Maria Kalisz Dyrektor Przedszkola Publicznego DZIECKO W PRZEDSZKOLU PUBLICZNYM Z CUKRZYCĄ TYPU PIERWSZEGO Alicja chciała być taka jak inne dzieci chciała chodzić do przedszkola, biegać, bawić się i cieszyć, uczestniczyć w uroczystościach przedszkolnych i wreszcie chciała się uczyć i nabywać nowe umiejętności 1. WROWADZENIE Cukrzyca to zaburzenie metabolizmu (przemiany) cukru, w którym cukier z krwi jest wydalany z moczem, zamiast zostać wykorzystany przez komórki jako składnik pokarmowy. Istnieją różnice w przyczynie i nasileniu tego zaburzenia, dlatego wyróżnia się kilka typów cukrzycy. Dwa najbardziej powszechne to cukrzyca typu 1 i cukrzyca typu 2. Różnica miedzy nimi nie zawsze jest łatwa do określenia. Cukrzyca typu 1 jest często nazywana insulinozależną, ponieważ przyjmowanie insuliny przez chorych jest im niezbędne do życia. Dotyka ona zwykle osoby młodsze. Na cukrzycę typu 2, tzw. cukrzycę insulinoniezależną, zapadają zwykle osoby starsze. Nasilenie objawów choroby przeważnie ulega zmianie z upływem czasu. Cukrzyca typu 2 w początkowym okresie może nie wymagać insulinoterapii, jednak po pewnym czasie zaleca się jej stosowanie, ponieważ inne formy terapii stopniowo przestają przynosić efekt. Cukrzyca jest chorobą nieuleczalną, przewlekłą, spowodowaną przez wiele czynników, jedynym sposobem jej leczenia jest podawanie insuliny. Celem tego artykułu jest przedstawienie problemów związanych z pobytem dziewczynki chorej na cukrzycę typu pierwszego w przedszkolu w grupie dzieci zdrowych i sposobów ich rozwiązywania przez dyrektora i nauczycieli tego przedszkola. 2. ZACHOWANIE DZIECKA CHOREGO NA CUKRZYCĘ Dziecko w wieku od 5 do 7 lat: - Nie ma czasu. - Odkrywa świat. - Chce się bawić i cieszyć. - Chce się uczyć i nabywać nowe umiejętności.
- Może być impulsywne. - Uczy się, jak należy postępować z innymi rówieśnikami w przedszkolu i w domu. - Chętnie pomaga, np. w porządkowaniu zabawek, słaniu łóżka (pod nadzorem). - Może samo przyrządzać proste potrawy, np. kanapki. - Naśladuje mamę i tatę. - Uczy się czytać, co otwiera przed nim świat! - Staje się bardziej niezależne, ale wciąż potrzebuje nadzoru dorosłych. - Rówieśnicy i otoczenie mogą je łatwo wytrącić z równowagi. Jeśli u dziecka w wieku od 5 do 7 lat rozpoznano cukrzycę to: - Początkowo może sprawiać wrażenie, że zaakceptowało swoją chorobę, później może być smutne, zbuntowane lub skoncentrowane na samym sobie. - Może mieć poczucie, że cukrzyca jest karą za jakieś przewinienie- Uderzyłam siostrę i dlatego dostałam cukrzycę. - Może okazywać smutek przez niegrzeczne zachowanie. - Nasze wsparcie jest mu bardzo potrzebne, jednak wciąż potrzebuje wyznaczania ograniczeń. - Reaguje i czuje się lepiej, gdy my sprawiamy wrażenie, że akceptujemy jego chorobę. - Zaczyna przywiązywać ogromne znaczenie do przyjaźni, a cukrzyca może mu dawać poczucie inności wśród swoich rówieśników. - Po pewnym czasie uświadamia sobie, że cukrzyca nie minie. Bardzo trudno jest ocenić, czy określone zachowanie dziecka jest spowodowane cukrzycą, czy też jest zachowaniem właściwym dla danego wieku. Każde dziecko w różnym czasie zaczyna czytać, dodawać, liczyć czy zawiązywać sznurowadła. Tak samo jest z cukrzycą - jedno dziecko będzie robić sobie samo zastrzyki w wieku dziesięciu lat, inne nie poradzi sobie z tym, dopóki nie skończy trzynastu lat. Sytuacje te mieszczą się w granicach normy. Niektóre dzieci potrzebują więcej perswazji, inne wymagają raczej kategorycznych wskazówek i porad. Wszystkim dzieciom potrzebne jest konsekwentne postępowanie rodziców i opiekunów, co jest często bardzo trudne.
3. POBYT DZIECKA CHOREGO NA CUKRZYCĘ W PRZEDSZKOLU Alicja od roku uczęszczała do przedszkola, gdy stwierdzono u niej cukrzycę. Okazało się, że jest to ciężki przypadek cukrzycy typu pierwszego. Po kilkumiesięcznym okresie leczenia rodzice postanowili umożliwić dziecku powrót do przedszkola. W związku z zaistniałą nietypową sytuacją dyrektor wraz z Radą Pedagogiczną postanowił zasięgnąć opinii lekarza, zapoznać się z fachową literaturą poruszającą problem cukrzycy u dzieci w wieku 5-6 lat oraz uczestniczyć w warsztatach: jak postępować, jak się zachować, jak reagować w trakcie pełnienia opieki nad dzieckiem z cukrzycą typu pierwszego. Po uzyskaniu wszelkich potrzebnych informacji do pełnienia odpowiedzialnej opieki nad dzieckiem, Rada Pedagogiczna podejmuje decyzję o ponownym przyjęciu Alicji do przedszkola. Dla zachowania jednak pełnego bezpieczeństwa dziecka niezbędne było podjęcie następujących działań: - Nauczycielka przeprowadziła w grupie dziewczynki cykl zajęć poruszających problem cukrzycy i dzieci chorych na cukrzycę, korzystając między innymi z programu edukacyjnego Misiu też choruje na cukrzycę. Pokazała także dzieciom jak wyglądają przybory i pomoce stosowane w leczeniu tej choroby. - W pokoju nauczycielskim, gabinecie dyrektora i w każdej sali zajęć zostały umieszczone w widocznym miejscu numery telefonów rodziców i dziadków dziewczynki. - W przedszkolu był zawsze dostępny zastrzyk GLUKAGON, niezbędny przy niedocukrzeniu. - W pokoju nauczycielskim oraz w sali zajęć dziewczynki umieszczono informację o charakterystycznych objawach niedocukrzenia. Należy pamiętać o tym, że na niedocukrzenie najbardziej narażone są małe dzieci, które nie potrafią sygnalizować pierwszych jego objawów. - W początkowym okresie pobytu dziewczynki w przedszkolu jej dziadek o określonych porach dokonywał pomiarów poziomu cukru we krwi, po czym podawał jej jedzenie o odpowiednim składzie. - Po pewnym czasie, w celu umożliwienia dziecku spożywania obiadów razem z innymi dziećmi, dostosowano jadłospis do jego potrzeb. Matka aktywnie uczestniczyła w tworzeniu jadłospisu, ustalając wariantowe porcje jedzenia o składzie dostosowanym do poziomu cukru we krwi dziecka.
Alicja pod opieką ojca uczestniczyła w cotygodniowych wyjazdach na basen. Dziewczynka brała również udział w organizowanych przez przedszkole wycieczkach do teatru lalek i kina trójwymiarowego, znajdujących się w oddalonych o kilkadziesiąt kilometrów Katowicach. Pierwsze jej wyjazdy odbywały się pod opieką osób bliskich, ale później już tylko pod opieką nauczycieli. Fakt ten sprawił jej największą radość, gdyż, tak jak wszystkie dzieci, mogła uczestniczyć w tych wyjazdach bez rodziców. Problem mierzenia cukru w czasie przejazdów autobusem również nie sprawił większych problemów, gdyż kierowcy dla umożliwienia wykonania pomiaru zatrzymywali pojazd. W następnym roku szkolnym jako dziecko 6-letnie Alicja brała już aktywny udział w zajęciach dodatkowych: z języka angielskiego, rytmiki, gimnastyki korekcyjnej, przy czym nauczyciele prowadzący te zajęcia zwracali szczególną uwagę na jej zachowanie. Alicja również sama, ale pod okiem nauczyciela, dwa razy dziennie przed posiłkami mierzyła sobie poziom cukru w okresie swojego pobytu w przedszkolu oraz w momencie, kiedy poczuła się słabo. W sytuacjach wątpliwych, postępowanie było zawsze konsultowane z matką dziewczynki. Matka dziecka przygotowała także zeszyt z dokładnie opisanym sposobem postępowania, co i kiedy robić w zależności od poziomu cukru we krwi tzn. ile podać insuliny (odmierzał nauczyciel), ile i jakie porcje posiłku ( bardzo dobre rozwiązanie!) Dziewczynka sama wstrzykiwała sobie insulinę w udo, jednak pęcherzyki powietrza gromadzące się w zbiorniku z insuliną przed wstrzyknięciem usuwała nauczycielka. Pod koniec pobytu Alicji w przedszkolu przyznano jej osobistą pompę insulinową. Zastrzyki zastąpione zostały ciągłym wlewem insuliny. I tym razem bez większych problemów opanowane zostały przez opiekunów nowe umiejętności i nowe zasady postępowania. Ani razu Alicja przez okres dwóch lat w przedszkolu nie straciła przytomności. Chętnie opowiadała swoim koleżankom, że choruje na cukrzycę. 4. PODSUMOWANIE Dziecko chore na cukrzycę typu pierwszego może bezpiecznie uczęszczać do przedszkola, biorąc pełny udział w zajęciach. Konieczne jest jednak zorganizowanie właściwej opieki, stały nadzór nad dzieckiem i konsekwencja w postępowaniu. Autorka ma ponadto nadzieję, że artykuł ten pomoże dyrektorom i nauczycielom w podejmowaniu decyzji o przyjmowaniu do przedszkola dzieci chorych na cukrzycę typu
pierwszego i wskaże, jak rozwiązywać problemy związane z pobytem tych dzieci w przedszkolu. Literatura: 1. Noczyńska A.: Wiadomości o cukrzycy typu pierwszego. Poradnik. Volumed Sp. z o.o., Wrocław 1998. 2. Vang L.: Życie z cukrzyca typu 1. Wskazówki dla pacjentów stosujących insuliny ludzkie firmy Novo Care. Novo Nordisk Diabetes Serwices. 3. Przezwyciężyć cukrzycę. Edukacja diabetologiczna dla dzieci i ich rodziców. Wskazówki dla rodziców dzieci w wieku od 5 do 7 lat. Novocare. Novo Nordisk Diabetes Services 1999.