Gospodarka wodami kopalnianymi w górnictwie węgla brunatnego na tle całego przemysłu wydobywczego

WARSZTATY 2007 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie Materiały Warsztatów str. 29 38 Jan DULEWSKI, Adrian WALTER Wyższy Urząd Górniczy, Katowice Gospodarka wodami kopalnianymi w górnictwie węgla brunatnego na tle całego przemysłu wydobywczego Streszczenie Do najistotniejszych skutków eksploatacji, jakie powoduje górnictwo węgla brunatnego zaliczyć można zajmowanie i przekształcanie terenów pod działalność górniczą oraz zmianę stosunków wodnych w rejonie funkcjonowania odkrywki, związaną z odwodnieniem złoża. Autorzy poniższego artykułu przedstawiają gospodarkę wodami kopalnianymi prowadzoną przez odkrywkowe górnictwo węgla brunatnego na tle całego polskiego sektora wydobywczego. Okres analizy obejmuje lata 1996 2005, a więc czas intensywnych zmian gospodarczych, które wytyczyły kierunki zmian przemysłu wydobywczego. 1. Wstęp Działalność przemysłu wydobywczego związana jest z głęboką ingerencją we wszystkie komponenty środowiska. Górnictwo węgla brunatnego należy do najbardziej obrazowych przykładów takiego wpływu. Eksploatacja węgla brunatnego wymaga zajmowania terenów pod działalność górniczą i powoduje ich głębokie przekształcenie (odkrywkowe wyrobiska i nadpoziomowe zwałowiska nadkładu), zniszczeniu ulega występująca szata roślinna, warstwa glebowa oraz cała dotychczasowa infrastruktura. Prowadzenie odkrywkowej eksploatacji węgla brunatnego wymaga wyprzedzającego odwodnienia górotworu, które powoduje głębokie zmiany stosunków wodnych w obszarze zarówno samej eksploatacji jak i terenów przyległych. Powstające zmiany dotyczą jakości wody powierzchniowej i podziemnej, sposobu użytkowania wody oraz przekształcenia sieci hydrograficznej powierzchni terenu. Niniejszy artykuł jest poświęcony omówieniu gospodarki wodami kopalnianymi w górnictwie węgla brunatnego w ostatnim dziesięcioleciu. 2. Podstawy prawne Polski przemysł wydobywczy podlegał znacznym wpływom zmieniającego się systemu prawnego. Związane to było min. z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Niektóre uregulowania, jak np. ustawa o restrukturyzacji finansowej górnictwa siarki, a także ustawa o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach 2003 2006 skierowane były wprost do konkretnych rodzajów górnictwa. Inne regulacje, związane z przystosowywaniem polskiego prawa do wymogów Unii Europejskiej objęły cały sektor wydobywczy. Istotnym elementem wpływającym na przekształcenia w przemyśle wydobywczym były zmiany z zakresu szeroko 29

J. DULEWSKI, A. WALTER Gospodarka wodami kopaln ianymi w górnictwie węgla rozumianej ochrony środowiska. Obowiązujące obecnie regulacje prawne w tym zakresie zawarte są w systemie prawa ochrony środowiska, który składa się z powiązanych ze sobą ustaw oraz wydanych na ich podstawie przepisów wykonawczych. W tej chwili system ten obejmuje m.in.: Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 129, poz. 902 z późn. zm.) oraz 56 obowiązujących rozporządzeń wykonawczych, Prawo wodne (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.) oraz 29 obowiązujących rozporządzeń wykonawczych, Prawo geologiczne i górnicze (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 z późn. zm.) oraz 38 obowiązujących rozporządzeń wykonawczych, ustawę o odpadach (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251) oraz 29 obowiązujących rozporządzeń wykonawczych, ustawę o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.) oraz 33 obowiązujące rozporządzenia wykonawcze, ustawę o lasach (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.) oraz 14 obowiązujących rozporządzeń wykonawczych, ustawę o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266 z późn. zm.) oraz 3 obowiązujące rozporządzenia wykonawcze. Odwodnienie złoża i odprowadzanie znacznych ilości wód kopalnianych do środowiska prowadzone przez górnictwo węgla brunatnego jest rozumiane, w świetle ustawy Prawo wodne, jako szczególne korzystanie z wód. Wprowadzane do cieków powierzchniowych wody kopalniane stanowią w rozumieniu przywołanej ustawy ścieki. Konsekwencją sposobu korzystania z wód jest instytucja pozwolenia wodnoprawnego jako decyzji administracyjnej, która nadaje podmiotowi uprawnienia do określonego korzystania z wód. Prawo wodne określa rodzaje działalności, których prowadzenie wymaga obligatoryjnego uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. W świetle powyższego, zakłady górnicze prowadzące odkrywkową eksploatację węgla brunatnego powinny legitymować się posiadaniem pozwoleń wodnoprawnych dotyczących [3]: odwodnienia wyrobisk górniczych; wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi, (wód pochodzących z odwodnienia zakładów górniczych, wód odciekowych ze składowisk odpadów i miejsc ich magazynowania, wód opadowych lub roztopowych ujętych w systemy kanalizacyjne pochodzących z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni z terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów, wód zużytych na cele bytowe lub gospodarcze); poboru oraz odprowadzania wód powierzchniowych lub podziemnych; regulacji wód oraz zmiany ukształtowania terenu na gruntach przylegających do wód, mająca wpływ na warunki przepływu wody; wykonania urządzeń wodnych; długotrwałego obniżenia poziomu zwierciadła wody podziemnej; piętrzenia wody podziemnej. Zakłady górnicze wprowadzające ścieki do wód lub do ziemi, obowiązane są budować, utrzymywać i eksploatować urządzenia zabezpieczające wody przed zanieczyszczeniem. Nie jest natomiast wymagane pozwolenie na korzystanie z wód kopalnianych na potrzeby własne zakładu górniczego. 30

WARSZTATY 2007 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie 3. Wpływ odprowadzanych wód kopalnianych na środowisko wodne Prowadzona przez górnictwo węgla brunatnego gospodarka wodno-ściekowa związana jest głównie z ujmowaniem wód w trakcie odwodnienia wyrobisk górniczych. Poza wodami kopalnianymi w ruchu takich zakładów górniczych powstają także inne rodzaje ścieków tzw. bytowo-gospodarcze, wody deszczowe lub roztopowe z powierzchni trwałych, zwałowisk nadkładu itp. Odwodnienie złoża węgla brunatnego związane jest z obniżeniem zwierciadła wody w górotworze poniżej poziomu wydobywczego oraz z odprowadzeniem wód opadowych z wyrobiska oraz przedpola eksploatacji. Do kopalń węgla brunatnego dopływają wody słodkie. Ze względu na pochodzenie wód wyróżnia się dwa systemy odwadniania: wgłębny i powierzchniowy. Wgłębny system odwadniania składa się z układu studni głębinowych ujmujących wody podziemne. Wody pochodzące z odwodnienia wgłębnego, najczęściej nie są zanieczyszczone i wprowadza się je za pomocą systemu rowów i kanałów do cieków naturalnych. Dopływające do wyrobisk wody opadowe oraz wody znajdujące się w wyrobisku wody resztkowe ujmowane są przez system odwodnienia powierzchniowego, który składa się z systemu pompowni głównych, pomocniczych, osadników sedymentacyjnych i infrastruktury odprowadzającej wody do cieków powierzchniowych. Wody pochodzące z odwodnienia powierzchniowego, najczęściej w wyniku powierzchniowego spływu unoszą zawiesiny mineralne, które wpływają na ich zanieczyszczenie. Wody te podlegają oczyszczaniu mechanicznemu poprzez zatrzymanie w osadnikach terenowych. Po oczyszczeniu są one również odprowadzane do cieków powierzchniowych [5]. W KWB Turów do roku 2004 prowadzono odwadnianie systemem podziemnych wyrobisk górniczych, które obejmowały chodniki i pompownie, zlikwidowane i zastąpione systemem odwadniania otworowego [5, 8]. Ogólny dopływ wód do wszystkich kopalń polskiego górnictwa w 2005 r. wynosił 3,1 mln m 3 /d [5]. W wyrobiskach odkrywkowych kopalń węgla brunatnego ujęto w tym czasie 42,7% ogólnego dopływu wód, co stanowi największą jego część w całym górnictwie. Rozkład dopływów do wszystkich rodzajów górnictwa w roku 2005 przedstawiono na rys 1. górn. węgla kamiennego 23,0% górn. surowców skalnych 15,9% górn. rud cynku i ołowiu 15,0% górn. węgla brunatnego 42,7% pozostałe 1,2% górn. miedzi 2,3% Rys. 1. Udział poszczególnych rodzajów górnictwa w całkowitym dopływie w 2005 r. Fig. 1. Share of mining industries in total water inflow in 2005 31

J. DULEWSKI, A. WALTER Gospodarka wodami kopaln ianymi w górnictwie węgla Wielkość dopływu do kopalń górnictwa węgla brunatnego ulegała w ciągu ostatniego dziesięciolecia zmianom. W okresie od 1997 r. dopływ znacznie wzrósł (o 52%) z wartości 1,1 do 1,7 mln m 3 /d w roku 2002. Wzrost związany był głównie z uruchamianiem przez KWB Bełchatów pola Szczerców. Również uruchomienie odwadniania w odkrywce Drzewce przez KWB Konin wpłynęło na wzrost całkowitego dopływu. Od roku 2003 następuje stabilizacja poziomu dopływu. Wielkość dopływu uzależniona jest od ilości opadów atmosferycznych, zmieniającego się zakresu robót górniczych związanych z odwodnieniem nowych odkrywek i zaprzestaniem odwadniania w rejonach wyeksploatowanych, a także prowadzeniem zatapiania wyrobisk w ramach rekultywacji i zagospodarowania w kierunku wodnym. Zaznaczenia w tym miejscu wymaga fakt, że lata 2001 2002 stanowią okres największego dopływu wód do wszystkich kopalń polskiego górnictwa osiągając wielkość 3,7 mln m 3 /d, co bezpośrednio związane było ze wzrostem odnotowanym w górnictwie węgla brunatnego. Dopływ wód do wyrobisk górnictwa węgla brunatnego na tle całego sektora wydobywczego w latach 1996 2005 przedstawiono na rys 2. 4 000 3 500 3 000 2 500 tys m 3 /d 2 000 1 500 1 000 500 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 dopływ do KWB dopływ ogólny dopływ wód słodkich Rys. 2. Dopływ ogólny wód w latach 1996 2005 Fig.2. Total water inflow between 1996 2005 Przedstawione dane obrazują jak istotny wpływ jest wywierany przez górnictwo węgla brunatnego na środowisko wodne w skali całego przemysłu wydobywczego. W rozbiciu na kopalnie węgla brunatnego dopływ wód w 2005 r. kształtował się następująco[5]: KWB Bełchatów 760,9 tys. m 3 /d, KWB Adamów 309,7 tys. m 3 /d, KWB Konin 199,7 tys. m 3 /d, KWB Turów 47,4 tys. m 3 /d. W analizowanym okresie dopływ wód do wyrobisk KWB Bełchatów ulegał znacznym zmianom. Najniższą wartość odnotowano w 1998 r. 493 062 m 3 /d. W kolejnych latach 32

WARSZTATY 2007 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie wartość ta systematycznie rosła, przekraczając poziom 1 mln m 3 /d w 2001 roku (1 014 588 m 3 /d). Od 2002 r. wielkość dopływu spada z 915 997 m 3 /d do 760 937 m 3 /d w 2005 r. W rozbiciu na pola KWB Bełchatów dopływ wód do odkrywki Bełchatów wykazuje trend spadkowy od 1996 r., gdy wynosił 553,0 tys. m 3 /d do 444,9 tys. m 3 /d w 2005 r. Również ilość wód dopływających do odkrywki Szczerców od 2001 roku maleje z 461,9 tys. m 3 /d do 316 tys. m 3 /d w 2005 r. [5]. Sytuacja ta związana jest z połączeniem się lejów depresji obu odkrywek. KWB Konin w analizowanym przedziale czasowym wykazuje zmienność dopływu wód, którego przyczyna związana jest z uruchomieniem odwadniania nowych odkrywek Jóźwin IIb w 1998 r. i Drzewce w 2003 r. a także z rozpoczęciem zatapiania odkrywki Pątnów. Wartości dopływu zmieniały się w przedziale od 327 887 m 3 /d w 1998 r. do 199 731 m 3 /d w 2003 r. [5]. Także dopływ wód do wyrobisk KWB Turów ulegał wahaniom. Największą wartość 61 812 m 3 /d zanotowano w roku 1997 a najmniejszą 39 132 m 3 /d w 2003 r. [5], co wskazuje na ścisły związek ilości dopływającej wody z intensywnością opadów atmosferycznych. KWB Adamów w okresie ostatniego dziesięciolecia notuje najmniejsze wahania dopływu wód, od wartości 243 750 m 3 /d w 1998 r. do 309 669 m 3 /d w 2005 r. [5]. Na rys. 3 przedstawiono dopływy do kopalń węgla brunatnego w latach 1996 2005. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 KWB Bełchatów KWB Adamów KWB Konin KWB Turów Rys. 3. Dopływy wód do poszczególnych kopalń węgla brunatnego w okresie 1996 2005 Fig.3. Water inflow of particular lignite mines between 1996 2005 Z przeprowadzonej analizy wynika, że kopalnie węgla brunatnego zagospodarowują niewielkie ilości wód pochodzących z dopływu ogólnego. Działania te polegają na stosowaniu wody kopalnianej do własnych celów technologicznych lub socjalno-bytowych załogi. Wyjątkiem jest tu KWB Konin, której wody wykorzystywane są przez Zespół Elektrowni PAK S.A. do schładzania. W roku 2005 kopalnie węgla brunatnego zagospodarowały 5556 m 3 /d, co stanowiło zaledwie 0,4% dopływu [5]. Jest to wielkość niewielka w porównaniu z innymi rodzajami górnictwa, co obrazuje rys 4. Poziom zagospodarowania wód w górnictwie węgla brunatnego w okresie ostatnich dziesięciu lat ulegał nieznacznym zmianom. 33

J. DULEWSKI, A. WALTER Gospodarka wodami kopaln ianymi w górnictwie węgla 200 160 171,2 120 111,7 tyś m 3 /d 80 77,2 71,9 40 0 górn. w ęgla kamiennego górn. sur. skalnych górn. rud cynku i ołow iu 16,3 5,6 górn. miedzi górn. siarki górn. w ęgla brunatnego 0,4 0,0 górn. soli górn. ropy i gazu Rys. 4. Zagospodarowanie wód pochodzących z dopływu naturalnego w 2005 r. Fig.4 Utilization of natural inflow water in 2005 Niewykorzystane wody stanowią ścieki i są wprowadzane przez poszczególne rodzaje górnictwa do wód, do ziemi lub do kanalizacji, a w wypadku górnictwa węgla brunatnego tylko do wód (cieków powierzchniowych). Kopalnie węgla brunatnego odprowadziły w 2005 r. 1,3 mln m 3 /d wód kopalnianych w formie ścieków, co stanowiło 49,8% wszystkich zrzucanych niewykorzystanych wód kopalnianych w polskim górnictwie [5]. Zrzut wód pochodzących z górnictwa węgla brunatnego na tle sektora wydobywczego obrazuje rys. 5. 1400 1312,2 1200 1000 800 tyś m 3 /d 600 400 537,8 378,2 385,7 200 0 górn. węgla kamiennego górn. sur. skalnych górn. rud cynku i ołowiu 0,0 20,0 0,2 0,4 górn. miedzi górn. siarki górn. węgla brunatnego górn. soli górn. ropy i gazu Rys. 5. Zrzut wód pochodzących z dopływu naturalnego w 2005 r. Fig. 5 Discharge of water from natural inflow in 2005 34

WARSZTATY 2007 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie Odprowadzanie ścieków odbywa się na podstawie warunków ustalonych w decyzjach administracyjnych pozwoleniach wodnoprawnych, przy uwzględnieniu częstotliwości oznaczeń a także zakresu wskaźników ustalonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137 poz. 984). Przywołany powyżej przepis prawny był poprzedzony rozporządzeniami: Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 168, poz. 1763); Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 212, poz. 1799); Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunki, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi (Dz. U. Nr 116 poz. 503 z późn. zm.). Obecnie kopalnie węgla brunatnego posiadają ważne pozwolenia wodnoprawne na odprowadzanie ścieków do wód (cieków powierzchniowych) i dotrzymują narzuconych tam warunków pod względem jakościowym i ilościowym. W latach wcześniejszych następowały jednak naruszenia warunków pozwoleń wodnoprawnych [5]. W KWB Turów od 1998 r. występował problem z usuwaniem trudno sedymentujących zawiesin iłowych. Kopalnia podjęła realizację kompleksowego zadania, które obejmowało rozbudowę systemu odprowadzania i oczyszczania wód kopalnianych. Równolegle naruszenie warunków pozwoleń dotyczących odprowadzanych wód nastąpiło w KWB Adamów i dotyczyło przekroczenia dopuszczalnych wartości żelaza [5]. Poniżej, na rys. 6 przedstawiono ilość wód kopalnianych wprowadzanych do środowiska z naruszeniem warunków pozwoleń wodnoprawnych przez górnictwo węgla brunatnego na tle całego sektora wydobywczego. 80 60 tys m 3 /d 40 20 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 górnictwo ogółem górnictwo węgla brunatnego Rys. 6. Ilość ścieków (wód kopalnianych) wprowadzanych do środowiska z naruszeniem warunków pozwoleń wodnoprawnych Fig. 6 The volume of sewages (mine waters) introduced into the environment unconformable to conditions of water permissions 35

J. DULEWSKI, A. WALTER Gospodarka wodami kopaln ianymi w górnictwie węgla W okresie minionego dziesięciolecia Prezes Wyższego Urzędu Górniczego pozytywnie zaopiniował szereg wniosków kopalń węgla brunatnego dotyczących realizacji zadań proekologicznych, także z zakresu gospodarki wodno-ściekowej były to m.in.: KWB Turów rozbudowa i wdrożenie systemu oddziaływania KWB Turów na otoczenie ze szczególnym uwzględnieniem wpływu na tereny przygraniczne Czech i Niemiec 1998 r. KWB Bełchatów ochrona zlewni rzeki Widawki przed zanieczyszczeniem 1999 r. KWB Bełchatów ochrona wód kopalnianych i cieków powierzchniowych przed zasoleniem pochodzącym od wysadu solnego Dębina 2001 r. Kopalnie realizowały również szereg zadań we własnym zakresie, które wpłynęły na dotrzymywanie warunków korzystania ze środowiska. 4. Perspektywy Rozpatrując perspektywy i przyszłość przemysłu węgla brunatnego nie sposób nie odnieść się do obowiązujących aktów prawnych a także przepisów unijnych, które w najbliższym czasie zaczną funkcjonować w krajowym obrocie prawnym. Wydobycie węgla brunatnego związane jest z Polityką energetyczną państwa do 2025 r., która jako podstawowe nośniki energii wymienia węgiel kamienny i brunatny, niemniej jednak wykorzystanie ich dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego jest zależne od spełniania szeregu norm ochrony środowiska. W dokumencie tym postuluje się wprowadzenie zróżnicowanych stawek podatków i opłat za korzystanie ze środowiska, które powodować będą zwiększanie zużycia paliw i energii przyjaznych dla środowiska a także stworzenie regulacji prawnych zapewniających wysokie standardy jakościowe paliw w transporcie [4]. Kolejnym elementem, wpływającym już bezpośrednio na gospodarkę wodno-ściekową górnictwa węgla brunatnego będą opracowane do końca 2009 roku plany gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy. Wpływ ten wiązać się będzie z wprowadzaniem wód kopalnianych a także innych ścieków do wód na obszarach poszczególnych dorzeczy. Obecnie rozpoczęto prace nad pierwszym etapem prac zmierzających do opracowania planów gospodarowania wodami w obszarze dorzeczy, które zostaną zakończone do dnia 22 czerwca 2007 r. Zgodnie z wymogiem dyrektywy ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (RDW) istnieje obowiązek informowania społeczeństwa o stanie prac związanych z wdrażaniem jej postanowień [2]. Tym samym, wszystkie etapy prac zmierzających do opracowania planów gospodarowania wodami na obszarach poszczególnych dorzeczy poddane zostaną konsultacjom społecznym, obejmując następujące dokumenty: harmonogram i program prac związanych ze sporządzaniem planów gospodarowania wodami dla obszarów dorzeczy wraz z zestawieniem działań, które należy przeprowadzić w drodze konsultacji; przegląd istotnych problemów gospodarki wodnej dla danego obszaru dorzecza; projekty planu gospodarowania wodami na obszarze danego dorzecza. Kolejne plany gospodarowania wodami będą opracowywane w cyklach sześcioletnich. Przy uwzględnieniu spostrzeżeń wynikających z kolejnych, okresowych przeglądów planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy a także postępu naukowo-technicznego, dyrektywa w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu, dopuszcza zmianę [1]: 36

WARSZTATY 2007 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie wytycznych dotyczących ustalania wartości progowych dla zanieczyszczeń wód podziemnych i wskaźników zanieczyszczenia oraz informacji, które mają być przekazywane, z zakresu zanieczyszczeń i ich wskaźników, dla których ustalono wartości progowe; procedur oceny stanu chemicznego wód podziemnych; identyfikacji i odwracania znaczących i utrzymujących się trendów wzrostowych, a także punktów początkowych dla inicjowania działań odwracających trendy. Lata 2007 2008 będą tzw. latami referencyjnymi, w których ustalane będą poziomy początkowe dla wód podziemnych na podstawie monitoringu stanu chemicznego i ilościowego (monitoring diagnostyczny i operacyjny). Równocześnie, w terminie do 22 grudnia 2008 roku ustalone muszą zostać wartości progowe oznaczające normę jakości wód podziemnych. Polska, podobnie jak pozostałe państwa członkowskie ma swobodę w ustaleniu tych wartości w obrębie kraju, dorzecza, części międzynarodowego dorzecza, jednolitej części wód podziemnych. W procesie tym musi jednak zostać uwzględniony wykaz zanieczyszczeń oraz wskaźników zawarty w załączniku II (część B) dyrektywy w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu. Wdrożenie jej postanowień do przepisów krajowych musi nastąpić do 16 stycznia 2009 r. [1]. 4. Podsumowanie Pomimo znacznych zmian, jakie zaistniały w sektorze wydobywczym, węgiel brunatny pozostanie znaczącym nośnikiem energetycznym w Polsce. Związane jest to z jego zasobami, a także z istniejącym, ścisłym związkiem z przemysłem energetycznym przystosowanym do spalania węgla brunatnego [7]. Ważnym elementem prowadzenia odkrywkowej eksploatacji węgla brunatnego jest jej wyprzedzające planowanie, które wiąże się ze zdjęciem nadkładu i odwodnieniem złoża. Wykonanie tych czynności wpłynie na przekształcenie kolejnych terenów i związanych z nim elementów środowiska. Większość wód pochodzących z odwodnienia odkrywek to wody słodkie, niewielka ich część jest zanieczyszczona mechanicznie. Z tego powodu wody te mogą być wykorzystywane w większym zakresie do potrzeb gospodarczych. Mając na uwadze fakt objęcia zasięgiem odwadniania odkrywek węgla brunatnego znacznych obszarów, w granicach kilku zlewni, ilość i sposób zagospodarowania wód kopalnianych powinna być uwzględniona przy opracowywaniu planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy. Literatura [1] Dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu. Dz. U. WE, seria L, 372/19. [2] Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Dz. U. WE, seria L, 327. [3] Prawo wodne, tekst jednolity. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm. [4] Polityka energetyczna państwa do 2025 r., Obwieszczenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2005 r. M. P. Nr 42, poz. 562. [5] Raporty w sprawie zagospodarowania wód kopalnianych, lata 1996 2005, WUG Katowice, (materiały niepublikowane). [6] Żuk S., 2006: Stan i perspektywy rozwoju górnictwa węgla brunatnego. Górnictwo Odkrywkowe, nr 3 4, 16 24. 37

J. DULEWSKI, A. WALTER Gospodarka wodami kopaln ianymi w górnictwie węgla [7] Libecki J., Tarasiewicz Z. 2005: Projektowanie i budowa Kopalni Węgla Brunatnego Legnica. Węgiel Brunatny. nr 3 (52), 36 42. [8] Pawlina Z. 2003: Likwidacja wyrobisk podziemnych i górniczego systemu odwadniania w KWB Turek S.A. Węgiel Brunatny, nr 2 (43), 19 23. Mine waters management in lignite mines on the background of the whole mining sector The occupation and transformation of lands as well as change of water conditions in the vicinity of open-pit mines can be included into the most important results of lignite exploitation. The authors present in the paper analysis of mine waters management in lignite open-pit mines carried out on the background of the whole Polish mining sector. The analysis period is 1996 2005, that is the time of intense economic changes, which lay out the directions of mining sector development. Przekazano: 15 marca 2007 r. 38