Asertywność 1. Cele lekcji a) Wiadomości Uczniowie poznają pojęcie asertywności. b) Umiejętności Uczniowie rozpoznają swój sposób reagowania w sytuacjach, w których ich potrzeby są w pewien sposób zagrożone. Uczą się reakcji asertywnych zamiast uległych bądź agresywnych. 2. Metoda i forma pracy Metody interakcyjne z wykorzystaniem zabaw i gier psychologicznych. 3. Środki dydaktyczne kwestionariusz asertywności, kartki, długopisy 4. Przebieg lekcji a) Faza przygotowawcza Dzisiaj znów będziemy mieli zajęcia warsztatowe. Odsuńcie ławki na bok, siądziemy w kręgu. Chciałabym, żebyśmy przypomnieli sobie zasady, które obowiązują na tych zajęciach. Czy dzisiaj też możemy się umówić, że będą one obowiązywały? b) Faza realizacyjna Miniwykład i dyskusja Asertywność to umiejętność dbania o własne potrzeby, ochrony swoich praw bez naruszania praw innych osób. Zachowanie asertywne oznacza bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażanie wobec innej osoby swoich uczuć, postaw, pragnień w sposób respektujący uczucia, postawy i pragnienia drugiej osoby. Zachowanie asertywne można przeciwstawić zarówno zachowaniu agresywnemu (w którym naruszamy prawa innych), jak i uległemu (w którym nie dbamy o własne prawa). Jakie mogą być konsekwencja zachowania agresywnego i uległego? Krótka dyskusja na forum klasy. (załącznik 1) Oba zachowania prowadzą do eskalacji tzw. negatywnych emocji w przypadku uległości emocje te są ukrywane, przynajmniej do pewnego czasu, w przypadku agresji są bardzo silnie wyrażone w relacji. Oba sposoby utrudniają też załatwienie spraw po naszej myśli. W przypadku uległości osoba zdominowana nie może ustalić warunków, które by jej odpowiadały. W przypadku agresji często obie strony nie są w stanie załatwić swoich celów instrumentalnych, bo interakcja przeradza się w wymianę inwektyw. Asertywność zasadza się na świadomości tego, jakie są nasze potrzeby, granice i świadomości tego, że mamy prawo je zaspokajać albo ich bronić.
Mapa asertywności Chciałabym teraz żeby każdy z was sprawdził, na ile asertywnie potrafi zachować się w kontakcie z osobami postronnymi i bliskimi. Rozdam wam teraz Kwestionariusz asertywności (załącznik 2); przy każdym pytaniu jest skala, która oznacza całe spektrum zachowań od agresji, przez asertywność, do uległości. Chciałabym, żeby każdy z Was wypełnił ten kwestionariusz. Nie będę go zbierać, chciałabym, żebyśmy potem omówili wyniki tylko ogólnie, na tyle, na ile będziecie chcieli. Omówienie: Czy przeważały u was odpowiedzi agresywne, uległe, czy asertywne? Czy rodzaj sytuacji (prośba, odmowa, kontakt z osobą obcą/ bliską) miał wpływ na to, jaką odpowiedź wybieraliście najczęściej? Czy któreś z opisanych sytuacji byłyby dla was szczególnie trudne? Prosimy uczniów, żeby wypowiedzieli się po kolei. Należy jednak przestrzegać zasady, że każdy mówi tyle, ile chce; nie należy na siłę wyciągać, uszanować to, jeśli ktoś nie będzie chciał w ogóle omawiać tego ćwiczenia. Forma asertywnej wypowiedzi lub zachowania Asertywna odmowa powinna być jasna, zrozumiała (bez aluzji, owijania w bawełnę ). Powinno się tam znaleźć słowo Nie i jasna informacja o tym, jak zamierzamy postąpić. W kontaktach z osobami bliskimi warto dodać też wyjaśnienie (np. Nie, nie pójdę z Tobą dziś do kina. Zaplanowałem sobie inaczej popołudnie). Nie należy jednak podawać całej listy usprawiedliwień i przepraszać za odmowę (Nie, przepraszam Cię, ale dzisiaj akurat nie mogę, bo muszę załatwić coś na mieście i poza tym nie mogę wrócić późno do domu...). Nasza wypowiedź nie powinna także zawierać ataku lub pretensji na partnera interakcji (Nie no, ty zawsze chcesz mnie wyciągnąć, jak nie masz z kim pójść). Można też zastosować komentarz podtrzymujący relację (np. Nie, nie pójdę dziś z Tobą do kina. Zaplanowałem sobie inaczej popołudnie. Ale z przyjemnością wybiorę się z Tobą do kina w przyszłym tygodniu). W kontaktach z osobami postronnymi lub usługodawcami warto określić, jakie przysługują nam prawa (czy np. możemy zareklamować towar czy nie minął okres gwarancji) i skoncentrować się na zadaniu (reklamacja), a nie na relacji z drugą osobą (pomyśli sobie, że czepiam się szczegółów i jestem bezczelny). Nie ma jednej formuły zachowań asertywnych. Musimy dostosować je do swoich potrzeb, swojej osobowości i relacji z partnerem. Warto jednak zawsze pamiętać, że mamy prawo zadbać o własny komfort lub interes i nie musi to naruszać komfortu lub interesu drugiej strony, dlatego nie powinniśmy mieć poczucia winy lub wstydu, kiedy dbamy o siebie. Scenki Chciałabym teraz, żebyśmy przećwiczyli zachowania asertywne w różnych sytuacjach. Za chwilę podzielicie się w pary. Każda z par dostanie do odegrania scenkę, w której trzeba będzie zastosować zachowanie asertywne (załącznik 3). Zwróćcie uwagę nie tylko na wypowiadaną treść, ale też na komunikaty niewerbalne (mimika, gesty, postawa ciała). Przećwiczcie te scenki, potem będziecie je odgrywać na forum klasy. Omówienie: co sprawiło wam największą trudność, a z czego jesteście zadowoleni? Czy udało wam się zachować asertwnie, czy może byliście bliżej uległości albo agresji?
c) Faza podsumowująca Co było dla was najważniejsze na tych zajęciach? Czy to, co ćwiczyliśmy, może wam jakoś przydać się w życiu codziennym? 5. Bibliografia M. Król-Fijewska, Trening asertywności, Warszawa, IPZiT, 1993. 6. Załączniki a) załącznik 1 Zachowanie uległe: -poniżenie, poczucie porażki, brak poczucia skuteczności -obniżenie poczucia własnej wartości -konieczność rezygnacji z istotnych dla nas spraw -złość, frustracja, która może się kumulować Zachowanie agresywne: -wzrost napięcia, eskalacja konfliktu -kłótnia zamiast załatwienia konkretnej sprawy -obrażenie osób ważnych, znaczących b) załącznik 2 1. Sprzedawca w sklepie bardzo chwali bluzkę, którą oglądasz. Nie zamierzasz jej jednak kupować, ale sprzedawca bardzo nalega. 2. Jesteś w teatrze lub w kinie, ktoś głośno rozmawia i bardzo ci przeszkadza... 3. Taksówkarz, któremu płacisz za kurs, traktuje wbrew Twoim intencjom należną Ci resztę jako napiwek.
4. Sprzedawca obsługuje przed Tobą kogoś, kto przyszedł do sklepu po Tobie. 5. Twój znajomy albo bliska Ci osoba zachowuje się wobec Ciebie w sposób niesprawiedliwy lub krzywdzący. 6. Znajomy pożyczył od Ciebie pieniądze i od dłuższego czasu zwleka z oddaniem. 7. Twoja siostra albo brat prosi Cię o przysługę, która byłaby dla Ciebie bardzo obciążająca albo trudna do wykonania. c) załącznik 3 Osoba A: Chcesz pożyczyć trochę pieniędzy, bo zapominałeś dziś portfela, a po szkole chcesz iść na miasto. Nalegasz na pożyczkę. Osoba B: Osoba A zwraca się do Ciebie z prośbą o pożyczkę; wcześniej pożyczała pieniądze i bardzo długo zwlekała z oddaniem. Odmawiasz w asertywny sposób. Osoba A: Koleżanka obiecała Ci pomóc wybrać sukienkę na sylwestra. Właśnie jesteś w sklepie znalazłaś kilka ładnych sukienek, ale nie wiesz, na którą się zdecydować. Dzwonisz do znajomej i nalegasz, żeby jak najszybciej przyjechała do sklepu. Osoba B: Miałaś dzisiaj bardzo ciężki dzień po szkole korepetycje, a potem pomagałaś jeszcze babci w
sprzątaniu. Jest późno, dzwoni koleżanka, której obiecałaś pomóc w zakupach. Chce, żebyś jak najszybciej przyjechała do sklepu. Nie masz w tej chwili ani ochoty, ani siły żeby tam pojechać. Odmawiasz asertywnie. Osoba A: Zaprosiłaś koleżankę na plotki. Masz świetny humor, dobrze się wam rozmawiało. Ona chce się już zbierać, ty nalegasz bardzo, żeby jeszcze została. Osoba B: Wpadłaś do koleżanki pogadać. Chcesz już skończyć wizytę, ale ona stara się zatrzymać Cię jeszcze dłużej. Spróbuj asertywnie zakomunikować jej, że chcesz już wyjść. Osoba A: Jesteś kelnerem w dość eleganckiej restauracji. Podchodzisz do klienta, który zamówił tylko herbatę, i starasz się go namówić, żeby zamówił coś jeszcze. Osoba B: W eleganckiej restauracji czekasz na umówione spotkanie. Osoba, z którą miałeś się spotkać, spóźnia się. Zamówiłeś tylko herbatę i nie zamierzasz zamawiać nic więcej. Kelner namawia Cię, żebyś skorzystał z menu. Asertwnie odmawiasz. Osoba A: Rozmawiasz ze swoją młodszą znajomą, zwracając się do niej często zdrobniale np. Kochanie. Osoba B: Twoja starsza znajoma podczas rozmowy wciąż mówi do ciebie kochanie. Nie odpowiada Ci to. Zwróć jej asertywnie uwagę, spróbuj doprowadzić do tego, żeby zaniechała użycia takiego określenia. Osoba A: Rozmawiasz ze swoim znajomym, zwracając się często do niego po przyjacielsku stary i odruchowo klepiesz go po plecach. Osoba B: Twój znajomy podczas rozmowy cały czas mówi do ciebie stary i poklepuje cię po plecach. Nie odpowiada Ci to zachowanie. Zwróć mu asertywnie uwagę. Osoba A: Jesteś matką albo ojcem osoby B. Zadzwonił twój znajomy i pyta o zdjęcia z wakacji. Album jest w pokoju twojego syna albo córki. Spieszy ci się i wchodzisz bez pukania. Osoba B: Twój ojciec albo matka wchodzi bez pukania do twojego pokoju. Powiedz asertywnie, że ci to nie odpowiada. 7. Czas trwania lekcji 60 minut 8. Uwagi do scenariusza Zajęcia przeznaczone dla grup, które przeszły już 2-3 zajęcia warsztatowe.