16. Ocena aktywności gospodarczej 16.1. Ocena produktywności aktywów Pełna ocena sytuacji finansowej firmy wymaga także zbadania efektywności wykorzystania jej potencjału. Pomocne w tym zakresie będą wskaźniki aktywności gospodarczej (zwane również wskaźnikami obrotu, rotacji lub produktywności). Stanowią one odzwierciedlenie relacji między osiągniętymi przychodami, a stanem posiadanego majątku zarówno całkowitego, trwałego jak i obrotowego. W sposób bezpośredni relacja taka mierzy produktywność majątku, tj. pokazuje, ile złoty przychodu generuje każda złotówka zaangażowana w majątek. Przykład 16.1. Wybrane dane finansowe za lata 2008 2010 r. Grupy Kapitałowej Armatura przedstawiają się następująco: 2010 r. 2009r. 2008r. w tys. zł Przychody ze sprzedaży 284 679 224 558 190 562 Aktywa trwałe 157 064 130 616 65 725 Aktywa obrotowe 302 558 224 765 195 618 Aktywa ogółem 459 622 355 381 261 343 Polecenie: Oceń efektywności wykorzystania aktywów w latach 2008 2010. 1
Rozwiązanie przykładu 16.1. Wskaźnik produktywności majątku trwałego aktywa trwałe Wskaźnik produktywności majątku obrotowego aktywa obrotowe Wskaźnik produktywności majątku ogółem aktywa ogółem 2010 r. 2009 r. 2008 r. 1,81 1,72 2,90 0,94 1,0 0,97 0,62 0,63 0,73 Analiza danych pozwala wyprowadzić następujące wnioski: 1) Każda złotówka zaangażowana w aktywa trwałe w roku 2010 generowała 1,81 zł przychodu ze sprzedaży, czyli o 9 groszy więcej niż w roku 2009 i aż o 1,09 zł mniej niż w roku 2008. 2) Każda złotówka zaangażowana w aktywa obrotowe w roku 2010 generowała 94 groszy przychodu ze sprzedaży, czyli o 6 groszy mniej niż w roku 2009 i o 3 grosze mniej niż w roku 2008. 3) Każda złotówka zaangażowana w majątek jednostki w roku 2010 generowała 62 grosze przychodu ze sprzedaży, czyli o 1 grosz mniej niż w roku 2009 oraz o 11 groszy mniej niż w roku 2008. Oznacza to, iż w stosunku do roku 2008 w obu kolejnych latach obserwuje się spadek produktywności aktywów, co jest rezultatem silnego spadku produktywności aktywów trwałych. Jak już wcześniej wspomniano istotą oceny efektywności wykorzystania aktywów jest rozpatrywanie relacji między przychodem ze sprzedaży, tj. wielkością dynamiczną narastającą w trakcie roku obrotowego a wielkością statyczną wyrażającą poziom zaangażowanych w działalność składników majątkowych (w przykładzie 16.1 był to stan na ostatni dzień roku obrotowego). Należy jednak pamiętać, że poziom aktywów trwałych (szczególnie rzeczowych) może ulegać w trakcie roku obrotowego zwiększeniu w wyniku ponoszonych nakładów inwestycyjnych generując przychód tylko przez jego część. Zatem zestawienie przychodu ze sprzedaży ze stanem aktywów na koniec okresu, może w przypadku silnego wzrostu majątku powodować zjawisko dynamicznych skokowych zmian poziomu wskaźników produktywności. Dla wyeliminowania wspomnianych słabości w praktyce 2
konstrukcję wskaźników opiera się na mierniku statycznym (mianownik), wyrażającym przeciętny stan zaangażowanych w działalność składników majątkowych. Przykład 16.2. Na podstawie danych z przykładu 16.1 oceń efektywność gospodarowania majątkiem w Grupie Kapitałowej Armatura. Rozwiązanie: Wskaźnik produktywności majątku trwałego przeciętny stan aktywów trwałych Wskaźnik produktywności majątku obrotowego przeciętny stan aktywów obrotowych Wskaźnik produktywności majątku ogółem przeciętny stan aktywów 2010 r. 2009 r. 2008 r. 1,98 2,29 2,90 1,08 1,07 0,97 0,70 0,73 0,73 (Przeciętny stan aktywów = stan na koniec roku+stan na początek roku 2 ) Analiza danych pozwala stwierdzić, iż w badanym okresie począwszy od 2008 roku obserwuje się stały trend spadkowy produktywności aktywów trwałych oraz trend wzrostowy produktywności aktywów obrotowych. Oparcie formuły obliczeniowej na przeciętnej wartości zaangażowanego w działalność majątku pokazuje jednoznacznie na utrzymujący się stały trend spadkowy produktywności aktywów trwałych, co może sugerować, iż jednostka w sposób nieefektywny wykorzystuje swój potencjał produkcyjny. Może także wskazywać na podjęcie przez zarząd błędnych decyzji o charakterze inwestycyjnym, które nie przyniosły spodziewanego efektu gospodarczego wyrażonego uzyskanym przychodem. Czy jednak takie wnioski odzwierciedlają stan faktyczny Grupy Kapitałowej Armatura? Otóż należy pamiętać, że nakłady inwestycyjne poniesione w danym okresie przynoszą efekty gospodarcze z pewnym opóźnieniem, bądź też wcale w przypadkach inwestycji niezakończonych (bilansowo środki 3
trwałe w budowie). Oznacza to, że w jednostkach rozwojowych wskaźnik ten, w formułach zaprezentowanych w przykładach 16.1 i 16.2, będzie wykazywał tendencję spadkową. Ten trend powinien się odwrócić w okresach późniejszych, w których bieżące inwestycje przyniosą pożądany efekt gospodarczy. Zatem w krótkim okresie wskaźniki produktywności będą promowały przedsiębiorstwa niepodejmujące żadnych przedsięwzięć rozwojowych, co w ramach sektorowych analiz porównawczych może prowadzić do błędnych ocen. Prawidłowa interpretacja wskaźników produktywności majątku wymaga szerszego badania, szczególnie w zakresie dynamicznych i strukturalnych zmian majątkowych analizowanej jednostki. Przykład 16.3. Wybrane dane zawarte w skonsolidowanym sprawozdaniu z sytuacji finansowej (bilans) Grupy Kapitałowej Armatura za lata 2008 2010 r. przedstawiają się następująco: 31.12.2010 31.12.2009 31.12.2008 w tys. zł Aktywa trwałe Rzeczowe aktywa trwałe 131 692 121 865 63 203 Wartości niematerialne 325 270 227 Nieruchomości inwestycyjne 23 767 5 348 1 556 Pozostałe inwestycje długoterminowe 10 10 10 Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego 1 270 3 091 707 Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe 0 32 22 Aktywa trwałe razem 157 064 130 616 65 725 Aktywa obrotowe Zapasy 120 509 79 545 43 704 Należności z tytułu dostaw i usług oraz pozostałe 102 419 54 253 64 603 Należności z tytułu podatku dochodowego 780 53 0 Rozliczenia międzyokresowe czynne 516 1192 1641 Środki pieniężne i ich ekwiwalenty 2 334 4 322 270 Aktywa trwałe przeznaczone do sprzedaży 76000 85400 85400 Aktywa obrotowe razem 302 558 224 765 195 618 Aktywa razem 459 622 355 381 261 343 Polecenie: Oceń dynamiczne i strukturalne zmiany majątkowe w badanym okresie w kontekście wsparcia wnioskowania z przykładu 16.1 oraz 16.2. 4
Rozwiązanie przykładu 16.3. Aktywa Trwałe Rzeczowe aktywa trwałe Wartości niematerialne Nieruchomości inwestycyjne Pozostałe inwestycje długoterminowe Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe Aktywa trwałe razem Dynamika w [%] rok 2010 rok 2008 rok 2009 rok 2008 208,4% 192,8% 143,2% 118,9% 1 527,4% 343,7% 100,0% 100,0% 179,6% 437,2% 0,0% 145,5% 239,0% 198,7% Struktura w [%] 28,65% 34,29% 24,18% 0,07% 0,08% 0,09% 5,17% 1,5% 0,60% 0% 0% 0% 0,28% 0,87% 0,27% 0% 0,01% 0,01% 34,17% 36,75% 25,15% Aktywa obrotowe Zapasy 275,7% 182,0% 26,22% 22,38% 16,72% Należności z tytułu dostaw i usług oraz pozostałe 158,5% 84,0% 22,28% 15,27% 24,72% Należności z tytułu podatku dochodowego 0,17% 0,01% 0% Rozliczenia międzyokresowe czynne 31,4% 72,6% 0,11% 0,34% 0,63% Środki pieniężne i ich ekwiwalenty 864,4% 1600,7% 0,51% 1,22% 0,10% Aktywa trwałe przeznaczone do sprzedaży 89,0% 100,0% 16,54% 24,03% 32,68% Aktywa obrotowe razem 154,7% 114,9% 65,83% 63,25% 74,85% Aktywa razem 175,9% 136,0% 100% 100% 100% Analiza danych pokazuje, iż w badanym okresie pomiędzy 2008 a 2009 rokiem występowały dynamiczne zmiany wartości poszczególnych kategorii majątku jednostki, co przełożyło się także na ich silne zmiany strukturalne. W roku 2009 na uwagę zasługuje blisko 99% wzrost aktywów trwałych (zwiększenie udziału w ogólnej sumie aktywów z 25% do 37%), szczególnie zaś rzeczowych aktywów trwałych. Tak silny przyrost majątku, który w sposób pośredni wpływa na wzrost sprzedaży, przy tylko 15% wzroście aktywów obrotowych, bezpośrednio tworzących przychód, może powodować spadek efektywności majątku wynikający z pewnego opóźnienia w relacji nakłady efekty. Potwierdzeniem tego, może być blisko 55% wzrost aktywów obrotowych w roku 2010 w stosunku do roku 2008, co ma z kolei swoje przełożenia na wzrost sprzedaży. Analiza bilansu pozwoliła, zatem potwierdzić podejrzenia, że spadek wskaźników efektywności aktywów jest powodowany poprzez silny wzrost majątku, który nie znalazł natychmiastowego przełożenia na wzrost sprzedaży. Należy jednak pamiętać, iż przypadłość 5
ta dotyka jedynie wskaźnika opartego na aktywach trwałych i pośrednio aktywach ogółem. W zakresie oceny efektywności majątku obrotowego efekt ten nie występuje i tu w badanym podmiocie zauważalna jest tendencja wzrostowa, co musi być interpretowane na korzyść badanej grupy kapitałowej. Wszystko to prowadzi do wniosku, iż badanie efektywności aktywów trwałych i obrotowych wymaga głębszej analizy, zwłaszcza dynamiki i struktury zmian majątkowych. Formułowanie ocen bez tej refleksji może prowadzić do błędnych wniosków. Natomiast wskaźnik efektywności majątku obrotowego jest w pełni porównywalny zarówno w czasie jak i w przestrzeni i jego wzrost zawsze oznacza, iż badana jednostka lepiej gospodaruje tą kategorią majątku. 16.2. Ocena sprawności zarzadzania kapitałem obrotowym W dalszym rozwinięciu analizy gospodarności rozpatrywać można także efektywność wykorzystania poszczególnych elementów majątku obrotowego, wiążąc je z ogólną wielkością przychodu ze sprzedaży lub kosztów uzyskania przychodu. Analiza ta nabiera szczególnego znaczenie w kontekście bezpieczeństwa finansowego, gdyż efektywne zarządzanie aktywami bieżącymi zmniejsza zapotrzebowanie na kapitał obrotowy, co z kolei ma przełożenie na wypłacalność krótkoterminową. W rozwinięciu tym wyróżnia się najczęściej wskaźniki uwzględniające zapasy oraz należności a analiza przeprowadzona za ich pomocą powinna odpowiedzieć na pytanie, czy ilość aktywów zgromadzonych przez podmiot gospodarczy jest właściwa, zbyt wysoka lub też zbyt niska w stosunku do skali prowadzonej działalności. W odniesieniu do zapasów, efektywności gospodarowania można zaprezentować za pomocą trzech wskaźników, tj. wskaźnika obrotowości zapasów, wskaźnika zaangażowania zapasów oraz wskaźnika rotacji zapasów w dniach. Sposób ich obliczenia może być zróżnicowany. Jako podstawę ich wyliczenia, w praktyce przyjmuje się zarówno stan zapasów na koniec okresu, jak i przeciętny stan zapasów w okresie oraz odnosi się te wielkości do przychodu ze sprzedaży produktów towarów i materiałów bądź kosztu własnego sprzedaży (koszt wytworzenia sprzedanych produktów i/lub wartość sprzedanych towarów w cenie nabycia). Mimo, iż w praktyce można spotkać wszystkie wymienione warianty to najbardziej uzasadnione jest uwzględnianie z jednej strony przeciętnego stanu zapasów, z drugiej zaś kosztu własnego sprzedaży wyjątek stanowi wskaźnik zaangażowania (przykład 16.4). 6
Przykład 16.4. Wybrane dane finansowe za lata 2008 2010 spółki oraz Grupy Kapitałowej ZPC Mieszko SA prezentują się następująco: GK ZPC Mieszko SA 2010 r. 2 009 r. 2 008 r. 2 010 r. 2 009 r. 2 008 r. Przychód ze sprzedaży produktów towarów i materiałów 377 637 313333 263 982 244185 Koszty własny sprzedaży 210 504 177 086 164 803 150 387 Zapasy 30 017 20 326 18 577 23 606 16 982 17 764 Polecenie: Oceń efektywności gospodarowania zapasami w spółce Podstawowym miernikiem sprawności zarządzania zapasami jest wskaźnik obrotowości. Udziela on odpowiedzi na pytanie ile razy przeciętnie w ciągu badanego okresu nastąpi odnowienie stanu zapasów. Jego wzrost oznacza skrócenie okresu utrzymywania zapasów, co jest na ogół korzystne dla przedsiębiorstwa, ponieważ najczęściej wiąże się ze zmniejszeniem kosztów ich magazynowania oraz następuje uwolnienie części kapitału obrotowego. O długości jednego takiego cyklu informuje z kolei wskaźnik rotacji zapasów w dniach. Odpowiada na pytanie ile czasu potrzeba, aby został wykonany pełen cykl rotacji zapasu i w analizach porównawczych pożądane jest jego skrócenie. Z kolei wskaźnik zaangażowania ze względu na swoją konstrukcję informuje ile jednostek kapitału należy zaangażować w zapasy, aby wygenerować jednostkę przychodów. Oczekuje się, aby wskaźnik ten odznaczał się tendencją malejącą, co oznacza, że z majątku uzyskujemy coraz więcej jednostek przychodu. 7
Rozwiązanie przykładu 14.4. Wskaźnik obrotowości zapasów: koszt własny sprzedaży przeciętny stan zapasów GK ZPC Mieszko SA 2010 2009 2010 2009 8,4 9,1 8,1 8,7 Wskaźnika zaangażowania zapasów: przeciętny stan zapasów przychód ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów Wskaźnika rotacji zapasów w dniach: 0,07 0,06 0,08 0,7 przeciętny stan zapasów koszt własny sprzedaży 365 dni 43,6 40,1 44,9 42,2 Analiza danych pozwala wyprowadzić następujące wnioski: 1) W spółce. w ujęciu rok do roku obserwujemy niekorzystne zmiany wskaźników oceniających efektywność gospodarowania zapasami. Spadek obrotowości z ponad 9 do 8,4 cykli wpłynął na wydłużenie okresu utrzymywania zapasów z 40 do 44 dni i w konsekwencji spowodował konieczność zamrożenia o 1 grosz więcej kapitału w zapasach dla wygenerowania jednostki sprzedaży. 2) W ujęciu sektorowym zmiany zaobserwowane w badanej spółce wpisują się w trendy branżowe. Wartość wskaźników, chociaż w niewielkim stopniu, prezentują się korzystniej niż u bezpośredniego konkurenta. Kolejny obszar wymagający uwagi to należności. Badanie to polega w zasadzie na określeniu sprawności rozliczeń przedsiębiorstwa z kontrahentami. Zbyt wolny obrót świadczy o zamrożeniu znacznych środków w należnościach, co z kolei pociąga za sobą szereg niekorzystnych zjawisk. Niska sprawność gospodarowania należnościami zwiększa zapotrzebowanie na kapitał obrotowy i często jest podstawową przyczyną rosnącego zadłużenia przedsiębiorstwa. Z kolei szybki obrót należnościami jest oznaką wysokiej sprawności, chociaż znaczne różnice w ujęciu sektorowym, szczególnie na bardzo konkurencyjnym rynku, mogą sygnalizować zbyt sztywną politykę kredytową przedsiębiorstwa, czego częstą konsekwencją jest utrata części rynku. 8
Przykład 16.5. Wybrane dane finansowe za lata 2008 2010 spółek oraz Grupy Kapitałowej ZPC Mieszko SA prezentują się następująco: Przychód ze sprzedaży produktów towarów i materiałów GK ZPC Mieszko SA 2010 2 009 2 008 2 010 2 009 2 008 377 637 313 333 263 982 244 185 Należności handlowe 104 627 82 250 65 129 77 020 73 659 69 770 Polecenie: Oceń sprawność rozliczeń z odbiorcami w spółce Rozwiązanie przykładu 16.5. Wskaźnik obrotowości należności: przychód ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów przeciętny stan należności handlowych Wskaźnika rotacji należności w dniach: przeciętny stan należności handlowych 365 dni przychód ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów ZPC Mieszko SA 2010 2009 2010 2009 4,0 4,3 3,5 3,4 90,3 85,8 104,2 107,2 Analiza danych pozwala wyprowadzić następujące wnioski: 1) W spółce w ujęciu rok do roku obserwujemy niekorzystne zmiany wskaźników oceniających sprawność rozliczeń z kontrahentami. Spadek obrotowości z 4,3 do 4 cykli wpłynął na wydłużenie okresu kredytowania odbiorców z 85,3 do ponad 90 dni. 2) W ujęciu sektorowym zmiany zaobserwowane w badanej spółce wskazują na pewną korektę polityki kredytowej. Pomimo niekorzystnego kierunku zmian wartości wskaźników prezentują się znacząco korzystniej niż u bezpośredniego konkurenta. 9
Ocena efektywności gospodarowania aktywami obrotowymi nie może być oderwana od struktury ich finansowania. Porównanie wskaźników rotacji zapasów i należności w dniach (cykl operacyjny) z okresem płatności zobowiązań pozwala ustalić cyklu konwersji gotówki (przykład 16.6). Cykl ten pokazuje okres, jaki upływa od momentu odpływu gotówki przeznaczonej na zakup czynników produkcji (moment spłaty zobowiązań), do momentu wpływu gotówki z tytułu należności. Oznacza to, że cykl konwersji gotówki określa liczbę dni, na którą jednostka musi skorzystać z obcych (pożyczonych) źródeł finansowania. Wzrost tego cyklu oznacza wzrost zapotrzebowania na kredyt obrotowy i w konsekwencji wyższe koszty odsetkowe i niższy zysk. Pozytywnie należy zatem oceniać każde skrócenie cyklu a jego pożądana wartość, wskazująca na brak konieczności wspierania działalności poprzez kapitał pożyczony, to wielkość ujemna. Przykład 16.6. Ocena kondycji finansowej Wybrane dane finansowe za lata 2008 2010 spółek oraz Grupy Kapitałowej ZPC Mieszko SA prezentują się następująco: Przychód ze sprzedaży produktów towarów i materiałów GK ZPC Mieszko SA 2010 2 009 2 008 2 010 2 009 2 008 377 637 313 333 263 982 244185 Koszty własny sprzedaży 210 504 177 086 164 803 150 387 Zapasy 30 017 20 326 18 577 23 606 16 982 17 764 Należności handlowe 104 627 82 250 65 129 77 020 73 659 69 770 Zobowiązania handlowe 43 245 36 304 33 625 55 139 52 361 52 113 Polecenie: Oblicz i zinterpretuj cykl konwersji gotówki w spółce. 10
Rozwiązanie przykładu 16.6. ZPC Mieszko SA 2010 2009 2010 2009 Wskaźnika rotacji zapasów w dniach: 43,6 40,1 44,9 42,2 Wskaźnika rotacji należności w dniach: 90,3 85,8 104,2 107,2 Wskaźnika rotacji zobowiązań w dniach: przeciętny stan zobowiązań handlowych 365 dni koszt własny sprzedaży 69,0 72,1 119,0 126,8 Cykl operacyjny 134,0 125,9 149,1 149,4 Cykl konwersji gotówki 65,0 53,9 30,1 22,6 Analiza danych pozwala wyprowadzić następujące wnioski: 1) W spółce w ujęciu rok do roku obserwujemy niekorzystne zmiany zarówno cyklu operacyjnego jak i cyklu konwersji gotówki. Okres jaki upływa od momentu zakupu materiałów do wpływu gotówki ze sprzedaży wyrobów wydłużył się o 8 dni, co przy skrócenie okresu płatności zobowiązań o 3 dni spowodowało wydłużenie cyklu konwersji gotówki, czyli okresu zapotrzebowania na kapitał pożyczony, o 11 dni. 2) W ujęciu sektorowym zmiany zaobserwowane w badanej spółce wpisują się w trendy branżowe, chociaż wartość wskaźnika cyklu konwersji gotówki prezentują się wyraźnie mniej korzystniej niż u bezpośredniego konkurenta. Należy jednak podkreślić, iż jest to głównie spowodowane, znacznie szybszym terminem płatności zobowiązań. 11