KIERUNEK LEKARSKI SYLABUS PRAWO I MEDYCYNA SĄDOWA Rok: VI Semestr: XII Wykłady: 12 godz. Seminaria: 13 godz. Ćwiczenia: 25 godz. Ogółem: 50 godz. Forma zaliczenia przedmiotu: egzamin Punkty ECTS: Miejsce zajęć: Katedra Medycyny Sądowej, 40-752 Katowice, ul. Medyków 18 Aula, Zabrze-Rokitnica ul. Jordana 19 Kierownik Katedry: dr hab. n med. Czesław Chowaniec Cel nauczania: Efekty kształcenia - umiejętności i kompetencje: posługiwania się wiedzą z zakresu prawa medycznego; posługiwania się przepisami regulującymi prawo wykonywania zawodu w Polsce i Unii Europejskiej; interpretacji artykułów kodeksu karnego dotyczących przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu człowieka oraz zasad odpowiedzialności karnej i cywilnej lekarza; stwierdzania zgonu i prawidłowego wypełniania karty zgonu; przeprowadzania oględzin zwłok w miejscu ich ujawnienia; ustalania orientacyjnego czasu zgonu oraz przypuszczalnej przyczyny śmierci; rozpoznawania i różnicowania rodzajów śmierci; zabezpieczania materiału biologicznego do badań histopatologicznych, serologicznych i toksykologicznych w czasie sądowo-lekarskiej sekcji zwłok; przeprowadzania badania poszkodowanego; sporządzania opinii sądowo-lekarskiej dla potrzeb orzecznictwa karnego i cywilnego; przeprowadzania badania i oceny klinicznej osoby nietrzeźwej. Opis programu: Treści kształcenia: Podstawy prawa karnego, cywilnego i rodzinnego. Regulacje prawne dotyczące wykonywania zawodu lekarza - odpowiedzialność karna, cywilna i zawodowa. Orzecznictwo sądowo-lekarskie. Tanatologia. Toksykologia sądowo-lekarska. Genetyka sądowa. Ponadto: 1. umiejętność zasad przeprowadzenia sądowo-lekarskich oględziny i otwarcia zwłok; zabezpieczenia materiału do dalszych badań; 2. interpretacja wyników badań 3.umiejętność sporządzenia opinii z przeprowadzonych czynności, zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami. 4. znajomość zagadnień prawa medycznego w zakresie przydatnym w codziennej klinicznej praktyce lekarskiej 4. znajomość zagadnień prawa medycznego w zakresie przydatnym lekarzowi w postępowaniu przed organem procesowym (lekarz świadek, lekarz biegły). 6. zatrucia w praktyce klinicznej i ich sądowo-lekarskie konsekwencje.
Szczegółowy opis realizacji programu I. Ćwiczenia Forma realizacji: zajęcia praktyczne w poszczególnych pracowniach (prosektorium, praca z aktami sprawy, pracowania toksykologiczna, pracownia genetyczna). Grupy 5 osobowe MEDYCYNA SĄDOWA - 15 godzin 1. Tanatologia ogólna: a/ oględziny zwłok w miejscu ich znalezienia, rola lekarza biegłego na miejscu zdarzenia - stwierdzenie zgonu, określenie czasu zgonu, przypuszczalnej przyczyny śmierci, stwierdzenie obrażeń ciała, pomoc służbom kryminalistycznym w zabezpieczeniu śladów, oględziny odzieży i ewentualnie ujawnionego narzędzia b/ wczesne i późne zmiany pośmiertne c/ ustalanie czasu i przyczyny śmierci e/ sądowo-lekarska identyfikacja zwłok f/ sądowo-lekarska sekcja zwłok - tok postępowania, odmienności w technice sekcyjnej, pobieranie materiału do badań dodatkowych, zasady sporządzania protokołu sekcyjnego i opiniowania sądowo-lekarskiego na podstawie wyniku badania pośmiertnego 2. Uszkodzenia ciała, śmierć gwałtowna: a/ pojęcie narzędzia w medycynie sądowej, zasady i możliwości sądowo-lekarskiej identyfikacji narzędzia b/ następstwa działania urazu mechanicznego c/ badanie ran w czasie sekcji zwłok d/ mechanizmy towarzyszące obrażeniom ciała; cechy przyżyciowości obrażeń e/ obrażenia postrzałowe f/ różnicowanie: samobójstwo, wypadek, zabójstwo 3. Uduszenie gwałtowne: a/ zagardlenie (powieszenie, zadzierzgnięcie, zadławienie) b/ zamknięcie naturalnych otworów oddechowych c/ udławienie kęsem (tzw. śmierć z kęsa") d/ uniemożliwienie ruchów oddechowych, śmierć wskutek braku tlenu w otoczeniu e/ utonięcie - obraz pośmiertny, diagnostyka i rozpoznanie 4. Szczególne rodzaje uszkodzenia ciała i śmierci gwałtownej: a/ zespół dziecka maltretowanego b/ wypadkowość komunikacyjna; badanie sądowo-lekarskie ofiar wypadków komunikacyjnych c/sądowo-lekarskie badanie ofiar zgwałcenia. d/badania sądowo-lekarskie w przypadkach podejrzenia zabiegu nielegalnego przerwania ciąży. e/sądowo-lekarskie postępowanie w przypadkach zgonów noworodków i niemowląt. 5.Zatrucia śmiertelne 6.Zdarzenia katastrofalne OPINIOWANIE SĄDOWO-LEKARSKIE: 4 godziny 1.Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu - pojęcia medyczne w rozumieniu kodeksu karnego, ze szczególnym uwzględnieniem przypadków przemocy w rodzinie. a. omówienie Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (zasady sporządzenia zaświadczenia lekarskiego, rola i obowiązki personelu ochrony zdrowia w zakresie opieki i wsparcia ofiarom przemocy w rodzinie). 2.Zasady opiniowania sądowo-lekarskiego w sprawach karnych i cywilnych. Opiniowanie w sprawach dotyczących błędu medycznego.
3.Niezdolność do pracy w postępowaniu karnym, cywilnym i ubezpieczeniowym, a niepełnosprawność. 4.Kryteria sądowo-lekarskiej oceny wypadku przy pracy. 5.Opinie interdyscyplinarne. TOKSYKOLOGIA - 3 godziny Toksykologia 1. Orzecznictwo nietrzeźwości ogólne fizyko-chemiczne właściwości etanolu, otrzymywanie, zastosowanie działanie biologiczne etanolu uwarunkowania prawne dot. pobierania materiału do badań na zawartość etanolu (ustawa o wychowaniu w trzeźwości z 1982 i 1991r, rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej 1983r określenie stanu nietrzeźwości definicje prawne, lekarskie, dowody nietrzeźwości środki podobnie działające do alkoholu kodeks wykroczeń, prawo o ruchu drogowym pobieranie, zabezpieczanie, przechowywanie materiału do badań na zawartość etanolu i środków działających podobnie do alkoholu fizjologia etanolu wchłanianie, rozmieszczenie, biotransformacja i wydalanie alkoholu, krzywe alkoholowe, współczynnik eliminacji, współczynnik rozmieszczenia, alkohol fizjologiczny, alkohol endogenny opiniowanie nietrzeźwości interpretacja wyników badań materiału zmienionego gnilnie, rachunek retrospektywny i prospektywny, warunki ich stosowania 2. Chemia sądowo lekarska - podstawowe pojęcia w toksykologii: trucizna, zatrucia, rodzaje zatruć - drogi przenikania trucizny do organizmu a efekt toksyczny - pobieranie materiału do badań toksykologicznych od osób żyjących, zmarłych, przy podejrzeniu zatrucia pokarmowego, zabezpieczanie pobranych wycinków i płynów ustrojowych, rola oględzin zewnętrznych i wewnętrznych zwłok w ukierunkowaniu analizy chemiczno-toksykologicznej - współczesna epidemiologia zatruć alkohol etylowy i jego zamienniki, tlenek węgla, cyjanowodór, środki psychoaktywne, leki, lotne związki organiczne - alkohol etylowy i jego zamienniki (metanol, izopropanol, glikol etylenowy) metody oznaczania - tlenek węgla źródła narażenia, pobieranie materiału do badań, metody analityczne - Cyjanowodór źródła zatruć, materiał do badań, analiz - Substancje psychoaktywne i leki pobieranie materiału do badań, szybkie metody analityczne, badania potwierdzające nowoczesnymi metodami instrumentalnymi, interpretacja wyników - Lotne związki organiczne inhalatomania rozpuszczalnikami organicznymi, metody oznaczania - Związki nieorganiczne stężone kwasy i zasady - Analiza materiału dowodowego zabezpieczanego do spraw przeciwko ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii, w sprawach dotyczących nielegalnego wytwarzania i handlu alkoholem, w sprawach o kradzież i gwałt GENETYKA SĄDOWA 3 godziny 1. Regulacje prawne dotyczące dowodu z badań w sprawach sądowego ustalania ojcostwa i dowodu w sprawach karnych. 2. Badania biologiczne w sądowym ustalaniu ojcostwa dowód z badań biologicznych. - Dowód z badań hemogenetycznych badanie polimorfizmu DNA ekspertyza III o ; - Dowód z badań układu zgodności tkankowej HLA ekspertyza II o ; - Dowód z badań metodami serologii klasycznej ekspertyza I o ; Wartość klasycznej ekspertyzy? - Dowód z badań antropologicznych; - Dowód z badania mężczyzny w kierunku jego zdolności do płodzenia; - Dowód z porównania stopnia rozwoju dziecka w chwili jego urodzenia z datą obcowania płciowego (okres koncepcyjny);
3. Opiniowanie w dochodzeniu ojcostwa. Wartość ekspertyzy DNA. 4. Analiza pokrewieństwa w badaniach sądowych. Identyfikacja NN osób. 5. Medyczno-sądowe badanie śladów biologicznych. 6. Profile pojedyncze i mieszane (komponenty mniejszościowe i większościowe). Interpretacja wyników. 7. Identyfikacja materiału pochodzenia zwierzęcego i roślinnego nowoczesne metody. 8. Dzieciobójstwo ustalanie macierzyństwa; 9. Opinia sądowo-genetyczna z badania śladów biologicznych. 10. Perspektywy rozwoju genetyki sądowej. Badanie regionów DNA kodującego dla celów sądowych, nowoczesne techniki detekcji produktów PCR MALDI-TOF, CHIP DNA, polimorfizm SNP, mtdna. II. Seminaria Forma realizacji: prowadzenie teoretyczne w oparciu o prezentacje multimedialne. Grupy 20 osobowe MEDYCYNA SĄDOWA - 5 godziny 1. Tanatologia ogólna: a/ oględziny zwłok w miejscu ich znalezienia, rola lekarza biegłego na miejscu zdarzenia - stwierdzenie zgonu, określenie czasu zgonu, przypuszczalnej przyczyny śmierci, stwierdzenie obrażeń ciała, pomoc służbom kryminalistycznym w zabezpieczeniu śladów, oględziny odzieży i ewentualnie ujawnionego narzędzia b/ wczesne i późne zmiany pośmiertne c/ ustalanie czasu i przyczyny śmierci e/ sądowo-lekarska identyfikacja zwłok f/ sądowo-lekarska sekcja zwłok - tok postępowania, odmienności w technice sekcyjnej, pobieranie materiału do badań dodatkowych, zasady sporządzania protokołu sekcyjnego i opiniowania sądowo-lekarskiego na podstawie wyniku badania pośmiertnego 2. Uszkodzenia ciała, śmierć gwałtowna: a/ pojęcie narzędzia w medycynie sądowej, zasady i możliwości sądowo-lekarskiej identyfikacji narzędzia b/ następstwa działania urazu mechanicznego c/ badanie ran w czasie sekcji zwłok d/ mechanizmy towarzyszące obrażeniom ciała; cechy przyżyciowości obrażeń e/ obrażenia postrzałowe f/ różnicowanie: samobójstwo, wypadek, zabójstwo 3. Uduszenie gwałtowne: a/ zagardlenie (powieszenie, zadzierzgnięcie, zadławienie) b/ zamknięcie naturalnych otworów oddechowych c/ udławienie kęsem (tzw. śmierć z kęsa") d/ uniemożliwienie ruchów oddechowych, śmierć wskutek braku tlenu w otoczeniu e/ utonięcie - obraz pośmiertny, diagnostyka i rozpoznanie 4. Szczególne rodzaje uszkodzenia ciała i śmierci gwałtownej: a/ zespół dziecka maltretowanego b/ wypadkowość komunikacyjna; badanie sądowo-lekarskie ofiar wypadków komunikacyjnych c/sądowo-lekarskie badanie ofiar zgwałcenia. d/badania sądowo-lekarskie w przypadkach podejrzenia zabiegu nielegalnego przerwania ciąży. e/sądowo-lekarskie postępowanie w przypadkach zgonów noworodków i niemowląt. 5.Zatrucia śmiertelne 6.Zdarzenia katastrofalne OPINIOWANIE SĄDOWO-LEKARSKIE: 4 godziny
1.Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu - pojęcia medyczne w rozumieniu kodeksu karnego, ze szczególnym uwzględnieniem przypadków przemocy w rodzinie. a. omówienie Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (zasady sporządzenia zaświadczenia lekarskiego, rola i obowiązki personelu ochrony zdrowia w zakresie opieki i wsparcia ofiarom przemocy w rodzinie). 2.Zasady opiniowania sądowo-lekarskiego w sprawach karnych i cywilnych. Opiniowanie w sprawach dotyczących błędu medycznego. 3.Niezdolność do pracy w postępowaniu karnym, cywilnym i ubezpieczeniowym, a niepełnosprawność. 4.Kryteria sądowo-lekarskiej oceny wypadku przy pracy. 5.Opinie interdyscyplinarne. TOKSYKOLOGIA - 2 godziny 1. Orzecznictwo nietrzeźwości ogólne fizyko-chemiczne właściwości etanolu, otrzymywanie, zastosowanie działanie biologiczne etanolu uwarunkowania prawne dot. pobierania materiału do badań na zawartość etanolu (ustawa o wychowaniu w trzeźwości z 1982 i 1991r, rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej 1983r określenie stanu nietrzeźwości definicje prawne, lekarskie, dowody nietrzeźwości środki podobnie działające do alkoholu kodeks wykroczeń, prawo o ruchu drogowym pobieranie, zabezpieczanie, przechowywanie materiału do badań na zawartość etanolu i środków działających podobnie do alkoholu fizjologia etanolu wchłanianie, rozmieszczenie, biotransformacja i wydalanie alkoholu, krzywe alkoholowe, współczynnik eliminacji, współczynnik rozmieszczenia, alkohol fizjologiczny, alkohol endogenny opiniowanie nietrzeźwości interpretacja wyników badań materiału zmienionego gnilnie, rachunek retrospektywny i prospektywny, warunki ich stosowania 2. Chemia sądowo lekarska - podstawowe pojęcia w toksykologii: trucizna, zatrucia, rodzaje zatruć - drogi przenikania trucizny do organizmu a efekt toksyczny - pobieranie materiału do badań toksykologicznych od osób żyjących, zmarłych, przy podejrzeniu zatrucia pokarmowego, zabezpieczanie pobranych wycinków i płynów ustrojowych, rola oględzin zewnętrznych i wewnętrznych zwłok w ukierunkowaniu analizy chemiczno-toksykologicznej - współczesna epidemiologia zatruć alkohol etylowy i jego zamienniki, tlenek węgla, cyjanowodór, środki psychoaktywne, leki, lotne związki organiczne - alkohol etylowy i jego zamienniki (metanol, izopropanol, glikol etylenowy) metody oznaczania - tlenek węgla źródła narażenia, pobieranie materiału do badań, metody analityczne - Cyjanowodór źródła zatruć, materiał do badań, analiz - Substancje psychoaktywne i leki pobieranie materiału do badań, szybkie metody analityczne, badania potwierdzające nowoczesnymi metodami instrumentalnymi, interpretacja wyników - Lotne związki organiczne inhalatomania rozpuszczalnikami organicznymi, metody oznaczania - Związki nieorganiczne stężone kwasy i zasady - Analiza materiału dowodowego zabezpieczanego do spraw przeciwko ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii, w sprawach dotyczących nielegalnego wytwarzania i handlu alkoholem, w sprawach o kradzież i gwałt GENETYKA SĄDOWA 2 godziny 1. Regulacje prawne dotyczące dowodu z badań w sprawach sądowego ustalania ojcostwa i dowodu w sprawach karnych. 2. Badania biologiczne w sądowym ustalaniu ojcostwa dowód z badań biologicznych. - Dowód z badań hemogenetycznych badanie polimorfizmu DNA ekspertyza III o ; - Dowód z badań układu zgodności tkankowej HLA ekspertyza II o ; - Dowód z badań metodami serologii klasycznej ekspertyza I o ; Wartość klasycznej ekspertyzy?
- Dowód z badań antropologicznych; - Dowód z badania mężczyzny w kierunku jego zdolności do płodzenia; - Dowód z porównania stopnia rozwoju dziecka w chwili jego urodzenia z datą obcowania płciowego (okres koncepcyjny); 3. Opiniowanie w dochodzeniu ojcostwa. Wartość ekspertyzy DNA. 4. Analiza pokrewieństwa w badaniach sądowych. Identyfikacja NN osób. 5. Medyczno-sądowe badanie śladów biologicznych. 6. Profile pojedyncze i mieszane (komponenty mniejszościowe i większościowe). Interpretacja wyników. 7. Identyfikacja materiału pochodzenia zwierzęcego i roślinnego nowoczesne metody. 8. Dzieciobójstwo ustalanie macierzyństwa; 9. Opinia sądowo-genetyczna z badania śladów biologicznych. 10. Perspektywy rozwoju genetyki sądowej. Badanie regionów DNA kodującego dla celów sądowych, nowoczesne techniki detekcji produktów PCR MALDI-TOF, CHIP DNA, polimorfizm SNP, mtdna. III. Wykłady Forma realizacji: prowadzenie teoretyczne w oparciu o prezentacje multimedialne. Lp. Tematyka wykładów 1. główne działy medycyny sądowej; oględziny zwłok i ich identyfikacja; określenie czasu śmierci; sądowo-lekarska sekcja zwłok; zasady sporządzania protokołu sekcyjnego; wypadkowość drogowa. 2. Traumatologia sądowo-lekarska; uraz mechaniczny; śmierć gwałtowna; obrażenia postrzałowe; uduszenie gwałtowne; wypadkowość drogowa. 3. Hemogentyka sądowa. Sądowe ustalanie ojcostwa. Dowody rzeczowe identyfikacja śladów biologicznych. 4. Czynności biegłego sądowego. Opiniowanie sądowo-lekarskie. Orzecznictwo karne i cywilne. Seksuologia sądowo-lekarska. Dzieciobójstwo. Liczba godzin dydaktycznych 5. Alkohologia sądowo-lekarska; Orzecznictwo nietrzeźwości. 6. Toksykologa sądowo-lekarska. Narkomania. Opiniowanie w zakresie toksykologii sądowej. Sposób egzaminowania: egzamin testowy
Podręczniki: 1. Raszeja S., Nasiłowski Wł., Markiewicz J.: Medycyna sądowa. Podręcznik dla studentów. PZWL, Warszawa 1990. 2. DiMaio V., DiMaio.: Medycyna sądowa. Wyd. Med. Urban&Partner, Wrocław 2003. 3. Z.Marek, M.Kłys: Opiniowanie sądowo-lekarskie i toksykologiczne, Kraków. 4. Toksykologia pod red. J. Brandysa, Kraków 1999 5. W. Branicki, T. Kupiec, P. Wolańska-Nowak: Badania DNA dla celów sądowych, wyd. IES, Kraków, 2008. 6. Z. Szczerkowska: Badania biologiczne w sądowym ustalaniu ojcostwa, wyd. IES, Kraków 1998. 7. R. Pawłowski: Medyczno-sądowe badanie śladów biologicznych, wyd. IES, Kraków 1997.