Zagrożenia ze strony grzyba Rhizoctonia solani na plantacjach buraka cukrowego Paweł Skonieczek Mirosław Nowakowski Łukasz Matyka Marcin Żurek Zakład Technologii Produkcji Roślin Okopowych Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin PIB Oddział Bydgoszcz
Rhizoctonia solani Kühn - grzyb przyczyniający się do istotnych strat w plonie buraka cukrowego oraz kukurydzy, ziemniaka, rzepaku, zbóż, pomidora, kapusty i in. gatunków - występuje w postaci grzybni i sklerocjów na resztkach materii organicznej w glebie - jest odporny na fungicydy - wiosną powoduje zgorzel siewek - w drugiej połowie okresu wegetacji jest sprawcą brunatnej zgnilizny korzeni buraka cukrowego Brunatna zgnilizna korzeni obserwowana jest na plantacjach buraka cukrowego w Europie (2-15%) i Ameryce (ok. 10%) Rozprzestrzenianiu się choroby sprzyja: - wadliwa struktura gleby: zaskorupienie, podeszwa płużna, - kwaśny odczyn gleby, - obfite opady w ciągu lata, - wysoka temperatura, - zbyt częsta uprawa buraka na tym samym polu, - duży udział w płodozmianie kukurydzy, - usługowe wykonywanie zabiegów uprawowych (niedoczyszczenie sprzętu).
Zgorzel spowodowana przez grzyb R. solani przedwschodowa powschodowa
Grzyb R. solani atakuje na różnym etapie rozwoju
Rhizoctonia solani Aphanomyces cochlioides
Metodyka lustracja plantacji buraka cukrowego w latach 2011-2013, w wybranych rejonach uprawy tej rośliny, ocena zdrowotności roślin, analiza mikologiczna prób korzeni; pobranie prób gleby do oceny zawartości składników pokarmowych i ph oraz potencjału inokulum grzybów patogenicznych; określenie strat w obsadzie roślin i plonie buraka cukrowego w następstwie porażenia przez R. solani; izolacja czystych kultur R. solani; ocena podatności wybranych odmian buraka cukrowego na R. solani w kontrolowanych warunkach wilgotności podłoża i temperatury.
Początkowe objawy choroby to więdnięcie roślin; grzyb atakuje część korzenia zagłębioną w glebie
Przy wczesnym i silnym porażeniu przez R. solani rośliny całkowicie zamierają
W miejscach występowania R. solani straty w obsadzie roślin i plonach korzeni mogą wynosić 30-50%.
Ubytki w obsadzie spowodowane przez R. solani, sprawcę zgorzeli siewek i brunatnej zgnilizny korzeni
Test inokulum na występowanie R. solani i innych patogenów siewek buraka w glebie
Doświadczenie wazonowe ze sztuczną inokulacją R. solani za pomocą nasion prosa
Pojemniki do badań fitopatologicznych
Ocena porażenia siewek buraka cukrowego przez R. solani
Występowanie Rhizoctonia solani i innych patogenów na plantacjach buraka cukrowego w różnych regionach Polski; 2011-2013 Korzenie Gleba Pochodzenie próby Ilość prób Rhizoctonia solani Aphanomyces ssp. Fusarium ssp. Verticillium ssp. szt. % szt. % szt. % szt. % Dolnośląskie 6 3 50,0 3 50,0 5 83,3 0 0,0 Kujawsko-pomorskie 4 1 25,0 1 25,0 0 0,0 0 0,0 Lubelskie 6 1 16,7 3 50,0 2 33,3 0 0,0 Opolskie 26 12 46,2 17 65,4 25 96,2 0 0,0 Podkarpackie 5 0 0,0 3 60,0 1 20,0 1 20,0 Pomorskie 4 0 0,0 1 25,0 0 0,0 0 0,0 Śląskie 1 0 0,0 1 100,0 0 0,0 0 0,0 Warmińsko-mazurskie 6 0 0,0 2 33,3 0 0,0 0 0,0 Wielkopolskie 3 1 33,3 0 0,0 1 33,3 0 0,0 Ogółem (szt.) / średnio (%) 61 18 29,5 31 50,8 34 55,7 1 1,6 Kujawsko-pomorskie 27 6 22,2 26 96,3 27 100,0 20 74,1 Mazowieckie 3 0 0,0 3 100,0 3 100,0 2 66,7 Pomorskie 2 1 50,0 2 100,0 2 100,0 1 50,0 Warmińsko-mazurskie 5 2 40,0 5 100,0 5 100,0 5 100,0 Wielkopolskie 3 0 0,0 3 100,0 3 100,0 3 100,0 Ogółem (szt.) / średnio (%) 40 9 22,5 39 97,5 40 100,0 31 77,5 Korzenie i gleba Ogółem (szt.) / średnio (%) 101 27 26,7 70 69,3 74 73,3 32 31,7
Podatność siewek wybranych odmian i rodów buraka cukrowego na porażenie przez izolaty Rhizoctonia solani, wyrażona indeksem porażenia (IP)* Lp. Odmiana, ród Izolaty R. solani B3 ŁCh MG Średnio 1 A 62,7 48,1-55,4 2 A1 Rs 80,8 45,0 60,3 62,0 3 B 74,8 36,6 41,2 50,9 4 C 84,8 38,1 70,5 64,5 5 E 78,5 44,1 70,3 64,3 6 F 69,0 40,7-54,9 7 H 88,8 37,9 84,2 70,3 8 H1 93,7 46,6 57,2 65,8 9 H2 70,7 40,0 56,8 55,8 10 I Rs 74,8 58,3 85,3 72,8 11 J 88,5 40,7-64,6 12 J1 76,8 44,3-60,6 13 J2 85,0 53,1 93,2 77,1 14 J3 88,3 49,9 72,5 70,2 *Indeks porażenia liczony wg wzoru Townsenda-Heubergera z zastosowaniem skali 0-4 0 o brak porażenia, 4 o > 70% porażenia korzenia Rs odmiana tolerancyjna na R. solani - nie badano
Podatność siewek wybranych odmian i rodów buraka cukrowego na porażenie przez izolaty Rhizoctonia solani, wyrażona indeksem porażenia (IP)* Lp. Odmiana, ród Izolaty R. solani B3 ŁCh MG Średnio 15 J4 80,3 23,9 71,8 58,7 16 J6 Rs 76,0 58,7 54,8 63,2 17 L 86,3 46,9 66,0 66,4 18 L1 76,8 34,3-55,6 19 P Rs 89,7 39,9 60,3 63,3 20 P1 Rs 92,8 41,7 64,5 66,3 21 S 75,2 32,2 71,8 59,7 22 S 1-73,9 89,5 81,7 23 S 2-63,8 74,6 69,2 24 S 3-72,6 84,8 78,7 25 S 4-46,9 70,0 58,5 26 S 6 84,0 46,6 79,0 69,9 27 T 71,8 65,1-68,5 NIR (0,05) 8,5 6,2 7,0 *Indeks porażenia liczony wg wzoru Townsenda-Heubergera z zastosowaniem skali 0-4 0 o brak porażenia, 4 o > 70% porażenia korzenia Rs odmiana tolerancyjna na R. solani - nie badano
Rezultaty i wnioski Analizy mikologiczne 61 korzeni buraka cukrowego z objawami zgnilizny potwierdziły w ok. 30% obecność R. solani. Nie stwierdzono wpływu właściwości chemicznych gleby na zdrowotność buraka. Wykazano, że ok. 23% prób gleby pobranych z plantacji buraka, na których obserwuje się słabe wschody, braki w obsadzie i zgnilizny korzeni, jest zasiedlonych przez grzyb R. solani. W okresie realizacji badań obserwowano tendencję nasilenia częstotliwości występowania objawów rizoktoniozy. Porażenie przez R. solani zanotowano na terenie województw: dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, opolskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie i wielkopolskie. Odmiany buraka cukrowego deklarowane przez hodowców jako odporne na brunatną zgniliznę korzeni wywołaną przez R. solani nie wykazywały najczęściej tolerancji na zgorzel siewek powodowaną przez wymienionego patogena podczas testów w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych. Ujawniło się istotne zróżnicowanie podatności siewek buraka cukrowego o różnych genotypach na 3 badane izolaty R. solani.
Rezultaty i wnioski c.d. Coraz większe zagrożenie w Polsce dla plantacji buraka cukrowego ze strony R. solani wynika z: a) dużego udziału w płodozmianach roślin żywicielskich (burak, kukurydza, rzepak, ziemniak); b) braku fungicydów skutecznie zwalczających patogena; c) uprawy na stanowiskach z glebą kwaśną i o wadliwej strukturze, co sprzyja rozwojowi R. solani.
Badania przeprowadzono w trakcie realizacji zadania pt. Monitorowanie zmian w populacjach patogena Rhizoctonia solani sprawcy rizoktoniozy korzeni buraka cukrowego w Programie Wieloletnim IHAR-PIB (2008-2013) koordynowanym przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi: Ulepszanie roślin dla zrównoważonych agroekosystemów, wysokiej jakości żywności i produkcji roślinnej na cele nieżywnościowe. Badania są kontynuowane w ramach zadania pt. Monitoring zmian zdolności chorobotwórczych populacji grzybów powodujących zgnilizny korzeni i zgorzel siewek buraka cukrowego w nowym Programie Wieloletnim IHAR-PIB (2015-2020) koordynowanym przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi: Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji i wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju.
Dziękuję za uwagę Kontakt: dr inż. Paweł Skonieczek p.skonieczek@ihar.bydgoszcz.pl tel. 52 581-69-20, fax. 52 322-44-54