Wpływ górnictwa rud metali nieżelaznych na środowisko w Polsce

Transkrypt

1 Mat. Symp. str Jan DULEWSKI, Bogusława MADEJ Wyższy Urząd Górniczy, Katowice Wpływ górnictwa rud metali nieżelaznych na środowisko w Polsce Streszczenie W referacie omówiono zagadnienia dotyczące wpływu górnictwa rud metali nieżelaznych na poszczególne elementy środowiska. Szczególnie przedstawiono aktualny wpływ tego górnictwa w aspekcie ochrony powierzchni ziemi oraz gospodarki wodno ściekowej w nawiązaniu do pozostałych gałęzi górnictwa w całym kraju. Opisano również podstawowe formy finansowania działań proekologicznych w górnictwie z zaznaczeniem roli Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 1. Górnictwo w Polsce W obecnym stanie prawnym proces wydobywania kopalin ze złóż podlega przepisom ustawy z dnia 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i górnicze. Ustawa definiuje pojęcie złoża kopaliny jako nagromadzenie minerałów i skał oraz innych substancji stałych, gazowych i ciekłych, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą. Prawo geologiczne i górnicze wprowadza również podział kopalin na podstawowe i pospolite. Podział ten wiąże się ze zróżnicowanymi warunkami koncesjonowania oraz odmiennymi wymogami w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin. Zasadniczym kryterium zaliczenia kopalin do podstawowych było ich znaczenie gospodarcze. Tak, więc do kopalin podstawowych zaliczono: rudy metali i kruszce metali szlachetnych łącznie z rudami pierwiastków rzadkich i promieniotwórczych, surowce energetyczne (np. węgiel kamienny, węgiel brunatny, gaz ziemny, ropę naftową), surowce chemiczne (np. sól kamienną, sole potasowe, gips, siarkę), inne kopaliny, takie jak np. azbest, dolomit, gliny ogniotrwałe, kamienie szlachetne i ozdobne, marmury i wapienie krystaliczne. Dla zobrazowania skali zagadnienia należy podać, że w 2001 roku istniało w Polsce 78 podziemnych zakładów górniczych, w tym między innymi: 41 czynnych kopalń węgla kamiennego, 12 kopalń węgla kamiennego będących w likwidacji, 3 kopalnie rud miedzi, 2 kopalnie rud cynku i ołowiu oraz 13 zakładów wykonujących roboty podziemne z zastosowaniem techniki górniczej. Działało również 218 odkrywkowych zakładów górniczych eksploatujących kopaliny podstawowe, w tym 12 kopalń węgla brunatnego, a także 49 otworowych zakładów górniczych wydobywających ropę naftową i gaz ziemny, sól, siarkę oraz wody lecznicze i termalne. Natomiast prace geologiczne wykonywało 161 zakładów górniczych. Daje to liczbę 506 zakładów. 67

2 J. DULEWSKI, B. MADEJ Wpływ górnictwa rud metali nieżelaznych na środowisko w Polsce Przystępując do analizy oddziaływania polskiego górnictwa rud metali nieżelaznych na poszczególne elementy środowiska, należy sprecyzować przedmiot rozważań. Opierając się na krajowym bilansie zasobów kopalin opracowywanym corocznie przez Ministerstwo Środowiska można stwierdzić, że wśród eksploatowanych złóż rud metali nieżelaznych wydzielić można dwie grupy: złoża rud miedzi z domieszkami srebra, związane z łupkami miedzionośnymi formacji cechsztyńskiej, które występują na terenie Dolnego Śląska; obecnie eksploatowanych jest 5 złóż (3 zakłady górnicze: Lubin, Rudna, Polkowice-Sieroszowice). W złożach zagospodarowanych występuje około 62,5% ogólnej ilości zasobów bilansowych. Wydobycie w 2001 r. wyniosło tys. ton rudy, w tym 536 tys. ton miedzi metalicznej oraz 1457 ton srebra; rudy cynku i ołowiu, które związane są z formacją skał węglanowych obszaru śląsko krakowskiego, a dokładniej z dolomitami kruszconośnymi środkowego triasu, eksploatowane złoża zlokalizowane są w rejonie chrzanowskim oraz w rejonie olkuskim; aktualnie eksploatowane są 3 złoża (2 zakłady górnicze: Olkusz- Pomorzany, Trzebionka). W 2001 r. wydobycie rudy cynku i ołowiu wynosiło 4765 tys. ton i ruda ta zawierała 182 tys. ton cynku i 74 tys. ton ołowiu. 2. Oddziaływanie zakładów górniczych na środowisko Działalność górnicza, oprócz istniejących zagrożeń naturalnych, powoduje również przeobrażenia w środowisku. Analizując wpływ zakładów górniczych na środowisko można zauważyć, że na pierwszy plan wysuwają się następujące zagadnienia: - Powstawanie dużej ilości odpadów górniczych oraz problem ich odzysku bądź unieszkodliwiania. - Zmiany stosunków wodnych w górotworze i na powierzchni ziemi. - Zajmowanie terenów pod działalność górniczą, a po jej zakończeniu rekultywacja i zagospodarowanie tych obszarów. Dalsze rozważania dotyczyć będą wpływu górnictwa rud metali nieżelaznych na powyższe elementy środowiska, na tle oddziaływań spowodowanych przez pozostałe gałęzie górnictwa, jednakże tylko w odniesieniu do kopalin podstawowych. 3. Gospodarka odpadami Obowiązująca od 1 października 2001 roku ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach stanowi, że jej przepisy stosuje się także do postępowania z masami ziemnymi lub skalnymi, jeżeli są usuwane lub przemieszczane w związku z realizacją inwestycji lub prowadzeniem eksploatacji kopalin, natomiast przepisów ustawy nie stosuje się do mas ziemnych lub skalnych usuwanych albo przemieszczanych w związku z realizacją inwestycji lub prowadzeniem eksploatacji kopalin wraz z ich przerabianiem, jeżeli miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu lub o pozwoleniu na budowę określają warunki i sposób ich zagospodarowania. Identyczny zapis zawierała poprzednia ustawa o odpadach z dnia 27 czerwca 1997 roku, która obowiązywała do r. W rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu odpadów do grupy 01 zaliczono odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin. W grupie tej wyróżniono 4 68

3 podgrupy, a w nich 32 rodzaje odpadów. Nowością jest zaliczenie 10 rodzajów odpadów z grupy 01 do odpadów niebezpiecznych. Przychód odpadów własnych w górnictwie w ostatnich latach utrzymywał się mniej więcej na stałym poziomie ponad 80 milionów ton rocznie. W 2001 roku po raz pierwszy spadł poniżej granicy 80 mln ton. Z danych zgromadzonych przez Wyższy Urząd Górniczy wynika, że w 2001 roku zakłady górnicze wydobywające kopaliny podstawowe wytworzyły 76,1 mln ton odpadów górniczych. Największa ilość odpadów, bowiem aż 50,7% (tj.38,6 mln ton) powstaje w kopalniach węgla kamiennego (rys. 3.1). Rudy cynku i ołowiu 4.9% 8.8% pozostałe rodzaje górnictwa rudy miedzi 50.7% 35.6% węgiel kamienny Rys Udział procentowy odpadów wytwarzanych przez główne rodzaje górnictwa w 2001 roku Fig Percentage of wastes produced by main branches of mining in 2001 Znaczny udział w ogólnej ilości wytworzonych odpadów miało górnictwo rud metali nieżelaznych, które przyczyniło się do powstania 30,8 mln ton odpadów, a więc aż 40,5% przychodu. Zdecydowana większość odpadów przypada na zakłady górnicze wydobywające rudy miedzi, w których wytworzono 27,1 mln ton. Uciążliwe dla środowiska są odpady z flotacji, które obecnie deponowane są w zbiorniku Żelazny Most o powierzchni 1600 ha, w którym zgromadzono już ponad 300 mln m 3 odpadów. Część z tych odpadów wykorzystywana jest do budowy obwałowań i utrzymywania zbiornika wód nadosadowych. Należy w tym miejscu wspomnieć, że w połowie 1998 roku Kombinat Górniczo Hutniczy Polska Miedź SA wydzielił ze struktur zakładu górniczego oddział pod nazwą Zakład Wzbogacania Rud. W ZWR powstają niebagatelne ilości odpadów poflotacyjnych rzędu ponad 20 mln rocznie. Formalnie odpady te nie powstają już więc w zakładzie górniczym, ale faktycznie w dalszym ciągu pozostają efektem działalności górniczej. Z kolei górnictwo rud cynku i ołowiu wytworzyło w 2001 r. odpady w ilości 3,7 mln ton. Pozostałe gałęzie górnictwa wytworzyły łącznie 6,7 mln ton (8,8 %) odpadów górniczych. Analizując sposób gospodarowania powstałymi odpadami pochodzącymi z górnictwa rud miedzi oraz cynku i ołowiu można stwierdzić, że: - w górnictwie rud miedzi w 2001 roku ponad 77 % wytworzonych odpadów zostało poddane odzyskowi, głównie do budowy stawu osadowego, natomiast pozostałe 23% zeskładowano, - odpady z górnictwa rud cynku i ołowiu zostały poddane odzyskowi w 70 %, przy czym około 1/3 z tej ilości odpadów przekazano innym odbiorcom, natomiast pozostałe 2/3 wykorzystano do budowy stawów osadowych, około 15 % przekazano do składowania, a kolejne 15 % zmagazynowano. 69

4 J. DULEWSKI, B. MADEJ Wpływ górnictwa rud metali nieżelaznych na środowisko w Polsce Biorąc pod uwagę obydwa rodzaje górnictwa rudnego w Polsce można przyjąć, że ponad 76 % wytworzonych w tym sektorze odpadów jest poddawane odzyskowi. Jest to wielkość odpowiadająca poziomowi odzysku w całej branży górniczej, w której procesom odzysku podlega ponad 77 % przychodu odpadów (dane z 2001 roku). Sytuacja na pierwszy rzut oka jest korzystna, ale należy wziąć pod uwagę, że w praktyce większość z zagospodarowanych odpadów w górnictwie rud metali nieżelaznych została przeznaczona do budowy stawów osadowych, nie istnieje natomiast alternatywny sposób ich wykorzystania. 4. Zmiany stosunków wodnych Na wstępie należy wspomnieć, iż z dniem 1 stycznia 2002 r. weszła w życie ustawa z dnia 18 lipca Prawo wodne (Dz.U. nr 115 poz. 1229), natomiast ustawa z dnia 24 października 1974 r. utraciła moc. Zgodnie z definicją zawartą w obecnej ustawie, pod pojęciem ścieków należy rozumieć również wprowadzane do wód lub do ziemi wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wprowadzanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilości substancji zawartych w wodzie są tożsame z rodzajami i ilością zawartymi w pobranej wodzie. Jak wynika z danych zgromadzonych i opracowanych w Wyższym Urzędzie Górniczym, sumaryczny naturalny dopływ wód do wszystkich zakładów górniczych eksploatujących kopaliny podstawowe wynosił w roku 2001 około 3606,7 tys. m 3 /d. Dopływ wód słodkich wynosił 2669,1 m 3 /d, natomiast dopływ wód zasolonych kształtował się w ilości 937,6 tys. m 3 /d, co stanowiło 25,9 % wód dopływających do zakładów górniczych. W ciągu ostatnich pięciu lat zaznaczyła się tendencja spadkowa dopływu wód zasolonych. Ilość odprowadzanych ścieków stanowiących niewykorzystane wody kopalniane oraz ścieki powstałe po wykorzystaniu wód kopalnianych wyniosła 3155,8 tys. m 3 /d. Zrzucane były one głównie do wód powierzchniowych w ilości 3131,0 tys. m 3 /d. Natomiast do ziemi (w tym do górotworu i do złoża) wprowadzano 13,5 tys. m 3 /d wód kopalnianych, a do kanalizacji 11,3 tys. m 3 /d tych wód. Największy wpływ na zmiany w naturalnym środowisku wodnym mają kopalnie węgla kamiennego, brunatnego oraz rud cynku i ołowiu (rys. 4.1). Rys Bilans dopływów wód z poszczególnych rodzajów górnictwa w 2001 r. [%] Fig Percentage of sewage waters produced by mining branches in

5 Największy udział procentowy w dopływie ogólnym ma górnictwo węgla brunatnego 44,5 %. Z kolei dopływy do kopalń węgla kamiennego stanowią 19,8 %. Do kopalń rud cynku i ołowiu dopływało w 2001 roku 559,4 tys. 3 /d wody, tj. 15,5 % całego dopływu. W tym 255,5 tys. m 3 /d (45,7 %) stanowiły wody słodkie, natomiast 303,9 tys. m 3 /d to wody zasolone (zawierające związki lignosulfonowe i siarczany). W powyższej wielkości dopływu uwzględnione zostały również wody odprowadzane w ilości 34,6 tys. m 3 /d z Centralnej Pompowni Bolko w Bytomiu, pozostałej po zlikwidowaniu istniejących tam niegdyś kopalń rud cynku i ołowiu. Największy udział dopływu (469,4 tys. m 3 /d czyli 83,9 %) przypada na ZGH Bolesław w Bukownie (czynna kopalnia Olkusz-Pomorzany i likwidowana kopalnia Bolesław ), a pozostałe 55,4 tys. m 3 /d to wody z ZG Trzebionka. Część dopływających wód w ilości 89,6 tys. m 3 /d (16 %) jest wykorzystywana m.in. do celów pitnych, a pozostała zrzucana do cieków powierzchniowych w oparciu o posiadane pozwolenia wodnoprawne. Zanieczyszczenie wód dołowych kopalni Olkusz-Pomorzany związkami lignosulfonowymi było wynikiem drenażu obszaru Pustyni Błędowskiej, na którym przez kilkadziesiąt lat gromadzone były odpady z Fabryki Papieru w Kluczach. Pojawienie się zanieczyszczeń w wodach kopalnianych spowodowało konieczność odrębnego ujmowania części wody dopływającej do wyrobisk, w celu oddzielenia skażonej wody od czystej wody pitnej. Dopływ wody do kopalń Legnicko Głogowskiego Okręgu Miedziowego wynosił 72,7 tys. m 3 /d (tj. 2 % dopływu do wszystkich zakładów górniczych). Są to wody zasolone. Wody te wykorzystywane są przez zakłady górnicze w ilości 3 tys. m 3 /d (4 %). Pozostała ilość jest przekazywana oddziałowi KGHM Polska Miedź S.A. Zakład Hydrotechniczny. Wody te są wykorzystywane w procesach flotacji przez zakłady wzbogacania rud. Zakład Hydrotechniczny w Rudnej odbiera odpady poflotacyjne z zakładów wzbogacania. Organizacja pracy i zasady współdziałania w ciągu technologicznym i ruchowym z zakładami wzbogacania mają zapewnić ciągły odbiór odpadów poflotacyjnych oraz oczyszczonych ścieków z obiektów powierzchniowych oraz dostawę wody nadosadowej z akwenu stawu osadowego Żelazny Most, jak również zrzut nadmiaru wód nadosadowych do rzeki Odry. Występuje tu problem dotrzymywania warunków ochrony wód Odry w zakresie zawartości wprowadzanej zawiesiny oraz związanych z obecnością w zawiesinie metali ciężkich. 5. Gospodarka terenami górniczymi Podstawowym aktem prawnym regulującym problemy związane z ochroną środowiska jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62 poz. 627). Powyższa ustawa zawiera generalne uwarunkowania w zakresie ochrony wszystkich elementów składowych środowiska. Natomiast szczegółowy sposób ochrony oraz tryb wykonywania obowiązków określają odrębne ustawy. W odniesieniu do działalności rekultywacyjnej będą to przede wszystkim: ustawa z dnia 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych, ustawa z dnia 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i górnicze. Prawo ochrony środowiska zawiera przepisy dotyczące zasad ochrony powierzchni ziemi, w tym zasady rekultywacji powierzchni ziemi. Zgodnie z ustawą rekultywacji należy dokonać w przypadku zanieczyszczenia gleby lub ziemi, a także w sytuacji niekorzystnego przekształcenia naturalnego ukształtowania terenu. Należy podkreślić, że wprowadzenie przepisów Prawa ochrony środowiska likwiduje lukę prawną, jaka występowała w przypadkach konieczności rekultywacji terenów po zakończeniu działalności przemysłowej, które nie podlegały przepisom ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Przepisy znowelizowanej 71

6 J. DULEWSKI, B. MADEJ Wpływ górnictwa rud metali nieżelaznych na środowisko w Polsce ustawy Prawo geologiczne i górnicze odnoszą się do spraw związanych z ochroną powierzchni ziemi. Art. 80 stanowi, że w razie likwidacji zakładu górniczego przedsiębiorca jest zobowiązany przedsięwziąć niezbędne środki w celu ochrony środowiska oraz rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej, oraz że do rekultywacji i zagospodarowania gruntów w takim przypadku stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Przemysł górniczy przyczynił się do wielkoobszarowego przekształcenia powierzchni ziemi oraz długotrwałego wyłączenia z użytkowania znacznego areału gruntów rolnych i leśnych. Ponadto działalność górnicza powoduje zmiany rzeźby terenu, co wiąże się z naruszeniem walorów krajobrazowych terenu. Na koniec 2001 roku powierzchnia terenów zajętych pod działalność górniczą związaną z eksploatacją kopalin podstawowych wynosiła 43,4 tys. ha, z czego na obszarze 10,0 tys. ha (co stanowi około 23,2 % ogólnej powierzchni) działalność ta została już zakończona. Powierzchnia czynna wynosiła zatem 33,4 tys. ha. Ogólna wielkość powierzchni zajętej pod szeroko rozumianą działalność górniczą w ostatnich pięciu latach zmniejszyła się odpowiednio z 50,2 tys. ha do 43,4 tys. ha. Główny wpływ na zmniejszenie powierzchni zajętej pod eksploatację górniczą miała restrukturyzacja górnictwa węgla kamiennego, a także ograniczenia powierzchni zajętej pod działalność górnictwa surowców skalnych. Największą powierzchnię zajmują zakłady górnicze wydobywające surowce energetyczne (około 56,6 %), następnie surowce chemiczne i skalne (około 40,9 %) (rys. 5.1). Górnictwo rud metali nieżelaznych zajmowało powierzchnię 1074,7 ha (2,5 % ogółu), z tego 727,6 ha przypada na zakłady górnicze eksploatujące rudy cynku i ołowiu, natomiast 347,1 ha zajmują zakłady eksploatujące rudy miedzi. Należy wspomnieć, że powierzchnia zajmowana przez górnictwo rud cynku i ołowiu zmniejszyła się w ostatnich pięciu latach o prawie 300 ha, a w przypadku górnictwa rud miedzi analogicznie o ponad 1200 ha, co jednak jest głownie efektem zmian organizacyjnych i struktury przedsiębiorstw. Rys Powierzchnia zajęta pod działalność górniczą według rodzaju wydobywanej kopaliny [%] Fig Percentage of terrains occupied by mining according to type of mineral Na koniec 2001 roku na obszarze stanowiącym prawie 23,2 % powierzchni całkowitej zajętej pod eksploatację surowców mineralnych wszelka działalność górnicza została już zakończona i grunty te, po zrekultywowaniu i zagospodarowaniu, powinny zostać przekazane innym użytkownikom. Prace związane z rekultywacją zakończono na obszarze 1,3 tys. ha (12,9 %), natomiast zagospodarowano prawie 0,9 tys. ha gruntów zrekultywowanych. Największe powierzchnie zrekultywowano w górnictwie surowców skalnych, górnictwie węgla brunatnego oraz w górnictwie siarki. Górnictwo rud metali nieżelaznych zrekultywowało 3,0 ha. W 2001 roku przedsiębiorstwa górnicze przekazały innym użytkownikom tereny o powierzchni 1,1 tys. ha, tj. 50% całości terenów, na których zakończono rekultywację. 72

7 Najmniej przekazało górnictwo rud metali nieżelaznych tylko 2,7 ha. W 2001 roku powróciła niekorzystna tendencja przejmowania przez górnictwo większej powierzchni terenów pod działalność górniczą niż powierzchnia gruntów zrekultywowanych, a następnie przekazywanych innym użytkownikom. Podkreślić należy, że w dalszym ciągu znaczące ilości gruntów zrekultywowanych pozostają nadal w gestii zakładów górniczych, głównie z uwagi na niechęć lokalnych samorządów do przejmowania terenów poprzemysłowych, gdyż wiąże się to na ogół z koniecznością ponoszenia określonych kosztów na ich dalsze utrzymywanie. Podkreślić należy, że często tereny te ulegają wtórnej degradacji gdyż pozbawione są prawidłowego nadzoru i należytej pielęgnacji. 6. Finansowanie przedsięwzięć proekologicznych w górnictwie Dane przedstawione w powyższych rozdziałach obrazują, jak duża jest skala przeobrażeń w środowisku spowodowanych działalnością górniczą. Niestety, przy obecnym stanie wiedzy i rozwoju techniki, w większości przypadków niemożliwe jest zastąpienie wydobywanych kopalin innymi surowcami. Konieczne jest więc podejmowanie działań pozwalających na minimalizację wpływu zakładów górniczych na środowisko. Prawo geologiczne i górnicze, znowelizowane w dniu 27 lipca 2001 roku, w art. 26c wprowadza obowiązek utworzenia funduszu likwidacji zakładu górniczego. Obowiązek ten spoczywa na przedsiębiorcy, który uzyskał koncesję na działalność gospodarczą w zakresie : - wydobywania kopalin ze złóż, - bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych. Przedsiębiorca prowadzący wydobywanie kopaliny systemem podziemnym lub otworowym, bezzbiornikowe magazynowanie substancji lub składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, przeznacza na fundusz równowartość od 3 % do 10 % odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych zakładu górniczego, ustalanych stosownie do przepisów o podatku dochodowym. Natomiast przedsiębiorca prowadzący wydobywanie kopaliny systemem odkrywkowym przeznacza na fundusz równowartość 10 % należnej opłaty eksploatacyjnej. Przedsiębiorca jest obowiązany przedstawiać organowi koncesyjnemu oraz organowi nadzoru górniczego, na ich żądanie, aktualne wyciągi z rachunku bankowego, na którym gromadzi środki funduszu, a także informacje o sposobie ich wykorzystania. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 24 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i funkcjonowania funduszu likwidacji zakładu górniczego, ustalania wysokości odpisów i terminów przekazywania środków na ten fundusz oraz wykorzystania środków funduszu zakłada, że środki te mają być wykorzystywane m. in. na pokrycie kosztów rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej. Wprowadzenie ustawowego obowiązku tworzenia funduszu likwidacji jest kontynuacją w pewnym sensie działających w latach osiemdziesiątych tzw. funduszy celowych (rekultywacyjnego i szkód górniczych) powstałych na bazie odpisów określonej kwoty z każdej wydobytej tony urobku i przeznaczanych wyłącznie na określone wcześniej cele. Kolejny ze sposobów finansowania działań proekologicznych w górnictwie określony został w ustawie Prawo ochrony środowiska (a wcześniej w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska). Mianowicie przychody Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, pochodzące z wpływów z opłat i kar pieniężnych ustalanych na podstawie przepisów ustawy Prawo geologiczne i górnicze, powinny być przeznaczone wyłącznie na finansowanie: 73

8 J. DULEWSKI, B. MADEJ Wpływ górnictwa rud metali nieżelaznych na środowisko w Polsce potrzeb geologii w zakresie poznania budowy geologicznej kraju oraz w zakresie gospodarki zasobami złóż kopalin i wód podziemnych, potrzeb górnictwa służących ograniczeniu negatywnego oddziaływania na środowisko wynikającego z wydobywania kopalin i likwidacji zakładów górniczych. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska w Rozdziale 4 zatytułowanym: Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej w art. 405 stwierdza, iż środki funduszy przeznacza się na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z art. 410 i 411 ust. 2 wspomnianej ustawy środki Narodowego Funduszu można przeznaczać na finansowanie potrzeb górnictwa po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw gospodarki oraz Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego. Dane NFOŚiGW pokazują zakres finansowania przedsięwzięć proekologicznych w dziedzinie górnictwa w ostatnich latach oraz przewidywane nakłady na lata , wynikające z podpisanych umów. Szczegółowe dane dotyczące udzielonych pożyczek i dotacji przedstawia poniższa tablica 6.1 (kwoty w mln zł). Tablica 6.1. Koszty udzielonych pożyczek i dotacji przez NFOŚiGW dla rodzajów górnictwa Tabel 6.1. Funds and donations of NFOŚiGW for mining branches Rodzaj przemysłu wydobywczego Górnictwo węgla kamiennego 5,7 5,5 7,6 4,9 Górnictwo węgla brunatnego 20,4 4,7 20,0 45,0 Górnictwo siarki 8,9 16,8 78,0 26,1 Surowce skalne 8,4 8,5 4,4 4,0 Górnictwo rudne 0,5 0,4 3,4 5,0 Górnictwo soli 1,8 5,7 23,1 22,3 RAZEM 45,7 41,6 136,5 107,3 Jak wynika z tabeli 6.1, w 2001 roku nastąpił znaczny wzrost (o 95 mln zł) środków finansowych, które NFOŚiGW przekazał w formie dotacji i pożyczek na realizację przedsięwzięć proekologicznych w górnictwie. Najwięcej środków otrzymało górnictwo siarki i soli, głównie na zadania wynikające z likwidacji zakładów górniczych. W przypadku górnictwa węgla kamiennego zakres finansowania przedsięwzięć proekologicznych przez Narodowy Fundusz jest niewielki i dotyczy głównie likwidowanych zakładów górniczych. Dla przykładu, w 2001 roku środki wydatkowane przez NFOŚiGW to 7,6 mln zł, podczas gdy całkowite nakłady na cele proekologiczne wyniosły w 2001 roku 97,1 mln zł. Tak więc większość zadań realizowana była ze środków własnych i dotacji budżetowych. Na finansowanie zadań proekologicznych w górnictwie rud metali nieżelaznych przeznaczono niewielką część środków (około 2,5 %), ale trzeba zauważyć, że w porównaniu z rokiem 2000 nakłady wzrosły z 0,4 mln zł do 3,4 mln zł. 7. Podsumowanie Górnictwo rud metali nieżelaznych w Polsce to obecnie przede wszystkim 3 zakłady górnicze eksploatujące rudy miedzi na terenie Dolnego Śląska, których roczne wydobycie 74

9 w 2001 roku wynosiło tys. ton rudy, a także 2 zakłady górnicze wydobywające rudy cynku i ołowiu w rejonie olkuskim i chrzanowskim w ilości 4765 tys. ton rocznie (2001 r.). Działalność związana z wydobywaniem surowców mineralnych ze złóż powoduje powstawanie istotnych przeobrażeń w środowisku naturalnym, między innymi poprzez degradację powierzchni ziemi, a także zmiany w środowisku wodnym. W przypadku górnictwa rud miedzi, cynku i ołowiu dominujące znaczenie zdaje się mieć fakt wytwarzania ogromnej ilości odpadów, w 2001 roku było to 30,8 mln ton. Przyczyną jest niewielka zawartość procentowa metali w złożu, po oddzieleniu których pozostają odpady przeróbcze zawierające skałę płonną. Oceniając na podstawie danych z 2001 r. skalę wpływu górnictwa rudnego na środowisko na tle oddziaływań całej branży górniczej można dokonać następującego zestawienia: - na ogólną liczbę 76,1 mln ton odpadów górniczych 40,5 %, tj. 30,8 mln ton przypada na zakłady wydobywające rudy metali nieżelaznych, - dopływ wód do kopalń rud miedzi, cynku i ołowiu wynosił 632,1 tys.m 3 /d, a więc 17,8 % całkowitego dopływu, - działalność górnicza prowadzona była na powierzchni 43,4 tys. ha, z tego na górnictwo rudne przypada około 1,1 tys. ha (2,5 %), należy jednak zaznaczyć, że powyższa statystyka nie uwzględnia obiektów związanych z przeróbka rud miedzi, a więc np. stawu osadowego Żelazny Most. w 2001 roku na realizację zadań proekologicznych w górnictwie rudnym przeznaczono ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 3,4 mln zł, w znacznej części były to pieniądze przeznaczone na likwidację kopalni Bolesław. Literatura [1] Sprawozdanie z działalności urzędów górniczych w 2001 r. WUG. Katowice 2002 r. [niepublik.]. [2] Rekultywacja terenów zdegradowanych działalnością górniczą w 2001 roku. WUG. Katowice 2002 r. [niepublik.]. [3] Raport w sprawie gospodarki odpadami górniczymi w 2001 r. WUG. Katowice 2002 r. [niepublik.]. [4] Raport w sprawie zagospodarowania wód kopalnianych w 2001 roku. WUG. Katowice 2002 r. [niepublik.]. [5] Ochrona środowiska Główny Urząd Statystyczny. Warszawa [6] Krajowy bilans zasobów kopalin. Ministerstwo Środowiska. Warszawa Influence of mining of non ferrous metals ores on the environment in Poland The paper describes issues concerning the influence of mining of non-ferrous metals ores on particular elements of the environment. The paper focuses on nowadays influence of this branch of mining in the context of protection of lands as well as water and sewage management on the ground of the influence of the other branches of Polish mining. Essential forms of financing of pro-ecological activities in mining sector are also described there, with emphasis put on the role which National Fund for Environmental Protection and Water Management plays. Przekazano: 10 marca 2003 r. 75