Zabawa daje uczucie wszechwładnej wolności [ ]. Zwłaszcza zabawa dziecka stanowi kompensatę za ograniczoność jego woli w świecie rzeczywistym. Wcielając się w wymyślone osoby, przedmioty, czynności, traktuje te metamorfozy najbardziej serio... Zabawa ma cel sama w sobie. Jerzy Cieślikowski
Copyright by Bronisława Dymara, 2009 Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2009 Tłumaczenie wstępu i niektórych streszczeń: dr hab. Andrzej Murzyn Recenzenci tomu XVI: prof. zw. dr hab. Wiesława Korzeniowska prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski Redakcja wydawnicza: Aleksandra Jastrzębska Korekta: Aleksandra Bylica Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska ISBN 978-83-7308-000-3 ISBN 978-83-7850-340-8 Oficyna Wydawnicza Impuls 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2009
Spis treści Wstęp... 17 Introduction... 20 Część pierwsza Żywioł, radość i kultura zabawy poszukiwanie zagubionej istoty ludycznej edukacji Jerzy Dymara O kształtowaniu kultury zabawy... 27 Zabawa jako potrzeba egzystencjalna... 27 Zabawa jako wartość, cechy dobrze zorganizowanej zabawy... 28 Kultura ludycznej edukacji... 29 Bogactwo i różnorodność projektujących działań uczniów... 30 Przeżycie, radość i kultura współbycia homo ludens i homo creator... 32 Bronisława Dymara Żywioł i radość zabawy, czyli o zagubionych wartościach ludycznej edukacji... 35 Wokół wybranych znaczeń żywiołu... 35 Zabawa, gra i taniec radość bawienia się i istnienia w zabawie... 37 Zagubienie wartości ludycznej edukacji zmęczenie zabawą... 39 Miejsce zabawy w serii Nauczyciele Nauczycielom i pedagogice twórczego współbycia... 43 Sztuka bycia nauczycielem, wychowawcą i inspiratorem dobrej zabawy... 45 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 47 Streszczenie Summary... 48
6 Spis treści Jerzy Oszelda Zabawa z naturą istnienia... 49 Uwagi wstępne... 49 Na początku było słowo... 50 Duchowe korzenie zabawy... 51 Jesteśmy Jednym z...... 52 W stronę wychowania i edukacji integralnej... 55 Aneks 1... 57 Aneks 2... 59 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 66 Streszczenie Summary... 66 Danuta Waloszek Zabawa jako stan istnienia dziecka... 67 Tło problemu... 67 Uszczegółowienie... 69 Semantyka zabawy... 75 Interpersonalizm zabawy... 77 Zadaniowy kontekst zabawy... 80 Kulturowy kontekst zabawy... 82 Uogólnienie podsumowanie... 84 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 85 Streszczenie Summary... 86 Agnieszka Olczak Zabawy w role jako sposób uczenia się przez dzieci zachowań demokratycznych... 89 Wprowadzenie... 89 Kilka słów o specyfice zabaw w role... 90 Zabawy w role źródłem wiadomości o ludziach i sobie... 94 Zabawy w role uczą działania wspólnotowego... 97 Postawy nauczycieli wspierające dziecięce zabawy w role... 98 Zalety zabaw w role krótkie podsumowanie... 100 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 101 Streszczenie Summary... 101 Genowefa Koć-Seniuch Przeżycie symboliczne dziecka w zabawie tematycznej... 103 Symbol w zabawie dziecięcej... 103 Wyobraźnia dziecka jako forma aktywności w zabawach tematycznych... 106
Spis treści 7 Potrzeba badań symboliki dziecięcej... 107 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 109 Streszczenie Summary... 109 Ewa Kochanowska Zabawy ze słowem o twórczości poetyckiej dzieci w młodszym wieku szkolnym... 111 Rozważania wstępne, czyli o istocie zabaw ze słowem... 111 Twórcze aspekty dziecięcych zabaw w poetyzowanie... 113 Zabawy w rym dany... 114 Dziecko jako odbiorca i twórca naopaków wierszyków wywracanek... 118 Jak stymulować potrzeby i rozwój dziecka do zabaw ze słowem? Refleksje końcowe... 120 Aneks... 122 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 124 Streszczenie Summary... 124 Barbara Bogołębska Tuwimowskie inspiracje intelektualno-twórczych zabaw uczniowskich... 125 Ludyczne formy poezjowania... 125 Tuwim zbieracz osobliwości... 129 Tuwima i Słonimskiego formy nonsensowe i absurdalne... 131 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 132 Streszczenie Summary... 132 Katarzyna Marcol Zabawy słowne dzieci na Śląsku Cieszyńskim... 133 W co się bawią dzieci?... 133 Tradycja i nowoczesność w dziecięcych tekstach... 134 Źródła inspiracji współczesnych zabaw słownych... 136 Dziecięce poczucie piękna... 138 Specyfika zabaw słownych na Śląsku Cieszyńskim... 139 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 140 Streszczenie Summary... 141 Małgorzata Iwanowicz Zabawy i gry językowe w szkole... 143 Wprowadzenie... 143 Rola zabaw i gier językowych w szkolnym kształceniu polonistycznym... 144
8 Spis treści Typy zabaw językowych... 145 Krzyżówki i labirynty... 146 Szarady, rebusy, łamigłówki... 146 Zabawy wyrazami i dowcipy słowne... 148 Gry językowe... 148 Rola grafiki w zabawach i grach językowych... 149 Przykłady zastosowania zabaw i gier w kształceniu językowym... 150 Podsumowanie... 150 Aneks... 152 Problemy Poszukiwania Inspiracje...155 Streszczenie Summary...155 Anna Kurzeja Dziecko w świecie bajek i baśni. Baśń i bajka źródłem radości i zabawy... 157 Czym jest baśń?... 157 Uwagi o historii baśni... 159 Dom, w którym dzieciom opowiada się bajki radość słuchania... 160 Rola baśni w wychowywaniu dzieci radość tworzenia... 162 Symbolika i jej poznawanie jako droga do rozwoju wyobraźni dziecka... 163 Bajka terapeutyczna podstawą do zabawy i samopoznania... 165 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 168 Streszczenie Summary... 168 Barbara Pierzchała Zabawa jako podstawa rozwoju wyobraźni... 171 Rozważania o cechach wyobraźni... 171 Wyobraźnia i jej typy u dziecka... 172 Dziecko jako osoba wrażliwa... 174 Zajęcia kształtujące wyobraźnię... 175 Dziecko a twórcza moc słowa... 176 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 177 Streszczenie Summary... 177 Krzysztof Szczepański Zabawa jako źródło i podstawa twórczości... 179 Człowiek w pułapce radości... 179 Stać się twórcą... 180 Dziecko w pustym pokoju... 182
Spis treści 9 Czym właściwie jest zabawa?... 182 Żywioły zabawa twórcza... 184 Podsumowanie... 187 Aneks... 189 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 191 Streszczenie Summary... 191 Szczepan Kutrowski Zabawa wyuzdanie czy sprawianie dobra?... 193 Zabawa zamówienie na pokorę i troskę... 193 Zabawa szansa czy bariera dla wspólnego języka?... 194 Zabawa w obliczu argumentów siły czy siły argumentów?... 195 Zabawa plan technosfery... 196 Jak daleko (zabawie) do przeciętniactwa, a jak blisko do sztuki?... 196 Zabawa contra subiektywizm... 197 Zabawa inspiracje dziecięce... 197 Aneks... 199 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 201 Streszczenie Summary... 201 Część druga Społeczne, indywidualne i kulturowe wartości zabawy. Cechy, formy, funkcje Jadwiga Bińczycka Janusz Korczak o zabawie wybór tekstów... 205 Czym jest zabawa?... 205 Prawidła zabawy... 209 Antoni Gwizdak Zabawa w pedagogice Aleksandra Kamińskiego... 213 Psychologiczne uwarunkowania zabawy... 213 Eksperyment mikołowski zarys problemu... 214 Zabawa jako element eksperymentu mikołowskiego w ujęciu Aleksandra Kamińskiego... 216 Zabawa w nauczaniu szkolnym w ujęciu Aleksandra Kamińskiego... 218 Zakończenie... 219 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 220 Streszczenie Summary... 220
10 Spis treści Beata Oelszlaeger Zabawa i praca. Kilka uwag o uczeniu się dzieci w klasie freinetowskiej... 221 Zabawa i praca w koncepcji Celestyna Freineta... 221 Związek pracy z zabawą swoistość poglądów... 222 Swobodne teksty jako praca i zabawa... 224 Wybieranie jako poczucie wolności i zabawa... 225 Swoboda tworzenia i współbycia w interpersonalnej przestrzeni... 226 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 227 Streszczenie Summary... 227 Lidia Wollman Różnorodność i znaczenie dziecięcych zabaw w kontaktach z przyrodą... 229 Zabawy tematyczne... 230 Zabawy odkrywcze (badawcze)... 231 Zabawy ruchowe i sprawnościowe w świecie przyrody... 232 Zabawy terapeutyczne znaczenie ciszy... 233 Zabawy w kontakcie z dorosłymi... 234 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 236 Streszczenie Summary... 236 Ewa Ogrodzka-Mazur Nabywanie przez dziecko kompetencji komunikatywnych w czasie zabaw tematycznych... 239 Wstęp... 239 Kulturowo-społeczny kontekst zabaw tematycznych w okresie późnego dzieciństwa... 240 Język w komunikowaniu się dzieci w zabawach tematycznych... 243 Mimika... 245 Gesty i inne ruchy ciała... 245 Postawa ciała... 246 Dotyk... 246 Wygląd i ubiór... 246 Wokalizacja... 247 Wyznaczniki procesu komunikowania się w zabawach tematycznych... 247 Język rodzinny językiem dziecka... 247 Wzór językowy nauczyciela wychowawcy... 249 Współczesne technologie komunikacyjne... 251 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 253 Streszczenie Summary... 253
Spis treści 11 Adam Adamski Ruch, zabawa i muzyka jako czynniki aktywizujące osobowość dziecka... 255 Wstęp... 255 Wpływ ruchu na rozwój psychofizyczny dziecka... 255 Zabawa jako główna forma aktywności i działalności dziecka... 257 Wpływ muzyki i tańca na kształtowanie osobowości dziecka... 259 Terapeutyczne funkcje zabaw muzycznych... 262 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 263 Streszczenie Summary... 264 Maria Noga Zabawa jako źródło twórczych działań dziecka... 265 Wstęp... 265 Twórcze zabawy ze słowem... 266 Zabawa jako podstawowa forma działalności dziecka aspekt społeczny... 267 Zabawa jako źródło aktywności twórczej dziecka w wieku przedszkolnym... 269 Zabawy i gry dydaktyczne jako szczególny rodzaj aktywności dziecka... 270 Rola nauczyciela w swobodnych zabawach dzieci... 271 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 272 Streszczenie Summary... 273 Małgorzata Znaj Tworzenie więzi w klasie szkolnej przez zabawę i pracę... 275 Związki między zabawą i pracą dziecka w kontekście wybranych teorii zabawy... 275 Klasa szkolna jako źródło inspiracji, poszukiwań i aktywności... 276 Współudział dzieci i wychowawcy w przygotowaniu przedstawień teatralnych... 278 Terapeutyczne i rozwojowe funkcje bawienia się w teatr... 280 Artystyczne, społeczne i indywidualne rezultaty wspólnych działań... 281 Przejawy radości i ich wartość istotą rozwoju osobowości dzieci... 283 Aneks 1... 285 Aneks 2... 293 Problemy Poszukiwania Inspiracje... 296 Streszczenie Summary... 296