PODSTAWY ERGONOMII i BHP - Metody oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy
Przegląd wybranych metod: Metoda ogólna wg PN-N-18009: trójstopniowa; pięciostopniowa. Metody nietypowe: kalkulator ryzyka; FMEA Failure Mode and Effect Analysis; WPR Wskaźnik Poziomu Ryzyka; metoda Risk Score ; metoda OR wg normy MIL STD 882; mapa postrzeganego ryzyka: trójstopniowa; pięciostopniowa.
Definicje: Awaria zdarzenie powstałe w wyniku niekontrolowanego rozwoju sytuacji w czasie eksploatacji materiałów, urządzeń lub instalacji, prowadzące do powstania, natychmiastowego lub z opóźnieniem, na terenie organizacji lub poza jej terenem, powaŝnego zagroŝenia dla zdrowia ludzkiego i/lub środowiska, takie jak: duŝa emisja substancji szkodliwych lub niebezpiecznych, poŝar, wybuch itp. Ekspozycja podleganie oddziaływaniu czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub uciąŝliwych związanych z wykonywaniem pracy. Ocena ryzyka proces analizowania ryzyka i wyznaczenia dopuszczalności ryzyka. Ryzyko kombinacja częstości lub prawdopodobieństwa wystąpienia określonego zdarzenia wywołującego zagroŝenie i konsekwencji związanych z tym zdarzeniem. Ryzyko zawodowe prawdopodobieństwo wystąpienia niepoŝądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagroŝeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub w sposobu wykonywania pracy. Środki ochronne środki ochrony zbiorowej, środki ochrony indywidualnej lub inne środki (techniczne lub organizacyjne), stosowane w celu ograniczenia ryzyka zawodowego. ZagroŜenie stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę.
Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu: sprawdzenie, czy występujące na stanowiskach pracy zagroŝenia zostały zidentyfikowane i czy jest znane związane z nim ryzyko zawodowa; wykazanie, zarówno pracownikom i/lub ich przedstawicielom, jak i organom nadzoru i kontroli, Ŝe przeprowadzono analizę zagroŝeń i zastosowano właściwe środki ochronne; dokonanie odpowiedniego wyboru wyposaŝenia stanowiska pracy, materiałów oraz organizacji pracy; ustalenie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego; zapewnienie ciągłej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy. Zaleca się przeprowadzać ocenę ryzyka zawodowego okresowo i zawsze wówczas, gdy wykorzystywane do jego oceny informacje straciły juŝ swoją aktualność, a w szczególności w następujących sytuacjach: przy tworzeniu nowych stanowisk pracy; przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy (np. technologicznych lub organizacyjnych); przy zmianie obowiązujących wymagań odnoszących się do ocenianych stanowisk pracy; po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochronnych.
Sposób przeprowadzenia i dokumentowania oceny ryzyka zawodowego zaleŝy przede wszystkim od wielkości organizacji i rodzaju zagroŝenia. Zaleca się, aby proces przygotowania oceny ryzyka zawodowego obejmował: zapewnienie zasobów niezbędnych do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego; wyznaczenie odpowiedniej osoby do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego; określenie potrzeb szkoleniowych i zapewnienie szkolenia osobom przeprowadzającym ocenę ryzyka zawodowego; określenie sposobu dokumentowania wyników oceny ryzyka zawodowego; zapewnienie udziału pracowników w ocenie ryzyka zawodowego; zapewnienie osobom oceniającym ryzyko zawodowe dostępu do odpowiednich informacji i zasobów (w tym potrzebnych konsultacji i usług); przeprowadzenie analizy struktury organizacyjnej w celu sporządzenia wykazu stanowisk pracy; określenie sposobu informowania pracowników o wynikach oceny ryzyka zawodowego. Zaleca się, aby zespół oceniający ryzyko zawodowe składał się z osób, które: znają i rozumieją zasady oceny ryzyka zawodowego; mają wiedz niezbędną do identyfikowania zagroŝeń na ocenianych stanowiskach; umieją ocenić szkodliwe następstwa występujących zagroŝeń.
Zbieranie informacji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego Identyfikacja zagroŝenia Oszacowanie ryzyka zawodowego Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego Analiza ryzyka zawodowego Ocena ryzyka zawodowego Czy są potrzebne działania korygujące i/lub zapobiegawcze? NIE TAK Opracowanie planu działań korygujących i/lub zapobiegawczych Okresowe przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego Realizacja planu
Informacje potrzebne do oceny ryzyka zawodowego. Zaleca się, aby do oceny ryzyka zawodowego były wykorzystywane informacje dotyczące: lokalizacji stanowiska pracy i/lub realizowanych na nim zadań; osób pracujących na stanowisku, ze szczególnym uwzględnieniem tych osób, dla których przyjmuje się inne szczególne kryteria, takich np. jak kobiety w ciąŝy, młodociani lub osoby niepełnosprawne; stosowanych środków pracy, materiałów i wykonywanych operacji technologicznych; wykonywanych czynności oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez pracujące na stanowisku osoby; wymagań przepisów prawnych i norm, odnoszących się do analizowanego stanowiska zagroŝeń, które juŝ zostały zidentyfikowane i ich źródeł; moŝliwych skutków występujących zagroŝeń; stosowanych środków ochronnych; wypadków przy pracy, zdarzeń potencjalnie wypadkowych, chorób zawodowych oraz innych związanych z warunkami pracy, a takŝe awarii.
Źródłami tych informacji mogą być: dane techniczne o stosowanych na stanowisku maszynach i urządzeniach; dokumentacja techniczno-ruchowa i instrukcje stanowiskowe; wyniki pomiarów czynników szkodliwych i/lub niebezpiecznych, a takŝe uciąŝliwych, występujących na stanowisku pracy; dokumentacja dotycząca wypadków przy pracy, zdarzeń potencjalnie wypadkowych, chorób zawodowych oraz awarii; przepisy prawne i inne dokumenty normatywne; karty charakterystyk substancji chemicznych itp. Informacje o analizowanym stanowisku mogą dostarczyć równieŝ: obserwacja środowiska pracy; obserwacja zadań wykonywanych na stanowisku pracy; obserwacja zadań wykonywanych poza stanowiskiem pracy; wywiady z pracownikami; obserwacja czynników zewnętrznych, które mogą wpłynąć na stanowisko pracy (np. prace wykonywane przez innych pracowników na innych stanowiskach pracy, czynniki atmosferyczne); analiza organizacji działań, którym celem jest zapewnienie właściwych warunków pracy.
Na podstawie powyŝszej wiedzy moŝna przeprowadzić identyfikacje zagroŝeń na stanowisku pracy. Oszacowanie ryzyka zawodowego związanego z poszczególnymi zagroŝeniami zidentyfikowanymi na stanowiskach pracy polega na ustaleniu: prawdopodobieństwu wystąpienia zagroŝeń; cięŝkości szkodliwych następstw tych zagroŝeń. Oszacowanie ryzyka moŝna przeprowadzić na róŝne sposoby, np. wspomagając się ekspertami.
Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej: CięŜkość następstw Prawdopodobieństwo mała średnia mało prawdopodobne małe 1 małe 1 prawdopodobne małe 1 średnie 2 wysoce prawdopodobne średnie 2 duŝe 3 duŝa średnie 2 duŝe 3 duŝe 3 Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej: CięŜkość następstw Prawdopodobieństwo mała średnia mało prawdopodobne bardzo małe 1 małe 2 prawdopodobne małe 2 średnie 3 wysoce prawdopodobne średnie 3 duŝe 4 duŝa średnie 3 duŝe 4 bardzo duŝe 5
Przy oszacowaniu ryzyka moŝna stosować poniŝsze wskazówki: do następstw o małej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy; są to czasowe pogorszenia stanu zdrowia, takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia, podraŝnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp.; do następstw o średniej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z okresami absencji; są to np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciąŝenia układu mięśniowo-szkieletowego (np. zapaleni ścięgna) itp.; do następstw o duŝej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują cięŝkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć; są to np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia duŝej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku naraŝenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma itp.; do mało prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagroŝeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika; do prawdopodobnych zalicza się następstwa zagroŝeń, które mogą wystąpić nie więcej niŝ kilkukrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika; do wysoce prawdopodobnych zalicza się następstwa zagroŝeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika.
Ogólne zasady oszacowania ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej na podstawie wielkości charakteryzujących naraŝenie: Wartość wielkości charakteryzującej naraŝenie (P) P > P max P max P 0,5 P max P < 0,5 P max Oszacowanie ryzyka zawodowego duŝe średnie małe Uwaga: P max wartość dopuszczalna wielkości charakteryzującej naraŝenie, ustalana na podstawie odpowiednich przepisów. W przypadku braku ustalonych wymagań przy jej ustaleniu moŝna wykorzystać opinie ekspertów i/lub wziąć pod uwagę opinię pracowników. PowyŜsze oszacowania nie uwzględniają zmniejszenia ryzyka przez stosowanie środków ochrony indywidualnej. Stosowanie odpowiednich środków w zalecany sposób moŝe zmniejszyć oszacowane ryzyko np. z duŝej na średnią.
Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego. Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka zawodowego są wymagania odpowiednich przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych. Gdy nie ma takich przepisów, zaleca się aby organizacje same z uwzględnieniem opinii ekspertów wypracowywały własne kryteria. Mogą równieŝ zaostrzyć kryteria wynikające z przepisów.
Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące działań wynikające z oceny tego ryzyka (oszacowanie w skali trójstopniowej): Oszacowanie ryzyka zawodowego duŝe średnie Dopuszczalność ryzyka zawodowego niedopuszczalne dopuszczalne Niezbędne działania JeŜeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą juŝ wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia naleŝy podjąć natychmiast (np. przez zastosowanie środków ochronnych). Planowana praca nie moŝe być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego. Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego. małe Konieczne jest zapewnienie, Ŝe ryzyko zawodowe pozostaje co najwyŝej na tym samym poziomie.
Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące działań wynikające z oceny tego ryzyka (oszacowanie w skali pięciostopniowej): Oszacowanie ryzyka zawodowego bardzo duŝe duŝe średnie Dopuszczalność ryzyka zawodowego niedopuszczalne dopuszczalne Niezbędne działania Praca nie moŝe być rozpoczęta ani kontynuowana do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego. JeŜeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą juŝ wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia naleŝy podjąć natychmiast (np. przez zastosowanie środków ochronnych). Planowana praca nie moŝe być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego. Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego. małe bardzo małe Zaleca się rozwaŝanie moŝliwości dalszego zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego lub zapewnienie, Ŝe ryzyko zawodowe pozostaje najwyŝej na tym samym poziomie. Nie jest konieczne prowadzenie Ŝadnych działań.
Działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego. Przy planowaniu i podejmowaniu działań korygujących lub zapobiegawczych w celu eliminacji lub ograniczenia zagroŝeń i związanego z nim ryzyka zawodowego, zaleca się stosować środki ochronne w następującej kolejności: a) środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagroŝenie u źródła; b) środki ochrony zbiorowej; c) środki organizacyjne i proceduralne (procedury lub instrukcje bezpiecznej pracy); d) środki ochrony indywidualnej. Przed realizacją wynikającego z oceny ryzyka zawodowego planu działań korygujących i/lub zapobiegawczych zaleca się dokonać przeglądu tego planu w celu stwierdzenia: czy proponowane działania doprowadzą do wymaganego ograniczenia ryzyka zawodowego; czy w wyniku realizacji planu nie powstaną nowe zagroŝenia czy moŝna wybrać inne, bardziej skuteczne działania co sądzą pracownicy o potrzebie realizacji i skuteczności planowanych działań.
Metoda Risk score Jest to jakościowa metoda oceny ryzyka zawodowego w miejscu pracy. Została ona opracowana w USA, pierwotnie na potrzeby marynarki wojennej. Etapy metody: 1 opisanie i określenie obszaru wystąpienia zagroŝenia dla którego zostanie przeprowadzona analiza; 2 sporządzenie wykazu ewentualnych zagroŝeń; 3 szacowanie ryzyka za pomocą trzech parametrów: P prawdopodobieństwo zaistnienia zdarzenia wypadkowego; E czas wystawienia (ekspozycji) na czynnik niebezpieczny; S moŝliwe skutki oraz ich cięŝkość. Parametry te słuŝą do obliczenia wskaźnika ryzyka R = P E S 4 ostatni etap to wartościowanie ryzyka.
Prawdopodobieństwo: wartość P opis 10 Bardzo prawdopodobne 6 Całkiem moŝliwe 3 Mało prawdopodobne, ale moŝliwe 1 Tylko sporadycznie moŝliwe 0,5 MoŜliwe do pomyślenia 0,2 Praktycznie niemoŝliwe 0,1 Tylko teoretycznie moŝliwe szansa [%] 50 10 1 0,1 0,01 0,001 0,0001 Ekspozycja: wartość E 10 6 3 1 0,5 opis częstości ekspozycji Stała Częsta (codzienna) Sporadyczna (raz na tydzień) Minimalna (kilka razy w roku) Znikoma (raz do roku i rzadziej)
Skutki: wartość S 100 40 15 7 3 1 strata powaŝna katastrofa katastrofa bardzo duŝa duŝa średnia mała opis skutków straty ludzkie straty materialne wiele ofiar śmiertelnych powyŝej 10.000.000 $ kilka ofiar śmiertelnych 1.100.000 10.000.000 $ ofiara śmiertelna 100.000 1.000.000 $ cięŝkie uszkodzenie ciała 10.000 100.000 $ absencja pracownika 1.000 10.000 $ opatrzenie poszkodowanego poniŝej 1.000 $ Interpretacja wskaźnika ryzyka: wskaźnik ryzyka kategoria ryzyka R<20 akceptowalne 20<R<70 małe 70<R<200 średnie 200<R<400 duŝe R>400 nieakceptowalne Zalecane decyzje zalecana kontrola konieczna kontrola konieczna poprawa konieczna natychmiastowa poprawa konieczne wstrzymanie pracy