Propozycje ochrony zasobów wodnych w Polsce

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Propozycje ochrony zasobów wodnych w Polsce Lipiec 1992 Elżbieta Berkowska, Jacek Głowacki Informacja Nr 53 Polska charakteryzuje się niewielkimi zasobami wodnymi, które są ponadto systematycznie zanieczyszczane. Przyczynami tego zjawiska jest rozwój przemysłu, intensyfikacja rolnictwa i wciąż rosnące potrzeby bytowe ludności. Rośnie pobór wody i zużycie wód powierzchniowych i głębinowych na cele gospodarki narodowej, głównie sfery komunalnej. Zmniejszenie zużycia wody w tym sektorze można osiągnąć poprzez ograniczenie strat wody na magistralach sieci wodociągowej i sieci wewnątrz budynku oraz poprzez instalowanie stałych urządzeń pomiarowych i indywidualnego rozliczania zużycia. Instalacja wodomierzy i likwidacja strat wody w sieci wodociągowej nie poprawi jakości wód powierzchniowych i podziemnych, ale w istotny sposób może ograniczyć pobór wody.

2 Polska należy do krajów o niewielkich zasobach wodnych. Zajmuje ona pod względem ilości wody przypadającej na jednego mieszkańca 20 miejsce w Europie. Przyczynami tego zjawiska są: rozwój przemysłu, intensyfikacja rolnictwa i wciąż rosnące potrzeby bytowe ludności. Spadek zasobów wód powierzchniowych w latach przedstawia tabela 1. Jak widać z poniższej tabeli odpływy wód w 1990 r. stanowiły zaledwie 50 % odpływów z 1975 r. TA8L.1 ZASOBY. WOD POWIERZCHNIOWYCH C'3 a/ Dla okresu , dla obszaru kraju; dla poszczególnych lat 1975, 1980, 1985, 1989, 1990 łącznie z obszarami zlew ni poza granicami kraju, b/ Łącznie z dopływami z zagranicy, c' Powierzchni kraju, ii Średnie roczne z wieloiecia. e/ Łącz nie z dorzeczem Martwej Wisły, f/ Zlewnie Zalewu Szczecińskiego i Zalewu Wiślanego oraz fragmenty zlewni Niemna, Dunaju, Dniestru i Łaby. Ź ródł o : dane Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Pobór wody na potrzeby ludności i gospodarki narodowej w latach przedstawia rys. 1. Jak wynika z wykresu w 1985 r. nastąpił spadek poboru wody na potrzeby przemysłu, głównie z powodu załamania się produkcji przemysłowej. Natomiast pobór wody na potrzeby gospodarki komunalnej stale rośnie. Pobór wody dla rolnictwa i leśnictwa nieznacznie rośnie. Rys. 1. POBÓR WODY NA POTRZEBY LUDNOŚCI I GOSPODARKI NARODOWEJ W LATACH Q

3 - 2 - Pobór wody na potrzeby ludności i gospodarki narodowej według województw w 1990 r. przedstawia rys. 2. Do województw o największym zużyciu wody na cele przemysłowe należą: konińskie, szczecińskie, tarnobrzeskie, radomskie, katowickie i krakowskie. Województwa o największym zużyciu wody na cele gospodarki komunalnej to: katowickie, warszawskie, wrocławskie, łódzkie i gdańskie, a na potrzeby rolnictwa i leśnictwa woj. tarnobrzeskie wrocławskie i bielskie. Rys2. POBÓR WODY NA POTRZEBY LUDNOŚCI I GOSPODARKI NARODOWEJ WEDŁUG WOJEWÓDZTW W 1990 R. Pobór wód powierzchniowych na cele gospodarki narodowej wynosił w 1990 r hm (tab. 2). Sytuacja jest znacznie gorsza w przypadku wód podziemnych, gdyż odnawialność tych zasobów jest ograniczona. Zasoby zwykłych wód podziemnych (tj. takich których mineralizacja nie przekracza lg/1 dcm 3 ) szacowane były w roku 1991 na hm 3, zaś ich pobór w roku 1990 wynosił hm 3 (tab.2) [1].

4 - 3 - Głównymi odbiorcami wód powierzchniowych i podziemnych są gospodarka komunalna i przemysł (tab. 2). TABL. 2 ŹRÓDŁA POBORU WODY NA POTRZEBY GOSPODARKI NARODOWEJ a/ Pobór wody poza rolnictwem i leśnictwem - z UJĘĆ własnych, b/ Bez ścieków oraz bez poboru wody na zaopatrzenie ludności wsi i potrzeby inwentarza żywego, c/ Pobór wód na ująciach, przed wtłoczeniem do sieci. W rzeczywistości wielkość poboru wody jest wyższa od podawanej w statystyce GUS-u, w szczególności z zasobów wód podziemnych. Dane te odnoszą się do rejestrowanych ujęć eksploatacyjnych. Zazwyczaj nie obejmują one nierejestrowanych płytkich ujęć otworowych lub studni na obszarach wiejskich i rekreacyjnych. Stale występujący kryzys wodny potęguje zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych. Świadczy o tym charakterystyka rzek według klas czystości wód. Do I klasy czystości kwalifikuje się tylko 4,8% długości badanych rzek, do II klasy - 28,0%, do III klasy - 30,1%, aż 35,0% kontrolowanych odcinków to wody pozaklasowe [1]. Nadmiernie zanieczyszczone są również wody jezior. Badania prowadzone w latach obejmujące 161 jezior wykazały, że tylko 2,5% badanych jezior to jeziora I klasy czystości, 39,8% - II klasy czystości, 29,2% - III klasy czystości, 26,8% jeziora pozaklasowe [1]. Około 70% wód podziemnych występujących w głównych poziomach wodonośnych ma nadmierną zawartość żelaza i manganu, dlatego wymaga ona uzdatnienia. Do złego stanu jakościowego naszych wód przyczyniają się ścieki komunalne i przemysłowe, spływy powierzchniowe z nawożonych pól i łąk, zasolone wody kopalniane, wody chłodnicze oraz zanieczyszczone opady atmosferyczne.

5 - 4 -

6 - 5 - Zarówno w przemyśle jak i w gospodarce komunalnej (najwięksi odbiorcy wód powierzchniowych i podziemnych) istnieją możliwości zmniejszenia zużycia wody, do nich należą między innymi: ograniczenie strat na magistralach sieci wodociągowej i sieci wewnątrz budynku (remonty i konserwacja), wprowadzenie wodomierzy. Instalacja wodomierzy i likwidacja strat wody w sieci nie poprawi jakości wód powierzchniowych i podziemnych, ale w istotny sposób może ograniczyć pobór wody. Skalę narastających strat wody w sieci wodociągowej obrazuje tabela 3. Straty te w 1990 roku osiągnęły poziom hm 3, co stanowi około 15 % wody dostarczanej odbiorcom. Województwa, które wykazują największe straty wody w sieci to: katowickie hm 3, gdańskie hm 3, bielskie hm 3, warszawskie hm 3, wrocławskie hm 3. Na poziom tych strat ma wpływ między innymi długość sieci wodociągowej, która wzrosła w latach z km do km (tab. 4). Zużycie wody z wodociągów sieciowych na jednego mieszkańca wzrosło w ciągu ostatnich 15-tu lat z 31.4 m do 50.4 m. Znacznie rośnie zużycie wody z wodociągów sieciowych na wsi tj. z 7.0 m 3 (1975) na 21.1 m 3 (1990) w przeliczeniu na 1 mieszk. (tab. 5). '

7 - 6 -

8 - 7 - W dokumencie "Polityka ekologiczna państwa" zawarta jest polityka rządu w gospodarowaniu zasobami wodnymi polegająca na m. in.: wzmocnieniu instrumentów ekonomicznych celem "wymuszenia" zmniejszenia zużycia wody i ograniczenia strat wody w sieci wodociągowej, zamykania obiegów wodnych w przemyśle i energetyce. Stwierdza się także, że racjonalizacja wykorzystania wody przez przemysł, rolnictwo i ludność wymuszona będzie głównie metodami ekonomicznymi, a cena wody dla wszystkich użytkowników będzie odzwierciedlała ekonomiczną rzadkość zasobów wodnych w ujęciu regionalnym [3,4]. To znaczy, że cena wody w regionach o małych zasobach wodnych oraz zanieczyszczonych wodach powierzchniowych i podziemnych (wyższe koszty uzdatniania wody) powinna być wyższa. Cena wody podziemnej w porównaniu z ceną wody powierzchniowej musi być wyższa ze względu na jej ograniczone zasoby i utrudnioną odnawialność. W Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1991 r. w sprawie opłat za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych (Dz.U. z 1991 r. Nr 125, poz. 556) zróżnicowane zostały stawki opłaty za 1 m 3 wody w zależności od województwa i celów na jakie zostanie woda pobrana. Najwyższe opłaty za pobór wody powierzchniowej obowiązują w woj. katowickim, a za pobór wody podziemnej w 14 województwach o niskich zasobach wodnych. W obliczu wyczerpywania się zasobów wodnych, degradacji środowiska naturalnego człowieka, a także trudnej sytuacji gospodarczej kraju opomiarowanie dostaw wody staje się koniecznością. Wdrożenie opomiarowania i indywidualne rozliczanie zużycia, których celem jest racjonalne gospodarowanie zasobami pitnej wody powinno wyrobić w społeczeństwie nawyk oszczędzania, co przyniosłoby wymierne efekty ekonomiczne. Źródła: [1] Ochrona Środowiska GUS, Warszawa [2] Rocznik Statystyczny GUS, Warszawa, [3] Polityka ekologiczna państwa. Urząd Rady Ministrów, Warszawa [4] Polityka ekologiczna państwa. Urząd Rady Ministrów, Warszawa [5] E. Berkowska: Wybrane zagadnienia i metody ochrony zasobów wodnych w Polsce. Informacja BSE nr 9, Warszawa grudzień [6] E. Berkowska, R. Kijak, J. Jeziorski, M. Sobolewski: Zanieczyszczenie wód w Polsce. Informacja BSE nr 24, Warszawa marzec 1992.