Zmiany na ekonomicznej mapie świata Ryszard Petru Główny Ekonomista BRE Banku, Dyrektor Banku ds. Strategii i Nadzoru Właścicielskiego Starogard Gdański, 22.10.2010 1
Agenda Wschodząca Azja motorem światowego wzrostu Globalizacja procesów gospodarczych Kryzys finansowy a nierównowagi globalne Perspektywy zmian na gospodarczej mapie świata w bieżącej dekadzie 2
Wschodząca Azja motorem światowego wzrostu Globalizacja procesów gospodarczych Kryzys finansowy a nierównowagi globalne Perspektywy zmian na gospodarczej mapie świata w bieżącej dekadzie 3
Kraje wschodzące Azji stały się dominującym regionem światowego wzrostu gospodarczego Wzrost gospodarczy w 2009 r. - mniej niż brak danych Źródło: MFW, World Economic Outlook, październik 2010. 4
a ich udział w światowym PKB systematycznie rośnie 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Udział w światowym PKB (%) PROGNOZA MFW Wzrost gospodarczy wschodzącej Azji realizowany jest w ramach strategii makroekonomicznej kreującej wzrost przez eksport. 0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Kraje rozwinięte Wschodząca Azja Reszta świata Źródło: MFW, World Economic Outlook, październik 2010. 5
Wschodząca Azja motorem światowego wzrostu Globalizacja procesów gospodarczych Kryzys finansowy a nierównowagi globalne Perspektywy zmian na gospodarczej mapie świata w bieżącej dekadzie 6
Globalizacja wpłynęła znacząco na przebieg procesów gospodarczych na świecie Globalne przepływy kapitału Rozwój wymiany handlowej 10500 9000 7500 6000 4500 14 12 10 8 6 50000 45000 40000 35000 30000 25000 PROGNOZA MFW 25.0 20.0 15.0 10.0 5.0 0.0 3000 4 20000-5.0 1500 2 15000-10.0 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 0 10000 5000-15.0-20.0 Przepływy brutto kapitału (mld USD, LO) Przepływy brutto kapitału (% PKB, PO) Rozwój handlu międzynarodowego oraz globalna integracja rynków kapitałowych znacząco zmieniły obraz świata w ciągu ostatnich 10 lat i skutkowały znaczącym wzrostem światowej wymiany handlowej oraz przepływów kapitału do początku kryzysu finansowego. 0 2001 2003 2005 2007 2009 2011 Wolumen wymiany handlowej (mld USD, LO) Wolumen wymiany handlowej (% r/r, PO) -25.0 Źródło: Publikacje MFW: World Economic Outlook, Global Financial Stability Report, październik 2010. 7
Utrwalał się dualizm stóp oszczędności między krajami wysoko rozwiniętymi a rozwijającymi się Kraje rozwinięte Kraje rozwijające się 40 6 40 6 PROGNOZA MFW PROGNOZA MFW 35 5 35 5 30 4 30 4 25 3 25 3 20 2 20 2 15 1 15 1 10 0 10 0 5-1 5-1 0-2 0-2 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Inwestycje (% PKB, LO) Oszczędności (% PKB, LO) Saldo obrotów bieżących (% PKB, PO) Inwestycje (% PKB, LO) Oszczędności (% PKB, LO) Saldo obrotów bieżących (% PKB, PO) Kraje rozwijające się, nastawione na wzrost poprzez rozwój eksportu, mają znaczące nadwyżki oszczędności. Nie mogą być one w pełni przetransformowane na inwestycje tychże krajach (z powodu m.in. niedostatecznego rozwoju praw własności oraz pośrednictwa finansowego, a także wysokiego ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej). Źródło: MFW, World Economic Outlook, październik 2010. 8
Ujemne saldo obrotów bieżących USA finansowane przez nadwyżki emerging economies Saldo obrotów bieżących (% światowego PKB) 3 PROGNOZA MFW 2.5 2 1.5 1 0.5 0-0.5-1 -1.5-2 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 US OIL DEU+JPN CHN+EMA Ujemne saldo na rachunku obrotów bieżących USA było finansowane przez przepływy finansowe na amerykański rynek kapitałowy (ich źródłem: aktywa rezerwowe banków centralnych oraz dochody ze sprzedaży ropy naftowej (via sovereign wealth funds). Źródło: MFW, World Economic Outlook, październik 2010. US USA, OIL kraje eksporterzy ropy naftowej, DEU+JPN Niemcy i Japonia, CHN+EMA Chiny i kraje rozwijające się Azji (Hong Kong, Indonezja, Korea Płd., Malezja, Filipiny, Singapur, Tajwan, Tajlandia) 9
lokowane m.in. w amerykańskie papiery rządowe Główni zagraniczni posiadacze amerykańskich papierów skarbowych (mld USD, stan na koniec sierpnia 2010) 448.4 226.6 1832.9 836.6 868.4 Inni Chiny Japonia Wielka Brytania Kraje - eksporterzy ropy Źródło: US Treasury. 10
Wschodząca Azja motorem światowego wzrostu Globalizacja procesów gospodarczych Kryzys finansowy a nierównowagi globalne Perspektywy zmian na gospodarczej mapie świata w bieżącej dekadzie 11
W efekcie kryzysu finansowego trend narastania nierównowagi globalnej wyhamował Stopa oszczędności w USA* (%) Saldo rachunku obrotów bieżących w USA (% PKB) 9.0 8.0 7.0 6.0 5.0 4.0 3.0 2.0 1.0 0.0 03-06 07-06 11-06 03-07 07-07 Stopa oszczędności w USA (%) 11-07 03-08 07-08 11-08 03-09 07-09 11-09 03-10 07-10 * liczona jako udział oszczędności w dochodzie rozporządzalnym gospodarstw domowych. Źródło: Bloomberg. 0.0-2.0-4.0-6.0-8.0 06-06 06-07 06-08 06-09 06-10 Saldo rachunku obrotów bieżących w USA (% PKB) 12
jednakże coraz więcej państw próbuje zapobiec aprecjacji krajowych walut Największe gospodarki Gospodarki wschodzące * Azja bez Chin. 140 130 120 110 100 90 80 70 60 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 NEER (3-mies. średnia krocząca, 2000=100) 02-00 11-01 08-03 05-05 02-07 11-08 08-10 USA Strefa euro Japonia Chiny Nominalna deprecjacja 02-00 11-01 08-03 05-05 02-07 11-08 08-10 Ameryka Łac. Europa Wschodnia Afryka Bliski Wschód Azja* 140 130 120 110 100 90 80 70 60 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 REER (3-mies. średnia krocząca, 2000=100) 02-00 11-01 08-03 05-05 02-07 11-08 08-10 USA Strefa euro Japonia Chiny Realna aprecjacja 02-00 11-01 08-03 05-05 02-07 11-08 08-10 Ameryka Łac. Europa Wschodnia Afryka Bliski Wschód Azja* Źródło: MFW, World Economic Outlook, październik 2010. 13
Wschodząca Azja motorem światowego wzrostu Globalizacja procesów gospodarczych Kryzys finansowy a nierównowagi globalne Perspektywy zmian na gospodarczej mapie świata w bieżącej dekadzie 14
Kraje wschodzące stają się eksporterami kapitału Zagraniczne inwestycje bezpośrednie (mld USD) Inwestycje zagraniczne w krajach wschodzących Inwestycje przedsiębiorstw z gospodarek rozwiniętych w krajach wschodzących Inwestycje zagraniczne przedsiębiorstw z krajów wschodzących Źródło: Capital flows to emerging market economies, IIF, październik 2010. 15
Równie ważnym źródłem kapitału będą państwowe fundusze inwestycyjne Największe państwowe fundusze inwestycyjne na świecie (wg wielkości aktywów, wrzesień 2010, mld USD) Abu Dhabi Investment Authority Government Pension Fund Global (Norwegia) Asaudi Arabian Monetary Agency Foreign Holdings SAFE Investment Company (Chiny) China Investment Corporation Govt. of Singapore Investment Corporation Hong Kong Monetary Authority Investment Portfolio Kuwait Investment Authority National Social Security Fund (Chiny) National Welfare Fund (Rosja) 0 100 200 300 400 500 600 700 Państwowe fundusze inwestycyjne wg regionów (wg wielkości aktywów, 2009, %) Afryka 3 Europa; 18 Ameryki 2 Inne 2 Azja 38 Źródło: Financial Times. Bliski Wschód 37 16
Proces konwergencji krajów wschodzących będzie kontynuowany 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0-2,0-4,0-6,0 2006 2007 2008 Wzrost PKB (%) 2009 2010F Kraje rozwinięte Kraje Europy Centralnej ` 2011F 2012F 2013F 2014F Kraje wschodzące 2015-20F Źródło: MFW, World Economic Outlook, październik 2010. 17
również w przypadku Polski 300 PKB per capita* w 2009 (wg parytetu siły nabywczej, EU27=100) 250 200 150 100 50 0 18 Luksemburg Irlandia Holandia Austria Szwecja Dania Wlk. Brytania Niemcy Belgia Finlandia Francja Hiszpania Włochy EU27 Cypr Grecja Słowenia Czechy Malta Portugalia Słowacja Węgry Estonia Polska Litwa Łotwa Rumunia Bułgaria *Wysoki poziom PKB per capita w Luksemburgu wynika z dużego udziału pracowników nierezydentów w ogólnym zatrudnieniu. Tworząc PKB nie są brani pod uwagę jako część populacji używana do obliczenia wskaźnika PKB per capita. Źródło: Eurostat.
Aby utrzymać dotychczasowe tempo konwergencji Polska musi inwestować w produktywność czynników wytwórczych 8,0 6,0 Wzrost PKB (%) Czynniki wpływające na obniżenie potencjału gospodarki Polski w przyszłości: 4,0 1. Niekorzystne zmiany demograficzne (starzenie się społeczeństwa) 2,0 0,0 2006 2007 2008 2009 2010F 2011F Polska 2012F 2013F 2014F 2015-20F 2. Spadek tempa akumulacji kapitału (niższy napływ funduszy z UE oraz inwestycji bezpośrednich) Źródło: MFW, World Economic Outlook, październik 2010. 19
jednakże do inwestowania w innowacje nie są skłonne zarówno polskie przedsiębiorstwa Udział pracowników R&D wśród zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw (%) 0,8 0,6 0,4 0,2 Wydatki na R&D (% PKB) 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 0,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 0,0 Polska UE Polska UE USA Źródło: Eurostat. 20
jak i polski rząd Udział wydatków na R&D w ogóle wydatków publicznych (%) 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Polska UE USA Źródło: Eurostat. 21
Podsumowanie Kryzys finansowy spowodował złagodzenie globalnych nierównowag, lecz trwałe odwrócenie trendu nie jest pewne (wojny walutowe?) Kraje wschodzące stopniowo stają się eksporterami kapitału Wzrost gospodarczy Polski w najbliższej dekadzie zależeć będzie w dużej mierze od wzrostu wydajności czynników produkcji Polskie przedsiębiorstwa powinny skupić się na innowacyjności 22