Równowaga krótkookresowa prosty model IS-LM

Równowaga krótkookresowa prosty model IS-LM Dr Michał Gradzewicz Katedra Ekonomii I KAE Makroekonomia II Wykład 8

Plan wykładu Ceny w krótki i długim okresie co to są sztywności nominalne? Założenia modelu IS LM Co to jest mnożnik Keynesowski (mnożnik wydatków rządowych) i czy jest on wysoki? Wyprowadzenie krzywej IS równowaga na rynku dóbr Wyprowadzenie krzywej LM równowaga na rynku pieniądza Polityka fiskalna i pieniężna w modelu IS LM Ograniczenia modelu IS LM Literatura: Burda, Wypłosz (2013) Makroekonomia. Podręcznik Europejski, rozdział 10 Mankiw Macroeconomics, 7th Edition, Worth Publishers, Harvard University, 2010, rozdział 10 i 11

Zachowanie się cen w gospodarce w krótkim i długim okresie Charakter zachowania się cen w gospodarce jest odmienny w krótkim i w długim okresie Długi okres ceny są giętkie (doskonale elastyczne) każda zmiana w parametrach nominalnych gospodarki rozładowuje się w zmianach cen, nie wpływając na decyzje podmiotów (które oparte są na zmiennych realnych) i alokacje zasobów w gospodarce nazywane jest to dychotomią realnej i nominalnej strony gospodarki i można to ująć równaniem ilościowym pieniądza M തV = P തY Krótki okres ceny są lepkie nie muszą od razu dostosowywać się do nowych parametrów nominalnych gospodarki w konsekwencji zmiany nominalne (lub zmiany popytu) mogą wpływać na realną stronę gospodarki Dlaczego? Ekonomiści źródła tego faktu upatrują w istnieniu tzw. sztywności nominalnych

Zachowanie się cen w gospodarce Co to są i jakie są przyczyny sztywności nominalnych (nominal rigidities)? Koszty zmiany cenników (menu costs) zmiany cen są kosztowne i firmy dokonują je niezbyt często, godząc się na (niewielką) utratę potencjalnych zysków Niedoskonała informacja, powodująca, że firmy nie potrafią dokładnie rozróżnić, czy obserwowane przez nich zmiany cen są: zmianami cen ogólnych (na które nie powinni reagować wzrostem produkcji, bo ceny dla wszystkich rosną), czy zmianami cen ich wyrobów (co oznacza zmiany cen relatywnych, na które powinni zareagować), wrócimy do tego wątku opisując model Lucasa Charakterem przeważających kontraktów (pomiędzy partnerami handlowymi czy w relacjach pracodawca-pracownik), które są wielookresowe i są najczęściej zapisane w ujęciu nominalnym (nie są indeksowane, np. inflacją) Iluzja pieniądza (zmiany cen ogólnych nie zawsze są postrzegane jako zmiany siły nabywczej pieniądza) Badania nad procesem ustalania cen pokazują, że faktycznie ceny zmieniane są przeciętnie co kilka lub kilkanaście miesięcy (wrócimy jeszcze do tego tematu omawiając model AD AS)

Założenia modelu Keynesowskiego (IS LM) stałość cen W modelu IS-LM zakłada się, że ceny są stałe, zatem producenci dostosowują wyłącznie swoją produkcję, w całości pokrywając zmiany popytu jest to bardzo silne założenie stoi za nim przekonanie Keynesistów, że w krótkim okresie istnieją niewykorzystanie zasoby w gospodarce (np. bezrobocie jest trwałą cechą gospodarek) a firmy mogą zawsze zaspokoić zwiększony popyt zwiększając zatrudnienie i produkcję W zasadzie nie jest to błędna obserwacja, ale firmy mogą dojść do wniosku, że lepszą strategią (przynosząca im większe zyski) jest nie zwiększenie produkcji, ale podniesienie cen wrócimy do tego na kolejnych wykładach, omawiając model AD AS Ze stałości cen wynika, że zmiany stóp nominalnych wpływają bezpośrednio na stopy realne (na podstawie równania Fishera r = i തπ)

Założenia modelu Keynesowskiego (IS LM) Upraszczające założenia, w szczególności do reguł decyzyjnych podmiotów, takich jak gospodarstwa domowe czy przedsiębiorstwa Przypominając: Y = C + I + G + (X M) I = I(q, r, E ΔY ), wzrost r obniża I bezpośrednio (wzrost kosztów kredytowania inwestycji) oraz poprzez q-tobina (wpływa negatywnie na wycenę opłacalności projektów inwestycyjnych). Ponieważ dla π = 0, r = i, zatem I = I(i) oraz I i < 0 C = C(Ω, Y T) jest funkcja majątku, ale ze względu np. na niedoskonałości systemu finansowego reaguje relatywnie silnie na bieżący dochód do dyspozycji. Model ten wprowadza silnie upraszczające założenie, że konsumpcja zależy jedynie od bieżącego dochodu C = C A + c(y T) G egzogeniczne (determinowane polityką fiskalną państwa) X = X σ, Y, czyli eksport jest funkcją realnego kursu walutowego i popytu zewnętrznego, tutaj przyjmujemy, że jest egzogeniczny M = M(σ, Y), załóżmy dla uproszczenia, że import sprowadzany jest jedynie w celach zaspokojenia części popytu konsumpcyjnego M = mc

Mnożnik Keynesowski Równanie tożsamościowe Y = C + I + G + NX jest też w zasadzie równaniem wyrażającym równowagę na rynku dóbr. W równowadze : podaż dóbr (determinowana przez dostępność czynników produkcji i technologię produkcji, która analizowaliśmy jako funkcję produkcji) musi się równać popytowi (na który składają się jego różne źródła, a które są zależne m.in. od stopy procentowej i od poziomu wygenerowanego dochodu w gospodarce) Y = C A + cy + I i + G + X mc = C A + cy + I i + G + X m(c A + cy) Y 1 c + cm = I i + G + X + C A Y = 1 1 c(1 m) (I i + G + X + C A) Zwróćcie uwagę, że równanie to nie uwzględnia funkcji determinującej podaż dóbr funkcji produkcji. Innymi słowy, model IS LM nie uwzględnia części podażowej gospodarki i zakłada, że podaż dostosowuje się do popytu (jest determinowana przez popyt)

Wielkość 1 1 c(1 m) Y = Mnożnik Keynesowski 1 1 c(1 m) (I i + G + X + C A) jest często nazywana mnożnikiem keynesowskim, informującym jak bardzo zmieni się produkcja, jeśli któryś z egzogenicznych elementów popytu wzrośnie o 1. Np. dla c = 0.8 oraz m = 0.5, mnożnik jest równy 1.66 czyli wzrost np. G o jednostkę powoduje niemal dwukrotny wzrost Y (jeśli m = 0, to mnożnik dla c = 0.8 wynosi aż 5) Ważna uwaga! Jest to bardzo prosty i trochę staromodny sposób liczenia mnożnika popytowego. W rzeczywistości zależy on od wielu czynników, a literatura na ten temat jest bardzo szeroka i daleka od jednoznaczności: Przykładowo, z naszych rozważań nt. ekwiwalencji ricardiańskiej wynika, że zmiany wydatków rządowych mogą zostać zinternalizowane (wzięte pod uwagę w procesie planowania) przez GD jako równoważny wzrost opodatkowania w przyszłości i wtedy mnożnik będzie dużo niższy (w krańcowym przypadku mnożnik może być zerowy, bo GD w całości skompensują wzrost wydatków rządowych swoimi oszczędnościami) Wiemy również, że GD w różnorodny sposób reagują na zmiany dochodów, np. rozsmarowując w dłuższym horyzoncie dodatkowy popyt konsumpcyjny wywołany jedynie krótkotrwałym wzrostem dochodów, co powoduje, że c może być bardzo niskie, a wraz z nim mnożnik

Mnożniki fiskalne czy w praktyce są one wysokie? Czynniki wpływające na wielkość mnożników: Otwartość gospodarki (-) Sztywności rynku pracy, głównie sztywności w dostosowaniu płac (+) Znaczenie automatycznych stabilizatorów (-) Reżim kursu walutowego (płynny kurs mniejsze mnożniki) Wyjściowy poziom długu (-) Efektywność systemu podatkowego i systemu wydatków (+) Stan koniunktury (większe mnożniki w recesjach) Interakcja z polityką pieniężną (w szczególności silnie ograniczona efektywność polityki pieniężnej ZLB znacząco poprawia efektywność wydatków rządowych) Źródło: Boussard, de Castro, Salto (2012), Fiscal Multipliers and Public Debt Dynamics in Consolidations, Economic Papers 460, European Commision Źródło: Batini, Eyraud, Forni, Weber (2014), Fiscal Multipliers: Size, Determinants, and Use in Macroeconomic Projections, IMF, Technical Notes and Manuals

Krzywa IS równowaga na rynku dóbr Krzywa IS jest dana równaniem wyprowadzonym nieco wcześniej i 1 Y = (I i + G + X + C 1 c(1 m) A) Zatem Y = Y(i), gdzie Y < 0, a krzywa IS jest taką kombinacją i oraz Y, dla których rynek dóbr jest w równowadze Obszar na prawo od krzywej IS odpowiada nadwyżce podaży dóbr (dla danej stopy procentowej planowane wydatki są zbyt małe, co oznacza zbyt duże oszczędności), obszar na lewo nadwyżce popytu na dobra Nachylenie krzywej IS jest zależne od wartości mnożnika oraz wrażliwości popytu inwestycyjnego na stopy procentowe, im są one wyższe, tym krzywa IS jest bardziej płaska (Y mocniej reaguje na zmiany i): i Nadwyżka popytu na dobra (S<I) A Nadwyżka podaży dóbr (S>I) B IS Y Y = 1 di i i 1 c(1 m) di < 0, ponieważ di i di < 0 Ruch po krzywej IS (przesunięcie z A do B) jest obrazem reakcji (wzrostu) produkcji na zmiany (spadek) stopy procentowej Przesunięcia krzywej IS zmiany egzogenicznych elementów popytu (wydatki rządowe, popyt zagraniczny, majątek GD oraz oczekiwania) IS IS nowe Y

Wyprowadzenie krzywej LM równowaga na rynku pieniądza Przypomnijmy: popyt na pieniądz dany jest przez: M P = L Y, i, gdzie L Y > 0 oraz L i < 0 Jeśli podaż pieniądza się nie zmienia, to wzrost popytu w gospodarce (Y) powoduje wzrost popytu na pieniądz (przesunięcie krzywej popytu w prawo), czemu towarzyszy wzrost stopy procentowej (i) Dlaczego di > 0? Z różniczki zupełnej dostajemy: dy d M = L(Y,i) L(Y,i) dy + di, ponieważ chcemy, aby P Y i = 0 (chcemy, aby podaż pieniądza była stała), d M P zatem di = L(Y,i)/ Y jest liczbą dodatnią dy L(Y,i)/ i Przy stałej podaży pieniądza równowaga na rynku pieniężnym wymaga, aby wyższemu poziomowi popytu odpowiadała wyższa stopa procentowa odwzorowanie to nazywane jest krzywą LM (dodatnią zależnością pomiędzy Y a i, obrazującą różne punkty równowagi na rynku pieniądza dla różnych poziomów produktu) Powyżej krzywej LM, dla danego Y stopa procentowa jest za wysoka, a popyt na pieniądz zbyt niski (czyli istnieje nadwyżka podaży pieniądza) i odwrotnie poniżej krzywej LM i i M P Nadwyżka podaży pieniądza s M P d d M P nowe M P LM Nadwyżka popytu na pieniądz Y

Analiza krzywej LM Nachylenie krzywej LM jest ona tym bardziej stroma, im bardziej popyt na pieniądz jest wrażliwy na zmiany Y oraz im mniej popyt na pieniądz jest wrażliwy na zmiany i na poprzednim slajdzie pokazaliśmy, że di = L(Y,i)/ Y dy L(Y,i)/ i Przykładowo, jeśli ഥM P = α ii + α Y Y, to i = α Y α i Y 1 α i ( ഥM P ) Ruch gospodarki po krzywej LM odpowiada różnym poziomom stóp procentowych wymaganych do zrównoważenia rynku pieniądza przy różnych poziomach produktu, gdy podaż pieniądza się nie zmienia Przesunięcie krzywej LM oznacza zmianę podaży pieniądza (w szczególności, wzrost podaży pieniądza przesunięcie krzywej LM w prawo) i LM LM nowe Y

Analiza modelu IS LM polityka fiskalna Złożenie tych dwóch krzywych nazywane jest modelem IS LM i obrazuje łączną równowagę na rynku dóbr i pieniądza Polityka fiskalna. i Przesunięcie w prawo krzywej IS (np. wzrost wydatków rządowych) powoduje wzrost produkcji i zatrudnienia czynników produkcji, LM zwiększone dochody z czynników trafiające do GD powodują wzrost popytu konsumpcyjnego (mnożnik) (gospodarka przesuwa się z A do B), ale jednocześnie zwiększony popyt na pieniądz, co powoduje wzrost stopy procentowej i ruch w górę po krzywej LM (wzrost i hamuje początkowy wzrost zagregowanego popytu, głównie ograniczając popyt inwestycyjny). A C IS B IS Gospodarka ostatecznie przesuwa się z punktu B do punktu C, przy wyższej produkcji (ale nie tak wysokiej jak w punkcie B, w którym nie ma dostosowania i) oraz wyższej stopie procentowej i Y

Analiza modelu IS LM polityka pieniężna Polityka pieniężna Przesunięcie w prawo krzywej LM (wzrost podaży pieniądza) wymaga spadku stopy procentowej, aby zrównoważyć rynek pracy przy niezmienionym początkowo popycie (co oznacza przesunięcie w modelu IS-LM, początkowo z punktu A do punktu B). i LM LM nowe Niższa stopa procentowa i napędza jednocześnie kredyt w gospodarce, powoduje wzrost inwestycji, a w konsekwencji zagregowanego popytu i produkcji, oraz w rezultacie wzrost dochodów z czynników produkcji (przekładający się na wzrost konsumpcji). Wzrost aktywności gospodarczej powoduje wzrost popytu na pieniądz i towarzyszący temu wzrost i (niezbędny do zrównoważenia rynku pieniężnego). B A C IS Y Gospodarka przesuwa się po nowej krzywej LM do nowego punktu równowagi C

Wnioski z modelu IS LM Model IS LM wydaje się być bardzo dobrym narzędziem do krótkookresowej analizy wpływu zakłóceń (głownie związanych z oddziaływaniem polityki gospodarczej) na równowagę gospodarczą, w szczególności analizy egzogenicznych zmian Polityki pieniężnej Polityki fiskalnej prowadząc do ustalenia odpowiedniego dla gospodarki policy-mix i stanowiąc podwaliny dla polityki aktywnego zarzadzania popytem Rozumowanie to (mocno oparte na Keynesowkich założeniach) było często wykorzystywane w polityce gospodarczej krajów zachodnich w latach 50-tych i 60-tych (a czasami przebija też w dyskusjach obecnie), ale jest bardzo uproszczone i nie okazało się wielkim sukcesem.

Ograniczenia modelu IS LM Model IS LM jest bardzo uproszczonym opisem rzeczywistości i nie uwzględnia wielu elementów, z których najważniejsze to : Konsekwencje, jakie ekspansywna polityka pieniężna ma dla inflacji (czyli siły nabywczej pieniądza) Konsekwencje, jakie ekspansywna polityka fiskalna ma dla długu, jego oprocentowania i wzrostu w dłuższym okresie (kiedy trzeba spłacać wcześniej zaciągnięte długi) Zwrócenie uwagi teoretyków makroekonomii na fakt, że społeczeństwo nie jest nieświadome tych negatywnych skutków polityki państwa i istnieją zjawiska takie jak: Ekwiwalencja ricardiańska (nawet w ograniczonym stopniu) i ograniczona efektywność oddziaływania impulsów fiskalnych na zagregowany popyt Internalizacja tych skutków przez podmioty gospodarcze w swoich oczekiwaniach (nadmierna podaż pieniądza dziś to nadmierna inflacja jutro, a nadmierne wydatki rządowe dziś to obietnica wzrostu przyszłych podatków) i odpowiednia korekta dzisiejszych zachowań, niwelująca początkowe zamierzenia polityki gospodarczej. W konsekwencji oczekiwania podmiotów mogą zmienić charakter obserwowanych przed zmianą polityki zależności makroekonomicznych jest to sedno tzw. krytyki Lucasa, do której jeszcze wrócimy A co najważniejsze, model IS-LM nie uwzględnia w ogóle strony podażowej gospodarki i reakcji przedsiębiorstw na zmiany w polityce państwa

Dygresja: jak opisać stronę popytowa gospodarki uwzględniając nasze wcześniejsze rozważania Z naszych wcześniejszych rozważań wynika, że: C t = C r t, Ω t = C i t E(π t+1 ), Y D t, E(Y D t+1 ) (równanie Eulera) I t = I q r t, r t, E Y t+1 = I(q(i t E(π t+1 )), i t E(π t+1 ), E Y t+1 ) X = X σ, Y = X S t, E S t+1, i t, i t, π t, π t, Y (wykorzystany UIP) M = M σ, Y = M S t, E S t+1, i t, i t, π t, π t, Y (wykorzystany UIP) G upraszczamy, zakładając egzogeniczność, w ogólności G t = G(Y t, E Y t+1, debt t, S t, i t E π t+1, ) Wtedy równanie zbierające różne źródła popytu: Y = C + I + G + NX jest dość skomplikowane: Y t = G + C i t E(π t+1 ), Y D t, E(Y D t+1 ) + I q i t E π t+1, i t E π t+1, E Y t+1 + X S t, E S t+1, i t, i t, π t, π t, Y M S t, E S t+1, i t, i t, π t, π t, Y Nie będziemy dalej pracować nad tym równaniem, ale zauważmy kilka rzeczy. Na popyt w gospodarce (w modelu AD AS jest to krzywa AD) wpływają zatem m.in.: nie tylko dzisiejsze wartości zamiennych, ale i oczekiwania odnośnie do przyszłości zmienność aktywności gospodarczej i warunków na rynkach finansowych za granicą parametry określające decyzje konsumenta (skłonność do ryzyka, dyskonto przyszłości, wpływające na kształt funkcji C. ), technologię produkcji (elastyczności funkcji produkcji, itp., wpływające na kształt funkcji I. )