ZABURZENIA CYKLU MIESIĘCZNEGO. CZY JEST TO PROBLEM, KTÓRYM POWINIEN SIĘ INTERESOWAĆ LEKARZ SŁUŻBY MEDYCYNY PRACY?*

Mycyn Prcy 2004; 55 (2): 6 67 6 Trs Mkowic-Dąbrowsk Wojcich Hnk 2 Elżbit Sprusińsk Zyt Rwn-Włorczyk Wisłw Kosz-Włorczyk ZABURZENIA CYKLU MIESIĘCZNEGO. CZY JEST TO PROBLEM, KTÓRYM POWINIEN SIĘ INTERESOWAĆ LEKARZ SŁUŻBY MEDYCYNY PRACY?* MENSTRUAL DISORDERS. IS THIS A PROBLEM TO BE HANDLED BY OCCUPATIONAL MEDICINE PHYSICIAN? Z Zkłu Fizjologii Prcy i Ergonomii 2 Z Zkłu Epimiologii Śroowiskowj Instytutu Mycyny Prcy im pro. J. Nor w Łozi STRESZCZENIE Wstęp. Clm prcy było ustlni częstości występowni zburzń cyklu misięczngo orz wskzni czynników ryzyk z zwrócnim szczgólnj uwgi n t, któr związn są z śroowiskim prcy. Mtrił i mtoy. Przprowzono bni nkitow w grubi 42 kobit w wiku o 22 o 45 lt (ztrunionych w bryc kosmtyków, w bnku orz jko pilęgnirki i prsonl pomocniczy szpitl i przychoni). Wyniki i wnioski. N postwi przprowzongo wywiu stwirzono, ż nirgulrn misiączkowni występowło u ok. /3 kobit, wyłużony czs krwwini u /4 bnych. Wyłużon cykl misięczn występowły u /5 kobit, zś brzo krótki u co zisiątj kobity. Stwirzono, z sporyczny lub częsty kontkt z tlnkim tylnu zwiększł ryzyko występowni nirgulrnych cykli i oligomnorrh, zś obsługiwni prtury rntgnowskij ługich cykli i obitych krwwiń. Długi przrwy w czsi ni prcy (skorlown w tym bniu z ciężkością prcy) były czynnikim ryzyk oligomnorrh i przłużonych krwwiń. W wylosownj pogrupi 33 kobit, któr okonywły pomirów pornnj tmprtury cił w czsi wóch koljnych cykl, stwirzono, ż owulcj w obu cyklch występowł u 5 kobit (45,5%), tylko w jnym cyklu u kobit (33,3%). U pozostłych 7 (2,7%) kobit obyw cykl były bzowulcyjn. Ryzyko występowni zburzń owulcji zwiększł prc w systmi wuzminowym, szczgólni z prcą w porz nocnj orz uży strs zwoowy. Zwiększło ryzyko równiż wytkowni n wysiłk typu rkrcyjngo >000 kcl/tyziń orz kt plni ppirosów. W posumowniu zwrc się uwgę, ż poniwż częstość występowni zburzń cyklu misięczngo jst różnicown intnsywnością czynników chrktryzujących śroowisko prcy lkrz służby mycyny prcy powinin zbirć inormcj o występowniu tkich zburzń i pojmowć opowini ziłni proilktyczn. M. Pr. 2004; 55 (2): 6 67 Słow kluczow: zburzni cyklu misięczngo, czynniki ryzyk, śroowisko prcy, proilktyk ABSTRACT Bckgroun: Th im o th stuy ws to in th rquncy o mnstrul isorrs n intiy risk ctors, spcilly thos ssocit with th work nvironmnt. Mtrils n Mthos: Th stuy group ws compos o 42 womn, g 22 45 yrs. Som o thm wr mploy in cosmtics mnuctur plnt n bnk, othrs wr hospitl n mbultory nurss n uxiliry prsonnl. Rsults n Conclusions: Th stuy rvl irrgulr cycls in on thir n prolong bling in on ourth o th womn. Long cycls wr obsrv in on ith o th womn n short cycls wr not in vry tnth womn. It ws oun tht occsionl or rqunt contct with thyln oxi incrs th risk o irrgulr cycls n oligomnorrh, whrs work roun X-ry pprtus ws rsponsibl or th risk o long cycls n hvy bling. Long rst puss uring work (in this stuy corrlt with work lo) wr rgr s ctor inucing th risk o oligomnorrh n prolong bling. A rnomly smpl group o 33 womn msur morning tmprtur uring two conscutiv cycls. O this numbr, 5 womn (45.5%) show ovultion in both cycls, (33.3%) in on cycl only, n 7 both novultory cycls. Th risk o ovultion isorrs ws nhnc by two-shit work systm (mostly night shit) n strong job strss. Enrgy xpnitur or lisur tim ctivity > 000 kcl/wk n smoking lso contribut to n nhnc risk. In summing up, it shoul b strss tht bcus o vri rquncy o irrgulr cycls trmin by th intnsity o nvironmntl ctors, occuptionl micin physicins shoul gthr t on th occurrnc o such isorrs n unrtk rlvnt prvntiv msurs. M. Pr. 2004; 55 (2): 6 67 Ky wors: irrgulr mnstrul cycls, risk ctors, work nvironmnt, prvntion Nsłno: 28..200 Ztwirzono: 23.02.2004 Ars utorów: Św. Trsy 8, 90-950 Łóź, -mil: tm@imp.loz.pl 2004, Instytut Mycyny Prcy im. pro. J. Nor w Łozi WSTĘP Prwiłowy cykl misięczny to jn z pozytywnych wskźników stnu zrowi rproukcyjngo kobit, jgo zburzni są spowoown niprwiłowością unkcjonowni osi powzgórz przysk jjniki. Mogą być on skutkim nikorzystngo oziływni śroowisk, lbo tż rkcją * Prc wykonn w rmch zni innsowngo z otcji n ziłlność sttutową nr IMP 20.3 pt.: Wrunki i rozj prcy nirozpoznny czynnik ryzyk zburzń misiączkowni. Bni pilotżow w wybrnych populcjch kobit rgionu łózkigo. Kirownik zni: r hb. m. T. Mkowic-Dąbrowsk. orgnizmu n nmirn obciążni lub niktór zchowni. Anorksj, brzo uży wysiłk izyczny, plni tytoniu, nużywni lkoholu m wpływ n zkłócni rgulrności misiączkowni ż o brku misiączki włączni ( 6). Opisywnym czynnikim ryzyk mnorrh i innych zburzń misiączkowni jst równiż strs, w tym strs zwoowy orz nikorzystny mikroklimt w mijscu prcy (5,7 ). Wskzuj się tkż n rolę niktórych czynników chmicznych, tkich jk wusirczk węgl i bnzn, zwłszcz tych spotyknych w służbi zrowi (cytost-

62 T. Mkowic-Dąbrowsk i wsp. Nr 2 tyki, tlnk tylnu, gzy stosown o nrkozy wziwnj) (2 5). Znnym czynnikim moyikującym proil cyklu misięczngo jst prc zminow, któr zburz normlny rytm wyzilni hormonów i owulcji (9,6,7). Z tych nych litrturowych wynik, ż obcni ni możn już mić wątpliwości o związku szroko pojętych wrunków prcy z zburznimi cyklu misięczngo. Logiczną konskwncją tgo powinno być wpisni tych problmów zrowotnych w obszr zintrsowni lkrzy służby mycyny prcy, n co wskzują równiż n z piśminnictw (8 20). Zintrsowni to powinno polgć n uczstniczniu w rozpoznwniu tgo problmu zrowotngo i pojmowniu ziłń proilktycznych. Tymczsm, jk wynik z nszych oświczń, lkrz służby mycyny prcy sporyczni tylko strją się uzyskć inormcj o misiączkowniu i innych spktch zrowi rproukcyjngo kobit, pozostwijąc tę problmtykę lkrzom ginkologom, którzy z koli ni mją wystrczjących inormcji o śroowisku prcy, ni żnych możliwości wpływu n jgo moyikcję. Postnowiliśmy więc przygotowć opowini lgorytm postępowni i progrm proilktyczny o rlizcji przz służbę mycyny prcy. Rozpoczęliśmy j o przprowzni bń, których clm było uzyskni nych pozwljących n uzilni opowizi n pytni o to, czy przy obciążnich o intnsywności występującj n stnowiskch prcy, n których njczęścij są ztrunin kobity w wiku rproukcyjnym, pojwiją się zburzni cyklu misięczngo i misiączkowni. Przstwion poniżj n objmują tę część bń i nliz, któr otyczy zburzń cyklu misięczngo. Dolgliwości związn z misiączkownim w tj smj grupi kobit omówiono w poprznij publikcji (2). MATERIAŁ I METODY W clu uzyskni nych o wpływi zwoowych i pozzwoowych czynników n pojwini się zburzń cyklu misięczngo i olgliwości związnych z misiączkownim przprowzono bni nkitow w grupi 42 kobit w wiku o 2 o 45 lt, ztrunionych n typowych kobicych stnowiskch (bnk, bryk kosmtyków, szpitl i przychoni). N postwi bni nkitowgo uzyskno n pozwljąc n chrktrystykę wrunków prcy, wilkości obciążń zwoowych i pozzwoowych, stnu zrowi. Szczgółowy opis sposobu uzyskiwni tych nych orz ich poziom w bnj grupi przstwiono w poprznij publikcji (2). Koljn pytni w nkici otyczyły rgulrności i czsu trwni cyklu, czsu trwni krwwini i jgo intnsywności. Krytrium brku rgulrności był różnic ługości cykli 6 ni; o cykli ługich zliczno trwjąc 30 ni; n występowni oligomnorrh wskzywł ługość rgulrnych cykli 33 ni lub pojwini się w cyklch nirgulrnych ostępów 42 ni pomięzy koljnymi misiączkmi; n występowni polimnorrh wskzywł ługość rgulrnych cykli 23 ni lub występowni wśró cykli nirgulrnych ostępów 2 ni mizy koljnymi misiączkmi. Intnsywność krwwini był ocnin pośrnio jko liczb popsk zużywnych w nich njintnsywnijszgo krwwini. Jko obit krwwini trktowno tki, poczs którgo zużywno 7 popsk w ciągu ni. Czs krwwini był powny w nich jko wyłużony uznwno 7 ni. Ponto w wylosownj pogrupi kobit, nistosujących oustnych śroków ntykoncpcyjnych, przprowzono bni mjąc n clu ustlni momntu wystąpini owulcji, czsu trwni zy olikulrnj (FP) i lutlnj (LP) orz ługości cyklu misięczngo. Polgły on n cozinnych pomirch pornnj tmprtury cił poczs wóch koljnych cykli misięcznych i sporzązniu wykrsu. Z ziń, w którym wystąpił owulcj przyjmowno tn, który poprzzł wyrźny skok tmprtury o co njmnij 0,3 C. Oprcowni sttystyczn wyników polgło n obliczniu wrtości śrnich l zminnych ciągłych i rozkłów l zminnych yskrtnych. Do wyznczni orz ocny potncjlnych czynników ryzyk poszczgólnych zburzń cyklu misięczngo zstosowno jnoczynnikową, nstępni wiloczynnikową nlizę rgrsji logistycznj. Do molu wiloczynnikowgo wprowzno t cchy prcy i/lub inywiuln, któr w nlizi jnozminnowj okzły się istotn sttystyczni n poziomi 0,0. Wszystki obliczni zostły przprowzon przy użyciu pkitu STATISTICA. WYNIKI Zburzni cyklu misięczngo Chrktrystykę cyklów misięcznych w bnj grupi orz częstość występowni poszczgólnych zburzń przstwiono w tbli. Ni stwirzono ni jngo przypku mnorrh. Njczęstszym zburznim było nirgulrn misiączkowni występując u ok. /3 kobit i wyłużony czs krwwini, co powł /4 bnych. Wyłużon cykl misięczn występowły u /5 kobit, zś brzo krótki tylko u co 0 kobity. Poszukując czynników ryzyk zburzń misiączkowni z zstosownim nlizy jnozminnowj ni stwirzono, by którś z nlizownych cch chrktryzujących bn kobity, ich obciążni zwoow i pozzwoow był czynnikim ryzyk częstgo misiączkowni (polimnorrh). W stosunku o pozostłych zburzń uło się wykzć istotny wpływ niktórych czynników. I tk stwirzono, ż czynnikim ryzyk (istotnym n poziomi p 0,0) nirgulrnych cykli był sporyczny lub częsty kontkt z tlnkim tylnu (OR = 9,08), ntomist czynnikmi zmnijszjącymi ryzyko był wik (OR = 0,95 n rok życi) i ms cił (OR = 0,8 n jnostkę wskźnik msy cił BMI). Ryzyko występowni ługich cykli było istotni większ u kobit mjących ługi przrwy w prcy (OR = 7,20) orz u tych, któr zgłszły kontkt z prominiownim rntgnowskim (OR = 5,0). Ryzyko występowni wyłużonych cykli rosło

Nr 2 Zburzni cyklu misięczngo związn z śroowiskim prcy 63 Tbl. Chrktrystyk cyklów misięcznych i częstość występowni zburzń w bnj grupi kobit Tbl. Chrctristics o mnstrul cycls n rquncy o bnormlitis in womn o th stuy group Chrktrystyk cykli misięcznych Chrctristics o mnstrul cycls Nirgulrn cykl 32,4% Irrgulr cycls Przciętn ługość cyklu (ni) 28,0 ± 2,5 Mn cycl lngth (ys) Częstość cykli ługich b (%) 2,6% Frquncy o long cycls b (%) Polimnorrh c (%) 7,8% Polymnorrh c (%) Cykl normln 73,2% Norml cycls (%) Oligomnorrh (%) 9,0% Liczb popsk zużywnych w ciągu ni 5,79 ± 2,3 Mn ily us o snitry ps Częstość obitych krwwiń (%) 7,6% Frquncy o hvy bing (%) Śrni czs trwni krwwini (ni) 4,9 ±,3 Mn lngth o bling (ys) Częstość przłużonych krwwiń (%) 25,3% Frquncy o prolong bling (%) Różnic pomięzy njkrótszym i njłuższym cyklm 6 ni. Dirnc btwn shortst n longst cycls 6 ys. b Czs trwni cyklu > 30 ni. b Cycls longst thn 30 ys. c Czs trwni rgulrnych cykli 23 ni lub występowni nirgulrnych cykli trwjących 2 ni. c Lngth o rgulr cycls 23 ys or cycls o 2 ys occurring mong irrgulr cycls. Czs trwni rgulrnych cykli 33 ni lub występowni wśró nirgulrnych cyklów trwjących 42 ni. Lngth o rgulr cycls 33 ys or cycls o 42 ys occurring mong irrgulr cycls. Zużywni 7 popsk zinni. 7 snitry ps us ily. Krwwini misięczn trwjąc 7 ni. Mnstrul bing lsting 7 ys. u plczk (OR = 2,7) i wrz z liczbą lt nuki (OR =,2 n rok nuki). Poobni, ługi przrwy w prcy były istotnym czynnikim ryzyk oligomnorrh (OR = 6,92). To zburzni występowło równiż częścij u kobit mjących kontkt z tlnkim tylnu (OR = 6,38). Wik ntomist zmnijszł ryzyko (OR = 0,9). Czynnikmi ryzyk przłużonych krwwiń misięcznych były ługi przrwy w prcy (OR = 3,03), choroby przwlkl (OR =,7 n jn chorobę) i poroy (OR =,44 n jn poró). Większ ms cił był czynnikim zmnijszjącym ryzyko (OR = 0,89 n jnostkę BMI). Ntomist prc w wrunkch możliwgo kontktu z prominiownim rntgnowskim, zinn spożyci koiny pon 500 mg, i ms cił były czynnikmi zwiększjącymi ryzyko obitych krwwiń (wrtości OR wynosiły opowinio 2,82, 2,43 orz,2 n jnostkę BMI). Tki czynniki, jk strs zwoowy orz prc przy komputrz zmnijszł ryzyko tj ptologii (OR = 0,39 i 0,42). Wszystki wyminion wyżj czynniki ryzyk poszczgólnych zburzń misiączkowni wprowzono nstępni o wiloczynnikowgo molu rgrsji logistycznj, zięki czmu wyłoniono zstwy nizlżnych czynników ryzyk (tb. 2). I tk okzło się, ż kontkt z tlnkim tylnu zwiększł ryzyko występowni nirgulrnych cykli i oligomnorrh, zś uczstniczni w procurch, w których było stosown prominiowni rntgnowski ługich cykli i obitych krwwiń. Ntomist strs w prcy zmnijszł ryzyko występowni obitgo krwwini misięczngo. Długi przrwy w prcy były czynnikim ryzyk oligo-mnorrh i przłużonych krwwiń. Z czynników chrktryzujących styl życi istotn znczni miło plni ppirosów, zwiększjąc ryzyko występowni ługich cykli orz wysoki zinn spożyci koiny, zwiększjąc ryzyko obitych krwwiń. Wik był czynnikim zmnijszjącym ryzyko występowni nirgulrnych cykli orz oligomnorrh. Wskźnik msy cił zwiększł ryzyko występowni obitych krwwiń, zś zmnijszł ryzyko występowni nirgulrnych cykli i przłużonj mnstrucji. Zburzni owulcji Pogrup kobit, któr okonywły pomirów pornnj tmprtury cił w czsi wóch koljnych cykli, licząc 33 osoby, ni różnił się o pozostłych wikim ni wskźnikmi obciążni prcą. W tj grupi jnk mnijszy był ostk kobit ksponownych n nisk tmprturę, zś większy ostk obsługujących prturę RTG i USG. Ogółm prznlizowno 66 cykli, wśró nich było 4 owulcyjnych, w pozostłych ni obsrwowno skoku tmprtury cił, chrktrystyczngo l owulcji. Owulcję w obu cyklch stwirzono u 5 kobit (45,5%), tylko w jnym cyklu u kobit (33,3%). U pozostłych 7 (2,7%) kobit obyw cykl były bzowulcyjn. W cyklch owulcyjnych z pęchrzykow trwł śrnio 3,3 ± 2,2 ni (o 8 o 9 ni), z lutln 4,3 ± 2,4 ni (o 0 o 22 ni). Śrni tmprtur cił w zi pęchrzykowj wynosił 36,2 ±,6ºC, w zi lutlnj był wyższ i wynosił 36,8 ± 0,2ºC. W cyklch bzowulcyjnych tmprtur cił wynosił śrnio 36,6 ± 0,3ºC. Występowni cyklów bzowulcyjnych było w pwnym stopniu związn z wikim. Ostk kobit w wiku pon 40 lt, u których owulcję stwirzono w obu cyklch wynosił 58%, w wiku 26 40 lt 82% i u ni jnj kobity w wiku o 25 lt (różnic jnk ni były sttystyczni istotn). Anlizując n chrktryzując obciążni bnych kobit po kątm wyłonini czynników ryzyk występowni zburzń owulcji stwirzono, ż strs zwoowy i plni tytoniu zwiększło ryzyko (opowini wrtości OR wynosiły,85 i 2,50), l ni był to wzrost sttystyczni istotny. Ntomist nizlżnymi czynnikmi ryzyk tgo zburzni był prc w systmi w zminowym, szczgólni z prcą w porz nocnj orz tki zngżowni w wysiłk typu rkrcyjngo, ż wytk nrgtyczny przkrczł 000 kcl/tyziń (tb. 3).

64 T. Mkowic-Dąbrowsk i wsp. Nr 2 Tbl 2. Zwoow i pozzwoow nizlżn czynniki ryzyk występowni zburzń cyklu misięczngo Tbl 2. Occuptionl n non-occuptionl risk ctors o mnstrul cycls isturbncs Tlnk tylnu Ethyln oxi Wskźnik msy cił (kg/m 2 ) Boy mss inx (kg/m 2 ) Przrwy w prcy Rst puss uring work Czynniki ryzyk Risk ctors Prc w wrunkch występowni prominiowni RTG Work roun RTG pprtus Plni ppirosów Smoking Lt nuki Yrs o uction Przrwy w prcy Rst puss uring work Tlnk tylnu Ethyln oxi Wik Ag Przrwy w prcy Rst puss uring work Nirgulrn cykl Irrgulr cycls Długi cykl Long cycls Oligomnorrh nigy nvr sporyczni lub często somtims or rquntly n jnostkę pr unit 5 min 6 30 min > 30 min ni lub sporyczni non or somtims często lub stl rquntly or lwys ni no tk ys n kży rok pr on yr 5 min 6 0 min > 30 min nigy nvr sporyczni lub często somtims or rquntly n kży rok or vry yr Długi czs krwwini misięczngo Prolong mnstrul bing 5 min 6 0 min >30 min Ilorz szns (skorygowny) Os rtio (just) 9,03 (0,84 97,08) 0,84 (0,73 0,98) b,75 (0,55 5,69) 5,63 (,52 20,87) b 4,38 (,4 6,79) b 3,7 (,9 8,42) b,22 (0,99,5) 3,09 (0,84,26) 8,2(,94 33,9) c 6,07 (0,7 5,46) 0,90 (0,83 0,97) b 2,99 (0,97 9,4) 2,6 (0,69 9,83)

Nr 2 Zburzni cyklu misięczngo związn z śroowiskim prcy 65 Wskźnik msy cił (kg/m 2 ) Boy mss inx (kg/m 2 ) Strs zwoowy Job strss Prc w wrunkch występowni prominiowni RTG Work roun RTG pprtus Dzinn spożyci koiny Cin consumption (ily) Wskźnik msy cił (kg/m 2 ) Boy mss inx (kg/m 2 ) p < 0,0; b p < 0,05; c p < 0,0. Zminn ciągł (zkrs trzb zminić). Continuous vribl (rng ). Zminn cigł (zkrs 7 7). Continuous vribl (rng (7 7). Zminn ciągł (zkrs 25 45). Continuous vribl (rng 25 45). Obit krwwini Hvy bling n jnostkę pr unit pirwszy kwrtyl irst qurtil rugi i trzci kwrtyl scon n thir qurtil czwrty kwrtyl ourth qurtil ni lub sporyczni non or somtims często lub stl rquntly or lwys 500 mg > 500 mg n jnostkę pr unit 0,82 (0,70 0,97) b 0,27 (0,0 0,78) b 0,22 (0,06 0,77) c 4,83 (,7 9,84) b 3,36 (,35 8,34) b,6 (,0,34) b Tbl 3. Nizlżn czynniki ryzyk występowni cyklów bzowulcyjnych Tbl 3. Risk ctors o prvlnc o novultory cycls Systm zminowy Shit systm Czynniki ryzyk Risk ctors Wytk nrgtyczny n czynny wypoczynk (kcl/tyz.) Enrgy xpnitur or lisur tim ctivity (kcl/wk) p < 0,0; b p < 0,05. tylko jn zinn zmin on (y) shit wi zminy zinn two (y n trnoon) shits wi zminy (zinn i nocn) two shits (y n night) <000 >000 Ilorz szns (skorygowny) Os rtio (just) 2,60 (0,23 29,96),99 (0,78 84,45),4 (,48 87,65) b OMÓWIENIE Częstość występowni poszczgólnych zburzń cyklu misięczngo w bnj grupi kobit jst zbliżon o opisywnj w litrturz przmiotu. Zwrc tylko uwgę uż częstość występowni cyklów bzowulcyjnych. W nszym bniu zstosowliśmy pomir tmprtury cił, jko mtoy o ustlni czsu owulcji, wrtość tj mtoy był wilokrotni potwirzn (22). Wątpliwości mogą pojwić się jnk w związku z uzyskiwnim nych o tmprturz cił o kobit prcujących w różnych porch oby. Jnkż w nszym bniu w nocy prcowły jyni pilęgnirki. Ich systm zminowy objmowł prcę w nocy co 2,5 oby

66 T. Mkowic-Dąbrowsk i wsp. Nr 2 (systm 2/24, tzn. po 2 gozinnj prcy miły 24 gozin przrwy prz nstępnym, znowu 2 gozinnym okrsm prcy), wiomo, ż opiro przprcowni kilku koljnych nocy spłszcz normln okołoobow whni tmprtury cił lub zmini jj rytm n wuzowy (23,24). Niwilkigo spłszczni obowych zmin tmprtury cił możn spoziwć się w zi lutlnj, l cykl misięczny ni wpływ n przsunięci krozy (25). Tk więc możn sązić, ż poziom tmprtury cił w gozinch pornnych był zlżny jyni o zy cyklu misięczngo. Ponto przy wyborz mtoy ocnini występowni owulcji kirowliśmy się równiż kosztm bni, który w przypku pomirów tmprtury cił jst niwilki. Anlizując rolę poszczgólnych czynników chrktryzujących prcę i ich wpływ n występowni zburzń misiączkowni stwirzono, ż njwiększ znczni mił uży wysiłk izyczny. Duży wysiłk izyczny, czy to sportowy czy tż zwoowy, zgoni z nymi z piśminnictw, wiązny jst z wzrostm częstości występowni wyłużonych cyklów, brkim owulcji lub misiączki. W nszym bniu wysiłk rkrcyjny przkrczjący 000 kcl/tyziń ( więc niwilki, w porównniu z trningim sportowym) okzł się istotnym czynnikim ryzyk brku owulcji. Trzb jnk zznczyć, ż w bnj grupi kobit występowni wysiłku o tkij intnsywności było skorlown w istotnym stopniu z prcą w nocy, występującą tylko wśró pilęgnirk, co wskzuj n ni, jko n grupę o powyższonym ryzyku występowni zburzń owulcji. Związk użgo wysiłku izyczngo z ługimi cyklmi lub oligomnorrh był tylko pośrni. Minowici czynnikim ryzyk tych zburzń były ługi przrwy w prcy i prc w wrunkch możliwgo wystpowni prominiowni rntgnowskigo, co znowu było skorlown z ciężkością prcy zwoowj. Minowici wytk nrgtyczny u kobit, mjących przrwy w prcy krótsz lub równ 5 min wynosił 540 ± 23 kcl/zminę, u mjących przrwy o 30 min 644 ± 246 kcl/zminę, zś u mjących przrwy łuższ niż 30 min 8 ± 92 kcl/zminę (p < 0,0). U kobit prcujcych w wrunkch możliwgo występowni prominiowni rntgnowskigo wytk n zminę wynosił 734 ± 29 kcl, u pozostłych 644 ± 25 kcl. Czynnikim ryzyk nirgulrnych cykli misięcznych i oligomnorrh było nrżni n tlnk tylnu. Tn gz stosowny o strylizcji jst znny jko czynnik ryzyk poroniń smoistnych i w wrozonych (5,26). W litrturz ni znlziono jnk inormcji o jgo wpływi n zburzni misiączkowni. W bnj grupi kobit nrżni n tlnk tylnu wiązło się znowu z ciężkością prcy (wytk nrgtyczny u kobit nrżonych wynosił 908 ± 228 kcl/zminę, u pozostłych 642 ± 246 kcl/zminę; p = 0,09). W nszych bnich ni potwirził się opisywny w litrturz wpływ strsu zwoowgo i prcy zminowj n skrócni, wyłużni lub brk rgulrności cyklu. Tn czynnik powyższł ntomist ryzyko występowni cyklów bzowulcyjnych, n co wskzywły równiż bni Htch i wsp. (9). Zziwini moż buzić ochronn rol strsu zwoowgo wobc obitgo krwwini misięczngo. Tu jnk znowu zwrc uwgę związk tgo czynnik z ciężkością prcy (tym rzm występowł owrotni proporcjonln zlżność). Z punktu wizni ziłń proilktycznych służby mycyny prcy istotn jst to, ż częstość występowni zburzń cyklu misięczngo jst różnicown intnsywnością czynników chrktryzujących śroowisko prcy. Obowiązkim lkrz proilktyk powinno więc być uzyskiwni inormcji o cyklu misięcznym, gyż tylko on, znjąc wrunki prcy swych poopicznych, moż pojąć skutcznijsz ziłni niż ginkolog, o którgo njczęścij zgłszją się kobity z tkimi problmmi. Lkrz służby mycyny prcy moż próbowć usunąć przyczyny zburzń, mimo iż występują on nwt wówczs, gy wrunki prcy są poprwn (z punktu wizni normtywów higinicznych), l jnk uciążliw. Jżli np. stwirzi się, ż u młoj kobity prcującj w systmi zminowym występuj wyłużni czsu oczkiwni n ciążę (co moż być skutkim zburzń owulcji), nlżłoby zbć, czy ni występują u nij cykl bzowulcyjn, nstępni rozwżyć możliwość okrsowj zminy systmu prcy. Występowni nirgulrnych cyklów misięcznych lub oligomnorrh u pilęgnirk prcujących w kontkci z tlnkim tylnu powinno być sygnłm o szczgółowj kontroli wrunków prcy i ustlni, czy przstrzgn s procury zbzpiczjąc prz nipożąnym nrżnim. Większość zburzń cyklu misięczngo moż być wiązn z ciężkością prcy, w kżym rzi jst wskźnikim złj tolrncji intnsywności wysiłku, występującgo n stnowisku prcy, co równiż powinno być sygnłm o pojęci intrwncji. Zburzni cyklu misięczngo ni powinny być bgtlizown równiż z wzglęu n ich konskwncj. Oczywist konskwncj otyczą zkłócni unkcji prokrcyjnj. Wprwzi opóźnini rozpoczęci misiączkowni ni wpływ ngtywni n późnijszy procs rproukcji, zwiększ jnk ponwukrotni ryzyko złmń kości w okrsi pri- i postmnopuzlnym (27). Zburzni misiączkowni równiż zwiększją ryzyko złmń kości (28). Nirgulrn misiączkowni, co w rzultci j niską życiową kspozycję n strogny, jst związn z wzrostm ryzyk zwłu src (RR =,8, CI =, 2,9) (29), l z zmnijszonym ryzykim rk jjników (3) i zmnijszonym ryzykim rk pirsi (30,3). Krótki cykl misięczn są związn z wzrostm ryzyk rk pirsi (32,33) i płuc (34). Nirgulrn cykl zmnijszją to ryzyko (RR = 0,6; 95% CI = 0,5 0,8), zś rgulrn pon 3-niow zwiększją j (3). WNIOSKI Biorąc po uwgę to, ż rozj i intnsywność prcy orz wrunki, w jkich jst wykonywn, ni powinny moyikowć nturlngo cyklu biologiczngo kobity, którgo istotnym

Nr 2 Zburzni cyklu misięczngo związn z śroowiskim prcy 67 lmntm jst rgulrn misiączkowni, lkrz służby mycyny prcy ni moż unikć ślzni wntulnych zburzń w tj srz zrowi. PIŚMIENNICTWO. Brooks-Gunn J., Wrrn M.P., Hmilton L.H.: Th rltion o ting problms n mnorrh in bllt ncrs. M. Sci. Sports Exrc. 987; 9: 4 44. 2. Coopr G.S., Snlr D.P., Whln E.A., Smith K.R.: Assocition o physicl n bhviorl chrctristics with mnstrul cycl pttrns in womn g 29 3 yrs. Epimiology 996; 7: 624 628. 3. Dusk T.: Inlunc o high intnsity trining on mnstrul cycl isorrs in thlts. Crot. M. J. 200; 42: 79 82. 4. Hornsby P.P., Wilcox A.J., Winbrg C.R.: Cigrtts smoking n isturbnc o mnstrul unction. Epimiology 998; 9: 93 98. 5. Mssing K., Surl-Cubizolls M.-J., Bourgin M., Kminski M.: Mnstrul-cycl chrctristics n work conitions o workrs in poultry slughtrhouss n cnnris. Scn. J. Work Environ. Hlth 992; 8: 302 309. 6. Montro P., Brnis C., Frnnz V., Cstro S.: Inlunc o boy mss inx n slimming hbits on mnstrul pin n cycl irrgulrity. J. Biosoc. Sci. 996; 28: 35 323. 7. Fnstr L., Wllr K., Chn J., Hubbr A.E., Winhm G.C., Elkin E. i wsp.: Psychologicl strss in th workplc n mnstrul unction. Am. J. Epimiol. 999; 49: 27 34. 8. Gorly L.B., Lmstrs G., Simpson S.R., Yiin J.H.: Mnstrul isorrs n occuptionl, strss, n rcil ctors mong militry prsonnl. J. Occup. Environ. M. 2000; 42: 87 88. 9. Htch M.C., Fig-Tlmnc I., Slrno S.: Work strss n mnstrul pttrns mong Amricn n Itlin nurss. Scn. J. Work Environ. Hlth 999; 25: 44 50. 0. Jysln L., Ro P.S.: Ect o occuption on mnstrul cycl lngth: cusl mol. Humn Biology 995; 67: 283 290.. Thurston S.W., Ryn L., Christini D.C., Snow R., Crlson J., You L. i wsp.: Ptrochmicl xposur n mnstrul isturbncs. Am. J. In. M. 2000; 38: 555 564. 2. Ng T.P., Foo S.C., Yoong T.: Mnstrul unction in workrs xpos to tolun. Brit. J. In. M. 992; 49: 799 803. 3. Przzini F., L Vcchi C., Ngri E., Gntil A.: Mnstrul ctors n th risk o pithlil ovrin cncr. J. Clin. Epimiol. 989; 42: 443 448. 4. Shortrig L.A., Lmstrs G.K., Vlnis B., Hrtzbrg V.: Mnstrul cycls in nurss hnling ntinoplstic rugs. Cncr Nurs. 995; 8: 439 444. 5. Sitrk K., Brlińsk B.: Zwoow nrżni prsonlu myczngo n czynniki chmiczn mogąc zburzć płoność. M. Pr. 997; 48: 25 22. 6. Iglsis R., Trrs A., Chvrri A.: Disorrs o th mnstrul cycl in irlin stwrsss. Avit. Spc. Environ. M. 980; 5: 58 520. 7. Miyuchi F., Nnijo K., Otsuk K.: Ects o night shit on plsm concntrtions o mltonin, LH, FSH n prolctin, n mnstrul irrgulrity. Jp. J. In. Hlth 992; 34: 545 550. 8. Linbohm M.L.: Womn s rprouctiv hlth: som rcnt vlopmnts in occuptionl pimiology. Am. J. In. M. 999; 36: 8 24. 9. Mssing K.: On-y scinc: scintists, workplc rprouctiv hzrs, n th right to work. Int. J. Hlth. Srv. 999; 29: 47 65. 20. Siki C.L., Gol E.B., Schnkr M.B.: Workplc policy on hzrs to rprouctiv hlth. Occup. M. 994; 9: 54 549. 2. Mkowic-Dąbrowsk T., Sprusińsk E., Hnk W., Rwn-Włorczyk Z., Kosz-Włorczyk Z.: Dolgliwości związn z cyklm misięcznym czy jst to problm l lkrzy służby mycyny prcy? M. Pr. 2003; 6: 5 59. 22. Mrtinz A.R., vn Hoo M.H., Schout E., vn r Mr M., Brokmns F.J., Homps P.G.: Th rlibility, ccptbility n pplictions o bsl boy tmprtur (BBT) rcors in th ignosis n trtmnt o inrtility. Eur. J. Obstt. Gyncol. Rpro. Biol. 992; 47: 2 27. 23. Akrstt T.: Psychologicl n psychophysiologicl cts o shit work. Scn. J. Work Environ. Hlth. 990; 6 Supl. : 67 73. 24. Anlur P., Rinbrg A., Fourr L., Bttl W., Duvrnuil G.: Amplitu o th orl tmprtur circin rhythm n th tolrnc to shitwork. J. Physiol. (Pris). 979; 75: 507 52. 25. Coyn M.D., Ksick C.M., Dohrty T.J., Kolk M.A., Stphnson L.A.: Circin rhythm chngs in cor tmprtur ovr th mnstrul cycl: mtho or noninvsiv monitoring. Am. J. Physiol. Rgul. Intgr. Comp. Physiol. 2000; 279: R36 320. 26. Fig-Tlmnc I.: Rprouctiv problms mong womn hlth cr workrs: pimiologic vinc n prvntiv strtgis. Epimiol. Rv. 2000; 22: 249 260. 27. Coopr G.S., Snlr D.P.: Long-trm cts o rprouctiv-g mnstrul cycl pttrns on pri n postmnopusl rctur risk. Am. J. Epimiol. 997; 45: 804 809. 28. Nicomus K., Folsom A.R, Anrson K.E.: Mnstrul history n risk o hip rcturs in postmnopusl womn. Am. J. Epimiology 200; 53: 25 255. 29. L Vcchi C., Dcrli A., Frncschi S., Gntil A., Ngri E., Przzini F.: Mnstrul n rprouctiv ctors n th risk o myocril inrction in womn unr ity-iv yrs o g. Am. J. Obstt. Gyncol. 987; 57: 08 2. 30. Mittnor R., Longnckr M.P., Nwcomb P.A., Ditz A.T., Grnbrg E.R., Bogn G.F. i wsp.: Strnous physicl ctivity in young ulthoo n risk o brst cncr (Unit Stts). Cncr Cuss Control 995; 6: 347 353. 3. Przzini F., L Vcchi C., Ngri E., Frncschi S., Tozzi L.: Lilong mnstrul pttrn n risk o brst cncr. Oncology 993; 50: 222 225. 32. Olsson H., Lnin-Olsson M., Gullbr B.: Rtrospctiv ssssmnt o mnstrul cycl lngth in ptints with brst cncr, in ptints with bnign brst iss, n in womn withouth brst iss. J. Ntl. Cncr Inst. 983; 70: 7 20. 33. Yun J.M., Yu M.C., Ross R.K., Go Y.T., Hnrson B.E.: Risk ctors or brst cncr in Chins womn in Shnghi. Cncr Rs. 988; 48: 942 953. 34. Go Y.T., Blot W.J., Zhn W., Ershow A.G., Hsu C.W., Lvin L.I. i wsp.: Lung cncr mong Chins womn. Int. J. Cncr 987; 40: 604 609.