Prawa półkula jest dominującą w zakresie pobudzenia oraz uwagi przestrzennej Lewa półkula zaangażowana w sterowanie uwagą w kontralateralnej połowie pola widzenia, prawa półkula w sterowanie uwagą w obu połowach pola widzenia; uszkodzenie prawej półkuli zaburza zdolność do sterowania uwagą w lewej części przestrzeni
NEGLECT HIPOTEZY WYJAŚNIAJĄCE NEGLECT JAKO ZABURZENIE UWAGOWE HIPOTEZA POSNERA Elementarne procesy związane z przenoszeniem uwagi: odogniskowanie, przenoszenie i ogniskowanie uwagi. Pacjenci z uszkodzeniem obszarów ciemieniowych wykazują deficyty w odogniskowaniu uwagi. Deficyty związane z kierowaniem uwagi w prawą stronę (zaburzona równowaga pomiędzy mapami przestrzeni we wzgórkach górnych).
NEGLECT HIPOTEZY WYJAŚNIAJĄCE NEGLECT JAKO ZABURZENIE REPREZENTACJI Deficyt może być ograniczony do mechanizmu tworzenia i wykorzystywania reprezentacji przestrzeni w pamięci długotrwałej (Bisiach). Eksperymenty z placami w Mediolanie i Rzymie UWAGA PRZESTRZENNA A PROBLEM REPREZENTACJI To co jest przywoływane z pamięci jest też selekcjonowane (uwagowo). To co wyselekcjonowano uwagowo tworzy chwilowo reprezentację. Koncepcje uwagowe procesy i mechanizmy determinujące reprezentacje Koncepcje reprezentacji procesy i mechanizmy wykorzystywania reprezentacji
NEGLECT HIPOTEZY WYJAŚNIAJĄCE NEGLECT JAKO ZABURZENIE REPREZENTACJI HIPOTEZA CHATTERJEE & CHOKRON Zespół połowicznej nieuwagi jako zaburzenie reprezentacji przestrzeni egocentrycznej lub/oraz alocentrycznej zaburzenie jest związane z procesami odbioru informacji (w tym uwagowymi) oraz motorycznymi (w sytuacji gdy manipulujemy obiektami). Przestrzeń egocentryczna jako złożona reprezentacja powstająca w rezultacie przetworzenia danych o koordynantach (coordinates) położenia głowy, skierowania wzroku oraz ułożenia ciała i rąk. Połowiczna nieuwaga jest obserwowana w odniesieniu do każdego z wymienionych czynników
NEGLECT I STYMULACJA KALORYCZNA Pacjent proszony o wskazanie miast we Francji podaje wyłącznie te znajdujące się we wschodniej jej części. Kaloryczna stymulacja wstrzyknięcie zimnej wody do lewego ucha pacjent wskazuje miasta zarówno we wschodnich jak i zachodnich częściach Francji
NEGLECT I STYMULACJA KALORYCZNA
NEGLECT I STYMULACJA KALORYCZNA
NEGLECT WNIOSKI DLA BADACZY UWAGI Uwaga nie jest zjawiskiem jednorodnym posiada aspekty związane z różną formą reprezentacji percepcyjnej przestrzeni (bliskiej i dalszej), relacji przestrzennych (obiektu do nas i części obiektu względem siebie), reprezentacji ciała i poszczególnych jego części. Uwaga (a także świadomość) nie jest fenomenem o jednakowej charakterystyce lecz zmienia się wraz ze zmianą relacji względem otoczenia; płynna zmiana w procesach uwagowych przy zmianie przetwarzania z poziomu globalnego na poziom lokalny