Mowa nienawiści. w Internecie. materiał instruktażowy dla nauczycieli

Mowa nienawiści w Internecie materiał instruktażowy dla nauczycieli 1

Mowa nienawiści w Internecie materiał instruktażowy dla nauczycieli

SŁOWNICZEK ANONIMOWOŚĆ niemożność ustalenia tożsamości danej jednostki. Anonimowość w Internecie jest tylko złudzeniem. W sieci wirtualnej nikt nie jest anonimowy. Każdy, kto łączy się z Internetem, identyfikowany jest przez adres IP. Jeżeli komputera używa więcej niż jedna osoba (np. komputer domowy lub komputer szkolny), istnieją sposoby na namierzenie osoby umieszczającej treści wystarczy prześledzić historię odwiedzanych w danym okresie stron, zwłaszcza tych zawierających informacje osobiste (np. skrzynki mailowe, portale społecznościowe). Nawet połączenie z tajną częścią Internetu, tzw. siecią TOR, nie gwarantuje, że osoba łącząca się w ten sposób z Internetem nie zostanie namierzona. Dostęp do naszych danych jest ograniczony posiadają go dostawcy Internetu, którzy mogą być zobowiązani do udostępnienia ich prokuraturze. Musimy również być świadomi ogromnej liczby informacji prywatnych gromadzonych przez serwisy pocztowe i najbardziej popularną wyszukiwarkę internetową. Jeżeli wyszukiwaliśmy przez Google a oferty hoteli na Majorce, możemy być pewni, że wkrótce Facebook wyświetli nam reklamy biur podróży oferujących odpoczynek w tym regionie. ANTYSEMITYZM postawa niechęci i wrogości wobec Żydów oparta na uprzedzeniach i wyrażająca się często w dyskryminacji. Antysemityzm dotyka zarówno osoby narodowości żydowskiej oraz wyznawców judaizmu, jak i ludzi tylko za Żydów uważanych. Skrajny antysemityzm wpisany był w ideologię nazistowską, której pokłosiem był Holokaust największa w dziejach próba wyniszczenia narodu żydowskiego. BULLYING nękanie, forma przemocy praktykowana również w Internecie. Obecnie eksperci odnotowują pogłębianie się tego problemu kiedyś nękanie w grupie rówieśniczej kończyło się po zakończeniu zajęć, natomiast dzisiaj, w dobie Internetu i urządzeń komunikacji mobilnej, coraz częściej trwa zarówno w szkole, jak i w domu. W media społecznościowe wpisane jest ryzyko rozpowszechniania materiałów ośmieszających jednostkę najczęściej są to treści udostępniane przez grupę rówieśniczą. Ważne jest, aby pedagodzy byli świadomi istnienia problemu. DYSKRYMINACJA stosowanie odrębnych kryteriów w życiu publicznym wobec przedstawicieli określonych grup społecznych. Może mieć charakter bezpośredni, kiedy pewne działania są skierowane na celowe wykluczanie przedstawicieli określonych grup, lub pośredni, kiedy przepisy obowiązującego prawa utrudniają przedstawicielom jakichś grup dostęp do edukacji, pracy czy innych elementów życia społecznego. Wyróżnia się ponadto dyskryminację przez asumpcję (dyskryminacja z powodu rzekomej przynależności danej osoby do poszczególnej grupy np. dyskryminacja na tle antysemickim wobec osoby, która w rzeczywistości nie posiada żydowskich korzeni) i dyskryminację przez asocjację (w przypadku osób, które są dyskryminowane ze względu na powiązania z przedstawicielami określonej grupy). HOMOFOBIA niechęć i wrogość wobec osób o orientacji homoseksualnej lub wobec osób, które są uważane za lesbijki lub gejów. Wiąże się z odmawianiem takim osobom podstawowych praw i z nierównym ich traktowaniem. Jej skutkiem może być nękanie w obrębie grupy rówieśniczej lub dyskryminacja w miejscu pracy. KRADZIEŻ TOŻSAMOŚCI jedna z form nękania. Polega na wykorzystywaniu czyjegoś wizerunku w celu publikowania oczerniających go materiałów, nierzadko zawierających fałszywe informacje. W mediach społecznościowych bardzo często można natknąć się profile podpisane nazwiskami sławnych osób. Zwykli ludzie także mogą paść ofiarą kradzieży tożsamości. KSENOFOBIA niechęć i strach przed cudzoziemcami wyrażające się najczęściej mową nienawiści. Odnosi się z reguły do obecności obywateli innych państw na terenie kraju, którego obywatelem jest osoba głosząca ksenofobiczne poglądy. MOWA NIENAWIŚCI wszelkie formy wypowiedzi, które szerzą, propagują czy usprawiedliwiają rasizm, ksenofobię, antysemityzm oraz inne przejawy nienawiści bazujące na nietolerancji wyrażającej się m.in. w 1

agresywnym nacjonalizmie i etnocentryzmie, a także w dyskryminacji i postawie wrogości wobec mniejszości i imigrantów. RASIZM uprzedzenia na tle przynależności do rasy, które często prowadzą do dyskryminacji ludzi o danym kolorze skóry. Rasizm biologiczny utożsamiany jest z pojęciem rasy czarnej, białej i żółtej. Rasizm kulturowy dzieli ludzi na rasy według wartości przyznawanej ich kulturom, ujmowanym w najszerszym możliwym kontekście i przy olbrzymim uproszczeniu, przykładowo kultura europejska, muzułmańska, chińska itp. STALKING uporczywe śledzenie danej osoby, pisanie niechcianych wiadomości mimo wyraźnego komunikatu, iż dana osoba sobie tego nie życzy. Może łączyć się z innymi zachowaniami osoba stalkująca może bowiem oczerniać osobę stalkowaną, a nawet dopuścić się przemocy fizycznej. Stalking został parę lat temu spenalizowany na mocy art. 190a Kodeksu karnego, w którym określony został mianem uporczywego nękania. Artykuł ten obejmuje również kradzież tożsamości. Grozi za to do trzech lat pozbawienia wolności. STEREOTYP uproszczony schemat myślenia o danej grupie społecznej. Najczęściej odnosi się do jednej charakterystycznej cechy, np. płci, orientacji seksualnej, przynależności narodowej, religijnej czy kulturowej jakiejś osoby. Wynika z potocznych wyobrażeń, które nie są poparte faktami lub osobistą znajomością z przedstawicielami danej społeczności. Stereotyp nie musi mieć charakteru negatywnego (patrz: przeświadczenie o tym, że każdy Niemiec uwielbia porządek). Stereotypy negatywnie ukazujące przedstawicieli danej grupy nazywamy uprzedzeniami. UPRZEDZENIE rodzaj stereotypu charakteryzujący się negatywnym przedstawianiem członków danej grupy ludzi. Uprzedzenia wyrażane są poprzez mowę nienawiści. Osoba uprzedzona do przedstawicieli określonej grupy jest bardziej skłonna do popełniania aktów dyskryminacji. 2

3 JAK TY MOŻESZ USUWAĆ NIENAWIŚĆ Z INTERNETU? Wydawałoby się, że hejty zadomowiły się na dobre w przestrzeni internetowej i że nie ma na nie sposobu, ale czy na pewno? Projekt HejtStop został stworzony po to, żeby dało się reagować. Jak? Pokazując, jak usuwać mowę nienawiści. HEJTSTOP CZYM SIĘ ZAJMUJEMY? Nienawistne napisy na budynkach czy hejty w sieci to codzienność każdego z nas. I choć towarzyszą nam nieustannie, często pozostają niezauważone. Dlaczego nie reagujemy? Być może wynika to z braku wiedzy o powadze zagrożeń, jakie niesie za sobą mowa nienawiści, a być może - z bezsilności. Dlatego tak ważne jest informowanie o możliwościach przeciwdziałania tego rodzaju treściom. Właśnie dlatego w 2013 roku powstał HejtStop. HejtStop to kampania społeczna, która walczy z antysemityzmem, homofobią, faszyzmem, rasizmem i każdą inną formą nienawiści w przestrzeni publicznej zarówno tej realnej, jak i wirtualnej. Wierzymy, że przemoc słowna może uczynić więcej krzywdy niż przemoc fizyczna. Wierzymy też, że nie tylko my nie jesteśmy na nią obojętni. Zróbmy razem wszystko, by mowa nienawiści przestała być naszą codziennością! INTERNET JEST NATURALNYM MIEJSCEM AKTYWNOŚCI KAŻDEGO UCZNIA. UCZY, BAWI, POZWA- LA POZNAWAĆ ŚWIAT, ALE BEZ ŚWIADOMOŚCI ZAGROŻEŃ I NIEBEZPIECZEŃSTW, JAKIE CZEKAJĄ NA MŁODEGO CZŁOWIEKA W SIECI, MOŻE STAĆ SIĘ NIEBEZPIECZNY. Wraz z rozwojem mediów elektronicznych oraz wzrostem ich popularności odnotowuje się coraz większą liczbę przypadków przemocy za pośrednictwem Internetu. Młodzi użytkownicy, nie znając zasad poruszania się w cyberświecie, często podejmują działania uznawane za cyberprzemoc lub padają jej ofiarą, nie wiedząc, jak sobie z nią radzić. Nie zdają sobie sprawy ze skutków i konsekwencji jej stosowania. Siła oddziaływania komunikatów, zwłaszcza w mediach społecznościowych, sprawia, że rozmiar krzywd, których doświadczają ofiary cyberprzemocy, może być ogromny, a poczucie zagrożenia i brak mechanizmów pozwalających radzić sobie z przemocą mogą prowadzić do tragedii. Dorośli często bagatelizują cyberprzemoc, uznając, że krzywda wyrządzona w Internecie ma wymiar wirtualny, tymczasem dla młodzieży sieć jest często przedłużeniem życia. Naszą jako ludzi dorosłych rolą jest to, by pomóc młodym ludziom odnaleźć się w cyberświecie tak, by był on dla nich możliwie jak najbardziej bezpiecznym miejscem. By wiedzieli, jak mogą reagować na przemoc w przestrzeni wirtualnej. Dlaczego to takie ważne? Badania realizowane w 2014 roku na zlecenie Rzecznika Praw Dziecka i NASK (Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa) wykazały, że ponad 86% młodych ludzi codziennie korzysta z Internetu. Dzięki urządzeniom mobilnym prawie połowa młodzieży jest dostępna online przez cały czas. Młody człowiek spędza przed komputerem średnio prawie 4 godziny dziennie, czyli niemal cały swój wolny czas. Jego wiedza na temat bezpieczeństwa w sieci jest zróżnicowana, jednakże badania wykazują, że znajomość zagrożeń nie zawsze idzie w parze z bezpiecznymi zachowaniami nastolatków w sieci. Czy wiesz, że... 21,5% młodych użytkowników doświadczyło przemocy w Internecie? 50,1% nastolatków, którzy doświadczyli przemocy w Internecie, twierdzi, że było to dla nich nieprzyjemne lub wprawiło ich to w zaniepokojenie? 19,6% gimnazjalistów było sprawcami cyberbullyingu, a 6,6% jego ofiarami? ponad 35% ofiar przemocy w sieci wskazuje jako sprawców agresji rówieśników znanych ze świata rzeczywistego?

AKTYWNOŚĆ MŁODYCH LUDZI W SERWISACH INTERNETOWYCH W POLSCE: 54,1% publikuje linki do filmów lub zdjęć w zamieszonych w innych serwisach, 47,5% prezentuje w Internecie swoje własne zdjęcia, 24% publikuje komentarze lub opisuje historie ze swojego życia, 19,8% zamieszcza linki do artykułów w innych serwisach, 21,1% odpowiedziało, że wszystkie treści, jakie umieszcza na portalach społecznościowych, profiluje jako dostępne dla każdego użytkownika sieci, 4,4% twierdzi, że nie widzi żadnej potrzeby w ograniczaniu innym użytkownikom dostępności do jego danych osobowych, 57,9% badanych podaje swoje dane osobowe zgodnie z prawdą za każdym razem, gdy zostaną o to poproszeni (np. w formularzu rejestracyjnym), a 39,8% czyni to selektywnie. PAMIĘTAJ! Przetwarzanie danych osobowych dziecka poniżej 13 roku życia jest legalne jedynie za zgodą rodziców lub opiekunów. Czy wiesz, że na większości serwisów społecznościowych, w tym na najpopularniejszych na Facebooku i YouTubie, zgodnie z regulaminem konto mogą mieć wyłącznie dzieci powyżej 13 roku życia? każdy może zgłosić posiadanie konta przez osobę poniżej 13 roku życia, które po weryfikacji zgłoszenia zostanie zamknięte? Z JAKICH SERWISÓW SPOŁECZNOŚCIOWYCH KORZYSTA MŁODZIEŻ? 4

CYBERPRZEMOC (ANG. CYBERBULLYING) TO PRZEMOC Z UŻYCIEM TECHNOLOGII INFORMACYJ- NYCH I KOMUNIKACYJNYCH. NAJCZĘŚCIEJ TEGO TERMINU UŻYWA SIĘ W ODNIESIENIU DO PRZE- MOCY RÓWIEŚNICZEJ Z UŻYCIEM TELEFONÓW KOMÓRKOWYCH LUB KOMPUTERA. PRZEMOCY W INTERNECIE PRAWIE ZAWSZE TOWARZYSZY PRZEMOC W TRADYCYJNEJ FORMIE. 5 Podstawowe formy cyberprzemocy to: nękanie, straszenie, szantażowanie z użyciem sieci, robienie zdjęć i materiałów wideo bez zgody, a następnie ich upowszechnianie, publikowanie w Internecie lub rozsyłanie (np. przy użyciu telefonu komórkowego) ośmieszających, kompromitujących informacji, zdjęć, filmów, podszywanie się w sieci pod inną osobę, trolling. Obecnie eksperci odnotowują pogłębianie się problemu nękania. W związku z tym, że duża część młodzieży pozostaje online przez cały czas, przemoc ze strony rówieśników nie kończy się po powrocie ze szkoły, lecz trwa także w domu. Obecnie właściwie każda grupa rówieśnicza ma własne kanały na Facebooku. Wykorzystywane są one do komunikacji, informowania o ważnych sprawach, ale niestety zdarza się też, że służą rozpowszechnianiu kompromitujących materiałów na temat członków tych grup. Ważne jest, aby nauczyciele byli świadomi tego problemu i monitorowali aktywność swoich podopiecznych w sieci. JAK MOŻESZ POMÓC? Wyposaż uczniów w wiedzę na temat bezpieczeństwa w sieci, zapoznaj ich z podstawowymi zasadami tzw. netykiety, pokaż, jak reagować na mowę nienawiści w Internecie i na inne zagrożenia, zaoferuj pomoc ofiarom internetowej przemocy, zainteresuj szkołę wypracowaniem wewnętrznych procedur reagowania na cyberprzemoc. Pamiętaj, że możesz być jedyną osobą, która wskaże uczniom zasady internetowego savior-vivre u. JAK POMÓC OFIERZE? poinformuj o fakcie rodziców, pedagoga lub psychologa oraz dyrekcję szkoły; razem z dzieckiem zabezpieczcie dowody przemocy w sieci zapisz wszystkie dostępne pliki wraz z adresem url, a także zrób zrzuty ekranów wszystkich wpisów (tzw. print screen) lub wydrukuj stronę do pliku PDF; jeśli dziecko padło ofiarą przestępstwa, poinformuj o wydarzeniu policję (jeśli chcesz wiedzieć na temat prawnych aspektów mowy nienawiści, zapoznaj się z poniższym linkiem: www.news.hejtstop.pl/ mowa-nienawisci-w-prawie-polskim); miej na uwadze to, że kluczową rolę może odegrać świadek cyberprzemocy; reaguj bezzwłocznie na przemoc w sieci doświadczaną przez dziecko w razie potrzeby współpracuj ze szkołą, policją, rodzicami sprawców i świadków; wytłumacz podopiecznemu, że nie należy odpowiadać przemocą na przemoc online; poinformuj dziecko o możliwości skorzystania z anonimowego telefonu zaufania (116111); zapewnij mu wsparcie psychologiczne; rozmawiaj z dzieckiem na temat przemocy w sieci, przestrzeż je przed podejmowaniem takich działań i zapewnij, że w sytuacji zagrożenia, zawsze może zwrócić się do ciebie o pomoc. ABY NIE PAŚĆ OFIARĄ CYBERPRZEMOCY, NALEŻY: dbać o prywatność swoich danych osobowych (nie udostępniać zbyt wiele informacji na swój temat, np. zdjęć, lokalizacji);

nadawać swoim profilom w sieci bezpieczny status (prywatny); chronić swoje hasła i loginy; nie zamieszczać w sieci swoich zdjęć i filmów; odwiedzać tylko bezpieczne strony i serwisy; nie odpowiadać na zaczepki internetowych trolli; poprosić, by przyjaciele stanęli w naszej obronie. Jeśli czyjeś zachowanie sprawia nam przykrość, należy poinformować o tym dorosłych rodziców, nauczycieli, przyjaciół. JAK KORZYSTAĆ Z INTERNETU I TELEFONU, ŻEBY NIE KRZYWDZIĆ INNYCH? Należy traktować innych z szacunkiem (nie wyzywać, nie obrażać, nie straszyć, nie kłamać); nie powinno się zamieszczać i udostępniać w Internecie materiałów (filmów, zdjęć, tekstów), które mogą kogoś skrzywdzić i zranić; nie można rozsyłać zdjęć, filmów oraz tekstów, które mogą komuś sprawić przykrość; nie należy trollować. CO ROBIĆ, KIEDY JEST SIĘ ŚWIADKIEM CYBERPRZEMOCY? Nie należy przesyłać dalej krzywdzących materiałów; trzeba pomagać kolegom i koleżankom, którzy padli ofiarą cyberprzemocy; powinno się poinformować o krzywdzie kolegi lub koleżanki kogoś dorosłego nauczyciela, pedagoga, szkolnego, rodziców, policję; należy zgłaszać materiały do administratorów serwisów; oprócz zapisania adresu, pod którym dostępne są krzywdzące materiały, powinno się je pobrać na dysk na wypadek, gdyby treści te zostały usunięte z Interentu; trzeba polecić ofierze cyberprzemocy kontakt z Helpline.org.pl lub skontaktować się z Helpline osobiście. CO ZROBIĆ, KIEDY PADNIE SIĘ OFIARĄ CYBERPRZEMOCY? Nie wolno odpowiadać na zaczepki w sieci; należy domagać się skasowania filmów i zdjęć nagranych wbrew naszej woli; powinno się poszukać pomocy u kogoś dorosłego nauczyciela, pedagoga szkolnego, rodziców; trzeba zachować dowody cyberprzemocy (nie wolno usuwać plików z telefonu i z komputera, należy zapisać dowody na dysku); należy interweniować u dostawców usług internetowych z żądaniem usunięcia materiałów. JESTEM SPRAWCĄ PRZEMOCY W INTERNECIE. JAK TO ODKRĘCIĆ? Należy bezzwłocznie usunąć z sieci zamieszczony przez nas materiał, komentarz itp.; trzeba zaprzestać rozprzestrzeniania materiałów publikowanych w sieci, powinno się przeprosić osobę, której wyrządziło się krzywdę i zapewnić ją o niepodejmowaniu takich działań w przyszłości. 6

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ DLA MŁODZIEŻY GIMNAZJALNEJ I PONADGIMNAZJALNEJ PROWADZĄCY: Zajęcia mogą się odbywać w ramach godziny wychowawczej, zajęć z informatyki lub w innym dogodnym czasie. Mogą być prowadzone przez pedagoga szkolnego, wychowawcę, nauczyciela informatyki, innych nauczycieli lub wolontariuszy. WYMAGANA WIEDZA: Do prowadzenia zajęć wymagana jest jedynie podstawowa znajomość specyfiki Internetu i telefonów komórkowych. Zalecane jest jednak dokładne zapoznanie się prowadzącego z niniejszym podręcznikiem, a w szczególności ze słowniczkiem pojęć, który udostępniono na początku tej publikacji. WYMAGANY SPRZĘT: Integralnym elementem zajęć jest praca na urządzeniach z dostępem do Internetu (komputery, laptopy, telefony komórkowe). W wersji podstawowej jedynie dostępność komputera z głośnikami, który umożliwi projekcję materiału wideo znajdującego się w serwisie YouTube [www.youtube.com/hejtstop] oraz na stronie internetowej [www.news.hejtstop.pl/materialy-edukacyjne]. TEMAT LEKCJI Czas trwania Treści programowe Cele ogólne Cele szczegółowe Metody pracy Pomoce dydaktyczne MOWA NIENAWIŚCI W INTERNECIE 90 minut dwie jednostki lekcyjne pojęcie nienawiści i mowy nienawiści, rozpoznawanie przejawów mowy nienawiści, obsługa strony www lub wersji mobilnej strony www. Uczniowie: są świadomi zagrożeń płynących z posługiwania się mową nienawiści lub przyzwolenia na nią oraz jej wpływu na relacje międzyludzkie; umieją rozpoznawać komentarze o treści rasistowskiej, ksenofobicznej, antysemickiej, homofobicznej oraz potrafią kulturalnie dyskutować na temat ich szkodliwości; znają różnicę pomiędzy krytyką a mową nienawiści; wiedzą, w jaki sposób przesłać zgłoszenie o przejawie mowy nienawiści w Internecie do administratorów serwisów społecznościowych oraz do administratorów strony www.hejtstop.pl; są świadomi różnych ścieżek reagowania na mowę nienawiści w portalach społecznościowych i na stronach www. Uczeń/uczennica: definiuje mowę nienawiści; potrafi zdefiniować pojęcia takie jak: antysemityzm, rasizm, ksenofobia, homofobia; umie odróżnić stereotyp od uprzedzenia oraz potrafi podać ich przykłady; wie, jakiego rodzaju treści są obraźliwe dla określonych grup społecznych; potrafi posługiwać się formularzem do zgłaszania hejtów zarówno w mediach społecznościowych, jak i na stronie www.hejtstop.pl. burza mózgów, prelekcja, praca w grupach, praca indywidualna, praca ze sprzętem multimedialnym. komputery, urządzenia mobilne; dostęp do Internetu. 7

Internet jest przestrzenią, w której spędzamy coraz więcej czasu. Dawniej mówiło się o podziale na życie realne i życie wirtualne. Dzisiaj ten podział traci sens. To, co dzieje się w Internecie, jest w stu procentach częścią naszego prawdziwego życia. W Internecie prowadzimy korespondencję prywatną i służbową. Za pomocą Internetu obsługujemy konto w banku oraz dokonujemy zakupów. Przy użyciu Internetu możemy połączyć się z osobą znajdująca się na drugim końcu świata, przeprowadzając z nią przy pomocy wideokonferencji rozmowę do złudzenia podobną do rozmowy, jaką odbywamy z osobą znajdującą się fizycznie obok nas. To wszystko jest elementem naszego prawdziwego życia. Internet, poza ułatwianiem nam codziennego funkcjonowania, tworzy, niestety, przestrzeń dla zjawisk niebezpiecznych. Nie musimy wchodzić w tzw. mroczne zakamarki Internetu, aby się z nimi zetknąć. W ostatnich latach odnotowuje się niepokojący trend ZWIĘKSZA- NIA PODATNOŚCI MŁODYCH LUDZI NA TREŚCI RASISTOWSKIE, KSENOFOBICZNE, HOMOFOBICZ- NE CZY SEKSISTOWSKIE. Z tym wszystkim młodzież styka się poprzez grafiki umieszczane na popularnych stronach, materiały video umieszczane przez przedstawicieli organizacji podburzających do nienawiści, dyskusje na forach z udziałem osób o radykalnych i wykluczających poglądach. Ważne jest to, by młodzi ludzie potrafili takie treści wychwycić i krytycznie się do nich odnosić. Zorganizowanie zajęć ma na celu przekazanie wiedzy o szkodliwości takich treści oraz o możliwości reagowania na nie. PRZEBIEG LEKCJI: 1. Burza mózgów: do jakich celów używamy Internetu? Prowadzący informuje uczniów, że zajęcia dotyczą bezpieczeństwa związanego z używaniem Internetu i telefonów komórkowych. Prowadzący zadaje pytanie: do jakich celów używamy Internetu? Wskazane jest zadanie pytań pomocniczych, na które uczniowie odpowiadają anonimowo, wykorzystując do tego celu małe karteczki samoprzylepne, które umieszczane będą na tablicy. Pytania te mogą brzmieć następująco: Czy korzystacie z Internetu w celu odrabiania lekcji? Na jakie strony w tym celu wchodzicie? Z jakich portali społecznościowych korzystacie? W jaki sposób używacie Internetu do rozrywki? (przykładowo - oglądanie demotywatorów czy memów, filmów na YouTube) Po zapisaniu karteczek uczniowie przyporządkowują odpowiedzi do trzech podstawowych kategorii zastosowań Internetu: komunikacja (za pośrednictwem poczty elektronicznej, portali społecznościowych), zdobywanie informacji (np. Wikipedia, portale specjalistyczne), rozrywka (np. oglądanie filmów, obrazków, gry online). Nauczyciel zwraca uwagę na fakt, że oprócz zalet korzystania z mediów elektronicznych, wiążą się z nimi również zagrożenia, w tym mowa nienawiści i przemoc w grupie rówieśniczej. 2. Uczniom podane zostają definicje mowy nienawiści, stereotypu, uprzedzenia. 3. Praca w grupach: stereotypy a fakty. Uczniowie dzielą się na 4-5 osobowe grupy. Mają za zadanie wybrać dwie grupy społeczne (Romowie, Żydzi, Niemcy, Rosjanie, geje, lesbijki, czarnoskórzy) i zapisać jak najwięcej stereotypów związanych z przedstawicielami tych grup. 4. Omówienie pracy w grupach: warto zadać uczniom pytania o to, czy łatwo im było odtworzyć stereotypy związane z tymi grupami, czy znają osobiście przedstawicieli tych grup, czy zapisane stereotypy mają wg nich potwierdzenie w rzeczywistości, czy jedynie orientacja seksualna, narodowość i kolor skóry mogą być powodem powstawania stereotypów i uprzedzeń. 8

5. Uczniowie zapoznają się z definicjami antysemityzmu, homofobii, ksenofobii, rasizmu. 6. Uczniowie wysłuchują prezentacji strony www.hejtstop.pl z wykorzystaniem urządzeń multimedialnych. 7. Uczniowie wysłuchują prezentacji o mechanizmie zgłaszania hejtów na stronie internetowej www.hejtstop. pl/internet. 8. Uczniowie oglądają tutoriale z serii Jak usuwać, które znajdują się pod adresem www.news.hejtstop.pl/ materialy-edukacyjne. 9. Praca indywidualna: uczniowie szukają przejawów mowy nienawiści w popularnych serwisach społecznościowych i zgłaszają je za pośrednictwem komputerów i urządzeń mobilnych. Zalecana jest praca z wyszukiwarką internetową. 9

TEMAT LEKCJI Czas trwania Treści programowe Cele ogólne Cele szczegółowe Metody pracy Pomoce dydaktyczne NIE OBRAŻAM NIE JESTEM OBRAŻANY. O NIENAWIŚCI I MOWIE NIENAWIŚCI 90 minut dwie jednostki lekcyjne pojęcie nienawiści i mowy nienawiści, pojęcie stereotypu i uprzedzenia, obsługa aplikacji mobilnych. Uczniowie: znają pojęcie mowy nienawiści oraz poszczególne jej rodzaje; wiedzą, jakich stwierdzeń należy unikać w dyskusjach, aby nie wygłaszać treści obrażających i poniżających; są świadomi genezy stereotypów i uprzedzeń, potrafią również podchodzić do tych zjawisk krytycznie; znają ścieżki reagowania na mowę nienawiści w portalach społecznościowych. Uczeń/uczennica: rozpoznaje przejawy rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu, homofobii w wypowiedziach osób publicznych i innych treściach pojawiających się w przestrzeni publicznej; potrafi zdefiniować pojęcie stereotypu i uprzedzenia oraz zna źródła stereotypów i uprzedzeń wobec określonych grup; umie prowadzić dyskusję, prezentować swoje argumenty i konfrontować swoje spostrzeżenia ze spostrzeżeniami innych osób; zna mechanizm zgłaszania hejtów do administratorów serwisów społecznościowych i na stronie www.hejtstop.pl; rozpoznaje przejawy mowy nienawiści występujące na stronach internetowych i w portalach społecznościowych. burza mózgów, prezentacja, praca w grupach, praca indywidualna, praca ze sprzętem multimedialnym. komputery, urządzenia mobilne; dostęp do Internetu. Internet odgrywa coraz większą rolę w naszym życiu. Dotyczy to szczególnie ludzi młodych. Wszystko, co dzieje się poza Internetem, ma swój odpowiednik w cyberprzestrzeni. Ma to swoje dobre strony możemy za pośrednictwem Internetu utrzymywać kontakt z osobami, z którymi nie możemy się spotykać w miejscu naszego zamieszkania. Niestety, do Internetu przenoszą się również problemy jednym z nich jest przemoc w grupie rówieśniczej. Uczeń lub uczennica poddawany/a szykanom w klasie jest narażony/a na dalsze szykany po zakończeniu dnia w szkole. Jest to znacząca różnica w porównaniu z sytuacją sprzed rozwoju Internetu, kiedy taka osoba mogła mieć czas na odcięcie się od nękających ją osób. Internet sprzyja również zwiększeniu liczby środków, jakimi dysponują osoby nękające. Mogą oni tworzyć, a potem udostępniać obrazki i filmy szkalujące daną osobę, podszywać się pod nią poprzez tworzenie fałszywych kont, udostępniać jej wizerunek nieograniczonej liczbie odbiorców. Musimy być świadomi zagrożeń, jakie tworzy taka sytuacja. Istotne jest wyczulanie uczniów i uczennic na przejawy agresji i hejtu oraz uświadamianie im powagi problemu. Na zajęciach uczniowie nauczą się komunikowania swojego stanowiska bez obrażania drugiej osoby oraz zrozumieją szkodliwość zjawisk nękania i cyberprzemocy. 10

PRZEBIEG LEKCJI: 1. Uczniowie zostają zapoznani z definicją i przykładami mowy nienawiści. 2. Praca w grupach: Młodzież dzieli się na maksymalnie pięcioosobowe grupy. Uczniowie mają za zadanie wyszukać w Internecie przykłady mowy nienawiści lub podać przykłady mowy nienawiści, z którymi osobiście się zetknęli. Po zapisaniu przez każdą z grup na kartkach około 5-10 przykładów, nauczyciel odczytuje je głośno, a równocześnie młodzież ma za zadanie przyporządkować cytaty ze względu na podmiot nienawiści, czyli jako nienawiść ze względu na: przynależność narodową, etniczną, rasową, wyznaniową, z powodu bezwyznaniowości, ze względu na płeć, tożsamość płciową i orientację seksualną. Ważne jest to, by w trakcie tego ćwiczenia uczniowie dostrzegli, jak bardzo szkodliwe jest posługiwanie się mową nienawiści. 3. Burza mózgów: zasady netykiety. Uczniowie mają za zadanie ułożyć uniwersalne zasady dyskusji na forach internetowych. W tym celu poproszeni są o zaproponowanie kilku norm zachowania w Internecie, na które godzą się wszyscy obecni. Wyniki burzy mózgów należy zapisać na tablicy. Przykładowe zasady mogą brzmieć następująco: 1. Nie hejtuję. 2. Nie obrażam i nie wyśmiewam. 3. Nie udostępniam filmików czy zdjęć kolegów bez ich zgody. 4. Piszę na temat. 5. Staję w obronie kolegów, jeśli coś złego spotyka ich w sieci. 6. Informuje dorosłych o zagrożeniu, które mnie spotkało. 7. Nie trolluję. 8. Nie udostępniam treści, które mogą kogoś skrzywdzić lub obrazić. Warto zaproponować, by po zajęciach spisać zasady i uznać je za obowiązujące wśród uczniów (np. na facebookowej grupie klasy). 4. Uczniowie przyglądają się dwóm zdaniom i mają za zadanie wskazać to, które jest opinią na temat wypowiedzi pewnego Marcina: Marcin jest niemądry. Marcin mówi niemądre rzeczy. Uczniowie proszeni są o wskazanie różnicy między tymi zdaniami. Następne mają zastanowić się nad tym, które zdanie jest bardziej krzywdzące dla Marcina. Uczniowie proszeni są o podanie podobnych przykładów. 5. Uczniowie wysłuchują prezentacji strony internetowej www.hejtstop.pl i dostępnego na niej mechanizmu zgłaszania hejtów. Prowadzący przedstawia (za pomocą laptopa i rzutnika) stronę internetową omawia poszczególne komponenty, akcentując przede wszystkim formularz służący do zgłaszania obraźliwych treści. Pokazuje, w jaki sposób przesyłać zgłoszenie. Robi to na wcześniej znalezionych przykładach, które posługują się mową nienawiści. 6. Praca w grupach: zgłaszanie hejtów do administracji serwisów społecznościowych. W tej części zajęć uczniowie dzielą się na cztero- lub pięcioosobowe grupy. Wspólnie z prowadzącym wybierają portale, na których będą wyszukiwać przejawy mowy nienawiści. W razie problemów ze znalezieniem hejtów, prowadzący naprowadza uczestników na przykłady wcześniej przez niego wyszukane w Internecie. Mogą pomóc w tym pytania takie jak: 11 Jakie wydarzenia wzbudzały ostatnio kontrowersje? Gdzie mogły być one dyskutowane?

Jakie memy ostatnio widzieliście? Na jakich stronach się znajdowały? Przykładowe treści: komentarze nawołujące do przemocy wobec członków danych grup (np. uchodźców, osób homoseksualnych, Żydów, osób czarnoskórych, muzułmanów, osób starszych, niepełnosprawnych) lub takie, których autorzy nazywają przedstawicieli tych grup w sposób urągający ich godności, obrazki przedstawiające grupy społeczne w sposób skrajnie negatywny i uproszczony, filmy, których autorzy nawołują lub usprawiedliwiają nienawiść wobec osób i grup. Po wytypowaniu hejtów (najlepiej 4-5 na grupę) prowadzący przedstawia ścieżkę reagowania w poszczególnych portalach. Następnie uczniowie samodzielnie (najlepiej w taki sposób, aby każdy uczeń/uczennica dokonał jednego zgłoszenia) zgłaszają treści do administracji portali. Pamiętaj! Wybieraj przykłady odpowiednie dla grupy wiekowej. Nie ma potrzeby epatowania przemocą. 12

TEMAT LEKCJI Czas trwania Treści programowe Cele Metody pracy Pomoce dydaktyczne HEJTING. JAK WALCZYĆ Z NIENAWIŚCIĄ W INTERNECIE? 45 minut jedna jednostka lekcyjna pojęcie mowy nienawiści i umiejętność rozpoznawania jej przejawów w Internecie; sprawne reagowanie na przejawy mowy nienawiści na portalach społecznościowych. Uczniowie: umieją zdefiniować pojęcie mowy nienawiści; potrafią zdefiniować pojęcia: antysemityzm, rasizm, ksenofobia, homofobia; wiedzą, czym jest stereotyp i uprzedzenie, potrafią podać przykłady tych zjawisk; zdają sobie sprawę z tego, jakiego rodzaju treści są obraźliwe wobec określonych grup społecznych; znają mechanizmy zgłaszania mowy nienawiści w najbardziej popularnych portalach społecznościowych (Facebook, Twitter, YouTube, Ask.fm) oraz potrafią to robić. burza mózgów, praca indywidualna. komputery, urządzenia mobilne; dostęp do Internetu. Internet tworzy przestrzeń dla niezliczonych dyskusji. Obustronny charakter komunikacji tworzy sytuację, w której zacierają się granice między osobą wysyłającą komunikat a jego odbiorcą. Każdy, kto opublikuje coś w Internecie, może spodziewać się reakcji. Czasami a ostatnimi czasy, niestety, coraz częściej może być to reakcja wulgarna, brutalna, agresywna Hejtować można wszystko. Pół biedy, jeżeli dzieje się to poza oczami osoby hejtowanej np. kiedy ktoś w niewybredny sposób wypowiada się o znanym polityku z innego kraju. Często jednak hejt dociera do osoby, której dotyczy. Hejterzy nie oszczędzają nikogo. Zdarzały się sytuacje, kiedy internetowa nagonka skierowana była wobec dziennikarza, któremu umarło dziecko. Albo wobec kobiety, która napisała, że jej mąż siedzi w więzieniu. Hejt może dotknąć każdego z nas. Celem zajęć jest uświadomienie młodzieży powagi problemu, nauczenie rozpoznawiania hejtu. 13 PRZEBIEG LEKCJI: 1. Burza mózgów: do jakich celów używamy Internetu? Prowadzący informuje uczniów, że zajęcia dotyczą bezpieczeństwa związanego z używaniem Internetu i telefonów komórkowych. Prowadzący zadaje pytanie: do jakich celów używamy Internetu? Wskazane jest zadanie pytań pomocniczych, na które uczniowie odpowiadają anonimowo, wykorzystując do tego celu małe karteczki samoprzylepne, które umieszczane będą na tablicy. Pytania te mogą brzmieć następująco: Czy korzystacie z Internetu w celu odrabiania lekcji? Na jakie strony w tym celu wchodzicie? Z jakich portali społecznościowych korzystacie? W jaki sposób używacie Internetu do rozrywki? (przykładowo: oglądanie demotywatorów czy memów, filmów na portalu YouTube) Po zapisaniu karteczek, uczniowie przyporządkowują odpowiedzi do trzech podstawowych kategorii zastosowań Internetu:

komunikacja (za pośrednictwem poczty elektronicznej, portali społecznościowych), zdobywanie informacji (np. Wikipedia, portale specjalistyczne), rozrywka (np. oglądanie filmów, obrazków, gry online). Nauczyciel zwraca uwagę na fakt, że oprócz zalet korzystania z mediów elektronicznych, wiążą się z nimi również zagrożenia, w tym mowa nienawiści i przemoc w grupie rówieśniczej. 2. Praca indywidualna: uczniowie wypełniają krótką ankietę składającą się z trzech pytań. Odpowiedzi zapisują na trzech samoprzylepnych karteczkach. Jeśli na którekolwiek z pytań odpowiedzą twierdząco, odpowiedź przyczepiają pod jednym z trzech pytań zapisanych na tablicy. Czy byłeś obrażany w Internecie? Jeśli tak, to w jaki sposób? Czy ktoś z Twoich szkolnych znajomych był obrażany w Internecie? Jeśli tak, to w jaki sposób? Czy obrażałeś kiedyś kogoś w Internecie? Jeśli tak, to w jaki sposób? Rolą prowadzącego jest zachęcenie dzieci do podzielenia się swoimi doświadczeniami. Nie wolno napiętnować, zawstydzać ani ganić osób, które zdecydowały się opowiedzieć o tym, że obrażały w Internecie. Jeśli w grupie pojawi się uczeń, który ma odwagę przyznać się, że obrażał innych, należy zastanowić się w grupie nad tym, czy wie, co mogła czuć obrażana osoba i jakie to może mieć konsekwencje. Nie wolno dopuścić do tego, by grupa rówieśnicza obrażała lub próbowała linczować osobę, która zdecydowała się opowiedzieć o tym, że obrażała w sieci. Warto podzielić się opinią, że każdemu zdarza się nie zapanować nad własnymi emocjami, ale zawsze za własne zachowanie można przeprosić. 3. Prezentacja wyników ankiety. Uczniowie mają za zadanie rozbudzić własną empatię poprzez odpowiedzi na następujące pytania pomocnicze: Jak może czuć się osoba obrażana? Jakie mogą być konsekwencje obrażania innych osób dla osób obrażanych? Co może czuć ten, który obraża? Jakie mogą być konsekwencje obrażania innych osób dla osób obrażających? Czy powinniśmy biernie przyglądać się obrażaniu innych osób w Internecie? 4. Praca indywidualna: uczniowie szukają przejawów mowy nienawiści w popularnych serwisach społecznościowych i zgłaszają je za pośrednictwem komputerów i urządzeń mobilnych. Zalecana jest praca z wyszukiwarką internetową. 14

Widzisz, że osoba z Twojego otoczenia doświadcza hejtu? Oto, co możesz zrobić! POROZMAWIAJ Z HEJTOWANĄ OSOBĄ. Zapewnij, że może liczyć na Twoją pomoc. WYSŁUCHAJ JEJ. Wysłuchaj wszystkiego, co ma do powiedzenia. Nie oceniaj (np. pytając: Musiałeś robić to w ten sposób?, No i po co ci to było? ). Poznaj cały kontekst sprawy oraz dowiedz się, z jakim hejtem ma do czynienia Oceń czy sytuacja może eskalować w inne formy agresji. POWIADOM OSOBĘ, ŻE JEST HEJTOWANA. Jeśli widziałeś obraźliwe treści w internecie, powiedz o tym hejtowanej osobie. Pokazując nieprzyjemne materiały, zadbaj o jak najbardziej komfortową atmosferę. SZUKAJ POMOCY: Zrób zrzut ekranu (PrtScr na PC lub CMD+Shift+3 na Mac u). Zbieraj dowód, nawet jeśli hejterski wpis zostanie usunięty. Niech będzie widoczny cały adres URL. Jeśli obraźliwa treść jest długa i trudno zrobić zrzut, zapisz stronę jako PDF (opcja dostępna w przeglądarkach). Poproś administratora o usunięcie hejtu. Jak to zrobić? Strona www wyślij wiadomość z wnioskiem o usunięcie treści. Wzór dokumentu znajdziesz na naszej stronie. Portale społecznościowe zgłoś treść przez report buton. Zgłoś sprawę organom ścigania. Powołaj się na konkretny artykuł kodeksu karnego: art. 190 groźba (np. pobicie, śmierć); art. 190a podszywanie się pod inną osobę (np. zakładanie fałszywych profili); art. 212 zniesławienie (np. rozpowszechnianie fałszywych informacji); art. 216 zniewaga (np. wyzwiska). Karalne jest też nakłanianie do popełnienia przestępstwa: art. 18 2 KK podżeganie do czynu zabronionego; art. 255 KK publiczne nawoływanie do popełnienia i pochwalanie przestępstwa; art. 141 KW używanie wulgaryzmów. Znieważenia ze względu na rasę, narodowość, czy wyznanie: art. 256 KK publiczne propagowanie totalitaryzmu, nawoływanie do nienawiści na tle rasowym, czy wyznaniowym; art. 257 KK publiczne znieważanie lub naruszenie nietykalności cielesnej z powodu rasy, czy orientacji seksualnej. Osoba hejtowana może wystąpić o ochronę osobistą, jeżeli grożące jej osoby twierdzą, że wiedzą, gdzie mieszka lub zdradzają szczegóły na temat jej życia. Wzór wniosku o ochronę znajdziesz na naszej stronie Zbieraj materiały z sieci. Posortuj i archiwizuj wszystko Przede wszystkim nie zostawiaj znajomego samego z problemem! Bądźcie w stałym kontakcie. Zaproponuj mu skorzystanie z pomocy psychologa. Nawet jeśli sprawa ucichnie, on ciągle potrzebuje Twojego wsparcia. 15

Jesteś ofiarą internetowej mowy nienawiści? Co robić? NIE DAJ SIĘ ZASTRASZYĆ HEJTEROWI. Jeżeli grozi ci w mejlu, przez media społecznościowe, albo rozpowszechnia kompromitujące cię materiały możesz się przed tym bronić. ZRÓB ZRZUT EKRANU (PrtScr na PC lub CMD+Shift+3 na Mac u). Zbieraj dowód, nawet jeśli hejterski wpis zostanie usunięty. Niech będzie widoczny cały adres URL. Jeśli obraźliwa treść jest długa i trudno zrobić zrzut, zapisz stronę jako PDF (opcja dostępna w przeglądarkach). POPROŚ ADMINISTRATORA O USUNIĘCIE HEJTU. Jak to zrobić? Strona www wyślij wiadomość z wnioskiem o usunięcie treści. Wzór dokumentu znajdziesz na naszej stronie. Portale społecznościowe zgłoś treść przez report buton. ZGŁOŚ SPRAWĘ ORGANOM ŚCIGANIA. Powołaj się na konkretny artykuł kodeksu karnego: art. 190 groźba (np. pobicie, śmierć); art. 190a podszywanie się pod inną osobę (np. zakładanie fałszywych profili); art. 212 zniesławienie (np. rozpowszechnianie fałszywych informacji); art. 216 zniewaga (np. wyzwiska). Karalne jest też nakłanianie do popełnienia przestępstwa: art. 18 2 KK podżeganie do czynu zabronionego; art. 255 KK publiczne nawoływanie do popełnienia i pochwalanie przestępstwa; art. 141 KW używanie wulgaryzmów. Znieważenia ze względu na rasę, narodowość, czy wyznanie: art. 256 KK publiczne propagowanie totalitaryzmu, nawoływanie do nienawiści na tle rasowym, czy wyznaniowym; art. 257 KK publiczne znieważanie lub naruszenie nietykalności cielesnej z powodu rasy, czy orientacji seksualnej. MASZ PRAWO WYSTĄPIĆ O OCHRONĘ OSOBISTĄ, jeżeli grożące Ci osoby twierdzą, że wiedzą, gdzie mieszkasz lub zdradzają szczegóły na temat Twojego życia. Wzór wniosku o ochronę znajdziesz na naszej stronie. MOŻESZ WYTOCZYĆ PROCES CYWILNY. Żeby złożyć zawiadomienie musisz znać przynajmniej imię, nazwisko i adres hejtera. Jeśli ich nie znasz, zwróć się do prokuratury z wnioskiem o ich ustalenie. Proces możesz wytoczyć z art. 23 i 24 Kodeksu Cywilnego jako naruszenie dóbr osobistych (znieważenie, naruszenie godności osobistej, nazwiska itd.). Jeśli po zgłoszeniu nic się nie dzieje, pomóc mogą Ci: Zespół do Spraw Ochrony Praw Człowieka w MSWiA Rzecznik Praw Obywatelskich Rzecznik Praw Dziecka Media krajowe lub lokalne PAMIĘTAJ! Nawet jeśli sprawca zostanie ukarany, skutki hejtu zostaną w tobie. Co możesz zrobić? Porozmawiaj z bliskimi osobami i poszukaj u nich wsparcia. Udaj się do psychologa, który powie Ci, jak poradzić sobie z tym problemem. Nie czytaj hejtów na swój temat. Pozwól to zrobić innym Nie załamuj się i bądź sobą. Weź wolne, odpocznij i żyj dalej! J 16

PROJEKT: POLSKA Projekt: Polska to środowisko gromadzące ludzi, którzy chcą uczestniczyć w życiu publicznym, przyczyniając się do budowy Polski otwartej, gotowej do podjęcia wyzwania szybkiej modernizacji. Projekt: Polska to liberalna, demokratyczna, ogólnopolska organizacja członkowska, otwarta dla każdego. Projekt: Polska jest organizatorem kampanii HejtStop. www.projektpolska.pl HEJTSTOP HejtStop to kampania, której celem jest walka z rasizmem, homofobią oraz każdą inną formą nienawiści pojawiającą się na murach budynków oraz w przestrzeni wirtualnej. HejtStop to narzędzie internetowe i aplikacja służąca do zgłaszania przejawów mowy nienawiści. HejtStop to także centrum informacyjno-edukacyjne, zajmujące się promowaniem wiedzy na temat wolności słowa i mowy nienawiści. www.hejtstop.pl Jeśli masz jakieś pytania dotyczące HejtStop, napisz do nas na hejtstop@hejtstop.pl. KONTAKT Projekt: Polska ul. Andersa 29 00-159 Warszawa +48 22 404 81 31 ORGANIZATOR PROJEKT FINANSOWANY W RAMACH PROGRAMU OBYWATELE DLA DEMOKRACJI, FINANSOWANEGO Z FUNDUSZY EOG.